Harremana

    OEH - Bilaketa

    330 emaitza jaiki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (23)


    Sarrera osoan (307)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    erori.
    sense-1
    I. (Vb.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G, AN, L, BN, Ae, S, R; SP, Urt I 78, Ht VocGr, Lar, VocS , Añ, Lecl, Arch VocGr , Gèze, Dv, H, VocB ), eroi (G), egori (BN). Ref.: Bon-Ond 160; A; Lh; EI 267; Lrq; Iz R 298, 394; Iz To; Gte Erd 50, 141, 230.
     Caer; caer en una situación no deseable, caer en pecado, etc.; decaer. "Tomber [...]. Gizon eroria, homme qui a perdu son bien. Emakume eroria, femme débauchée" SP. "Norat erortzen da ur erreka hori? Où aboutit ce ruisseau?" Dv. "Biotza erori (G; Arr), acobardarse" A (s.v biotz). "En Eibar domina esta segunda forma [jausi]" Etxba Eib. También es dudoso eroi en V-arrig (EI 267), por la poca fiabilidad de los datos del informante. v. jausi. Tr. General excepto en la tradición vizcaína, donde sólo hay algunos ejs. aislados, todos ellos posteriores a la segunda mitad del s. XIX, como Arrese Beitia (AmaE 33), Otxolua (156), Erkiaga (Arran 37), Gandiaga (Elorri 37) o Faustino Etxebarria (21). En DFrec hay 184 ejs. Erorte-, única forma suletina de sust. vbal., aparece tbn. en autores labortanos y bajo-navarros de los ss. XVI y XVII (como Leiçarraga, Materre, Haramburu o Pouvreau), en Lazarraga, y en guipuzcoanos de los ss. XVIII y XIX; en éstos alterna con erortze-, poco frecuente en este dialecto en el XVIII pero cuyo uso va aumentando con el tiempo, hasta sustituir casi totalmente a erorte- ya para principios del s. XX. Hay además eroritze- en algunos autores guipuzcoanos desde la segunda mitad del s. XIX, y erorite- en Arrese Beitia. Se dan algunos pocos ejs. de formas sintéticas: derora y derorkona en Oihenart, y modernamente daror y darorkio en Tapia Perurena (Kattalin 194, EuskOl 1931, 68), garortzanean en Olabide, darortzenean en E. Arrese (OlBe 11) y aininderor en Mirande (Po 53).
    Duda gabe eror nainde han berian hilhotza. E 147. Zibitatearen hamargarren partea erori izan duk. Lç Apoc 11, 13. Zuen fermetatetik eror etzaitezten. Lç 2 Petr 3, 17. Desmaiadurik erori zan. Lazarraga 1152r. Kontu andia bear dau egin / ez erorteko arean. Ib. 1196r. Aritz eroriari orok egur. RIs 7. Kateak eta grilloak [...] berak laxatzen eta erorzen zitzaizkiola. Ber Trat 114r. Eta arimaren bizten podore eroriak. EZ Man II 77. Atzeman zen berehala, eta erori bertzeren emaztearekin. Ax 381 (V 250). Thu etxatua zeruan gora begithartera derora. O Pr 673. Zeruak daude erortzen. Aleson 16. Idiari azazkala erorzen zaionean. Mong 593. Iferniala eroriren. Bp I 114. Bere erresuma, ia erortzera zihoanari. ES 402. Erori eztidin kulparen miserian. OA 71. Lauster eroriko da deabruaren artetarat. Ch I 24, 7. Tentazioan erorzera. El 5. Izarrak zelütik erori dütüzü. Mst III 14, 1 (SP erori dire). An bertan asnaserik bage ta ill eroria. Mb IArg I 349s. Pekatuetan beñ jaiki beñ erori zebillen. Cb Eg II 188. Ez da, urthe hautan, eroriren ihintzik. Lg I 349. Beren orgüliaz erori diren Aingüriak. CatLan 29. Bil detzadan bederen erortzen diren papurrak. Brtc 33. Infernura erori ziranak. Mg CC 223. Ez permiti erorinádien. LE Ong 87r. Apaizari eskuetatik erortzea ostia. AA I 458. Heresian eta xisman erori gabe. Dh 113. Erortzen da haren oinetara. Jaur 162. Eskolako aur gaixoai itz bat Euskaraz erorten zaiotelako. Izt C VI. Maska erortzen baitzaio. Gy 115. Etsaien eskuetan erortzeko zorian. Lard 143. Belhauniko erori zen. Laph 59. Lurrean eroriyak zeuden galburuak. Sor Bar 77. Jendearen gainerat erortzen ahal diren gaitz guziek. Jnn SBi 80. Khürützia lürrerat erorten. Ip Hil 203. Soiñ guztia makilla baten gañera eroria zerabillen. Ag G 200. Ain eroriak gelditu ziran beren biotzak. Inza Azalp 75. Sudurra luzea eta eroria. Zub 47. Zabal zabala erortzer zen. Barb Leg 65. Barkatu lumatik erortzen bazait aithorra. JE Ber 65. Gure euskera berbera baño lurrera eroriagoa. Ldi IL 168. Beso-alki biguiñean lepo-eroria. Or Eus 53. Ala balira ordea, arauzko argibidea irikitzearen mende eroriko lirake [ordaindu gabe arkitzen diranak] . EAEg 16-11-1936, 309. Egarriak akittuta aien begietan garortzanean. Ol Iudith 7, 14. Gudu batean erori zen: bere etxeko hobian ehortzi zuten. Zerb IxtS 77. Kolpe txar batez zerraldo erori. Etxde JJ 251. Haren ile-motots leporaino eroria. Mde HaurB 24. Erori zen gaua abereen gainean. Arti MaldanB 200. Etsipenean erori dena. Vill Jaink 138. Iguzkia erortzerat zoan. Ardoy SFran 255. Eta horra nun ene ondoan berean zanpez erortzen den. Etchebarne 148. Gerrikoa askatzean, galtzak lurrera erortzen zirala esan oi zuan. BBarand 153. Ondoko bokala erortzen zenean. MEIG VII 179.
    azpiadiera-1.1.1
    Aplacarse.
    Aize guziak erori dire; belak mastari behera daude dilindaka. Prop 1898, 35. Apezekin, umilia zite, hasarrea erortzerat utziz. Ardoy SFran 338.
    azpiadiera-1.1.2
    Dar en, ir a parar a.
    Ni ere bertsoetan laster naiz erortzen. AB AmaE 408. Oritzen zen lehenago hartü letzionez eta latiala erortzen zen. Const 38. Gauza guzietarik mintzatuik, erori ziren sorgin, debru eta lamina solasian. Zub 37.
    azpiadiera-1.1.3
    Desembocar (un río).
    Senegal deithu uhaitzak itsasorat erortean egiten dituen bi adarren artean da, hariazko isla batean. Prop 1885, 161.
    azpiadiera-1.1.4
    Reducirse.
    Adimen jauresle haiek, zentzupera eror ditekeena bakarrik dute egiatzat hartu nahi. Mde Pr 310.
    azpiadiera-1.1.5
    (Part.). Inclinado a, tendente a. "Gaizkira eroria, isuria, emana, enclin, adonné au mal" SP.
    Memorio handi bat eta borondate onera, ohorera eta prestutasunera erori bat. Ax 9 (V 4). Gizonaren flakotasuna gaizkira eroria, minzakorra eta hitzetan erorkorra dela. SP Imit I 4, 1. Lurreko gauzetara eroriak. Gç 29. Zoin bekatutara giren erorienik. AR 126. Ene bihotza duzu zu ganat erori, / Eta zuria aldiz harria iduri. ChantP 150. Ontara eroriegi baitzeuden bi gurasoak. Or Aitork 42. Abariziara emana eta eroria. Arti Ipuin 23.
    azpiadiera-1.1.6
    (L, B ap. A ; Lar, Añ, Dv).
    Decaído, abatido (física o moralmente). "(Este enfermo está muy) postrado [...] txitez eroria" Lar. "Desmadejado" Lar, Añ. "Eroia egon, burumakur edo osasunez makal antzera egon. Motillak, ondo eroia ikusiñat ba!" ZestErret.
    Altxatzen diozute bihotza eroria dutenei. Ch IV 4, 3. Berariaz laga deu eroria, ta egun guzian damuz ta miñez azpiratua. Lar SermAzc 51. Bisaia ilhunetako eta begitarte erori batetako jende batzu bezala. He Phil 7. Arpegi erori tristean. Cb Eg II 91. Isaak txit zarra eta eroria zegoan. Lard 47. Begitarte erori tristean. Dv LEd 165. Nago estadu erorian. Xe 244. Bere osasun eroriak. Bv AsL 197. Arpegia erorita. Ag G 374. "Sukar usteldunen" begitartea eroria, kolore ilunzikin. FIr 192. Ni arrunt eroria gelditu nintzan. JAzpiroz 64. Halaz guztiz, bere erorian eta narrasean, [Peru Leartzakok] ez ote digu eredu-gisan aurkezten? MIH 337.
    azpiadiera-1.1.7
    (AN-5vill, B, BN-arb-mix). Ref.: A; Gte Erd 86, 108.
     "Triste (hablando del tiempo)" A. "Biziki denbora eroria (B, BN-arb)" Gte Erd 86.
    azpiadiera-1.1.8
    "Acaparrosado color, urdin eroria, lat. subviridis" Lar.
    azpiadiera-1.1.9
    "Mozkor eroria dago (AN-gip-5vill)" Gte Erd 224.
    Behin uste du muthila duela han, hordi eroria, zenbait aldiz gerthatu zaion bezala. Hb Egia 16.
    azpiadiera-1.2
    2. Caer en suerte, tocar. "Erori zeina loteria? (R-is), te ha caído la lotería?, iri ezein erori deusere" Iz R 306.
    Zorthea eror baitzekión Iaunaren tenplean sarthurik enzensamenduaren egiteko. "Le sort lui échut". Lç Lc 1, 9 (He, TB, Leon erori; Dv zortheak [...] berezi zuela, Or, IBk e IBe egokitu, Ker jazo). Esteiari izan denari bethiere, on derorkona hanitz zaio, apur badere. "Le bien qui lui arrive". O Pr 692. Zortea erori zen Judako tribuaren gainerat. Lg I 193. Bota zitzala suerteak, ta erori zitzaion Akan zeritzon soldadu bati. Mg CC 122. Bat bederak xorthean erori zaion edo itsura berak hartu duen maxima atxiki behar du. MarIl 21. Xortea erori zen Mathiasen gainera. Jaur 391. Eta zotza Sauli erori zitzaion. Lard 156. Erori zaio loteriko premiyo aundiyena. Sor Gabon 35. Premiyua erori / irutatik biri. AzpPr 116. Mutil petral onekin uste det erori zaigula loteriya. Iraola 65. Donosti alde ontan / degu eroria / San Tomasetan aurten / zegon loteria. Uzt Sas 274. Zer sari erori zaion. Zendoia 57.
    azpiadiera-1.2.1
    Recaer.
    Bitoria etsaietarat erortzera zihoana. ES 112.
    azpiadiera-1.2.2
    Tocar en herencia.
    Ontasun horiek zuzenez behar zuten haurretarat erori. Ardoy SFran 117.
    azpiadiera-1.2.3
    "Sendia edo berendia eroriko da or, Fulano o Zutano será nombrado para ahí" Ayerb EEs 1914, 201.
    azpiadiera-1.2.4
    Ocurrir, acontecer.
    Promes hunetako manamenduak ez konplitzera eror badakio. Harb 451. Ezterrala bekhatu egin dut, eta zertzaz gaizki erori zait. (Eccli 5, 4). EZ Eliç 182 (Dv gerthatu, Ker jazo).
    azpiadiera-1.2.4.1
    Korpus egun aundiya eziñ erori leike Maiatzaren ogei ta bata bañan lenago. Sor Bar 71.
    azpiadiera-1.3
    3. (Dv, H).
    Consentir, avenirse a. "Hortarat ezin eror naiteke, je ne peux pas consentir à cela" Dv. "Bertzeren abisura iaustea, erortzea [...] (Ax)" H (pero no lo encontramos en Axular). Tr. Documentado en textos septentrionales desde principios del s. XVIII.
    Eror bertzeren nahirat. Ch I 9, tí. Ezin debekatu zen erortzetik halako galde zuzen bidezko batetarat. Lg II 96. Itsutuki erortzen gare haren lege hirrigarrienetarat. Mih 90. Haren erranetarat eror. Dh 59. Zure nahira erortzen naiz. JesBih 57. Jainkoaren borondateari eroriak egon. Jaur 188 (cf. 131 eroriak Jaunaren borondatera). Anaiak erori ziren haren hitzetara. Dv Gen 37, 27 (Ur etorri). Iñazioren nahirat erori behar ukhan zuten. Laph 17. Erori zen Aita-Sainduaren erranera. Jnn SBi 168. Orok behar ginuke hortara erori, orok bat eginez. HU Aurp 56. Bainan, azkenean, Erregeren othoitzetarat erori zen. Barb Leg 69. Medikuaren erranerat erori. Etcheb MGaric 158 (ap. DRA ).
    azpiadiera-1.3.1
    Aber erortzen zeran / arrazoitara. Imaz Auspoa 24, 149.
    azpiadiera-1.4
    4. (Con kontuan, kontura). "(Caer de su) asno, desengañarse, kontuan (V) jausi (G) erori" Añ.
    Kontuan erori ditezen. Gco I 441. Oraintxe asitzen nak / kontuan erorten. It Fab 33. Mendi guztiko artzainak erori ziran kontura. Izt C 156s. Zein ote dan eziñik / kontura erori. Bil 135. Begiratu bat egin orduko / ni naiz kontura erori. Tx (in Uzt LEG I 225). Kontuan nintzan erori. Arti OC I 400 (ap. ELok 200). Bat bakarrik ere kontuan ez erortzea. (In MIH 217). Gaitz txarragok badaude, / nik badakit ori, / naiz sarritan kontuan / nekez erori. Insausti 139.
    azpiadiera-1.5
    5. Sentar, parecer (bien o mal).
    Mendeko batek ain ausardi andiarekin erantzutea etzitzaion ondo erori. Lard 175. Apostoluen esana guziai ondo erori zitzaien. Ib. 488. Ohartzen niz makur erori ere dela azkenerat: nehork ez baitzioken kasurik egiten, basoa husturik Voltairen ilobasoa elizako saindu bat bezain geldi dago eta ixil. JE Ber 72.
    azpiadiera-1.6
    6. "Ocurrir, venir a las mientes. Bati erortzen etzaiona, biri erortzen zaie" Gketx Loiola.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (G ap. A ; H).
    "Caída" A. v. eroriko.
    Behaztoparik, eroririk edo eritasunik ez gerthatuagatik ere. Ax 61 (V 40). Gizonaren eroria. CatLan 32. Eta erori da [etxe hura] , eta handi izan da haren eroria. Ip Mt 7, 27 (Lç desegitea, He y Or erorikoa, TB y Echn erortzea, HeH erorpena). Ots aundi bat entzuten zan labearen erraietan: burni zamaren erori astuna. Lh Yol 11. Gizonaren sortzea, goraldia ta eroria. Inza Azalp 44. Galartzaren eroria. Or Eus 76. Eroriak, akidurak eta izuak zentzua nahastarazi zioten. Mde Pr 165. Eroritik altxatu da. Larz Senper 116. Eroriren bat eginda edo golperen bat artu ta aunditzen bazaizu. Ostolaiz 131.
    azpiadiera-2.2
    2. (H).
    Inclinación, tendencia. Harriet cita prestutasunera erori bat de Axular que traduce "un penchant [...] à la sagesse", pero en realidad la frase es borondate [...] prestutasunera erori bat (v. supra).
    azpiadiera-2.3
    3. Rima.
    Lehen hirur ahapaldiek eroria "tan" duate. Mde Pr 372.
    azpisarrera-1
    ERORIAN.
    Cayendo.
    Galtzak ia erorian. Urruz Zer 140. Ia erorian dabil zezena. Ib. 143. Etxera balantxaka / lurrera iya eroriñ. MendaroTx 219. Erorian daukazu gerrikoa. Anab Poli 18. Beko sasira iya eroiyan / iten zitun balantzakin. Auspoa 39, 38. Aita Santua deabruak, emakume eder baten itxuran, ia pekatuan erorian zebilkiala. JAzpiroz 95.
    azpisarrera-2
    ERORIAREN ERORIZ.
    A fuerza de caer.
    Ur-xortak, harri baten gainera eroriaren-eroriz, hura zilhatzen eta desegiten badute. Dv LEd 108.
    azpisarrera-3
    EROR-BELDUR IZAN.
    Tener miedo de caer. Cf. Lç Act 27, 17: "Syrtera eror beldurrez".
    Lohi beltzerat eror beldur da. Elzb EE 1880a, 60 (en la ed. de 1978, 186 ohi beltzarat). Erhiak eror beldur zen alabainan, jauregitik atheratzen balin bazen. Barb Leg 69.
    azpisarrera-4
    EROR-DENBORA.
    Tiempo de caer.
    Hostoen eror-denboran. Elzb Po 182.
    azpisarrera-5
    ERORI ERAGIN.
    hacer caer. v. erorarazi.
    Pekatuan erori eragiteko. Gco I 441. Zure arrotasun andiak eta humiltasunik ezak estropezatu eta erorieragiten zaituztela. Arr Orac 76 (ap. DRA ).
    azpisarrera-6
    ERORI EZ ERORI.
    A punto de caer, amenazando caer. v. v. EZ ERORI BAI ERORI.
    Zuen buru gain erori ez erori zegon zoritxarragandik. Zait Sof 154. Poli ertzean erori ez-erori gelditu zan. Anab Poli 37.
    azpisarrera-7
    ERORTZEKO MIN (L-ain; Lecl, Dv, H; -rz- B; VocB , erorteko m. BN-arb, S; SP, Foix). Ref.: A; Lrq (eror); Gte Erd 27.
     Epilepsia. "Mal caduc" SP, Lecl. "Épilepsie" Foix. v. erormin.
    Idiak edo behiak erorteko mina duenian. Mong 588. Erortzeko minak hartzen zuen. Hb Egia 78. Eri batek ardura ukhaiten zuen erorteko mina. Laph 156. Zintzurreko hersturen erremedioa, berrogei egunetako sukharrarena, erorteko-minarena eta holako. Eskual 7-3-1913, 1. Zainetako eritasun mota guziak, erortzeko-min, erhokeri eta bertze. Zelaiberri Herr 19-11-1959, 4.
    azpisarrera-8
    ERORTZEKO-MINDUN.
    Epiléptico.
    Nolanaiko gaitzez eta miñez zeudenak, deabrudunak, erortzeko mindunak eta parlesidunak. Or Mt 4, 24 (IBk eror-mindun).
    azpisarrera-9
    EZ ERORI BAI ERORI.
    Tambaleándose.
    Garáde frájilak, erikórrak, ez eróri bai eróri. LE Matr2 84. Kili-kolo joan ta ez-erori bai-erori etorri. A Ardi 92.
    azpisarrera-10
    EZ ERORIKO BAI ERORIKO.
    Tambaleándose.
    Untzia hordi bat bezala dabilalarik, ez eroriko bai eroriko, bertze uhin batek erraiten joiten du. Laph 223.
    azpisarrera-11
    EZIN ERORIZKO.
    "Qui ne peut tomber" Dv.

    erori

    erori
    << 1 erdi 0 / 0 erorka >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper