OEH - Bilaketa

331 emaitza jaiki bilaketarentzat

Sarrera buruan (23)


Sarrera osoan (308)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 atzeratu.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición meridional, se encuentra ya en Lazarraga, y es de uso general desde principios del s. XIX. Hallamos la forma de part. atzera en Orixe. En DFrec hay 88 ejs., todos ellos del Sur. v. gibelatu.
sense-1
1. (V-gip; Lar, , H) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg .
Retardar, retrasar, demorar, dilatar. "Retardar", "postergar" Lar, . "Dilatar, retardar" . " Gura eban izantautako eguna jolasetarako, atzeratzia " Etxba Eib. " Atzeratu ein ddabe jaialdixa " Elexp Berg.
Errealori kastaetarren / ez atzeratu pausorik. Lazarraga A14, 1182v. Botoen ganean esan egidazu, nox da pekatu ez kumplietea edo atzereetea. Cap (ed. 1893) 46. Erdu, Jauna, esan egiozue, ta ez arren atzeratu Zure etortea. LoraS 131. Amarren-primiziak artez egin ez padozuz: [...] zuretzat onena gorde ta emon badeutsazu, azitako edo lubarriena atzeratu badeutsazu. EL2 139. Zerren, nola ardurazko zeregin ta bear batek lan guztiak aurreratuten dituzan, alan alperkeriak atzeratuten dituz. GGero 27. Preminazko zer eginen bat daguanian, [jatorduba] aurreratu edo atzeratu leiteke. Astar II 238. Eta, ezin atzeratu ete deiteke epaija? Ur MarIl 38. Jaungoikuagana biurtutia atzeratuten dabenen gañian. Ib. 77. --Esan diyot [eskaleari] ostiraletan ematen dala, ta eranzun dit urte bet ontan ez dala etorri. --Orduban ostiral franko atzeratubak bakazki artzeko. Sor Bar 60. Eta zelango pekatua egiten dau, penitenzia betetan ez dabenak edo luzaro atzeratuten dabenak? Itz Azald 147. Ikaratuko naiuazan apurren bat, ba ostatu-jabiari olango gauzak etxuakazak ondo, ezta mandazañai be euren bidia atzeratuteko gauzarik. Kk Ab I 17. Bizidunak, berriz, laisterka datorkien eriotza atzeratu naiean, aitasemeengana luzatu nai due bizitza. TAg Uzt 147. Ontziak itxasoratzea atzeratu. "Retrasan" . EAEg 29-11-1936, 414. Azkenik, gure errenta-tratuak Santo Tomasetan konpontzeko bidea izango degu. Igaz atzeratuta utzi zenduana, ta aurtengoa, biak batean erabakiko ditugu. NEtx Nola 17. Ez estutu andra! Etorriko da bere zenera [erlojua] . Atzeratutakuak partzen diardu ta. SM Zirik 67. Atzeratuak ditu zorrok, eta metatuaz metatuaz doazan ezkero, emakume arduratsu arek ezin ba gogo onez jasan, orrelako ostatari nagirik. Erkiag BatB 152. Nere gurasoei min ori emateko billurrez, erabakia atzeratu ta atzeratu, ta badakizu, gero... NEtx LBB 87. [Auteskundeak] astebete luzatzeak iru edo lau egun atzeratzen eban arrantzaleen atunetarako urteerea. Etxabu Kontu 64. Bost urte ezkontzia pentsaute geunkela, gerra zala bitarteko atzeratu genduena. Gerrika 121. Amabost egun atzeratu zuan jokoa Irazustak. Albeniz 173.
azpiadiera-1.1
Hacer retrasarse.
Beste egunetan ordu onetako beti agertuten iaku [...]. Badakit urrean zek atzeratu daben gaur. A BeinB 71.
azpiadiera-1.2
(Intrans.). Retrasarse (un trabajo, etc.). " Lanak atzeratuta dauzkagu (G-goi)" Gte Erd 29.
D´Alambert-ek esan eban: berak txarrerako eginiko lana atzeratu zala ogei urte. Itz Azald 151. Eta gu onen lasai, oraindik lanak atzeratuta. NEtx Antz 32. Orain beti dabilkio asarreka, lanera berandu eltzen dala, kontuak atzeratu egiten yakazala. Erkiag BatB 155.
sense-2
2. (V-gip, G-azp; Dv).
Desanimar, hacer desistir. "Reculer, éloigner" Dv. " Egualdixak jende asko atzeratu dau " Elexp Berg. " Edozein atzeratuko luke orrek (V-gip, G-azp)" Gte Erd 125.
Ea iñori okasiñoa emon deutsan [mezea] ez enzuteko, zelan dan kriaduai edo adiskideai, atzeratuten dituzala nezesidade andia baga. "Ocupándolos" . Cap 96. Egia esatetik [bestiak] atzeratubaz. CrIc 89. Zure janzi bitxidunok ez ditube atzeratuko [justiziako opizialiak] biarrik ez egiteko. Mg PAb 81. Zure Anditasun adoragarrien gomuteak atzeratuten banau. EL1 157. Aurpegi illunak atzeratzen ditu mingain gaiztoak. AA II 229. Galde au egin zioen Jesu-Kristori Apostoluak, baña atzeratu zien beren jakin-naia esaten ziela: eztagokizue zuei. AA III 474. Abisaik bengau gura izan eban bere Ezpatiagaz, baña atzeratu eban Dabidek zirautsala: itxi egijozu bakian. JJMg BasEsc 181. Errukijak atzeratuten ditu [eureen semiak] kastigeetatik. Ib. 10. Berbazko edo obrazko pekatubetan jauzteko, badauka gizonak zek atzeratu dagijan. Astar II 141. Atzeratu nagientzat bekatu egiterik. EL2 197. Errezibitu nai zaitut, baña nere ezer ezak ta zure amorioari bear bezala erantzun ez izanak atzeratzen nau. Echve OngiB 60. Munduko esamesen bildur guztijen artian kaltegarrijena da, atzeratuten gaituzana agertuteko geure arimako zaurijak eureen osagilla konfesoriari. Ur MarIl 58. Eta Dabid poztu zan, [Abigail-ek] bidera irten eta odol isurtzetik atzeratu zuelako. Lard 176. Lau eguneko bideak etzuen Maria atzeratu. Ib. 364. Saiatutzen da semia atzeratu nairik artu zuan bizi-modu artatik. Bv AsL 46. Aberastu gura ta ez egiteak ezer / Beti eskribitzeko ni nau atzeratu. AB AmaE 379. Zerk bada atzeratzen zaitu? Lotsak menturaz? EE 1885b, 235. Eginbearrak egitera atzeratuten gaituezanak [txar-oidadeak] . Itz Azald 183. Juana Mari zan guztiz begiratua, ta neskamea elikatu ta jantzi bearrak atzeratuten eban ekarteko. Echta Jos 26. Ala ere, iñok ezin zuan bere jokoetatik atzeratu. Ag G 127. Lege-irakasle aiek yendea bide ortatik eraman bearrean, atzeratu ta baztertu egiten zuten, arengana yoan etzedin. Ir YKBiz 275. Erabakia artu det, eta ez nau ezerk atzeratuko. NEtx Antz 103. Ez zuen atzeratzen / ikara ta lotsak. Zendoia 211.
sense-3
3. (V-gip, AN-ilzarb-olza; Lar, , H) Ref.: Bon-Ond 156; Etxba Eib; Elexp Berg .
Echar atrás; hacer retroceder. "Atrasar" Lar, . "Apartar la mano, eskua kendu, atzeratu " Lar, . "Arredrar" Lar, . "Ramener en arrière" H. " Legian beian, metro batzuk atzeratutzia tokatzen zan etxia " Etxba Eib. " Atzeratu mai orrek " Elexp Berg. "Retrasar la pelota. Pelotia geixao atzeratu biok " Ib. v. atzerarazi.
Ta irakasten deutsa zer egin, nos aurreratu, nos atzeratu ta nos albotu burdin oratzar edo agoia. Mg PAb 127. [Mutillak] zabaldu zituban besuak laztanen bat egiteko, neskatilla onek atzeratu eban gorputza. Ib. 106. Atzeratu zituzten aga edo makillak, ta larga zioen gaitz egiteari. VMg 68. Ez dabee gatxak atzeratuko pausu bat bere egitade andijetan. fB Ic II 293. Baña sartutera egiñ nebanian, ikusten ez neban esku batek atzeratu ninduban. JJMg BasEsc 240. Elkarren gain bultzaka / erri barrenian / baserritarrak ziran / soka-muturrian: / bañan arrantzaliak / bildu ziranian / atzeratu zituzten / umore onian. Echag 269. Eraso izan zion etsaiari portizki, baita atzeratu ere, kalte andiak zituela. Izt C 478. Bein itz-eman ezkero, ezin oñik atzeratu zezakeala. Lard 33s. Atzeratu ditzagun / etsai traidoriak, / ez bagera mudatzen / egin du guriak. Ud 91. Oñezkuak asi ziran igesi; galduko ziran [...], baldin erregek berak [...] atzeratu ezpazituan beti peliatuz. Bv AsL 215. Zergatik dauka guzietaz ugari [aberatsak] ? Nondik dittu Jaungoikoak eman dizkiolako ezpada? Zer izango du Jaungoikoak atzeratzen badu eskua? Inza Azalp 143. Besoak atzeratuta uztai egiñik zegoala. Anab Usauri 20. Juanek [Fortun] sutegiko burniz atzeratu duanean. NEtx Antz 28. Ohetik jaiki gabe pick-up-aren besoa atzeratu zuen eta beste aldi bat entzun zuen. Mde Pr 149. Gero andrea joan zan gerriko-sakel ori zabaltzera, eta pisu aundia zeukanean poztu zan. Anilloa atzeratu ta zabaldu zuan sakela. And AUzta 72. Aregaitik edo onegaitik eskola barik geratzen zana [eskolako bankuetan] atzeratzea toki bat edo beste. Etxabu Kontu 10. Burua harro-harro atzeratuaz, honela mintzatzen da. MEIG IX 111.
azpiadiera-3.1
Oraiñ gere begiak edo dala oroimena, irugarren parte onetan guztian izkribatua dagonera atzeraturik. ' Volviendo ahora la memoria o la vista' . Aran SIgn 107.
azpiadiera-3.2
Zer egin dezaket bada zartu banaiz? Nola nik urteak atzeratu, ta indar berriak artu? VMg 29. Egunero ordu laurden bat erlejuk atzeratuaz iritxi ziran Cuba izena dun erkalaren parera. JAIraz Bizia 28.
sense-4
4. (AN-egües-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 156 ; Lar, , H).
Retroceder. "Retroceder" Lar, . "Contramarchar", "recular" Lar. "Arredro vayas, atzera adi, gibelat oa " Ib. "Aller [...] en arrière" H.
Ezagututeko zeinbat aurreratu edo atzeratu zarean Zeru-bidean. EL1 74 ( EL2 84 zeinbat aurreratu edo atzeratu dozun ). Umia zerbait atzeratu zan. "Erdu umia, erdu", esan eutsan Dominikak, emongo deutsut ogija. Ur MarIl 117. Israeltarrak atzeratzeari eman zioten. Filistintarrak au ezagutu zutenean, gogorrago eta alde guzietatik eraso zieten. Lard 182. Arri egiñik billdur-gorrian atzeratzen da korrika. Aran SIgn 94. Etsaia maleziz atzeratu zan, baita guriak gaitz pentsa gabe aurreratu ondotxo. Bv AsL 215. Katalin bekoki txordoaz da zerbait atzeraturik. A BeinB 69. Mun egin deutsagu santuaren odolari errespetorik andienagaz, eta atzeratu gara beste ienteak ikusi ta mun egin eian. Ag Ioan 274. Atzeratu zen orduan Bernardatxo bere lagunetara. Goñi 34. Ala ere etziran ikaratu ta atzeratu karlistak. Or SCruz 31. Josefina atzeratuko da ta eskuarekin otsegingo dio Faustinori. ABar Goi 47. Atzeratu gaitezen, kantuz oraintxe datozela uste det. NEtx Antz 63. Bi aldiz balak zauritu arren, / ez da gaztea atzeratzen. NEtx LBB 285. Etsaiak ikaratu eta atzeratu egin ziran. Alkain 154. Atzeratu gu egin giñean / tretxu batzuek artuta. FEtxeb 21. Valparaisoko portuan izugarrizko jendetza zegoen pilatua; ontzikoak agurtzera etorri zirenak. Atzeratu nintzen pixka bat. MEIG I 60.
sense-5
5. (V, G, AN ap. A ; Lar).
Echarse atrás, cejar, renunciar, desanimarse. "Cejar" Lar. "Retraerse" A.
Batzuetan pensatzen nuan konfesatzea; beste batzuetan atzeratzen nintzen. Mg CC 177. Atzeratu ditezan bestiak dongaro egitetik. Mg PAb 95. Ez batzuek ez besteak atzeratu nai ziran aserrean egotetik. VMg 49. Sendo dagozanak gauza onetan mundukoen gatxeretxiakaz atzeratu baga. CatBus 39. Sodoma bezain Uri galdu eta gaiztoa ondatzetik Jauna atzeratuko zan, amar on utsak arkitu balira ere. Lard 19. Etzizaion orregatikan ere deabruba atzeratu. 'No desistió por eso el enemigo' . Aran SIgn 24. Etzan atzeratu ainbestez Bernardon ta eraman zuan semia Obispo Jaunaren aurrera. Bv AsL 48. Euki bear da sasi-letradu / guztiak dauken lemea, / ta ez atzeratu diruagaiti / bein artuezkero temea. Azc PB 115. Tira, bada, tira. Egiunea eginda badago, ez atzeratu. A BeinB 68. Asten diran umeai emoiezuez gaur k, biyar c ta olako izki-naztez idatziriko liburuak [...], ez ote dira atzeratuko? Belaus LEItz 117. Ainbestetan asmoak artuta, orain atzeratuko al zan, bada? Anab Usauri 25. Orrela, Yaubek lurralde orotara sakabanatu zitun; ta iria egitetik atzeratu ziran. Ol Gen 11, 8 (Urt -tetik gelditu, Dv, Bibl -tea utzi, Ur, BiblE -t(z)eari utzi ). Ez batzuen ezezkoagaiti ez besteen oztasunegaiti atzeratu bagarik, eldu eutsien etze barrie egiteari. Akes Ipiñ 15. Biotz-leize ura ondoraiño ikusi ta [emakumeari] itz-erdirik esateko gauza enintzala, atzeratu egin naiz. NEtx LBB 91.
azpiadiera-5.1
(Trans.). Echar atrás.
Zure Anditasun adoragarrien gomuteak atzeratuten banau, Zugana elduten; ze bildur andiz atzeratuko ez nas, gomutetan badodaz nire bekatu neurri bageak? EL1 157.
azpiadiera-5.2
Lagunak bere naia ezin atzeratu dezake beste gauza bat bere ogasunetarako erabakiaz, eta biyen bizitzatian atzera egite onetarako beste baikunlariari aurretik esan bear zaio. ArgEgut 1923, 35.
sense-6
6. Obstaculizar, impedir.
Kastidadea, nere Kristauak, da birtute bat kostunbreai dagotena, ta aragiaren naikunde gaiztoak atzeratzen dituana. AA III 391. Nosbait jokuan, edo beste gauza inozenteetan dibertituten zirian, Jaungoikuaren adiskide ta Santu izatia atzeratu bagarik. fB Olg 18. Edari galgarrien zalekeria atzeratzeko esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. EEs 1914, 100. Ugazabak zapaltzeko asmuz egiten dan burruka onek, langilleen alde lortu leikezan obariak be sarri galerazo ta atzeratu egiten ditu. Eguzk GizAuz 100.
azpiadiera-6.1
Baña bere lagunaren gurasoak zer eterabillen jakingureak atzeratu eutsan miñaren ertzean eukan esakerea. Ag Kr 126. Aldundijak [...] emon eban erabakija atzeratu daitela. " Que se derogue" . ForuAB 111. Beste biderik eztagola; aren begijetan agertzen dan gogo sendua eztagola atzeratzerik. Kk Ab I 94. Baño egunak joan, egunak etorri, ta nere eriotzako sententzirik etzun atzeratu. Or SCruz 97.
azpiadiera-6.2
Rechazar.
Kunplitzeko deseoa konsentitzen badu, pekatu mortalak dira: Bañan oartzen danean, bereala atzeratzen baditu [pensamentu zikin loiak], pekaturik batere egiten eztu. Gco II 41.
azpiadiera-6.3
Marginar, postergar.
Baztar guzietan euskera atzeratu eta erdereari leku emanez. Etxbe EEs 1917, 85.
azpiadiera-6.4
" Zeure berbea atzeratuta, interrumpiendo a usted [...] (Vc)" A EY III 306.
Eztaiogun baiña Txantoni beren itzik atzeratu. A BeinB 44.
sense-7
7. Quedar atrás, rezagarse. " Átze/r/atu, átzeraketan, atrasarse" Iz ArOñ. " Erloju au oso atzeratuta dabill " Elexp Berg.
Ardia bere lagunetatik alderatu ta atzeratuten danean. GGero 63. Emakumezkoa, euskaltzaletasunean, atzeratuta dago. Lab EEguna 69. Getarik ba du ur lasterrâkin / egundaiñoko burruka, / Donostiagandik atzeratzeko / bildur bizia daduka. "Rezagarse" . Or Eus 394. Larraun guziko amasei Apez, / errikoa bat gaiñera, / gero pilota dutela eta, / ez dira arloan atzera. "No han quedado rezagados" . Ib. 417. Lênengo xanpan alde egin nai, ta / iru, mokoz moko, doaz. / Donostiarrak atzera dira / zalapartaka nâstuaz. Ib. 393. Kalerik kale besteen atzetik ibiliaz gogaituta, urhats batzu atzeratuta ginoalarik. Osk Kurl 86.
azpiadiera-7.1
" Atzeratu naiz eiñ biar ditturan lanetan " Etxba Eib.
Zaarrak, eta gaztiak, aberatsak eta pobriak, ezkondubak, ta ezkontzagak, osasunekuak, ta gaixuak, guztiak orazinoe egin legijela, nai izan ezkero, euren zer-eginetan lasto baten balijua atzeratu bagarik. fB Ic II 281. Guardazibillak illero Xaroberen tabernan ordaindu bear izaten dute illeroko errenta. Atzeratzen badira ere kejatzerik ez. Ugalde Iltz 57.
azpiadiera-7.2
Aurten negu gogorra ta atzeratua. Anab Aprika 44.
sense-8
8. Dejar atrás, superar.
Apolok baño lira obeak deutsez soñutzen, / Homerok baño bertso obeak bere bota, / Berba ederrez Zizeron dabe atzeratuten, / Jakituriaz Salomon izten zapalduta. AB AmaE 111. Andikan urteteko / goseak beartu, / sarrerako zepoak / barriz atzeratu [azeriak] . Ayesta 112.
sense-9
9. (Dv (que cita a Echve)) .
(Part. en función de adj.). Remiso, retraído, poco entusiasta. v. ATZERA (B).
Alan aurkituten da arimia abere bat eginda gauza on guzietarako atzeratuba, bakarrik daukala atsegiña aragijaren gusto zikiñetan. Mg CO 108. Nola Jangoikoaren gauzeetarako nagia ta atzeratua izan danak artuko du bizitza berri bat? Mg CC 148 (Mg CO 219 atzeria ). Nekezale, biarrian atzeratubak egon oi diranak, batuten dabee gazteerija andi bat. JJMg BasEsc 118 (cf. ib. 214: biarrian atzeria ta makala dalako ). Neke gitxi bat artu eza gaitik dagoz atzeratubak euskeeraan. Ib. VII. Gauza abek konsideratu ezkero, begira beza bakoitzak ongi egingo duen sakramentu au errezebitzeko atzeratua egotean, ta besterik atzeratzean. Echve OngiB 106. Ni neu igari kontuan naikoa atzeratua nintzan. Etxabu Kontu 194.
azpiadiera-9.1
Atrasado, poco desarrollado, poco avanzado. " Oso paraje atzeratuak dare Galizian " Elexp Berg.
Ikaskintza gaietan Bretañako beterria Europan dan atzeratuenetakoa zala esan oi zan. Lab Y 1933, 253. Bere errira biurtuko zan, ango jente laua ta erdi-baserritarra, gizarte atzeratu ta buru nagia iratzartuteko. Erkiag BatB 128. Naiz ta erri atzeratuetan gizonaren agintea bidegabekeri izugarriekin nahasia izan. Vill Jaink 163. Euskaldunak oraindik oso atzeratuak gaudela esan nai du, eta Euskalerriko leku guzietan euskera berdintsua jartzen saiatzen ez gerala. Alkain 110. Sagar-zugaitza landatzea atzeratua dago [Oiartzunen], orrela bear ez litzakena. Ostolaiz 126.
azpiadiera-9.2
Atrasado, anticuado.
Burruka ori sozialista atzeratuen leloa dala diño Macdonaldek. Eguzk GizAuz 75. Nik ez dut maillen-ezberdintasunean sinisten. Ortaz jabetu ziñala pentsatzen nuen. Ez. Ni ez nazu atzeratu orietako bat. Lab SuEm 195s.
azpiadiera-9.3
(V-gip, AN-gip) Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 233 .
"Retrasado mental. Orrek semia dauka atzeratu xamarra " Elexp Berg. " Atzeratua da (V-gip, AN-gip)" Gte Erd 223. v. infra BURUZ ATZERATU.
Bere laburtasuna gaitik, bada, gizon atzeratuben eta zenzun <sensun> gitxijenekuenak ikasi leike buruz. Astar II 250. Gure moduko atzeratuak / beti ikasten legiak, / da atzenian gertatzen gera / ezer ikasi gabiak. Uzt Sas 253.
azpisarrera-1
ATZERATU EZINEKO
Atzeratu eziñeko erantzunbear eta eginkizunak zuritzeko. "Inaplazables" . EAEg 29-11-1936, 415.
azpisarrera-2
ATZERATUXE .
(Aprox. de atzeratu ). Algo atrasado.
Kimika atzeratuxea egoki artean eta ezin atera bere gaiak gaurkoek bezain huts, garbi eta aratz. MIH 251.
azpisarrera-3
BURUZ ATZERATU.
" Buruz atzeratua (G-azp) [='retrasado mental']" Gte Erd 233.
azpisarrerakoSense-3.1
Perder facultades mentales.
Burua asko moteldua daukat. Ori neuk ikusten det, eta beste guztiak nik baño lenago ikusten dute gauza ori; eta baliteke nik uste baño ere asko geiago atzeratuta egotea buruz. Uzt Sas 20.
atzeratu
<< atzerapen 0 / 0 auhen >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper