OEH - Bilaketa

331 emaitza jaiki bilaketarentzat

Sarrera buruan (23)


Sarrera osoan (308)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
belaun.
tradizioa
Tr. Belaun (-lh- al Norte) es la forma general, salvo en textos suletinos, donde emplean belhain (belhaiñ, belhañ ).
sense-1
1. (V, G, AN, L-côte-sar, BN, Ae, Sal; Lcc, IC 441v, VP 7r, Lar, Lecl, Añ, VocCB , H, VocB , Zam Voc ; -lh- L, BN; SP, Urt I 283, Ht VocGr , Arch VocGr , VocBN , Dv, H), belain (S, R; belañ Lar, H (S); belhain S; belhañ S; Gèze; belhaiñ S; Dv (S)), beleun (V-ger), belun (V-ger), belein (R-is). Ref.: VocPir 297; Bon-Ond 141; A (belain, belhain, belaun); Mdg 163; Lrq /belhañ/; ContR 518 y 531; Iz ArOñ, To, Als, Ulz, R 286 y 303; Etxba Eib ; Holmer ApuntV; EAEL 285; Elexp Berg; Gte Erd 13.
Rodilla. "Rodilla, belauna, errodilea" Lcc. "Genouil" SP, Ht VocGr. "Rodilla de la pierna, belauna, belaña" Lar. "Genou" Lecl. "Genou, belaun (Ae, Sal), belain (R)" VocPir 297. "Belain, rodilla" Mdg 163. "Belain, rodilla. Belainak lurrian, (con) las rodillas en tierra" ContR 531. "Rodilla. Sin. bernia" Etxba Eib. "Belaunetarañoko ura (G-azp)" Gte Erd 13. La supuesta var. belan que trae Harriet se trata de una deducción a partir de belanbiko. v. belaunburu.

Hori ikhusirik Simon Pierrisek egotz zezan bere burua Iesusen belhaunetara. Lc 5, 8. Dagoana belaunean oñatu, dabilena sabelean obatu. " El que está cansa en la rodilla, el que anda en el vientre mejora" . RS 365. Anduraz beterik magalak / sendatzeko belaunak. PasqTo 17s. Nola egoten baitirade batzuk Mezakoan belauriko solamente belaun bates. Ber Trat 31v. Arrazio da gauden belauriko bi belaunes ixilik eta geldirik. Ber Trat 31v. Arrazio da gauden belauriko bi belaunes ixilik eta geldirik. Ib. 28v (cf. BELAUNEZ). Hersten denean eztaki norat itzul presunak, / Mobimenduaz gabetzen ezen zaizko belhaunak. EZ Man I 43. Pensa bezate kofesorek zer hari diren halakoak belhaunetara ethortzen zaiztenean, zeren eztira egiteko gabe. Ax 267 (V 178). Bear dau begiratu leenago, zelan doean konfesoreen belaunetara. Cap 87. Eman ezak bi eskuez, bilha eztirok bi belhañez. ' Da con las dos manos y no recogerás con las dos rodillas' . O PrASJU 237. Zure bihotz bero hartan zoaz zure aita espiritualaren belhaunetara, akusa zaite [...] huts prinzipalez, eta harezazu absolbazionea. SP Phil 537 (He 545 oiñetara ). Zergatik beraz bi belhañez belhariko? Bp I 125. Belhaunak aldi guzian flakatuko zaizko eta haren eskuek eztute indarrik izanen bere bulharren iotzeko baizen. Ch III 50, 2. Hargatik beraz goiti zatzue zuen esku hagoranduak eta zuen belhaun hebainduak. He He 12, 12. Erabilli zuen kalez-kale, guziak lurrean belaunak ezarri ta ezagun zezaten beren bisorrei manaletzat. Mb IArg I 393. Yarri zen, ahuspez, haren aitzinean; eta, belhaunak besarkatzen ziotzola, erran zion: badakit, Jauna, ez dela deusere zure ahalez gorago denik. Lg II 40. Paraturik belaunok lúrrean. LE ( in BOEanm 164 ).
(s. XIX) Ill jat jaateko gogo guztija; ikara jabiltaz belaunak. Mg PAb 191. Au zegoan belaunak ikara egiten ziela, ta izerdi otz bat korputzean irtenda. Mg CC 125. Asmatu zelan gaur ezi, goitu ta neketuko dozun zeure gorputz gaistoa; esatez: [...], belauniko zaozanean, belaun baten egon. EL1 59. Belaunak ikara, gorputza adore baga ta odol-usturik. Ib. 188. Belaunak agitz ikaratzea, zabuka eta alboka ibiltzea eta bere gorputza ezin gobernatzea. Gco II 60. Ekusiko dezu batzuek daudela galtzak belaunetan estu gabe, besteak almilla edo txupa gorputzean sartu gabe. AA I 530. Zenbat egoten dira [...] mezatako denboran bertan zokoetan belaunikatu ere gabe, edo geienaz belaun bata lurrean duela? Ib. 371. [Jaungoikua] noren izena entzunagaz luur joten dabeen luur, zeru eta infernuban dagozan belaun gustijak. Astar II 269. Belauna agirian / prakeen zulotik. Zav Fab RIEV 1909, 37. Ipiñirik bertatik / belaunak lurrean, / irurak umill daude / Jesusen aurrean. Echag 199. Gero aitzinian belhain batez belharikatzen zeitzün eta kolpü emaiten zeizielarik erraiten zeizien "Salütatzen zütügü Jüdiuen Erregia". UskLiB 39. [Zezenak] isterrak eta belaunak bear ditu biribillak. It Dial 93 (Ur belaunak, Dv belhaunak, Ip belhañak ). Gizun bat hantxe ikhusten düt / Bürü zarra oro pelatürik / Bizkarra dü konkor / Eta belhaiñak kakotürik. Mustafa 122 (ap. DRA ). Belhaunetarik goiti altxatuzko soinak, / Larru beltzak, hasean, beltzago eginak. Hb Esk 228. Begiratua imajiñan ta / belaun eskuia lurrian. Bil 53. Belhaunaren pean ez dut nahi trunpilorik. Laph 16. Jaiki zan, eta belaunetako ikarak pausorik ematen ozta utziaz, gizon-azkar aien ondoren joan zan. Arr GB 34. Belhauna handi eta makhur gidailak. " (Avec) ses grands genoux et son arrière-train tordu" . ChantP 86. Mari-Santzen lasterra / Bost-Mendietan behera! / Lakharri Büztanobian sarthü da bi belhaiñak herresta. Ib. 214 (cf. Balad 80: bi belhañez herrestan sarthü da / Lakharri-Büstanobila ). Estadu onian dago, eta ez balitz estul puxka orrengatik eta belauneko aiziengatik eta... Sor Gabon 44. Belaunari lur joazirik. Bv AsL 131. Gure belaunok bertan josirik / Gurasoen Jaungoikoa, / Adoratzeko eskañirikan / Antxumea ta usoa. AB AmaE 56. Nere belhaun xorrotxak harri hotzaren gainean koskan hari zirelarik. Elzb PAd 24. Biek altxatuak zituzten zaiak edo soinak belhaunez goraxago. Ib. 28. Othoitzean garelarik, xutik balin bagare, behar dugu belhaunaz lurra ukhitu zenbeit aldiz eta burua ere apaldu. Jnn SBi 82. Zituztela heiek potkatu Yuduen botak, edo musuz estali heien zapetak, milikatu heier aztalak, besarkatu belhaunak. Elsb Fram 181. Don Joseri eta Anjeli esku banatatikan elduaz eta belaunak ikaraz zituala. Apaol 85. Gaur dabilz Bizkaitarrak / mando burdietan / zetarako da indarra / euki belaunetan? Azc PB 202s. Samatik belaunetaraiñoko soiñekoak uel bategaz gerrian loturik. Ag AL 23.

(s. XX) Mutxurdin xaharrak zango sagarra gorderik dauka; neskato gazteak, aldiz, belhaunetarik goiti zaiak. JE Bur 35. Eztago gaurtik aurrera ez buruko miñik, ez gerriko miñik, ez beso, iztar, belaunetako miñik geiago. Ag G 184. Belhaunak dal dal dal ikharatzen zitzauzkitan, ederraren ederrez. Barb Sup 14. Bi lapurrei ebaki zizkioten belaunak. Inza Azalp 71. Berebiziko ostikada bat / belaunean eman zian. Tx B 30. Urreratu ezpanintz / askoz obe neuan, / ostikuaz jo naiok / belaunen buruan. Enb 161 (v. belaunburu ). Guda nausian anka bata belauna baño beragotik ebai-eutsoela. Kk Ab II 34. Inazio bere aintzindari-arropan, belhaun bat lurrari, apezpiku bati agurka. JE Ber 30. Bide-ukondo batean txakurrari lotua, / belauna geitxo jasoaz zetorren itxua. Or Eus 53. Oraintxe belaunak etzaizkit aultzen, oiñak ez kolokatzen, ez naiz irrixtatzen aldapa labainean bezala. Or QA 149. [Aharia] bi belaunen gainean emanik hasi zen adarrekin lurraren zilatzen. Zerb Azk 40. Ezpain likhits, esku lizun, / atseginetan jakintsun / bulharretik belhaunera / haragi biok ikhara, / jauzten zaitut, neska lizun! Mde Po 96. Belhaunetako minez auhenka, / zer bizitza. Ib. 92. Aultasun arrigarria dut belaunetan, eta dardar bezela soin osoa. Txill Let 141. Belaunetararteko edo gerrirarteko edo besaperarteko uretan, edota igeri bigun ta errez azal-azalean. Erkiag Arran 25. Lepoa makurtu ta / belaunak okertu, / par egin ezketiño / egiten naz poztu. BEnb NereA 123. Nire hilobi gainean hasi / dela kimatzen kardua, / bere sustarrak dit kilikatu / nire belaun zurrundua. Arti MaldanB 212. Aren eta gure tartean, belaunarañoko sasia besterik ez zegoan. Anab Aprika 48. Korrika zijoala, erori ta arri batekin belauna iriki zuan. AZavala ( in Goñi 10 ). Errematisma min gaixtüa [sic] düzü. Hasi zitazüt belhaiñiala. Egunaria 11-3-1962 (ap. DRA ). Emakumeak, bere gonak, belaunetik goraxeago jasoak dauzka, konturatu gabe. NEtx LBB 106. Jo arazten diete bi belaunez lurra, / ixilik egon diten, tinkatuz zintzurra. Xa Odol 250. Belaun bat txikitua ta bizkarrean ere kolpe aundiak zituan. BAyerbe 82.

v. tbn. Izt C 218. Apaol 85. Lap 395 (V 180). Alz Bern 54. EusJok 68. Lh Yol 30. Etcham 66. Basarri 12. Gand Elorri 100. Zait Plat 108. Etxba Ibilt 477. Mattin 59.
azpiadiera-1.1
(En casos locales de decl. pl., en ocasiones con gain)). Rodillas, zona de las rodillas (estando sentado), halda. v. BELAUN-GAIN.
Dalilak lokhar-arazi zuen Samson bere belhauneen gainean, ebak-arazi ziotzon buruko illeak, eta urrundu zuen bere ganik. Lg I 234. Asko aldiz an ama maiteak / Mantenatu bularretan, / Atxikirik besoetan / Aitak ere belaunetan. Bordel 33. Mutilltxoa bere belaunetan artu, eta leizearen ertzean zegoan elurrari begiratuaz. Arr GB 108. Harri xabal bat belhaunen gainean / Hari ziren, hari ziren trukean. Elzb Po 206. Neronen belaunetan azia da au esate baterako. Apaol 108. Han zagon, [...], begira gogoz eta izpirituz, zenbeit egunen buruko bere belhaunen gainean eta bere besoetan ikusi behar zuen seme dibinoari. Jnn SBi 10. Ama giristino batek bere belhaunen gainean hartzen gintuelarik. Lap 21 (V 12). Adalsenda bere umetxu txikarrena belaunen gaiñean arturik. Ag AL 153. Oiñen gaiñean ezin egonik, iarri zan aulki zar batean, ipiñi zituan ukalondoak belaunetan da esku zantsu argalen artean buru zuri gurgarria. Ib. 85. Lehen hitzak, amaren belhaunen gainean, amaren besoetan entzunaren ariaz ditu beharriak hartzen. JE Bur 178. Ume beltz bat bere aitaren belaunetan exerita. JAIraz Bizia 45. Esan zion Theresak sumur batean, "nahi nikek hire belaunetan beti egon horrela". Mde HaurB 52. Lau zatiko kataleku luze aiek belaunetan jarri. Ugalde Iltz 14. Zure haurra harturik belaunen gainean, / liburu hau bekizu beti hel menean. Xa Odol 21. Bere belaunen gañean exerita, makiñatxo bat ipui gozo entzuna niok. Ataño TxanKan 81.
azpiadiera-1.2
Alderatu zan bera gana gizon bat belaunen gañean jarririk bere aurrean. " Genibus provolutus ante eum" . Ur Mt 17, 14 (Ur (V) belauniko jarri ). Iauna ikusi ebanean / asi zan kantetan / ta al ebenak egozan / belaunen ganetan. Azc PB 282. Maria eta Xaneta, belhaunen gainera eroriak oihuz. Barb Sup 123. Belhaunen gainean emanik bera, huna Apostolua mintzo. Ib. 133.
sense-2
2. (V, G, AN; -lh- SP, Dv, H), belain (-lh- S), belhaune (Hb) Ref.: A (belaun, belhain); Iz ArOñ (beláuna, bélaun) .
Generación. " Heren belhauna, troisième lignée. Heren belhauna dire, ils sont à la troisième génération. Heren belhauna da, c'est la troisième lignée" SP. " Belhaune, génération" Hb (Lhande transcribe erróneamente belhaume; la -e puede deberse a reinterpretación a partir de belhaunetik, etc.). "Génération" H. "Generaciones sucesivas dentro del parentesco" A. " Amairugarren belauna da nire semea etxealdean (V-ple), mi hijo es el décimo tercio poseedor en el caserío" Ib. " Iru belaun daoz, tres generaciones" Iz ArOñ. " Irugarren belauna jaixo da; lau belaun. Generaciones" Ib. Para los paralelos románicos de esta acepción y las dos siguientes, v. DCECH s.v. hinojo II. Cf. infra BELAUNETIK BELAUNERA, BELAUNEZ BELAUN, BELAUNIK BELAUN. v. belaunaldi, gizaldi, oin.
Hetarik hirurgarren belhaunekoek guti gozatuko dute. Ax 249 (V 167). Ene aitziñean khurtuko dire belhaun guziak. " Omne genu" . He Rom 14, 11 (Dv belhaun edozeinek ). Tobias onek bere illoben illobak edo bostgarren belaun edo jenerazioraño ikusi zituen. Cb Eg III 379. Ikhusi zituen laugarren belhauneko illobasoak. Lg II 64. Laugarren jenerazio edo belaunerañoko ondorengoak ikusirik Jaunaren pakean ill zan. Gco I 455. Ez da gure Jaungoikua zurezkua. Kastigauko ditu gurasuen pekatubak laugarren belauneragino. fB Ic III 363. Adangandik Noegana amar belaun edo gizaldi izan ziran. Lard 7 (cf. ib. 8: Adan [...] Matusalen seigarren oñeko illobarekin bizi izan zan). Abran [...], Tareren semea, eta Noeren billoba amaikagarren belaunekoa. Ib. 12. Gure asaben egoitza, / Ainbat belaunen emaitza, / Abizen askon / oroitza. P. Etxberria (ap. DRA ).
azpiadiera-2.1
Rozinante nauzute, aski famatua, / Babiekaren iru-belaunekoa. " Soy Rocinante el famo-, / Biznieto del gran Babie-" . Berron Kijote 28.
sense-3
3. Estirpe, linaje, descendencia. " Frantsesak bere etxea erre eien baia belauna ez eien akabau (lan-B [sic])" A Apend s.v. belaunbiko. Cf. In Caro Vasconiana I 23 y 46, n15: "El solar de Amezqueta es el más antiguo e más derecho que vino de la rodilla de Martin Lopez de Murua". Cf. infra BELAUN-BURU. v. belaunaldi (2), belaunetxe, leinu, etorki.
Lurrak, urak eta berzek / Adoratua Iauna, / Mariaren sabelean / Sorthu duzu belhauna. Hm 40. Ezpaitzen Iondone Petriren belhauneko umea, baina xoilki haren alaba espirituala baitzen. SP Phil ẽ, 3r (He XI ez baitzen haren alaba haragiaren arabez ). Jatorri edo ondorengo belaun bagarik. msOñ 233v. Abraanen belauneti jaditxi dagizun Jaungoikuaren bendizinoia zeure seme alabeetan. (Tob 6, 22) "Ut in semine Abrahae benedictionem in filiis consequaris" . fB Ic III 339. Jakobekin Ejiptoan sarthu ziren guziak eta haren belhaunetik ilkhiak, ziren, haren semeen emazteak gabe, hirur hogoi eta sei. Dv Gen 46, 26 (Urt haren hankatik ilkhiak, Ker arengandik jaioak, Bibl haren azpitik ateraiak). Arabakoa zan orobat amaren aldetik, eta Gebaratarren etxe ospatsuaren belaunekoa. 'Entroncada con la ilustre casa de los Guevaras' . Aran SIgn 2. Joanesek, besteak bezela, belaunekoen onari begiratzen zion. [...]: belarri biak moztuko zituzkean Joanesek, Azkarragako semeak ondo ikusteagatik. Ag G 246. Obe da belaunekoari laguntzea. Ib. 269. Eguberri gaualdian bere txabola izartsuaren pean aitona maiburuko zutelarik aren belaunekoek mai ondoan biltzen zirenean. Or Mi 92. Aijitora Yakobekin etorritako guziak, aren semeen emazteak alde batera utzirik, eta aren belaunekoak bakarrik zenbaturik, irurogei eta sei izan ziran. Ol Gen 46, 26. Iru seme zetozkien beren belauneko zitu. NEtx Antz 151. Lairen belauneko ua oildu zezatela agintzean. Zait Sof 95s. Erraldoi-belaunekoak danak arroak eta zakar-ipurdiak izanagatik, bera ongi azia ta itz-leuna bait-zan. "Con ser de aquella generación gigántea" . Berron Kijote 35.
sense-4
4. (V, G, AN, S, R; , Dv, H) Ref.: A; Lh (belhain) .
"Grados de parentesco: (c.) aidemallak, belaunak; en 4.º grado: laugarren belaunean " . " Askazi laugarren belhañean (Bp I 82)" Dv. "Degré de parenté" H. "(S-saug), degré de parenté, génération. Bigerren belhañian gütützü, nous sommes parents au second degré" Lh. Cf. Guerra CongrEV I 712: "Los grados se denominan en euskera belaunak y el parentesco senitasuna. Se conserva su memoria hasta grados remotísimos y así se oye decir: laugarren belaunetik urtenda gagoz, baña odolian zerbait bagera, estamos fuera del cuarto grado pero somos consanguíneos".
--Ihor ezkont daitia noreki nahi? --Ez solthü ezpada; ez ere askazi, ez aliatieki laur garren belhañian direno, elizako jaben solthüra gabe. Bp I 82. Bigarren belaunean edo graduan aidetasuna debanarekin. OA 77. Zenbatgarren graduan edo belaunera iristen zan aidetasuna. Ib. 159. Iru gauza gaiti eragotzita dagoz laugarren belauneraginoko seniden ezkontzak. fB Ic III 364. Bigerren belhañian gütüzü. Herr 14-8-1961 (ap. DRA ).
sense-5
5. (-lh- VocBN Dv, H), belain (-lh- Sc ap. A). Revuelta (de un camino). "Point d'un chemin qui dérive de la ligne droite" VocBN. "Coude de chemin" Dv. "Coude que fait un objet, p. ex., un chemin. Syn. ukhondoa" H. "Recodo de camino" A. v. bihurgune, ukondo.
sense-6
6. " Belaun (L?), encrucijada" A.
sense-7
7. belain (BN, S ap. A). "Junturas del tallo de la caña, maíz, centeno, etc." A.
azpiadiera-7.1
belain (R ap. A ).
"Dobladura del tallo" A. Cf. BELAUN EGIN.
azpisarrera-1
BELAUNA BIGUINDU.
An jauzi eta emen irrintzi, / biguintzen dute belauna. "Mueven ágilmente sus piernas" . Or Eus 158.
azpisarrera-2
BELAUNAK ARIN, BELAUNAK ARINIK. Corriendo.
Badoatz' artzañak, / Arhinik belhañak, / Lehen bai lehen, / Ikhus diroienez / Eia sorthü denez / Jesus Betlemen. UNLilia 8. Denbora, belhañak arhin, beitoa aizia bezala, badü 25 urthe musde Epherre kalunjiaren apheztiak. Herr 14-8-1961 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-2.1
( Bi belaunak arin ).
Argi-xinta sumatuz, ogeari muzin, / jekitzen naiz goizero bi belaunak arin. Or Poem 532.
azpisarrera-3
BELAUNAK BILDU. Doblar las rodillas.
Bereala zaldi gazte iatorra alorretan barrena sartzen da belaun biguñak bildurik. Ibiñ Virgil 96.
azpisarrera-4
BELAUNAK DANTZATU. Mover rápidamente las rodillas, correr.
Laisterka ioan al zan belaunak dantzatuz urrutiko eskualdera, eman zeniona alperrik an xautzeko? "Moto poplite" . Or Aitork 33.
azpisarrera-5
BELAUNAK DOBLATU, BELAUNA DOBLATU. Doblar la(s) rodilla(s).
Elefantak [...] bere gazte denboran belhaunak [...] zalhuitu, erraxki doblatzen eta plegatzentu. Ax 180 (V 122). Orgátik errégek doblatzentú belaunak ta kurtzendú bere búru erreála sazerdoteain eskuain péan. LE BOEanm 464. Izen saindu horiek / Ekarriz gogora / Ein-ahalaz guziek / Detzagun ohora. / Jesusen aipatzean / Beti errespetuz / Zeruan bai lurrean / Belaunak doblatuz. Monho 90. Eta belauna doblaturik lurrean egiten ziakozien eskarño. Samper Mt 27, 29 (Hual belairuko).
azpisarrera-6
BELAUNAK GUR EGIN. Arrodillarse ante.
Belhain orok niri gur egiten du. Tt Arima 85.
azpisarrera-7
BELAUNAK GURTU, BELAUNA GURTU. Doblar(se) la(s) rodilla(s).
Kausa hunegatik gurtzen ditut neure belhaunak Iesus Krist gure Iaunaren Aitagana. Eph 3, 14. Ene aitziñean khurtuko dire belhaun guziak. He Rom 14, 11.
azpisarrerakoSense-7.1
(Con dat.). Doblar(se) la rodilla ante.
Bizi naiz ni, dio Iaunak, ezen niri gurthuren zait belhaun guzia. Rom 14, 11 (Ker belaun guztiak makurtuko yataz).
azpisarrera-8
BELAUNAK INKATU. Arrodillarse.
Reberenzia jagiteko / belaunok neben inkadu. Lazarraga B12, 1179v.
azpisarrera-9
BELAUNAK MAKURTU, BELAUNA MAKURTU. Doblar(se) la(s) rodilla(s).
Eta lur behereraño belhauna makhurturik. EZ Man II 13. Esku altxatzen tudanak, / Mintzatzen zaitzun mihia, / Makhurtzen tudan belhaunak, / Fiñean gorphutz gustia. 67. Bakarrik oen artean arkitzen zan Judu batek makurtu etzituan belaunak. Mg CC 224. Jesusen izenean guziak belaunak makur ditzatela, Zerukoak, lurrekoak ta infernukoak. Ib. 225. Jesusen izenera makurtu dedin edozein belaun, zerukoena, lurrekoena, baitta infernukoena ere. Inza Azalp 133. Belaun guziak Niretzat makurtuko dira. Ol Rom 14, 11.
azpisarrerakoSense-9.1
(Con dat.). Doblar(se) la(s) rodilla(s) ante alguien, arrodillarse ante alguien.
Bera da santuaren / egiyazko jauna, / zerutarren errege / eta jabe dana, / sortutako guztiya / mendean daukana, / diyotena guztiyak / makurtzen belauna. Echag 97. Bakar batzuk edo asko baditxin atzerrian, Biurriari belaunik makurtu etziotenak. Or QA 86. Belaun guztiak makurtuko yataz, eta miin guztiak Jaungoikoa autortuko dabe. Ker Rom 14, 11 (Bibl belaun guziak makurtuko zaizkit aintzinean). Baali belaunik makurtu ez dioten zazpi mila gizon. Bibl Rom 11, 4.
azpisarrerakoSense-9.2
Buruba ta belauna makur-makur egin ta eskuban mosu-egin eutson. Altuna 73.
azpisarrera-10
BELAUNAK PLEGATU, BELAUNA PLEGATU. Doblar(se) la(s) rodilla(s), arrodillarse.
Gogoetak khasaturik, lurreraiño belhauna, / Gero plega eta ezagut, nola aizen illhauna. EZ Man I 9. Eginbidez lurreraño plegaturik belhauna. EZ Man II 22. Elefantak [...] bere gazte denboran belhaunak [...] zalhuitu, erraxki doblatzen eta plegatzentu. Ax 180 (V 122). Haren belhañak plegatzen dütüzü. Mst III 50, 2. Belhaun guziak plegatuko direla ene aitzinean. TB Rom 14, 11. Balibaleki, zer din onsa, Jinkuak deron fortüna / Hari eskerren emaiteko, plega lirozü belhaina. Etch 544.
azpisarrerakoSense-10.1
(Con dat.). Arrodillarse ante.
Reserbatu zitiát neurorrendako zazpi milla gizon belhaunik Baalen imajinari plegatu eztraukatenik. Rom 11, 4 (Bibl Baali belaunik makurtu ez dioten).
azpisarrera-11
BELAUNAK TOLESTU, BELAUNA TOLESTU, BELAUNAK TOLESTATU, BELAUNA TOLESTATU. Doblar la(s) rodilla(s).
Tolestatzen ditu belaunak, galtzen ditu indarrak. Ag Serm 348. Baña baukogu jaun bat gustiz jakituna; / Ondo danian daki tolostzen belauna. Enb 124. Belaunak tolestuz, Matxinen bekoki otza muinkatzeko makurtu zan. Etxde AlosT 105.
azpisarrera-12
BELAUNAK UMILIATU. Arrodillarse.
Txapez lurrean efini neben / belaunok umilladurik. Lazarraga B21, 1198r.
azpisarrera-13
BELAUN-ALDE. Parte del pantalón que queda sobre la rodilla. v. PRAKA-BELAUN.
Galtzak, miesa gordin nabarrez egiñak eta belaun-aldian bein eta barriz adobaurikuak. Otx 11s.
azpisarrera-14
BELAUN-AZPI.
azpisarrerakoSense-14.1
a) "(AN-5vill), corva" A. v. belaunpe.
azpisarrerakoSense-14.2
b) Parte de la pierna que queda inmediatamente bajo la rodilla.
Buru-has, bere galtzerdiak agerian belaun azpiraino. Zub 105.
azpisarrera-15
BELAUN-BARNE (-lh- H; belhaunbarna Hb). Patizambo. "Cagneux" Hb y H.
azpisarrera-16
BELAUN-BELAR. "(G-bet), hierba de hoja muy ancha y parecida al tabaco" A.
Aien zaiñgorri, belaunbelar, barrabasbelar ta orlakoak. Ag G 23.
azpisarrera-17
BELAUN-BURU. v. belaunburu.
azpisarrera-18
BELAUN-DARDARA. Temblor de piernas. v. BELAUN-IKARA.
Beerakoa ere naiko neketsua zan, belaun-dardara sortzen baitu beerantzako ibilliak. TAg Uzt 95.
azpisarrera-19
BELAUN EGIN (belain egin R ap. A). "Aiñai korrek belain egin dik, ese centeno se ha doblado" A. v. belaundu.
azpisarrera-20
BELAUNEKIN. De rodillas.
Belaunekin anbat horduz lurrean egoteak, egin zituen adiña errezo ta otoitz egiteak, [...] nekaturik utzi zuten eri gaisoa. Mb IArg II 354.
azpisarrera-21
BELAUNETAN JARRI.
Atsekabe garratz asko oi nebela sufrietan, / sabelekoaz ez ninzala gozaetan. / Senar baga jarri ninzan belaunetan. Lazarraga A25, 1197r (se refiere a la posición durante el parto, que, de acuerdo con la tradición, podría ser tanto de rodillas como sobre las rodillas del marido).
azpisarrera-22
BELAUNETIK BEHERANTZAK. "Belaunetik berutzak indar bagarik daukadaz, tengo sin fuerza las extremidades inferiores (V-m)" A EY III 288.
azpisarrera-23
BELAUNETIK BELAUNERA (H). De generación en generación. "De génération en génération. Syn. leinutik leinura (L), gizalditik gizaldira (G, L)" H. v. BELAUNEZ BELAUN, BELAUNIK BELAUN.
Belaunetik belaunera jenerazio guztiak zorioneko Josep nobleagana datoz. Cb JMJ 60. Jazo leiteke [...] gurasuetati umeetara gatx onek belauneti belaunera luzaro irautia. fB Ic I 206. Mirari onen oroimenako toki artan egin zuten elizatxo bat, eta oraindik belaunetik belaunera gertaera au igarotzen da. Bv AsL ed. 1885, 440. Epopeia eta kantu heroiko andana bat belaunetik belaunera heleraziak ezagutzen bide zituzten. Mde Pr 226. Antziñatikan gaur egun arte / belaunetik belaunera / bertsolarien besotan dator / gure euskal-izakera. Olea 168.
azpisarrera-24
BELAUNEZ. De rodillas. v. belauniko.
Santuonen esanaz akordadurik, / Kristiau zireanak arnasa esturik; / belaunez lurrean Franzia gustia: / "Almirante jauna, miserikordia!". EgiaK 87. Belhauna handi eta makhur gidailak, / Lurrera zailak; / Kortesia eskatzen belhaunez ari da, / Gero ezin ari da. 'Il fait des génuflexions' . ChantP 86. Erri-Gurutzek elkarri mun, ta / oro belaunez lurrera. "Todos caemos de rodillas" . Or Eus 260. Belaunez jartzen nakio, entzun nairik adia. "Me arrodillo" . Or Poem 542.
azpisarrera-25
BELAUNEZ BEHERAKO, BELAUNEZ BEHEITIKO. "Belaunez berako gizona, hombre insignificante (V-m)" A Apend. "Hombre de pocos alcances, belaunez betiko gizona (V-m)" A EY III 242.
azpisarrera-26
BELAUNEZ BELAUN. De generación en generación. v. BELAUNETIK BELAUNERA, BELAUNIK BELAUN.
Yesusen arbaso edo aurrekoak belaunez-belaun aipatzen ditu. Ir YKBiz 15. Oraingo gizaldiak belaunez-belaun (de generación en generación) ikasi dituzten beren ixtori ta ibillerak plazerki aipatzen dituzte neguko gau luzeetan sutondoan bilduta daudelarik. Etxde JJ 16. Belaunez belaun berritzen dira utsak, eta beti gertatuko da berdin mundua mundu deño. Txill Let 100. Piztiak lanean ari diranean, beti berdin ari zaizkitzu, [...], gurasoak eta arbasoak eta tokabilasoak ari ziran bezala, berdin berdin ari dira gizaldiz gizaldi eta belaunez belaun. Vill Jaink 73.
azpisarrera-27
BELAUNEZ BELAUNIKO. De rodillas.
--Nola behar da Jinkoa othoitü? --Hur benedikatiareki ahalaz zeñhatürik, belhañez belhariko kürütxe, edo Jesüs Jaunaren, edo Andre Dana Mariaren Imajina baten aitzinian. Bp I 125 (cf. ib. unas líneas más abajo bi belhañez belhariko).
azpisarrera-28
BELAUN-HEZUR (b. hezur L-sar ap. A s.v. belaunburu; Lar, H, belhaun-hezur Hb; belhaiñ-hezur Sc ap. A; Foix ap. Lh). Rótula. "Rótula, hueso redondo de la rodilla, belaun ezurra" Lar (v. tbn. s.v. choquezuela). "Belhaun ezurra (V, G), rotule" H. "Choquezuela" A. v. belaunburu.
azpisarrera-29
BELAUN-FERRELA. "Belhain-ferrela (S), rotule du genou" Lh.
azpisarrera-30
BELAUN-GAIN. Regazo, zona sobre las rodillas (estando sentado). "Giron, belaungain (AN-egüés-olza), falda (AN-ilzarb)" Bon-Ond 140.
Dakus [...], nola zauka eginda igoten zion beste batzuetan belaun gañera, ta miazkatzen ziozkala eskuak ta arpegia. VMg 20. Emakumeak eukitzen du bere belaun gañean edo bere besoetan [...] errien etorkizun ona. Ag Serm 486. Belaun-gañera [lanazko txakurra] saltatu. Iraola 129. Ipiñi ebazan besuak gurutzetuta belaun-ganetan, eta [...] zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor bati begira-begira. Kk Ab I 103. Arañegun goixian ikusi neban atarte-zapatari bat, lanian zintzo oin-ugalaz gogor lotuta eukola belaun-ganian zapata bat zoruaz gora. Kk Ab II 14. Belaun gaiñean [illoba] jarriaz ta musutuaz. ABar Goi 72. Eskuazpian bildu lenengo orri igarrak-eta, belaun-gañean oinarri eginda, besteakin zartaka etenaz erazten diote artaburuari zorrozko jantzia. TAg Uzt 293. Allandek, bere belaun gaiñean kolpe egiñaz, oraindik jaikitzeke baitzegon oean exerita, bere asmoak gañezka irauli zizkion. Etxde JJ 46. Guardiazibillak aurrez-aurre, beren fusillak belaun gañean. Ugalde Iltz 45. Belaun gañean eseri araz beza [neskatxa] . Lab SuEm 209. Arri-konkor oen gañean exerita, eskupeta belaun gañean zutela. Ataño TxanKan 241.
azpisarrerakoSense-30.1
Eskuak jaso eta berarekin batera beera, eta bi belaun gaiñetan jarri, gerriak golperik senti ez dezan. Zendoia 187.
azpisarrera-31
BELAUN GORRI.
azpisarrerakoSense-31.1
a) (En casos locales de decl. pl.). "Belhaun gorritan iarririk, étant à genoux nuds" SP. "Belhaun gorritan iarririk, s'étant mis à genoux nus (Gç)" H.
Belhaun gorrietan jarririk / Nagotzula aitziñean / Barkhamendu eske nagotzu, / Tristezia bihotzean. 183. Belaun gorrien gañean lurrean belaunikatu eta bere serbitzuak eskeñtzen ziozkan. Arr May 193. Belaungorrien gañean joango naiz Aranzazura, asmu orrek ondo ertetzen badu. Ag G 239. Barkamendua eskatzeko, yar zaite belaun gorrien gainean. (B). A EY I 79. Belaungorritan, are geigotuz / ordurarteko nekea, / belaungorritan jetxiko zaizu / erromeri-sail luzea. SMitx Aranz 135. Besteren etxean eta iri aundietako arrixkuetan jarri baño, belaun gorritan ibilli naiago zukean. NEtx Antz 156.
azpisarrerakoSense-31.2
b) (En sociativo pl.). Con las rodillas en carne viva (?); con las rodillas ensangrentadas (?=.
Mokanesak zaldiek begi inguruan, / Egon diten geldirik zezen hurbiltzean, / [...] / Doidoia daude xutik, bizkar konkorrekin, / Erdi itsuak eta belhaun gorriekin. Hb Esk 221.
azpisarrerakoSense-31.3
c) "Belaun gorriz bere ezingo neukean egin, aun haciendo todo el esfuerzo, no hubiera podido verificarlo" Zav Verbo 21 ( H y A EY III 286).
azpisarrera-32
BELAUN-GOZO. v. belaungozo.
azpisarrera-33
BELAUN-IKARA. Con temblor de piernas.
Sasoia nai lu, berriro ere / ara txango bat eiteko; / damurik dago belaun-ikara: / artatik ez sendatuko. Or Eus 383.
azpisarrera-34
BELAUN-IKARAKA. Con temblor de piernas.
Azken-txanda eman zionari, lenengoz belarritik elduz, ara nola asi zan mintzatzen belaun-ikaraka. TAg Uzt 192.
azpisarrera-35
BELAUN-IKARAZ. Con temblor de piernas.
Geldi geldiro, belargazietan gaindi, Santaetara iritxi zen belaun-ikaraz. Or Mi 121. Talo entzunik, eseri ta asi / nor bere sega pikatzen. / Belaun-ikaraz naiko lan dite / sega ingurean kokatzen. Ib. 306.
azpisarrera-36
BELAUNIK BELAUN. De generación en generación. v. BELAUNETIK BELAUNERA, BELAUNEZ BELAUN.
Ezta [...] etxe onetara ezkondu mutil arrotz edo beste etxetakorik; belaunik belaun gizon etxeko semeetati eldu da nigana. Mg PAb 91. Onetara, adarrik-adar (edo belaunik-belaun, lenago esaten zan lez), beti seme nagusijetatik, Don Kazintto gaurko etxaunaganaiño. Kk Ab I 87. Yainkoek, baña, zirkin-eragiñaz astintzen duten etxe-gañera, gaitz-mueta oro yausten dira, belaunik-belaun etorri datozen ondorengo ugarien zear. Zait Sof 178. Belhaunik belhaun zueri esker / da begiratu azkarra / geure leinuak asmaturiko / theologia zaharra. Mde Po 102. Kantu zantar guzietan, arrats guzietan, erri guzi guzietan, oarkabezko gezurra geienetan, belaunik belaun esan den berbera birresaten dut nik. Txill Let 58. Euren neke ta ixerdiaz ataraten ixen deudie emen guzti-guztiek, [...], biziteko bear eudiena, belaunik-belaun, antxineko zarretarik asi ta gaurkoetararte. Akes Ipiñ 22. Eta euren seme ta alabak, eta urrengorik urrengo, belaunik belaun, ur-ertzean jaio, azi, kozkondu ta bizi izan diran jatorri osoko gizakiak. Erkiag Arran 85. Belaunik-belaun Prometeuren sutan irazekitako sua, garra zeriola, iraunerazten aleginak alegin leiatu ziran. Zait Plat 23. Gizasemeak, gizaldiz gizaldi ta belaunik belaun, jator ta egokitzat etsi dau lotsea. Erkiag BatB 153.
azpisarrera-37
BELAUN-JO. "Belaun-joa (V-m), dobladura del tallo de trigo, que ocasiona su muerte" A.
azpisarrera-38
BELAUN-KABILA. "(L-ain), articulación de la rodilla" A s.v. kabila.
azpisarrera-39
BELAUN-KASKO. Parte saliente de la rodilla.
Moda berriak ezin berdindu / aldrebes eta tajuzko, / ala ere noiz azaldu dira / oraiñ ainbat belaun-kasko? Olea 97.
azpisarrera-40
BELAUN-KATILU (V-m-gip, G-to), BELAUNEKO KATILU (AN-ulz). Ref.: A; Iz ArOñ, Ulz; Elexp Berg. Rótula. "Belaun-katillua, huesecillo de la rodilla" Iz ArOñ. "Belauneko katillue, la rótula" Iz Ulz. v. belaunburu.
Frantziako [...] osagille entzutetsu Fabas zeritzaion batengana joan zan gizontxo bat, igarririk beste orduarte ikusi zituanak sendatzen etziotela belaun-katilluan aspalditik zeukan zauri ikaragarria. Ezale 1898, 164a. Aien [ol zarren] tartetik gure oñak sartzen ziran belaun-katilluraño. Zubill 37.
azpisarrera-41
BELAUN-KEINU. Movimiento de rodilla.
Lotzaile erneak armenak egin, besamenka bildu ta bala usu lotzen zuten belaun-keiñuz, eta atzera yaurti. 'D'un coup de genou' . Or Mi 109. Noizbeinka artzen duten eskukatik, lasto batzuk bereiziko ditue, eta belaun-kiñuz gerrikoa egotzi ondoren, kibiztoz lotuko diote. TAg Uzt 80.
azpisarrera-42
BELAUN-KOSKO (B, BN; VocB; belhaun kosko H; belhaun koxko H), BELAUN-KROSKO ( belhaun kroxko SP; belan kroskua Deen I 100). Ref.: A (belaunkatillu); Izeta BHizt2. Rótula, choquezuela; rodilla. "Belhaun burua, xopera, kroxkoa" SP (sin trad.). "Belhaun koxkoa, koskoa, rotule" H. "Belaunkosko, hueso de la rodilla. Anbateko kaska belaunkoskoan" Izeta BHizt2. v. belaunburu.
Supazter zokotan / Belaun kozkuak errerik. LuzKant 21. Belaun kozkoa / gutxigo jasoz, beorra / geldixe dabil. Or Eus 346.
azpisarrera-43
BELAUN-KOSKOR (G-to-bet, Sal; belaukoskor G-azp). Ref.: A; EAEL 285. Rótula; rodilla.
Altxa zaitia; belaun-koxkorrakin galtza guztiyak ondatu biar dituzu. Alz Bern 54. Gona ozt-ozta belaun koskorrak / estaltzen zizkana. MendaroTx 246 (ib. 214 belaun koxkor). Ageriyan dabiltza / belaun-kozkorrak. Yanzi 160. Eskoboi banakin, galtzak belaun-koskorretaraño, gain guztia zirrit-zarrat larraskatzen. Anab Poli 54. Belaun-koskorrez goitik lau-bost bat / beatz gutxi gorabera / gonentzat naiko neurria ere / bada au alde batera. Olea 95.
azpisarrera-44
BELAUN-KUNKUR. "Belainkunkur (R-vid), choquezuela" A. v. belaunburu.
azpisarrera-45
BELAUN-LOTZAIKI. "(V-m), cuerda o liga para sostener las medias" A. v. BELAUN-ZILDI.
azpisarrera-46
BELAUN-MUILO (-lh-Hb, H). Rodilla; rótula. "Os de la genou" Hb. "Belhaun muiloa (V, G, L), rotule" H. v. belaunburu.
Belhaun muilo handia Senpertarra deitzen, / Ordu luke gargoro hasteko aphaintzen. Hb Esk 122.
azpisarrera-47
BELAUN-TXINGO. Figura en Echag (116, 142 y 183), en composiciones de las fiestas de carnaval, tras la "marcha"; parece ser el nombre de un tipo de baile. Cf. 1 txingo.
azpisarrera-48
BELAUN-TXIRULA. "Belhain-txülüla (S), tibia (litt. flûte du genou)" Lh.
azpisarrera-49
BELAUN-TXOKO.
azpisarrerakoSense-49.1
a) "(Vc, G-to, AN-gip), corva" A. v. belaunpe.
Galtz-ipurdiak belaun-txokoraño erori zitzaizkion gizarajoari. Ataño TxanKan 156.
azpisarrerakoSense-49.2
b) (V-arr ap. A; belauntxuku R-uzt ap. A; belain-txunku R ap. A s.v. txunku). "Choquezuela" A. v. belaunburu.
azpisarrera-50
BELAUN-TXURRU. "(Sal), choquezuela" A. v. belaunburu.
azpisarrera-51
BELAUN-UHAL. "Belaunugal, tirapié (neol.). Litm. 'correa de la rodilla', imit. del alemán knieriemen" A DBols.
azpisarrera-52
BELAUN-XOPERA. Rótula. "Belhaun burua, xopera, kroxkoa" SP (sin trad.).
azpisarrera-53
BELAUN-ZILDI. "Belain zildi (S, arc), cuerda o liga para sostener las medias" A. v. BELAUN-LOTZAIKI.
azpisarrera-54
BIZKARREZ BELAUN. v. bizkar.
azpisarrera-55
PRAKA-BELAUN. v. praka.
belaun
<< 1 bela 0 / 0 belaunikatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper