Harremana

    OEH - Bilaketa

    330 emaitza jaiki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (23)


    Sarrera osoan (307)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 erdi.
    etimologikoa
    Etim. Para la relación entre 1 erdi y 2 erdi , cf., como ya señaló Tovar, lat. pars y parere (arc. parire ).
    sense-1
    1. (gral.; Lcc, Volt 71, Mic 7v, SP, Deen II 176, Ht VocGr, VP 25r, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: Bon-Ond 152 (sin trad.); A; Lrq; Holmer ApuntV 20; Iz Ulz 446; Iz ArOñ; Iz LinOñ 177; Etxba Eib; EAEL 187.
     (La) mitad, medio. Muchas de las traducciones de los lexicógrafos resultan ambiguas en cuanto a su correspondencia con nuestras acepciones; de modo convencional consideramos traducciones como (fr.) "demi", o (cast.) "mitad, medio", cuando su uso no viene suficientemente aclarado, como correspondientes a esta primera acepción. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Con sust. contables, erdi aparece en plural en construcciones como (gizonen) erdiak (v. infra ejs. de Leiçarraga, Axular, Hiribarren, Azkue, M. Atxaga...); apenas hallamos ejs. en sing. (ume orien erdia en AA II 192, gure asmo ta bulkoen erdia en Zait Plat 72; cf. tbn. un ambiguo ondasunen erdia en Lard 420).
    Iausi da zerurean arria, / [...] edegi dio almeneari erdia. MLastur 9ss. Huna, neure onen erdiak, Iauna. Lç Lc 19, 8. Non hatzen baita denbora batetakotz eta denborétakotz eta denboraren erditakotz. "Moitié de temps". Lç Apoc 12, 14. Usteak, alde erdia ustel. RG A, 24 (expresión de uso frecuente: Usteak, ordea, erdia ustel? MEIG I 242). Armadaren erdia juan dela Indietako flotaren bidera. CartEsp 453. Illhargiak zuenean / egin bide erdia. EZ Noel 51. Hartzen dugun trabailluaren erdiaz, erdiets genezakeiela parabisua. Ax 516 (V 332). Erromako andre prestuen erdiak desohoratuz gero. Ib. 349 (V 232). Ori da bihotz osoa, ez biotz puxka, ez biotz erdia. Lar SAgust 13. Ta estiót zaustéla kuartobátes, esta kuarto erdibates ere, esta erdiain erdian ére, baizik sar-atrabát. LE Prog 98. Gure armadaren erdia / dejaradanik galdürik dügü. Xarlem 645. Begira iñoiz enzun ote dezun meza bataren erdia, eta bestearena beste erdia, zeregan esaten dezula bi erdirekin molda diteke osoa. AA II 59. Erdietan zer zerasan berak ere etzakien. Dh 142. Legua erdiko bidastian ez da arretzen. Izt C 107. Beldurrak hil zituen erdiak. Hb Egia 74. Ipiñi zituen erdi biak bata bestearen aurrean. Ur Gen 15, 10. Engañatuta erabilli nau / urte bat eta erdiyan. Xe 189. "Aldi paten zigaluak eldiyak abanillo loiyak, beste eldiyak mixtuak". Alz STFer 129 (en lenguaje infantil). Esan didakan erdia eztiat ulertu. A Ardi 18. Giza erdiya ote zeran da / ortaño arrotu al zera? Tx B I 221. Ordu erdirik ordu-erdira beste kollarakada bat. Kk Ab II 51. XVIII-garren mendearen lehen erdian. Mde Pr 236. Emakumeak, edan ondoren erortzen dira erdiak. MAtx Gazt 79.
    azpiadiera-1.1
    Erregiak eta battekoak, erdiak eta dobliak badabiltza han oiuka. Zub 22 (se refiere a las 'medias' en el juego de mus).
    azpiadiera-1.2
    "Izarai erdiyak eman, apurtuta edo urratuta dagoen mandirea konpondu; oro har, puskatutako tokia non zegoen arabera, handik gora edo behera izara erdia eranstea" ZestErret .
    azpiadiera-1.3
    (Precediendo a un sust. plural). Cf. ERDI-PREZIOAN, ERDI-PARTE. "Erdi gauzetarik ezta zale, il n'aime pas la moitié des choses. Erdi gauzetan enau aditzen, il ne m'entend pas en la moitié" SP.
    [Midikuak] debekatzen derautza erdi gauzak, apetitu guti utzten dio konplitzera. Ax 306 (V 204). Erdi-etxetan gutienetik, dela hirian, dela bazterretan, [...] aurkhitzen da Andre dena Mariaren imajina. Prop 1906, 128.
    azpiadiera-1.4
    (Al decir la hora; precedido de eta (ta, t')). (Y) media. Tr. El uso más frecuente es con erdi en plural en caso absoluto (t'erdiak); con casos locales se emplea el plural más a menudo al Sur (t'erdietan), pero tbn. en Barbier (Sup 45), y el indeterminado al Norte (t'erditan), pero tbn. en EusJok 109 y JAIraz Bizia 92. J. Etchepare emplea erdi en singular. El numeral que precede a erdi va normalmente en plural al Norte (zortziak t'erdiak), pero tbn. en Ugalde (Iltz 19) y Alzola (Atalak 141), y no determinado al Sur (zortzi t'erdiak), pero tbn. en Lafitte (Murtuts 47).
    Zazpiak eta erdiak ondoxean jo du komisarioak etxean. HU Zez 170. Zortzi ta erdiak-aldean. A Ardi 58. Jadanik hamekak eta erdiak hurbiltzen ari! Barb Sup 39. Goizeko zortzi t'erdietan. Or Mi 98. Hamekak eta erdia baita. JE Ber 102. Hamaika t'erditan. JAIraz Bizia 92. Biak eta erditan jarri ziren mahainean. Herr 26-12-1957, 2.
    azpiadiera-1.4.1
    Bihar zortziak eta erdi artino. JEtchep 96.
    azpiadiera-1.5
    (En textos vizcaínos se encuentra en ocasiones precedido de un sintagma nominal en caso partitivo).
    Laster nastau zan / erririk erdia. Azc PB 258. Atera edo zituen gure adiskideak itzik erdiak. A Ardi 83. Zeugaz daruastazu / Biotzik erdia. Enb 205. Mundurik erdiaren jabe. Eguzk GizAuz 25. Eta egunik erdia apaintzeko gutxiegi duten señorita fililitai begira. And AUzta 65.
    azpiadiera-1.6
    (En expresiones del tipo lapurrari lapur eta erdi 'al ladrón, ladrón y medio').
    Zuhurrari... zuhur eta erdi, erraiten ohi den bezala. Barb Sup 156. Zirikalariari, zirikalari t'erdi. SM Zirik 91. Lapurrari, lapur ta erdi. Erkiag BatB 112.
    azpiadiera-1.7
    (Otras expresiones con eta erdi).
    Azkenean ezagutua ezin hobeki alfer eta erdi zela urratsik ere egitea. Prop 1894, 259. Debru bat eta erdi! Ixtil xikinak ez nahi joan! Barb Sup 46. Zer diozue gero Zubietako aztiaz? Egiten duten bezenbat zuhur eta erdi othe da? Ib. 82.
    azpiadiera-1.8
    (En el saludo agur t'erdi).
    Agur, yaunak! / Yaunak, agur; / agur t'erdi. NafEKZ 2. Goraintzi etxenkoei --agian osasun hobean daude engoitik? Agur eta erdi [Utilizado como despedida en una carta] . Mde Pr 62 (v. más ejs. s.v. agur).
    sense-2
    2. (gral.; Mic, Ht VocGr, VP 43v, Lar, Añ, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: A; Holmer ApuntV 20.
     (En casos locales de decl.). En (de, etc.) el medio, la mitad, el centro. Tr. De uso gral.
    Kolpe andiak jo nengian biotzonen erdian. AzkPo IV. Egunaren erdian, o Rege, bidean ikhus niezan zerutiko argi bat. Lç Act 26, 13. Aditu eben etozela jente asko deadarrez, zeinzuen erditan etozen Sirena ta Silvia. Lazarraga 1153v (v. tbn. -en erditan ib. (B) 1199rb). Jarririk zagoan jakinsien erdian. Bp II 34. Iru arrebetatik erdikoa. Cb Eg II 180. Eta sar bertan / iferniaren erdiala. Xarlem 216. Kurutze eregian, lapur biren erdian. Añ EL2 221. Ontasunen herdian / naiz behin bethiko. Balad 232. Irail erdirik eta maiatzera artean. Azc PB 73. Ixter erditarainoko tunika bat aski zuketela. JE Ber 73. Ormak erdiraino, aiphatu dugun zur gorri ederrezkoak, erditik gora, sapaia bezela, troskaki bezain zuri. Osk Kurl 126 (v. infra ERDIZ (b)). Basoaren erdi ingurura eldu ziranean. Alzola Atalak 38. Gu aiñakorik bada, betor bide-erdira. NEtx LBB 166. Horrenbeste arriskuren erdian. MIH 323.
    azpiadiera-2.1
    (En caso absoluto con valor temporal). Cf. ARRATSALDE-ERDI, GOIZ-ERDI, gauerdi, eguerdi.
    Ptolomeoren araura, neguaren erdia hemen. Lç Cal a, 3r (se refiere al 15 de Enero). Etorritzen danian / gabaren erdiya. Arrantz 100.
    azpiadiera-2.2
    (SP).
    (En caso absoluto con valor local). Centro. "Lurraren erdia, le milieu, centre de la terre" SP. "Lurraren erdia gu khausitzen giren tokian da" VocBN. Cf. Lar: "Centro, erdiyoa". Tr. Eguiateguy emplea la variante erdei con este significado.
    Delarik Jinkoa batarzünaren erdeia. Egiat 224. Baña jaristen noz ondo daben / Itxaso erdi erdia, / Ur biak trilla eginda deutse / Illgo amorru guztia. AB AmaE 62. [Arantzazu] lau probintzien erdi ta Aizkorriren altzo. SMitx Aranz 35. Iduritzen zaut / ororen erdi nizala. "El centro de todo". Or Poem 514. Uriko tokirik biziena ta ibilpidetsuena, erdi-erdia edo biotza bailitzan. Erkiag Arran 28. Aiek uste zuten Lurra zela mundu osoaren erdi ta zilbor. Vill Jaink 125. [...] soluetako / erdi ta bazterrak. And AUzta 125.
    azpiadiera-2.3
    (Alativo con función de participio).
    Itsasoaren erdira zenian. Tt Onsa 32. Itsasoaren erdira ziranean, urratu zuen Jangoikoak milagrozko bidea. Mb IArg I 270. Othuruntzaren erditarat zirenean. Lg II 252. Lebitak tabernakuloarekin ibai erdira ziranean. Lard 109.
    azpiadiera-2.4
    (Como primer término de compuestos nominales). "Erdi-sukalde (G-to), cocinas cuyo fogón está en el medio, no en un rincón" A. Cf. erdi-kale en G por lo menos, equivalente de erdiko kale, etc.
    Erdi-barrutiko Guda-Epailletza Argibidelaria osaturik dago. "Juzgado [...] de la División Centro". EAEg 30-4-1937, 1592. Bi obo biribil, bat beltza, bat urdin. Ni naiz erdileku. "Yo soy el centro". Or Poem 526. Emen Erdi-Amerika ontan igaliak eta eztia aski ditut. Or QA 122. Bi maitale ospetsuen ipuina kondatzen digu erdi-mendeetako olerkarien gisara egindako neurtitzetan. Mde Pr 257. Erdi mendeotan Kornubiera aski bizi bazen ere. Ib. 252. Beraren gizarte aburuen ta asmakizunen ardatz ta erdi-toki gertatu zan. Zait Plat 13 (v. tbn. erditoki Or QA 60; v. erdoki). Zaldun nai erdi-egoerako gizonik asko nare ta bare bizi oi ziran. Erkiag BatB 81.
    sense-3
    3. (gral.; SP, Urt I 52, Lar, Aq 1105, Añ, H) Ref.: A (erdilo, etc.); Lrq; Iz Ulz 425; Iz ArOñ (aukera).
     (Precediendo a verbos, adjetivos, sustantivos y adverbios). Medio, semi; a medias. ""Semiplena, erdibetea" Lar. "Entreabrir, erdidiki" Ib. "Cegajoso, lausoa, erditsua" Aq 1105. "Erdigor (Vc), sordera ligera" A. "Erdilo, el semidespierto" Ib. "Erdibésta, la media fiesta" Iz Ulz. "Erdíaukera, es cuando escogen dos por turno" Iz ArOñ. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
    Erdi hilik utzirik. Lç Lc 10, 30. Lo datzanak, erdi iratzartzen denean, egiten du zenbait mugida. Ax 47 (V 30). Erdi gizon eta eta erdi emakume balite bezala. SP Phil 333. Erdi-kristio diren batzuk, dudankara daudela. (309). LE-Ir (s.v. dudankara). Jaiki-erori eta erdi-arrastan nenbillela. Mb IArg I 152. Andra zar erdi itxu bat. Mg PAb 191. Erdi ilunbetako ixiltasun eztia dut laket. JE Bur 74. Danon zoriyona erdibardiña bada. EEs 1914, 88. Erdi euzkeraz erdi erderaz esaten dabez. Kk Ab I 60. Erdi hasarre, erdi hirriz. Barb Sup 97. Erdi-etxekoa eta erdi-kanpokoa. Lek EunD 39. Orrelaxe, erdi txantxetan, monastegi barri bat eregi bear zalakora eldu ziran. Onaind STeresa 61. Sasi jakintsu erdi ikasia. MIH 168.
    azpiadiera-3.1
    (No precediendo al vb.). A medias.
    Ebak sinhesten ditu, erdi bederen, sugearen hitz eder eta gezurrezkoak. Lap 127 (V 59).
    sense-4
    4. "Erdia, interjección de extrañeza (V-m)" A Apend.
    sense-5
    5. "Erdi baratu naz (R), erditik eginik baratu nixu (Sal), he quedado asombrado" A.
    sense-6
    6. "Nombres de bancos de proa a popa: a) Aurre (V-m), aurretosta (V, G) [...]] f) Saldoki (V-m), sagaltoki (V-m), erdi (G-bet), erdiko (V-ger)" A (s.v. tosta).
    azpisarrera-1
    ANAIA-ERDI; ARREBA-ERDI; BIDE-ERDI v. anaia, arreba, bide.
    azpisarrera-2
    ERDI ARO.
    Edad Media.
    Erdi-aroko edo Edad Media deritzaion aldiko yauntxokeri pixka bat. Ldi IL 165. Erdi Aro bete-beteko oitura zan. Lek SClar 114. Erdiaro bukaeran. Ib. 139. Jende asko hil bide zuten Erdi-Aroan, sorginak zirelakoan. Mde Pr 320. Erdi-Aroko mendeetan. Vill Jaink 162. Erdi-Aroko kantore eta nobeletarik. Lf (in Casve SGrazi 15). Erdiarotik heldu zaigun beila xaharra. Larre ArtzainE 322. Erdi Aroan ere euskararik egiten ez zen lurraldean. MIH 345.
    azpisarrera-3
    ERDI-AROTAR.
    Medieval.
    Santa Klararen kanta ederra, egiazki Erdiarotarra dala, zalantza gabe Erdiarotarra: XIV, XV gizaldian sortua. Lek SClar 119.
    azpisarrera-4
    ERDI-AROTASUN.
    Medievalidad.
    Erdiarotasunaren gai onixe beronixe jarraituaz, azkeneko koplari buruz ere zerbait esan-bearrik badegu. Lek SClar 118.
    azpisarrera-5
    ERDI BANA ( VP 25r, Lar, Añ; erdibena AN-araq) Ref.: Satr VocP; Asp Gehi.
     (Expr. adv.). A medias, la mitad cada uno. Cf. Lg I 327: Bakhotxak izan beza erdi bana. Cf. erdibanatu. v. ERDIRA, ERDIRANTZ.
    Erdibana irozo genduan kaltea. AA II 191. Naranja bat banuben, / ura erdi bana. Afrika 123. Partituko al degu / biyok erdibana? AzpPr 55. Elikaturak erdibana ordaindukoguz. Echta Jos 352. Alkar ilten ibilli barik, baratoa erdi-bana artzia obeto ez ete deritxon. Kk Ab I 95. Emon gero zatijok erdi bana andra bakotxari. Otx 19. Nik zartaria, / zuk burruntzalia: / sutegiko lana / biôk erdi bana. Or Eus 93. Gañerantzekoa, berriz, Aldundiak eta Lekeitioko Udalak [ordaindu], erdibana. EAEg 1-3-1937, 1182. Egizute erdibana, --ekin zun Mayik. Etxde JJ 29. Zeuena zeuntzako ta bestiena erdibana. SM Zirik 9. Atera nituan bi arraultza egosiak eta ogi puska bat, eta erdi bana asi giñan jaten. Anab Aprika 59. Ikullua ere erdibana zuten. JAzpiroz 215. Egurrak erdi bana plazaratuta. Albeniz 242.
    azpisarrerakoSense-5.1
    "Erdibanan, a medias" Etxba Eib.
    Ordu erdi banan emeretziña / jasota berdin geratu. EusJok 46. Urtean-urtean ilten ei-dabe erdibanan txarria gurasoen etxean alabearengana kontrabanduan eruateko. Alzola Atalak 56.
    azpisarrerakoSense-5.2
    "Erdibanaku, lo que se tiene a mitades" Iz Als.
    Arrazoia daukate, baina erdi-banako arrazoia. MEIG V 135.
    azpisarrera-6
    ERDI BANA EGIN (V-gip ap. Elexp Berg ).
    Repartir a medias.
    Bakixu, gordallubagaz erdi-bana egingo gendubala esan gebala. Altuna 92. Eun peztako ori egin zagun orduan erdibana. TxGarm BordaB 124. Erdi bana egingo degu. Neri ekatzu bi, ta zuretzat beste bi. BAyerbe 142.
    azpisarrera-7
    ERDI BI.
    (Expr. adv.). (Estar, etc.) roto, dividido en dos partes. v. ERDI BIAN; cf. ERDI BI EGIN.
    Biotza erdibi utzi dit andra orren bizitzak. NEtx Antz 92. Agertokia atzetik aurrera erdibi zatitua azalduko da. Ib. 73. Biotza erdi bi, jaso zuan semea lurretik. NEtx LBB 98.
    azpisarrera-8
    ERDI BIAN; ERDI BITAN.
    En dos partes, (estar, etc.) dividido en dos.
    Letra batzuk oker: andiak bear direan lekuan txikarrak; txikarren lekuan andiak; berba bat dana, erdi bian; bi direanak, baten moldean urten dabe. Oe 168. Gizona ihes egiteko, katigutasunetik. / Erdi bitan partitzen da, guztiz engañaturik. / Gorputza eta arima, erratuz dabil beti. Arti MaldanB 194.
    azpisarrera-9
    ERDI-BIDE v. erdibide.
    azpisarrera-10
    ERDI BI EGIN.
    azpisarrerakoSense-10.1
    a) (Lar, Añ, H); BI ERDI EGIN (H).
    Dividir en dos partes, partir en dos. "Demediar" Lar. "Partir" Añ. v. erdibitu. Tr. El uso de erdi bi egin es, además de en vizcaíno, frecuente en guipuzcoano. Bi erdi egin se encuentra en autores labortanos y en los guipuzcoanos Iturriaga y Zabala.
    Dimidiant dies suos, bere egunak erdizkatzeintuzte, bi erdi egiteintuzte. Zeren erdi bat, gaztetasuna, gaizki enplegatu bazuten ere, [...]. Ax 165 (V 111). Egin zen erdi bi itsaso gorria. Mb IArg I 194. O damuz ta zure amorez nere biotza bertan puskatzen ta erdi bi egiten baliz! Cb Eg III 291. Sazerdoteak Ostia erdi bi egiten dabenean. Oe 139. Ezkonduak, erdi bi egiñak bezala daude Jainkoaren eta munduaren bitartean. Ub 222. Samsonek egin zituen soka hek bi erdi, sare batzuk izan balire bezain errexki. Lg I 228. Orra zein errazki / bakoitzak egin duen / makilla bi erdi. It Fab 106. Bere jendea eta gauza guziak erdi bi egin zituen, esanaz, batzuek galtzen baziran, besteak, beintzat, gordeko zituela. Lard 41. Tenploko bela bi erdi egin zen gainetik beheraino. Dv Mc 15, 38 (He, TB bi zati, IBk erdibi). Burua arri ertzak erdi bi egiñik. AB AmaE 341 (54 erdibi). Buruba erdibi egingo dauat nik, gero! Otx 146. Goian aitagaz aingerutxo bi, / beian amagaz beste bi, / pozez bizi zan seikote ori / betiko egin da bi erdi. BEnb NereA 256.
    v. tbn. Bi erdi egin: Brtc 96. Zab Gabon 39. Erdi bi egin.: Urqz 28. fB Ic I 307. Ur MarIl 63. Tx B II 121. Erkiag Arran 151. Ibiñ Virgil 74. NEtx LBB 33.
    azpisarrerakoSense-10.2
    b) (BN-ciz ap. A ).
    Dar a luz, parir. Cf. 2 erdi.
    Amandria neria nizaz / bi erdi egin zanian / milla ollo ill eta / ezkaratzian / zazpi zezen korritu ere. (Cantar de Alostorrea). Balad 47.
    azpisarrera-11
    ERDI-DENBORA.
    Mitad del tiempo.
    Baiña Seguran daramakizu / bizitzan erdi denbora. Insausti 147.
    azpisarrerakoSense-11.1
    Mitad del tiempo prefijado.
    Oso apustu polita izan zan. Erdi denboran berak ni menderatuta, buelta erdi bat artuta. Albeniz 80.
    azpiadiera-1.1
    Txikito erdi denboretan erretiratu egin zan plazatik. Albeniz 85.
    azpisarrera-12
    ERDI-DIRU.
    (La) mitad del dinero.
    Erdi-dirua bi alakotan / biur duk uste bagerik. Or Eus 391.
    azpisarrera-13
    ERDI-ERDI (H).
    (En casos locales de decl. sing.). Pleno centro, mismo centro.
    Negu erdi-erdian zen bat ta bestea. Mb IArg I 151. Iferniaren erdi erdian / nahi ait plazatü. Xarlem 554. Zauriaren erdi erdian ukuitzen ditue asko bekatari. AA III 598. Erdi-erdian, har-lauzen gainean etzana ezartzen naute. Dv LEd 185. Erdi-erditik ebaki det. Sor Bar 43. Nola sentitzen ditu bere erraien erdi erdian semiaren miñak! Ag Serm 172. Axe ekaixkoran erdi-erdian zabiltzanean. GMant Goi 84. Karrikaren erdi-erdian zoalarik. Zerb Ipuinak 156. Kopeta erdi-erdian jo zioten. FIr 141. Herri erdi erdiko enparantzan. Osk Kurl 160. Ezkerreko ormearen erdi-erdian ipiñi eben. Etxabu Kontu 59. Arunzko bide-gurutze artan uan, erdi-erdian. Ataño TxanKan 96. Erdi-erdian Gazteluaren jabea dago, Jainkoa. Onaind STeresa 118. Han, eskuin, Aiamendiko Hiru-Koronak urrunean, eta erdi-erdian, zuzenean, Larrungo mendia. Larre ArtzainE 241. Irteera Ergobiko kalearen erdi-erditik. Albeniz 75.
    azpisarrera-14
    ERDI-ERDITIK (ASMATU, etc.).
    "Bete-betean asmatu. Baizik bakoitzan iritziyak aittu, ta geo bakoitzak ondoriuak atea, jakiñan gañian eonda beñe eztittugula gauzak erdi-erditik asmatzen" ZestErret. v. ERDIZ-ERDI (b).
    azpisarrerakoSense-14.1
    "Ironikoki, justu kontrakoa esateko; alegia, ez zutela asmau adierazteko. Bai, asmau gendun, erdi-erditik" ZestErret.
    azpisarrera-15
    ERDI-GAITZ.
    "Erdi-gaitz izango zan (Echve OngiB 121), il n'y aurait en que demi-mal" Dv. v. GAITZ-ERDI.
    azpisarrera-16
    ERDI-IPURDI v. erdipurdi.
    azpisarrera-17
    ERDIKO (Cf. supra (2) ejs. de erdiko 'del medio'. )
    azpisarrerakoSense-17.1
    a) (gral. ap. A ).
    Mediano; medio. v. ERDITAKO.
    Errege bezti bedi oihalik hoberenaz; aitonen semea erdikoaz eta nekhazalea, arronteraz. Ax 417 (V 270). Luze, labur, erdiko, andi eta txikin, / Jaunak guztiak ondo ebazala egin. AB AmaE 300. Sendi ertaña edo erdikoa artu bear dogu eredutzat. Eguzk GizAuz 75. Erdiko Irakaskintza. "Enseñanza media". EAEg 16-12-1936, 559. Erdiko Ikastola Irakaslaria. "Catedrático de Instituto". Ib. 12-10-1936, 30. Aundi(y)a aundixko, ttikiya ttikixko ta erdikua ezin. (AN-gip). EZBB I 50.
    azpisarrerakoSense-17.2
    b) "(Sal), dedo mayor" A. Cf. Lar y Añ: "Dedo de en medio, atz erdikoa".
    azpisarrerakoSense-17.3
    c) "Erdíkua, el troncho (del pescado)" Iz Ulz.
    azpisarrerakoSense-17.4
    d) "Nombres de bancos de proa a popa: a) Aurre (V-m), aurretosta (V, G) [...]] f) Saldoki (V-m), sagaltoki (V-m), erdi (G-bet), erdiko (V-ger)" A (s.v. tosta).
    azpisarrera-18
    ERDIKO KABILA.
    "Erdiko kabila (G), erdiko-ziri (V-gip), palito que se atraviesa en la lanza del carro para impedir que los bueyes se echen uno al otro la carga" A.
    azpisarrera-19
    ERDIKO MEZA.
    "Garai batean, hamaiketako Meza Nagusaz gain, goizeko seiak aldera goizeko meza eta ondoren, erdiko emza ematen zen. Hura erdiko mezetatik zetorrela" ZestErret.
    azpisarrera-20
    ERDIKOZ BAZTERRERA.
    "Con lo del medio al rincón" A EY III 332.
    azpisarrera-21
    ERDIKO ZIRI.
    "Erdiko kabila (G), erdiko-ziri (V-gip), palito que se atraviesa en la lanza del carro para impedir que los bueyes se echen uno al otro la carga" A.
    azpisarrera-22
    ERDI-LAN.
    Mitad del trabajo.
    Garmendiaren esne-banaketak etzeukan erdi lanik, 180 litro esne banatzeko. Zubill 196. Mindegiari bukatzen / bere erdi lana, / bost minutu geiagon / denborea joana. Insausti 214.
    azpisarrerakoSense-22.1
    (En caso ines. indet.).
    Bi gizon plazara ateratzen diranean alkar botatzera, erdi lanetan probatzen dira; eta, etsipena artzen danean, ez du iñork bear dan markarik egiten. Albeniz 98.
    azpisarrera-23
    ERDI-MAILA.
    Nivel intermedio, grado medio.
    Ezizanak, pobrezak eta erdimallak gizonari bere anditasunera [...] iristea galeraztetik urruti, oraindik biziro laguntzen dutela [...] Jaungoikoagan [...] gure [...] deseo guziak ipintzeko. Arr Bearg 21. Zuri atsegin zaizun erdi-mallako elertia. Ldi IL 109. Erdi-mallako Salerosketa Ikasketa Izendun ez izatea gertatuko balitz. "Título oficial [...] en su grado medio". EAEg 2-3-1937, 1189. Bere burua zerbait landu ta jantzi nai duan edozeiñek ere irakur dezake gogoz, eta ain zuzen, erdi-maillako irakurle ori izan dut nik kontuan. Vill Jaink 8. Handizkien eta herri xehearen arteko, baziren oraindik erdi mailakoak. MIH 235. Lasai dabil horri eskerrak [A. Emiliano] erdi maila atsegin batean: goranahian, baina ez goregi; erraz zurrean, baina ez narrasegi. MEIG II 47.
    azpisarrera-24
    ERDI-PARTE.
    Media parte, (la) mitad.
    Erdi partia etxetxu orrek / nola daukan eroriya. Uzt Noiz 85. Gure lanaren erdi partia / askotan batek jaten du. Uzt Sas 244. [Ekonomikaren] gaiñeko txaparen erdi-partea, bere uraren depositoarekin, Mielen seaskan zegoan, burukoa bete-betean arrapatzen zuala. JAzpiroz 58.
    azpisarrera-25
    ERDI-PREZIOAN (V-arr-gip, G, AN-gip-5vill; erdi-preziotan BN-arb, S) Ref.: Gte Erd 263.
     A mitad de precio.
    Erremientak norbaiti / erdi preziyuan / edo kasik debalde / al banizka saldu. Bil 151.
    azpisarrera-26
    ERDIRA.
    A medias. v. ERDI BANA.
    Begira, erdira esaten dan moduan ipiñi ote dituzun beiak. AA II 191 (en las líneas siguientes se explica en qué consiste esta modalidad). Sagastiak eta gaztañadiak beaute egon erdira, zergatik urte askotan batere ez dute ematen. It Dial 65 (Ur erdira; Ip y Dv erdizka).
    azpisarrerakoSense-26.1
    (Con -ko, adnom.).
    Baña batzuek zuzenago egiten due erdirako igoal au, erdiratzen dituela irabaziak eta kalteak. AA II 191. Ume orien erdia ez da zurea, eta beragatik ondu, edo pagatu bear diozu beiak dauzkanari, bestela ez dira izango erdirako beiak, eta irabazien laurdena baizik eziñ artuko dezu. Ib. 192.
    azpisarrera-27
    ERDIRA EGIN.
    azpisarrerakoSense-27.1
    a) "Reventar" Lcc. v. 1 erdiratu.
    azpisarrerakoSense-27.2
    b) "Érdira égin (R-uzt), hacerlo a mitades" Iz R 394.
    azpisarrera-28
    ERDIRA JO.
    azpisarrerakoSense-28.1
    a) Promediar.
    Euskal-Erriko beiak, esnedun dauden bitartean, ez dute, erdira jota, eguneko amabi-amalau litroz goitik emango. Oñatibia Baserria 52.
    azpisarrerakoSense-28.2
    b) "Ni para ti ni para mí" (G-azp, comunicación personal)
    azpisarrera-29
    ERDIRAKO.
    azpisarrerakoSense-29.1
    a) Desafío.
    Jo zioten erdirako edo desapioa, eta an ziran lanak. Urruz EEs 1920, 208.
    azpisarrerakoSense-29.2
    b) "(V-ple-m, Gc), aparcería. Erdirakoan, en aparcería" A.
    azpisarrera-30
    ERDIRANTZ; ERDIRANTZA.
    A medias. v. ERDI BANA, erdiratzan.
    Artaldia ugazabak eta berak erdirantza edo erdibana eukela. Kk Ab I 62.
    azpisarrera-31
    ERDIRAZ.
    "Bíltu diégun érdiraz (R-is), lo hemos recogido una mitad uno, otra mitad otro" Iz R 400.
    azpisarrera-32
    ERDITAKO.
    "Mediano" Lcc. v. ERDIKO.
    azpisarrera-33
    ERDITIK.
    A medias. Cf. ERDITIK EGIN.
    Arrats guziz emadazu mahain gain hortan [...] biek erditik jan dugun bezalako ogi kozkor bat. Zerb Ipuinak 520.
    azpisarrera-34
    ERDITIK BI EGIN.
    "Partirse por la mitad, romperse en dos trozos. Florerua lurrera jausi eta erdittik bi egin zan. Zubixa erdittik bi einda dago" Elexp Berg.
    azpisarrera-35
    ERDITIK EGIN (L, Sal, R ap. A ; SP, Dv, H).
    Partir por la mitad. "Egizu erditik, coupez par la moitié" SP. "1.º conmover. Biotzak erditik egin zion, se le conmovió el corazón. 2º (c), partir" A. Tr. Documentado en textos septentrionales. Recogemos ejs. de todos los autores que lo emplean.
    Hartu zituen bada gauza horiok guziak eta erditik egin zituen, eta eman zuen erdi bakotxa [...]. Urt Gen 15, 10 (Dv egin zituen erdiz-erdi). Lehertu zituzten israeldarren haurrak, eta sabelak erditik egin emazte izorra guziei. Lg II 6. Lurra ikaratzen da [...], harriak erditik egiten dira, hobiak zabaltzen. AR 162. Sabreak zorrotzirik, / eginen dugu erditik. Iraultza 128. Ez artilleria phezatik ilkhitzen den balak eztitu aireak hain laster, hain biziki erditik egiten, nola [...]. Dh 158. [Eskaldunak] mendiez bi aldetan erditik eginak. Hb Esk 24. Azkenean erditik egiten du [ophila], eta puska bat eskainiz Piarreñori [...]. Ox 50. Ezpatakaldi batez erditik egitea eta bakhotxari erdi baten ematea! Zerb IxtS 57. Zer nahi dupa lurrean, batzu lehertuak, bertzeak erditik eginak. Lf Murtuts 17. Orduan tenploko beloa erditik egin zen gainetik behereraino. Leon Mc 15, 38 (Dv bi erdi).
    azpisarrera-36
    ERDIZ.
    azpisarrerakoSense-36.1
    a) (B ap. A ).
    A medias; en parte. "Maiatza, erdiz otzak illa, ta erdiz beroak errea" A EY III 160.
    Begi zabaletan zerk edatzen dizu / gandu delako ori, erdiz nigar ta izu? Ldi UO 20. Esperantza bat bihotz-ondoan / athea joka zait ari, / erdiz jostakan, benetan erdiz / bainan eztiki kantari! Mde Po 81.
    azpisarrerakoSense-36.2
    b) (Precediendo a sintagmas nominales en casos locales de decl.).
    Orain ere sartu du, erdiz barrenago. Or Eus 149. Gure ikulluari, ganbelak egiteko, erdiz aurrera berdindu genion. Baiña erdiz atzera irurogei ta bost-amar zentimetroko desmontea zuan. JAzpiroz 60. An agertu zait, belar tartean, suge baten erdiz aurrekoa. BBarand 49. Lotu bi ankak egurraren erdiz alde batetik; gero besoak, bere luzeroan. Ib. 56. Tubo aundi ori 1931 edo 1932 urtean berritua zan, erdiz goikoaldea. AZink 49. Erdiz aurrera bizileku ta / atzea ukuillu ta sapai. Insausti 34.
    azpiadiera-2.1
    "Erdiz gora (R) [...] cierta manera de podar, formando una V en medio de la rama" A.
    azpisarrera-37
    ERDIZANA.
    "A medias (V-ger-m)" A Apend.
    azpisarrera-38
    ERDIZ ERDI.
    azpisarrerakoSense-38.1
    a) (G-azp; SP, Añ, H).
    Mitad y mitad; a medias (compartir, etc.). "Moitié par moitié" SP. "Mitad por mitad. Lat. Dimidia parte" Lar. "Jarri zazu erdiz erdi: erdia ura eta erdia ardoa" (G-azp, comunicación personal)
    Gainerako zor, hartzeko eta aziendak bere artean partituko dituzte erdiz erdi. (1767). SenperEus 70. Obra hori gostaia da / Ehun mila libera; / Gisa hortan egiteko / Erdiz erdi, sobera. LuzKant 77. Erdiz-erdi dantza aske ta baltseokoa. Etxabu Kontu 29.
    azpisarrerakoSense-38.2
    b) De lleno, en medio. "Erdiz erdi atzematea, toucher au milieu" Dv. "Automobillen perrillek erdiz-erdi arrapatu du" Asp Leiz2.
    Nola erdiz erdi atzemanak izan diren ohoinak. HU Aurp 63. Behatuko zion bi begietara erdiz-erdi. Ib. 90. Ordu berean hasi zen kanoi ttipi bat, gero bertze bat, erdiz erdi gu ginauden landaren gainera. StPierre 13. Izigarrizko kaska batez jotzen du Mantxotak buru kaskoan erdiz-erdi Oxalde. Ox 202.
    azpiadiera-2.1
    (Fig.). De lleno, completamente. "Erdiz erdi atzematea [...], au fig., deviner juste" Dv. "Completamente (G-goi)" A Apend. "Obeitaameinkan keñue erdiz-erdi ikusi dizut Obeitaameinkan keñue erdiz-erdi ikusi dizut" Asp Leiz2. "Erdiz-erdi jo, erdi-erditik asmatu" ZestErret .
    Maisu Juan, badakit erdiz erdi artuten zaitubala ipuin onen esanguriak. Mg PAb 103. Erlisionea pratikatzen, ba; elizan ibiltzen ba; eta ez nola nahi, ez iheska. Erdiz erdi, agerian. HU Zez 198. Dana erdiz-erdi asmatu dizut, ez al da ala? MAtx Gazt 93. Zoritxarrez, erdiz-erdi asmatu genin. Ataño TxanKan 232. Guda madarikatu arek erdiz erdi arrapatu zuan. AZink 55. Horra nola naizen orai Herria kasetan erdiz erdi, leporaino, eta hain aspalditik! Larre ArtzainE 233. Au badakit erdiz erdi. Insausti 282. Erdiz erdi huts egitea. MIH 317.
    azpisarrerakoSense-38.3
    c) De par en par.
    San Estebani bezala, zeruak erdiz erdi zabaldu. Cb Eg II 157. Zeruko ateak Zuretzat erdiz erdi gaur idikitzen dira. Cb Eg III 241.
    azpisarrerakoSense-38.4
    d) En medio, en el centro.
    Nun nahi burua goiti zindezan, erdiz erdi aurkitzen zinuen iguzkia. JE Bur 10. Jarri zan bidean, nai-ta-ez atorradunek pasa-beareko bidean, erdiz-erdi. Berron Kijote 209. Hor dago sainduaren zimentezko itxura haundia erdiz-erdi eskolen gainean. Larre ArtzainE 123.
    azpiadiera-4.1
    Eskutan jarri nion liburua, ireki zuan erdiz-erdi. "Lo abrió por medio". Berron Kijote 108.
    azpiadiera-4.2
    (Con valor temporal). En la mitad.
    Piestara duazanak, piestia erdiz erdi daneko, trago bat edanda dagoz. fB Olg 48. Batzar au erdiz erdi egoala. Gerrika 193.
    azpiadiera-4.3
    (Precedido de gen.). En medio de.
    Goitik bera bekokiaren erdiz-erdi gurutzearen makil luzeena egiñaz. Inza Azalp 17. Athe hetarik bat etxearen erdiz-erdi, nasaia. JE Ber 54. Prantzia ta Españiaren erdiz erdi. SMitx Aranz 211. Sartu-ta ezker-alde haren erdiz erdi, bazaukan kapera. Larre ArtzainE 198.
    azpisarrerakoSense-38.5
    e) (S; Dv, H).
    Por el medio; de parte a parte. "Erdiz erdi zilhatzea, percer par le milieu" Dv. "Erdiz erdi iragana, perce d'outre en outre, de part en part" H. "De part en part" Lrq. Cf. ERDIZ ERDI EGIN.
    Moresek juduari ezpata sartu dio bularretan [...], dueleko erreglamendu guzien arabera, xuxen, erdiz erdi. HU Zez 23. Miresten zutelarik aitak nola kausitu zakon [burua zakurrari] eta [tiroaz] zilatu burua erdiz erdi. JE Bur 64. Erdiz erdi eskua zulatzen zuan iltzez. Inza Azalp 69. Erdibiturik geldituko ziran, sagarra erdiz-erdi oi dan bezelaxe. Berron Kijote 107. Erdiz erdi pasatzen zaikote ur-erreka bat. Etchebarne 20. Erdiz erdi ibaia, / urak an du bidaia. Zendoia 56. Gure aitatxiren lur on batzu urratu baitzituzten erdiz erdi [erregebidea egitean] . Larre ArtzainE 78.
    azpisarrerakoSense-38.6
    f) (H (que cita a fB)).
    A medias.
    Zuzen jakina erdiz erdi baino esan gura ez dabeenak; edo guzurra asmauta esaten dabeenak. fB Ic I 119. Euren asmuak, lenengotan beintzat, erdiz-erdi baño eztabez agertzen. Eguzk GizAuz 125.
    azpisarrerakoSense-38.7
    g) Regularmente, medianamente. "Zer moduz zaude? Ba, erdiz erdi" (G-azp, comunicación personal)
    azpisarrera-39
    ERDIZ ERDIAN.
    (Tras gen.). Del medio de.
    Aditzalle guziak ukitu zituan biotzaren erdiz-erdiko zañian. Bv AsL 152.
    azpisarrera-40
    ERDIZ ERDIKO.
    (Tras gen., con valor temporal). En medio de.
    Baña janaren erdiz-erdian ardoa aitu. Arr Orac 228 (ap. DRA ).
    azpisarrera-41
    ERDIZ ERDI EGIN.
    "Erdiz erdi egitea, couper, partager par le milieu" Dv.
    Abramek harturik hekiek guziak, egin zituen erdiz-erdi eta bi zathiak bi aldetara parrean-par ezarri. Dv Gen 15, 10 (Ur erdiratu, Bibl erdizkatu).
    azpisarrera-42
    ERDIZ ERDIZ.
    Mitad y mitad.
    --Zelan dakixuz orrenbeste malmuzkeri, sorgiña dirudixun orrek; ala igarlia zara? [...] --Erdiz-erdiz. Otx 33.
    azpisarrera-43
    ERDIZ-ERDIZEAN.
    azpisarrerakoSense-43.1
    a) En el mismo medio.
    Asi ziran mezatan betiko antzean, / Baña eskapau eutsan [sakristauak] erdiz-erdizean; / Pelotaka ebillen bere eleizpean, / Abadeari gogait-eragin artean. Enb 163.
    azpisarrerakoSense-43.2
    b) "Erdiz-erdizean, dejar a medias" A Apend. "Erdiz erdizen itxi, dejar en banda (V-m)" A EY III 251. "Erdiz erdizean norbait itxi, dejar a uno empantanado (V-ple-m)" Ib. 282.
    azpisarrera-44
    ERDIZ ERDIZKO.
    (Adnom.). A medias.
    Geijen bere eztabe erdiz erdizko berbaren bat baño esaten. Berba onekaz galdu erazo beutsen alabetan egozanai bestiagaitik euken uste ona. Astar II 188. Ez baditut esaten arako berba erdiz erdizko zikiñak, jakiturija gitxikotzat eukiko nabee. Ur MarIl 57. Ez dabe ezer balio erdiz-erdizko biurrerak. Itz Berb I 225.
    azpisarrera-45
    ERDIZ ETA ERDI.
    Mitad y mitad.
    Bi txanda azi ttugu, beño mixtos: ollanda ta ollasko. --Ta ollaskuak aunditz atra zaizkizu? --Erdiz t'erdi edo akaso guttixago ere bai. Iz Ulz 418.
    azpisarrera-46
    ERDIZKO.
    Mediano.
    Hauts zazu kuadro luzian eta errearaz erdizko labe batian. ECocin 41. Eta giza-biotzak billatzen duen on osoko ori eta beste on erdizko oiek ba ote dute zer-ikusirik elkarrekin? Vill Jaink 127.
    azpisarrera-47
    ERDI-ZULORA.
    "(V-m), cierta manera de podar, formando una V en medio de la rama" A.
    azpisarrera-48
    GAITZ-ERDI; HITZ-ERDI; NEKE-ERDI v. gaitz, hitz, neke.

    erdi

    erdi
    << eragindura 0 / 0 erori >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper