euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

326 emaitza jaiki bilaketarentzat

Sarrera buruan (22)


Sarrera osoan (304)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
etxeratu.
tradizioa
Tr. Las formas de participio etxera (o etxerat en Haraneder, Etchahun, Hiribarren, Laphitz y J. Etchepare), y de futuroetxerako son las usuales hasta mediados del s. XIX; a partir de esta época etxeratu(ko) (que hallamos antes usada por Añibarro, además de en el dicc. de Larramendi) va aumentando su frecuencia, especialmente entre los meridionales.
sense-1
1. (V-gip, AN-larr, S; Urt IV 172, Lar, Añ, Dv), etxera (SP), etxerat ( etxeratko futur. S). Ref.: Lrq; Asp Leiz (desgarai); Elexp Berg .
 (Aux. intrans.). Llegar a casa; regresar a casa, retirarse, recogerse. " Etxerako naiz, j'irai à la maison" SP. "(Para) agora estará ya en su casa, onezkero bere etxean da, gaurgero etxeratu da " Lar. "Adherir, llegarse [...] a la casa" Añ. "Recurrir [...] a casa" Ib. " Etxeratko nük (Sc), j'irai à la maison" Lrq. Tr. De uso gral., aunque es escaso entre los suletinos. Documentado ya en Leiçarraga, se hace muy frecuente, sobre todo al Sur, desde la 2.a mitad del s. XIX. En DFrec hay 35 ejs.
Etxera zenean, interroga zitzan. Lç Mc 9, 33 (He etxerat z., HeH, Dv etxera z., Leon etxeratu z., Or etxera ezkero). Ezta orduz etxeratzen, bidean ari dena pusken batzen. O Pr 594. Goiz etxeratzea. Cb EBO 54. Arratsean gox, denporaz ta ordu onean etxeratuteaz. Añ GGero 133. Etzala gabaz etxeratzen, neguko elurte andietan baizik. Izt C 247. Batian arrastaka, / bestian erori, / nolabait etxera da / gizon eder ori. JanEd I 39. Bera etxera zedineraño Jenobeba bere gelan itxirik iduki zezala. Arr GB 91. Etxeratu zanian, jakin zuan bere seme zarrenak zer egin zuan. Bv AsL 45. Etxeratu bezain laster. Arb Igand 88. Bat ezpada beste txalopa danak etxeratu ziran. Ag Kr 17. Etzala etxeratuko bazkaldutera. Echta Jos 256. Atzerrietan urte askotan ibillita, etxeratu zan, dirutxoaz da ezkontzeko asmoaz. Ib. 236. Martin-zaldi egoan etxeraturik Aprikarrak egieutsen zauria sendatuten. Ib. 124. Lau egunean ez zan etxeratu. Muj PAm 51. Illuntzirako danak zintzo-zintzo etxeratuten dirala. Kk Ab II 157s. Etxeratzean maia gertu egongo da. ABar Goi 33. Guda dala-ta etxeratu eziñik erritik kanpora akitzen diranak. EAEg 5-11-1936, 218. Goseturik etxeratu ziren. Lf Murtuts 21. Gudatik etxeratu. Etxde AlosT 39. Etxeratzeko ordua. Izeta DirG 50. Ezkon-bezperan ere ezin etxeratu sasoez? NEtx LBB 15. Askotan, gu etxeratu gabe, ahantziak izaiten zitaizken guk han nonbait kantatu pertsuak. Xa Odol 47. Urtatsetako karta ginian lekuko: / etxerako hintzala heldu den neguko. Ib. 201. Alkarri agur gozorik egin gabe etxeratu ziran bazkaltzera. TxGarm BordaB 100. Etxera nintzanian, baekien, bestiek esanda. Gerrika 25 (ib. 38 etxeratu nintzan). Oren bateko etxeratuz. Larre ArtzainE 279.
v. tbn. Bil 32. Aran SIgn 93. AB AmaE 230. Sor Bar 54. Urruz Urz 45. HU Zez 72. Goñi 35. Ill Testim 4. Belaus Andoni 12. EusJok 46. JanEd II 18. Barb Sup 120. Jaukol Biozk 10. Alz Ram 27. Enb 153. FIr 173. Anab Usauri 79. Ldi IL 32. Or Eus 223. TAg Uzt 111. Zait Sof 60. JAIraz Bizia 100. Mde Pr 139. Erkiag Arran 122. Bilbao IpuiB 254. Basarri 70. SM Zirik 68. Ugalde Iltz 63. Osk Kurl 67. Auspoa 39, 22. MAtx Gazt 35. Ibiñ Virgil 110. Alzola Atalak 37. Etxba Ibilt 467. Uzt Sas 71. Azurm HitzB 46. Etxabu Kontu 155. MEIG I 141. Etxera: EZ Eliç 138. Cb Eg III 236. AA III 371. Etch 374. It Fab 36. Lard 191. Aran SIgn 9 (con subjuntivo). Noe 60. Zab Gabon 80. Etcham 149. Ir YKBiz 181. Or Eus 78. Txill Let 98. Erkiag Arran 71. Ataño TxanKan 156. MIH 211. Etxerat: Etch 358. Hb Egia 20. JE Bur 21.
azpiadiera-1.1
(Tras gen., -ko ).
Zeruko etxeratzen diranendako ez da erio lapurrik. Mb IArg I 239. Osebaren etxerat zenean. Laph 26. Bere mirabetzako egunak bete ondoan, bere etxeratu zan. Ir YKBiz 4.
azpiadiera-1.2
(Con dativo).
Batian jaiki eta / bestian erori, / nunbait etxera jaku / mutil mozkor ori. JanEd II 44. Aitak zekor gizendua illarazi du, [semea] sendorik etxeratu zaiolako. Ir YKBiz 302. Begi ta belarriak etxera zaizkio / barreneko lotsaren marrua aditzeko. Or Eus 34.
v. tbn. Etxde AlosT 59. Beste bein, zenbait adiskide etxeratu zitzaizkion, eta aiei txera ona egitearren [...]. Zait Plat 84.
2. (Aux. trans.). Llevar a casa; (fig., muy frec. en bersolaris) conseguir, embolsarse. "(c.,...), 1.º conseguir. 2.º conducir a casa" A. "Zerbait etxera ekartzea ere bai. Hiru burdi-garo etxeratu giñuzen" Elexp Berg.
Tr. Salvo en Pouvreau, sólo lo encontramos al Sur, donde es muy frecuente desde mediados del s. XIX.
O zein Iaun handi errezibitzen duen, zein arrotz maite etxeratzen duen. SP Imit IV 3, 4 (Ol, Pi etxeratzen; Ch errezibitu, Mst, Ip (etxen) sar erazi). Nork arteztu, zuzendu, nok etxeratuko dau, zuk ezpada? Añ GGero 8. Ale garbi garbi txaua etxeratzen dutelako. Izt C 28. Kantuz etxeratzen du / zenbait interesa. AzpPr 30. Urrengo astian etxeratu eban / semea doña Mariak. Azc PB 170. Berak etxeratuten ebazan [ardiak basotik] illuntzean. Echta Jos 193. Bizi izateko bear ditugun gauzak arkitu, erosi ta etxeratzea. ForuAG 271. Jornal ederrak etxeratu'izkik / bart arratseko jornaran. Artzai Txikiya in Tx B 127. Topin zar bat erueten dot, eta bete-beteik etxeratzen dot. Kk Ab II 140. Eun arkume ta milla ollasko etxeratu dittugu [banketerako]. Etxde AlosT 15. Kerman alabearen irakasletzat etxeratu ebanean. Erkiag Arran 128. Aizeak bada azkurriak etxeratzea galerazten die [erleei]. Ibiñ Virgil 107. Garoa etxeratzeko egunak aurrera zijoazen. NEtx LBB 22. Lenen maillako seina txapela / etxeratuak zerate. MMant 90. Aientzako janaria etxeratu edo karreatu bear zan, belar edo arbi. Albeniz 53.
v. tbn. Aran SIgn 83. PE 45. Urruz Urz 60. Goñi 23. A Ardi 141. EusJok II 71. Enb 127. Ldi IL 101. TAg Uzt 12. Zait Sof 63. Etxde JJ 264. Basarri 114. Xa EzinB 125. Ataño TxanKan 20.
Tresna bat kanpotik etxeratu oi dugunean, tresnarekin batean, tresnaren beraren izena ere kanpotik artu oi dugu, maizenik. Vill Jaink 23.
Istánte jautsirík / bere etxeratzendú. LE Kop 84.
Itzetatutako egunean azaltzen ez bada [...], datozkion kalteak etxeratu bearko ditu. EAEg 15-6-1937, 1814.
sense-3
3. (Part. en función de adj.). Casero. v. etxerakoi.
Mutil au zan ekandu onak ebazana, etxeratua, esangiña... ez eukon akatsik. Kk Ab I 108.
azpisarrera-1
ETXERATU ERAGIN. Hacer regresar a casa.
Mari Jesusegazko adiskidetasunak zirean [...] goizean goizetik urten da illuntzean belutxo etxeratu eragitten eutsenak. Echta Jos 40.

etxeratu

etxeratu
<< etxe 0 / 0 etzanaldi >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper