Harremana

    OEH - Bilaketa

    330 emaitza jaiki bilaketarentzat

    Sarrera buruan (23)


    Sarrera osoan (307)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    behi.
    Onom.: Dominico de Beia. (1154) Arzam 163. Eneco Beya. (1228) GLarr SJ 204 (cf. Lac Irach 104 (1120): don Bos de Alaua). El sel llamado Fagave-beierdi saroea. (1452) Arzam 163 (sobre su formación, cf. el ej. de 1453 s.v. behi zegi y Lek Oyarzun 297-300: "beyerdi saroea, porque servían para las vacas paridas").
    sense-1
    (gral.; Lcc, SP, Mic, Deen I 260, UrduñBerb 394, Urt I 26, Ht VocGr, Lar, Añ, VocS , Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB , Zam Voc); bai (G-nav); be (AN-erro, Ae); beei (Dv (V)); begi Ref.: VocPir 427; A; Inza EEs 1915, 210; EI 126; Lrq; Iz Als (baiya); Iz AOñ (beixa); Iz R 300; Iz Ulz; ContR 518; Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 16; Elexp Berg.
     Vaca. "Novilla, vaca" Lcc. "Vaquear, zezenak beia estaltzea" Lar. "Vache" Gèze. "Bei nabárrak, las que tienen blanco y negro; nabar gorríek, las que tienen blanco y rojo" Iz Ulz. "Behiakin joan dira zezena ematera (AN-gip), behiari zezena eman dakote (BN-arb), beia iizkotzera damate (G-azp)" Gte Erd 16. Tr. General en todas las épocas y dialectos. Hay begi en una copla citada en un documento alto-navarro. Beei lo emplea sólo Moguel (cf. PAb 183: "beeija, vaca; abajado"; Ib. 182: "beeija, buruz berakua" y VMg XV: "beeia. Vaca. Cabizbajo o a la abajada").
    Onek beiau jo nai dik. (Eugui, 1566). ReinEusk 63. Landan eder olaze, begi duenak aretze. (Elorz, 1600). Ib. 111 (cf. Michel LPB 292 (S): landan eder iratze, / behia ederrak aretxe). Ardi adarduna ta bei sabelduna. "Vaca barriguda". RS 190. Beukaz Peruk bere beiak ta nik neure zazpi zuriak. Ib. 421. Idiak eta beiak il ezauz ta loben baten biriak indauz. Ib. 429. Beien erroa jatxiago, luzeago. Ib. 8. Lagunaren beiak erroa luze. RIs 56. Beiak on du larrea, obeago jabea. Ib. 17 (Aq pág. 63 beiak on deu larre, aldean obe jabe). Orduan behien eta aratzen orde laudorioak eta eskerrak ofrendatuko derauzkitzute. arb 337s. Neure behiti esne, guri eta gazna athera nezan, eta neure xahala gal nezan. O Pr 701 (cf. RS 513). Behiari darraikala doha gaizkintzetara xahala. Ib. 555. Arakina erhak behia, eta indak kornado baten biria. Ib. 30. Atzearen behiak erroa handi. Ib. 47. Idien eta behien eta ardien eritarzun prinzipalen ezagutza. Mong 586. Eta ekusi dituzun zazpi bei gizen ta zazpi gari-ondo ederrak esan nai dutena da [...]. Mb IArg I 393. Hartu zituzten bi behi bere umeen hazten hari zirenak. Lg I 258. Lau beei; bi buztartutekuak premina danian edo idijak biar asko eginda arikatu dirianian, naiz gaisotu; beste bijak umiak aazteko. Mg PAb 109. Sorgiñ izan zeran bitartean, ito dezu aurrik? Ez, Jauna. Egin dezu kalterik beietan eta ardietan? AA II 222. Idi, bei, egazti edo beste abereren bat ilten dabenak. Astar II 160. Bei txikarra beti bigantxa. msOch (ap. A). Bei zuriak aundiagoak dira eta ematen dute esne geiago, baña denbora gutxiagoan. It Dial 94. Tolosako plazan jokatzeko lau zezen arrapatzera joan ziatezkean mendira Lasturko bost mutil gazte bei eziak arturik, oekin batean etxera ekarteko asmoan. Izt C 250. Idi, behi, zezena, bada Pirenetan; / zaldi seguragorik ez da bazterretan. Hb Esk 230. Zaldi, idi, bei, asto, gamelu, ardi eta beste atzienda guziak. Lard 69. Gurdi berri bati erantsi ziozkaten bi bei hume-egin-berri. Ib. 153. Ezta behar behia estalerazi hirur urthiak bethe eztütieno. Ip Dial 95. Eskal-herrian behitik atheratzen da probetxurik gehiena. Dv Lab 243. Gaur beijak jan daben bedarra bijar jaten dogu ezne biurtuta. Ur Dial 14. Behi baten buztanari itxikiz hiltzea eder da Buddaren haurrentzat. Hb Egia 66. Emazte hamar ilhabethe gabe arrezkontzen zirenek behar ziotela Yainkoei hil behi ernari bat. Ib. 71. Berterretxek leihoti / Jaon kuntiari goraintzi: / Ehün behi bazereitzola bere zezena ondoti. ChantP 214. Beiekin [i]ratzeketa egun bat, lau berra. HerVal 165. Beia ere, esnedun dagoenian, on da etxian, baña antzutu ezkero, badakizu... Urruz Urz 45. Camborat deraman bide bazterreko landa batean, arbi ateratzen ari, behientzat. HU Zez 172. Geroxoago aurkeztu jaken otseiña iragarritera zelan bei jaubeak kendu eutsan beia, esanaz errakuntza izaebala, ta diru geiago bear ebala. Echta Jos 242s. Gaur belardi bat iritxi, diruak idoro ta soroak urratu; biar lur geixeago erantsi, osiñak bete ta barrutiak jaso; urrengoan idi-beiak ipiñi edo kendu. Ag G 255. Auek eta zortzireun dukat urretan eta gurdi bat bei birekin. Ib. 52. Beia jeisten eztakienarentzat, bei guziak dira antzuak. Urruz zer 121. Nere etxian beia susa da. Noe 130. Bethiko bere golde-hurratsean, jandarmen ondorat heldu izan zelarik, Lohilakatek, zankez, geldiarazten du behi parea: "Joa, behiak, joa!". Barb Sup 148. Behiak aintzinean bethi akulatuz. Ib. 148. Itzai, zion nagusiak, gurdia gaitu, ardatza igurtzi, bei Beltxa uztartu, berandu duk eta. ' La Moureto'. Or Mi 115 (cf. la nota de Rostaing: "Dans les campagnes on désigne ordinairement les bêtes de somme par la couleur de leur robe. Les noms les plus communs sont blanquet (blanc), mouret (noir), [...]"). Begira akiok zer bei parea. Alz Ram 102. Beterinaio jaun onek dauka / Don Pako bere izena, / makiña bat bei, txekor ta idi / sendatzen duan gizona. Tx B 174. Ikusi neban bei nabar aundi / eta ganera luzia. / Euzkelerrian musturra daula / ta Madrillen errapia. Enb 66. Ozkarbitu zaneko, bei uztartuekin irten ziran baserritarrak sorora arbi-lanetara. TAg Uzt 262. Beienak bukatutakoan, zekor gazteari ekingo dio. Ib. 25. Garrantzia beia bañan lenago zintzarria erosten zegon. Garrantzia eta kaltea. JAIraz Bizia 8. Behi bati kalitxak heldu zaizkonean. Zerb Azk 101. Zenbaitek agiaz balio dute literaturaren aldetik ere. Hala nola Lebar nah Uidre edo Behi Beltzaranaren liburua (behi-beltzaran larruz azaldurik dagoelakotz delako liburua). Mde Pr 232. Baina musker zegoen belarra, eta mardul, eta behi gorrail batzu hor ziren alan. Ib. 128. --Beia esnetsu edo, Nikolasa? [...] --Ni baiño geiago bai beintzat. Bilbao IpuiB 189. Behiak eskapatzen uzten dituzten zezenak, idi bihurtu. Arti Tobera 271. Ahariaren sabelki ta barrukiak armoni deritzate, beiarenak gelimoni, txerriarenak txarmoni bezala. Zait Plat 58s. Ipui berria kontatzen asten zanean, txori, asto ta bei adar luzeak ere, ixil-ixillik gelditzen ziran, aren itzik ez galtzeko. NEtx LBB 92. Beietara egin zuan. Gogo aundi gabe, "Aida!" esanda, gurdiak eman zion berako bideari. Ib. 23. Orenak eta orenak ixilik... behiak ausmarrian bezala nehork etzakien zerbait gogoan. Ardoy SFran 22. Beia traillan artuta / etxera eraman du. Uzt Sas 237. Behi, bohor, zamariak / dütützie gisa orotako. Casve SGrazi 90. Beia baiño obea txala, eta antxumea akerra baiño. Berron Kijote 48. Behi ttipi beltx bat izigarri maltsoa eta zernahi esne emaiten zuena zen. Etchebarne 26. Beiak jetzi ez, baiña beste lan guzietan aritzen zan geroztik. JAzpiroz 38. Gizona alargun geratzia obia dok kortan bei bat iltia baño. Gerrika 145. Ori beia baiño leenago uztarria ekartzea dala uste det. (In MIH 217).
    v. tbn. Saug 102. Lh Yol 23. Muj PAm 37. Zub 53. Anab Usauri 69. Eguzk GizAuz 122. Iratz 58. Akes Ipiñ 32. And AUzta 85. Ibiñ Virgil 92. Etxabu Kontu 57. Ataño TxanKan 133.
    azpiadiera-1.1
    "Bei baten buztanik eztu bererik (BN), suyo propio no tiene ni rabo de una vaca" A EY III 324.
    azpiadiera-1.2
    "Beiaren boskarren txala bezela gelditu (G-to), quedarse desamparado; litm.: como el quinto ternero de la vaca" A EY III 275.
    azpisarrera-1
    BASA-BEHI v. basabehi.
    azpisarrera-2
    BEHI-ABERE.
    Cabeza de ganado vacuno.
    Bei aberentzako: 25 laurlekoz [geitu] . "Ganado vacuno". (1919) ForuAG 295.
    azpisarrera-3
    BEHI-ANDANA.
    Rebaño de ganado vacuno. v. BEHI-TALDE.
    Behi andana baten orroa edo xintxilak. JEtchep 23.
    azpisarrerakoSense-3.1
    Eremuño batean ikusten dugu behi andanaño bat; zaharoa eskuan, zain badagote, itzea bezain xut, unhaia. JE Ber 16.
    azpisarrera-4
    BEHI ANTZUTU (V-arr-roz ap. A ; b. antzitu V-m ap. A ); BEHI ANTZU (V ap. A ; b. antzi V ap. A ).
    "Vaca privada de cría" A (s.v. beisegi). "Vaca desprovista de leche" Ib. (s.v. antzi).
    Zer da bei antzituba? Txala kenduten jakona. Mg PAb 109. Lurrak gorri zituten Maiatz-lêneraiño; / bei antzuak, lan bage, ustez larrerako. "Las vacas estériles". Or Eus 246. An beiak mendian, antzu eta orrelakoak. Etxe aldean utzi esne piska bat jeizten zaiotenak, eta besteak mendira botatzen omen dituzte. Uzt Sas 348.
    azpisarrera-5
    BEHI ARATXEDUN (b. aretxdun Ae).
    "Vaca con ternero" A Aezk. v. BEHI XAHALDUN.
    azpisarrerakoSense-5.1
    Behi betroin aratxedunak, ehun eta hogoita hamar libera jo arte. Herr 27-2-1958 (ap. DRA ).
    azpisarrera-6
    BEHI-ARTALDE.
    Rebaño de vacas. v. BEHI-TALDE.
    Hango behi arthaldeak! Zerb Metsiko 189. Ez zian behi arthalderik hemengo mendietan, bainan bakarrik ardi arthaldeak. Larz Iru 58.
    azpisarrera-7
    BEHI-ASKA.
    Pesebre.
    Garbitu ditu berriro bei-askak; txerritegian izan da; eman die olloai artalea. TAg Uzt 29.
    azpisarrera-8
    BEHI-ATZAZAL.
    Uña de vaca (extremo de la pata, que se vende como despojo).
    Ogi au goxo goxoa dago, ta bei-atzazal au guztiz ederto egosia ta ondua. Or Tormes 81. Bei-atzazal zati bat emon eustan tripaki egosi apur batzukaz. Ib. 77.
    azpisarrera-9
    BEHI-BAZKA.
    Pienso para vacas.
    Ardiak uritez barnean idukitzen direnetan, eman dakiokete behi bazka guzietarik. Dv Lab 273.
    azpisarrera-10
    BEHI-BEGI BELAR (bedar Lar; belhar Hb).
    "Bustalmos, hierba" Lar. "Beibegi berarra, bustalmo" Izt C 42 (en una lista de plantas). "Behibegibelhar, oeil de vache" Hb. Cf. DAut: "Bustalmos, hierba que tiene los tallos ramosos y apacibles al gusto, por lo cual se comen cocidos: las hojas son parecidas a las del hinojo, y tienen alguna semejanza con los ojos del toro".
    azpisarrera-11
    BEHI-BELAR (-bedar Aizk (G A)).
    "Bustalmo (hierba)" Aizk. "Ojo de buey (bot.)" A. v. BEHI-BEGI BELAR.
    azpisarrera-12
    BEHI BELTZ.
    "Bretonne, vache noire" Hb. v. BEHI BETROIN.
    Bei beltzak txikiak izan oi dira eta esne gutxiago ematen dute besteak baño. It Dial 94 (Ur bei baltzak, Dv e Ip behi beltzak). Gañera bei beltzak dira umegiñagoak beste kolorekoak baño. Ib. 95. Etzenuke zumitz garbiketan ari bearrik, bei beltz izu aiek ez baitire yeizten. 'La vache de race noire'. Or Mi 50s.
    azpisarrera-13
    BEHI BETROIN (Hb); BEHI BETROI; BEHI BRETOI.
    "Vache bretonne, vache noire" Hb. v. betroi; BEHI BELTZ.
    Behi gorriak ere hainitzek baituzte; / bretoinek yende xehe ixil hazten dute, / khentzen zaiotelarik xahala pikoko / eta gazitzen ere esnea gasnako. Hb Esk 230. Euskalerrian baditugula iru abere, gure iru bertsolari humoredunak otsaundiko ta sonatu egiñak: Ernaniko bei betroia, "Ikazketako mandoa" eta Kale-garbitzallearen zaldia. Lek SClar 140s. Behi betroin beltxa emanen deat esnetako. Etchebarne 26.
    azpisarrera-14
    BEHI-BETUN.
    "Bekorotza, abelgorri-gorotza, biribila eta zapala. Dana behi-betunez in naiz" ZestErret.
    azpisarrera-15
    BEHI-BIDEKO ANDERE.
    "(S), ave grande, que aparece en primavera unos días" A. "(Foix), vautour fauve" Lh.
    Nuiz yin düzü behi-bideko anderea? (S) '¿Cuándo ha venido la señora del camino de los bueyes, la cigüeña?'. A EY III 261.
    azpisarrera-16
    BEHI-DEMA.
    Competición de arrastre de piedras por vacas.
    Idi eta bei-tema oek Gipuzkoan jokatzen dira sarriro txit. Izt C 246.
    azpisarrera-17
    BEHI-ELI.
    "Ganado vacuno, beielea" Lar.
    azpisarrerakoSense-17.1
    (S ap. Gte Erd 307 ; Añ, Hb; behi-ele H).
    Manada de vacas. "Vacada: (c.) bei, idi, taldea, elia" Añ. "Troupeau de vaches" H. Cf. Ech 33v: "Vetula o Vetulia quiere decir hato o rebaño de vacas". v. BEHI-TALDE.
    Bei-elea bildurik / gaur illunabarrean, / ukullu bazterrean / nagoala lotan, [...]. Echag 122.
    azpisarrerakoSense-17.2
    Bena berde zen belharra eta gizen, eta behi gorhats eli bat hor baziren alhan. Mde r 131.
    azpisarrera-18
    BEHI-ESNE (V-gip, G-azp) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
     Leche de vaca.
    Pertzean edo maskeluan egosten ari den bei-esnea gañez egin eta sutara erortzen bada. JMB ELG 86. Bei-esne on bat ostu ta ekartzea etxera. BAyerbe 129. Ba zituen [ahuntzak] bi ume arrunt gazteak eta gero nihaurek behi esnean hazi nituen. Etchebarne 50.
    azpisarrera-19
    BEHI ESNEDUN (esnadun T-L; eznadün Casve); BEHI ESNALDUN (T-L).
    Vaca lechera. v. ESNE-BEHI.
    Burutan hartu ditut behi esnaldun handiaren seinaleak. Bainan beldur naiz halako guti kausituko dudala. Dv Lab 251. Untzitxoaren oihala hanpaturik zedukan, behi esnedunaren errapeak iduri. Arb Igand 146. Etxian uruna ugari ta sei bei esnedun eta artalde andija euki arren. Altuna 56. Anaia baten puestora zuaz / bei esnedun bat artzera. Tx B II 153.
    azpisarrera-20
    BEHI-HEZLARI
    Tximista lenbiziko zugatzarengana bezala, aserre biziz esteak yaten, onela mintzatu zitzaion bei-ezlaria. 'Le dompteur de boeufs'. Or Mi 56.
    azpisarrera-21
    BEHI-FERRA.
    "(BN-baig), herradura de ganado vacuno" Garm LexEV 255.
    azpisarrera-22
    BEHI-FERRATZE.
    Herrado de las vacas.
    Harotzak zituen egiten burdinkiaren inguruko antoJakuntza eta berritzeak, aitzur xaharraren eratxikitzetik edo behi-ferratzetik eta etxerat uraren ekartzeraino. Larre ArtzainE 104.
    azpisarrera-23
    BEHI-GANADU.
    Ganado vacuno.
    Bei-ganaduentzat kaltegarri etxean edo inguruan artzaia izatea. BAyerbe 41.
    azpisarrera-24
    BEHI-GATINA.
    cadena para atar las vacas.
    Bei gatina pare bat[i] bi mail. HerVal 215.
    azpisarrera-25
    BEHI-GAZTA (bei-gaztai V-gip; bei-gaztae V-gip); BEHI-GASNA (BN-baig).
    "Se fabrica queso de vaca y de oveja (behi gasna, ardi gasna). El de vaca se vende generalmente en fresco (gasna xuria)" (BN-baig). Satr CEEN 1969, 171. "Queso de leche de vaca" Elexp Berg.
    Baita ezti ta gantza, ardiak eta bei-gaztaiak Dabidi ta aren gizonei yateko zekartziela. Ol 2 Sam 17, 29 (Ker bei-gaztai).
    azpisarrera-26
    BEHI-GOROTZ; BEHI-KOROTZ v. bekorotz.
    azpisarrera-27
    BEHI GORRI (V-gip, L, BN, S).
    "Vache de la grande espèce" Hb. "Vache rouge du pays" Lh. "Vaca del país, de raza pirenaica. Beigorrixak esne gutxiao emuten dabe baiña gogorrauak die" Elexp Berg. Cf. JMB OC I 62: "Beigorri, 'vaca roja'. Es un genio que habita en las cavernas y simas; pero que a veces hace su aparición en la superficie en figura de vaca roja. En varios relatos que a él aluden, particularmente los de Sara, Amézqueta, Beizama y Motrico, se dice que llevó a su morada a algunas personas que, acercándose a él trataron de conducirlo a su casa".
    Behi gorriak ere hainitzek baituzte; / bretoinek yende xehe ixil hazten dute, / khentzen zaiotelarik xahala pikoko / eta gazitzen ere esnea gasnako. Hb Esk 230. Ordeka erdian bei gorriak bedarra jaten mana edo patxadarik andienagaz. Ag Kr 205. Euskotarrak orain azitzen duten bei gorri ori antziñan emen bertako mendietan zebiltzan betizuen ondorengoa da. JMB ELG 67s.
    azpisarrerakoSense-27.1
    Gure mendiko bei gorritxoa atean dago orroaka. And AUzta 38.
    azpisarrera-28
    BEHI-GURIN.
    Mantequilla de (leche de) vaca.
    Eman dizkio ere bei-guriña ta ardi-esnea. Ol Deut 32, 14.
    azpisarrera-29
    BEHI-JABE.
    Propietario de vaca(s).
    Bei-jabea bai goiz jaiki. Olea 54. Bei jabea ezaguna genduan. BBarand 116.
    v. tbn. BAyerbe 164.
    azpisarrera-30
    BEHI-JENDE.
    Ganado vacuno. "Jende animalientzat ere erabiltzen da: [...] bei jendea (G-azp)" Gte Erd 181. v. behikente.
    azpisarrera-31
    BEHI-JEZTAILE.
    Ordeñador de vacas.
    Esne ona izateko, beiak eta bei-jeiztalleak osasuntsuak izan bear. Oñatibia Baserria 105.
    azpisarrera-32
    BEHI-KOLORE.
    "(AN), agarbanzado" PMuj.
    azpisarrera-33
    BEHI-KONKOR.
    "Bison, idi-konkor; bisonne, behi-konkor" T-L.
    azpisarrera-34
    BEHI-KONTU.
    (Sin determinantes, con valor adverbial). Cuidando vacas. v. BEHI-ZAIN.
    Bei-kontu jartzen niñuten askotan eta an ibiltzen nintzan larri, korrika zazpi edo zortzi beien atzetik. Salav 28. Nere kutizi guztia bertso-paper aiek erostea izaten zan, bei-kontu nebillen garaiean kantatzeko edo ikasteko. Ib. 43. Gure auzo Alanoko soro aundi ortan, atzo andaluz bat bei-kontu, alajainkia! Ataño TxanKan 78.
    azpisarrera-35
    BEHI-LARRU.
    Cuero de vaca. "Vaqueta" BeraLzM (cf. tbn. "bei-larru-ondu, vitela").
    Jauna, larru-zaleak / zamatzen nau erruz / egun oro idi, bei / eta zaldi-larruz. It Fab 129. Toki askotan aberezaiak bait ziran, eta ardi-, auntz- eta beinarruakiñ beren jantziak tajutuko zituzten. JMB ELG 70. Bei-larruarekin egiten ziran, gure gazte denboran, oiñetako danak. BAyerbe 48.
    azpisarrera-36
    BEHI-MANTA.
    "Couverture des vaches" Foix.
    azpisarrera-37
    BEHI-MARKA.
    "(BN-lab), marca, tirada por una vaca. Es un apero que se emplea para surcar la tierra antes de echar la semilla" Garm LexEV 148.
    azpisarrera-38
    BEHI-MARRU.
    Mugido.
    Ango bei-marru ta zarata! Ataño TxanKan 133.
    azpisarrera-39
    BEHI-MIHISE.
    Manta con la que se cubre las vacas.
    Banuen behi mihise baten bete [tabako-hosto] idor-arazirik etxolako ganer batean. Etchebarne 41.
    azpisarrera-40
    BEHI-MURRUSA (b.-marrosa V-gip; b.-morraza V-gip) Ref.: Iz ArOñ (morrazia); Elexp Berg (marrosa).
     Mugido. "Bei-morrazia, el mugido" Iz ArOñ. "Bei-marrosak esnatu nabe goiz aldera" Elexp Berg.
    azpisarrera-41
    BEHI-MUTUR.
    "Anagallis sylvestris, basa berdolaga, behi muthúrra" Urt II 73.
    azpisarrera-42
    BEHI-ONDDO (AN-5vill); BEHI-ONGO (AN-5vill).
    "Boletus luridus [...], bei-onyoa [...]. Es rechazado en el país por venenoso" Lcq 179. "Boletus bovinus [...], bei-ongoa" Ib. 179. "Bei-onddo, bei-ongo (AN), hongo de buey, especie de seta venenosa (bot.)" A.
    azpisarrera-43
    BEHI-ONGARRI.
    Boñiga de vaca. v. bekorotz.
    Baratze-lurra arina balinbada, emozu behi ongarria, hezeena delakotz. Dv Lab 169. Zabal zabala erortzer zen Jon Doni Petri, behi-ongarri baten gainean lerraturik. "Une bouse de vache". Barb Leg 65.
    azpisarrera-44
    BEHI-SAIL.
    "Beixaill (G-to) [...], rebaño de vacas" A.
    Emengo bei-saillak eta emengo zelaiak ikusiko baziñuzte, arrituko ziñateke. TxGarm BordaB 88.
    azpisarrera-45
    BEHI-SALDO (S, R-uzt; H) Ref.: A (beixaill); Gte Erd 307.
     "Troupeau de vaches" H. "Rebaño de vacas" A. v. BEHI-TALDE.
    azpisarrera-46
    BEHI-SAMALDA.
    Rebaño de vacas. v. behitalde.
    Sei urte aetan eraman izan zituztela Gipuzkoatik Nafarroara gari, idi eta bei samalda andiak martiztiak bazkatzeko. Izt C 31. Orrez gañera Amalektarren ardi eta bei-samalda andiak ere artu eta Besor-en aulduta geratutako lagunetara itzuli ziran. Lard 180.
    azpisarrera-47
    BEHI-TALDE (V, G, AN, B; Añ; behi-alde AN-5vill, BN, S; H; betalde H; bethalde BN-baig; SP; bexalde R) Ref.: A (beitalde, behi-alde, bethalde, bexalde); Gte Erd 225, 257, 307.
     Vacada, rebaño de ganado vacuno. "Troupeau de bétail" SP. "Vacada: (c.) bei, idi, taldea, elia" Añ. "Troupeau de vaches" H. "Rebaño de vacas" A. ""Au beialdea! (AN-5vill); behialde handia (BN-arb); au beitaldea (G-azp, AN-gip, B)" Gte Erd 307 ("zenbat behi!").
    Madarikatuak zure lurrak dakarzian frutuak, baita idi, bei ta arditaldeak ere. AA II 7. Abelgorria esaten zaiote zezen, idi, zekor, idisko, idigai, bei [...] eta beitaldeari darraizkion osterontzekoai. Izt C 167. Markhatu guziak oro arthaldez eta bethaldez mukurru betheak, eta saltzeko direnez galdatzalerik nehor ez. EGAlm 1899, 19 (ap. DRA ). Artalde ta beitaldeak, mendian beera jetxita, elizako arresietan azka ari ziranean. A Ardi 23. Aizeak eragiñak, itsasorantza bultzatzen zituen bere ugiñ arreak, itoka, beitalde amildua bezala. Or Mi 83. Beitalde aundiko bei ta zezen, biga bat il denean ingurura beratzi atsaldez dagokala datoz illunik, gaixoaz kupitzera. Ib. 150. --Zintzarri-dulundi ederra duk, artzai! --Beitalde mardula ere. Goen Y 1934, 94. Lur-igalien kuskuak ernemindu baikoz usteldu, beitaldeak larrean galdu eta emasabel barnean aurrak illik dira. Zait Sof 58. Asiera artan ez uan beitalderik mendi oetan, artaldeak bakarrik baizik. Lek (in Larz Iru 59). Belar orriñaren usaira, edo beitaldeari iarraiki, bigantxen batek Gortingo ukulletaradiño erakarriko du. Ibiñ Virgil 49. Emengo bei-taldeak zuzentzeko eta ondo zaintzeko. TxGarm BordaB 88.
    azpisarrera-48
    BEHI-TRATU.
    Negocio de las vacas.
    Zori gaiztuan nintzan / bei-tratuan asi; / bañan orretan ez det / ezer irabazi. Uzt Sas 237.
    azpisarrera-49
    BEHI TXAHALDUN (b. xaldun Ae).
    "Bei xalduna, vaca con ternero; también bei aretxduna" A Aezk.
    Uztar idi galanta soro lanetarako, urte biñako zekor parea salmentarako, iru bei txaaldun, bat anzua eta bi zerri gizenduak. Izt C 181. Urhe ederrik izanen dun / erosteko behi xahaldun baten. "Une vache et son veau". Arch Fab 187. Behi xahaldun baten saltzera eta beste baten erostera joana zen. Eskual 10-9-1909 (ap. DRA ).
    azpisarrera-50
    BEHI-UMATZE
    Aundia! noizean bein --ala bei-umatzez-- / nagusia ikullura jetsi oi da gauez. "Por ejemplo cuando alguna vaca pare". Or Eus 145.
    azpisarrera-51
    BEHI UMEDUN.
    Vaca parida. v. BEHI XAHALDUN.
    Hau saltzearekin aldiz enbrazu handi gabe, / umedun behi baten naiz betan egiñen yabe. Gy 15. Badakizu, nere jauna, nerekin ditudala aur gaztetxoak, eta ardiak, eta bei umedunak. Ur Gen 33, 13 (Ol bei umedunak; Urt xahal esnekumedunez). Bi bei umedun artu ta gurdiari lotu zizkioten, txalak ukulluan itxirik. Ol 1 Sam 6, 10 (Ker umedun bei bi).
    azpisarrera-52
    BEHI-UZTARRI.
    Yunta de vacas.
    Zuk daukazu idi edo bei uztarri bat. AA II 190. Iru bei-uztarrikin arrastaka eraman omen ziten bein lera montzean kañoe bat Errezildik Ayara, Iturriotz zearkatuz. TAg Uzt 86.
    azpisarrera-53
    BEHI-ZAIN v. behizain.
    azpisarrera-54
    BEHI-ZAINTZE.
    Cuidado de las vacas. v. behizaintza.
    Ala ere askoz naiago gendun / bizi etxe inguruan, / naiz ta itxula ta bei zaitzeak / jarri naiko apuruan. Insausti 72.
    azpisarrera-55
    BEHIZKO.
    Movido por vacas.
    Jin baitzen azkenean behizko mekanika, belarren pikatzeko, bederen alor-leku eta pentze-sorho ordokietan. Aintzinamendu bat izan zen behiek tiratuzko mekanika horren agertzea gure haurrean. Larre ArtzainE 50s.
    azpisarrera-56
    BEHI ZURIAREN TRIPA (V-ger).
    "Lagunartean edo famili giroan, batez ere haurrekin mintzatzen denean 'ohea' adierazteko esaera, Nabarnizen jasoa. Ea umeok, behi zuriaren tripara guztiok, berandu da eta" X. Kintana Iker 10, 151.
    azpisarrera-57
    ESNE-BEHI.
    Vaca lechera. v. BEHI ESNEDUN.
    Asko gizonen emazte izatea baño obe lizakeala mundurako esnebei izatea. AA I 586. Sandiak billatzen du ezna bei on bat, umeai eta etxekoai eznea bederik emateko. AA II 168. Ukulluan, esne-bei, biantx ta txekor gorri lodiak, belar gozoa mauska mauska jaten. Ag G 16. Azokan esne-bei eder bat saldu ziazun. Ib. 191. Bei antzuak, lan bage, ustez larrerako; / munats-belar garbia, esne-beiendako. Or Eus 246.
    azpisarrera-58
    ETXE-BEHI Cf. basabehi, sasibehi.
    Aritz eta pago-osto, etxe-beien jana. "Vacas domésticas". Or Eus 247.
    azpisarrera-59
    LARRA-BEHI; LARRE-BEHI v. larrabehi.
    azpisarrera-60
    SASI-BEHI v. sasibehi.
    azpisarrera-61
    UZTAR-BEHI (G, AN-gip-vill ap. A ; buztarribei V ap. A ).
    "Uztarbeiak [...], vacas uncidas, pareja de vacas" A.
    Orain berriz uztar-beia bezala lepoa makurtzera beartu duzu. Or Mi 97. Uztar-bei edo uztar-idiakin lanean dabillenari. JMB ELG 68. Uztarbeiak soroan, neska-mutillak artojorran. ZArg 1954, 90 (ap. DRA ). Emen gure artean, guziok geron uztarria jasoak gaituk. [...] Seme-alabak azi ta erantzuteko gaudek: Jauna! [...] Baiña gure artean, uztar-bei izaterik nai izan ez duan bat badiagu. NEtx LBB 119.

    behi

    behi
    << behaztoparazi 0 / 0 behin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper