Tr. Propio de la tradición meridional, se encuentra ya en Lazarraga, y es de uso general desde principios del s. XIX. Hallamos la forma de part. atzera en Orixe. En DFrec hay 88 ejs., todos ellos del Sur. v. gibelatu.
sense-1
1.
(V-gip; Lar, Añ, H)
Ref.:
EtxbaEib;
ElexpBerg. Retardar, retrasar, demorar, dilatar."Retardar","postergar"Lar,
Añ.
"Dilatar, retardar"Añ.
"Gura eban izantautako eguna jolasetarako, atzeratzia"EtxbaEib.
"Atzeratu ein ddabe jaialdixa"ElexpBerg.
Errealori kastaetarren / ez atzeratu pausorik. Lazarraga 1182v.
Botoen ganean esan egidazu, nox da pekatu ez kumplietea edo atzereetea. Cap(ed. 1893) 46.
Erdu, Jauna, esan egiozue, ta ez arren atzeratu Zure etortea. AñLoraS 131.
Amarren-primiziak artez egin ez padozuz: [...] zuretzat onena gorde ta emon badeutsazu, azitako edo lubarriena atzeratu badeutsazu. AñEL2 139.
Zerren, nola ardurazko zeregin ta bear batek lan guztiak aurreratuten dituzan, alan alperkeriak atzeratuten dituz. AñGGero 27.
Preminazko zer eginen bat daguanian, [jatorduba] aurreratu edo atzeratu leiteke. Astar II 238.
Eta, ezin atzeratu ete deiteke epaija?UrMarIl 38.
Jaungoikuagana biurtutia atzeratuten dabenen gañian. Ib. 77.
--Esan diyot [eskaleari] ostiraletan ematen dala, ta eranzun dit urte bet ontan ez dala etorri. --Orduban ostiral franko atzeratubak bakazki artzeko. SorBar 60.
Eta zelango pekatua egiten dau, penitenzia betetan ez dabenak edo luzaro atzeratuten dabenak?ItzAzald 147.
Ikaratuko naiuazan apurren bat, ba ostatu-jabiari olango gauzak etxuakazak ondo, ezta mandazañai be euren bidia atzeratuteko gauzarik. KkAb I 17.
Bizidunak, berriz, laisterka datorkien eriotza atzeratu naiean, aitasemeengana luzatu nai due bizitza. TAgUzt 147.
Ontziak itxasoratzea atzeratu. "Retrasan".EAEg 29-11-1936, 414.
Azkenik, gure errenta-tratuak Santo Tomasetan konpontzeko bidea izango degu. Igaz atzeratuta utzi zenduana, ta aurtengoa, biak batean erabakiko ditugu. NEtxNola 17.
Ez estutu andra! Etorriko da bere zenera [erlojua]. Atzeratutakuak partzen diardu ta. SMZirik 67.
Atzeratuak ditu zorrok, eta metatuaz metatuaz doazan ezkero, emakume arduratsu arek ezin ba gogo onez jasan, orrelako ostatari nagirik. ErkiagBatB 152.
Nere gurasoei min ori emateko billurrez, erabakia atzeratu ta atzeratu, ta badakizu, gero...NEtxLBB 87.
[Auteskundeak] astebete luzatzeak iru edo lau egun atzeratzen eban arrantzaleen atunetarako urteerea. EtxabuKontu 64.
Bost urte ezkontzia pentsaute geunkela, gerra zala bitarteko atzeratu genduena.Gerrika 121.
Amabost egun atzeratu zuan jokoa Irazustak. Albeniz 173.
azpiadiera-1.1
Hacer retrasarse. Beste egunetan ordu onetako beti agertuten iaku [...]. Badakit urrean zek atzeratu daben gaur. ABeinB 71.
azpiadiera-1.2
(Intrans.).Retrasarse (un trabajo, etc.)."Lanak atzeratuta dauzkagu (G-goi)"GteErd 29.
D´Alambert-ek esan eban: berak txarrerako eginiko lana atzeratu zala ogei urte. ItzAzald 151.
Eta gu onen lasai, oraindik lanak atzeratuta. NEtxAntz 32.
Orain beti dabilkio asarreka, lanera berandu eltzen dala, kontuak atzeratu egiten yakazala. ErkiagBatB 155.
sense-2
2.
(V-gip, G-azp; Dv). Desanimar, hacer desistir."Reculer, éloigner"Dv.
"Egualdixak jende asko atzeratu dau"ElexpBerg.
"Edozein atzeratuko luke orrek (V-gip, G-azp)"GteErd 125.
Ea iñori okasiñoa emon deutsan [mezea] ez enzuteko, zelan dan kriaduai edo adiskideai, atzeratuten dituzala nezesidade andia baga. "Ocupándolos".Cap 96.
Egia esatetik [bestiak] atzeratubaz. CrIc 89.
Zure janzi bitxidunok ez ditube atzeratuko [justiziako opizialiak] biarrik ez egiteko. MgPAb 81.
Zure Anditasun adoragarrien gomuteak atzeratuten banau. AñEL1 157.
Aurpegi illunak atzeratzen ditu mingain gaiztoak. AA II 229.
Galde au egin zioen Jesu-Kristori Apostoluak, baña atzeratu zien beren jakin-naia esaten ziela: eztagokizue zuei. AA III 474.
Abisaik bengau gura izan eban bere Ezpatiagaz, baña atzeratu eban Dabidek zirautsala: itxi egijozu bakian. JJMgBasEsc 181.
Errukijak atzeratuten ditu [eureen semiak] kastigeetatik. Ib. 10.
Berbazko edo obrazko pekatubetan jauzteko, badauka gizonak zek atzeratu dagijan. Astar II 141.
Atzeratu nagientzat bekatu egiterik. AñEL2 197.
Errezibitu nai zaitut, baña nere ezer ezak ta zure amorioari bear bezala erantzun ez izanak atzeratzen nau. EchveOngiB 60.
Munduko esamesen bildur guztijen artian kaltegarrijena da, atzeratuten gaituzana agertuteko geure arimako zaurijak eureen osagilla konfesoriari. UrMarIl 58.
Eta Dabid poztu zan, [Abigail-ek] bidera irten eta odol isurtzetik atzeratu zuelako. Lard 176.
Lau eguneko bideak etzuen Maria atzeratu. Ib. 364.
Saiatutzen da semia atzeratu nairik artu zuan bizi-modu artatik. BvAsL 46.
Aberastu gura ta ez egiteak ezer / Beti eskribitzeko ni nau atzeratu. ABAmaE 379.
Zerk bada atzeratzen zaitu? Lotsak menturaz?EE 1885b, 235.
Eginbearrak egitera atzeratuten gaituezanak [txar-oidadeak]. ItzAzald 183.
Juana Mari zan guztiz begiratua, ta neskamea elikatu ta jantzi bearrak atzeratuten eban ekarteko. EchtaJos 26.
Ala ere, iñok ezin zuan bere jokoetatik atzeratu. AgG 127.
Lege-irakasle aiek yendea bide ortatik eraman bearrean, atzeratu ta baztertu egiten zuten, arengana yoan etzedin. IrYKBiz 275.
Erabakia artu det, eta ez nau ezerk atzeratuko. NEtxAntz 103.
Ez zuen atzeratzen / ikara ta lotsak.Zendoia 211.
sense-3
3.
(V-gip, AN-ilzarb-olza; Lar, Añ, H)
Ref.:
Bon-Ond 156;
EtxbaEib;
ElexpBerg. Echar atrás; hacer retroceder."Atrasar"Lar,
Añ.
"Apartar la mano, eskua kendu, atzeratu"Lar,
Añ.
"Arredrar"Lar,
Añ.
"Ramener en arrière"H.
"Legian beian, metro batzuk atzeratutzia tokatzen zan etxia"EtxbaEib.
"Atzeratu mai orrek"ElexpBerg.
"Retrasar la pelota. Pelotia geixao atzeratu biok"Ib.v. atzerarazi. Ta irakasten deutsa zer egin, nos aurreratu, nos atzeratu ta nos albotu burdin oratzar edo agoia. MgPAb 127.
[Mutillak] zabaldu zituban besuak laztanen bat egiteko, neskatilla onek atzeratu eban gorputza. Ib. 106.
Atzeratu zituzten aga edo makillak, ta larga zioen gaitz egiteari. VMg 68.
Ez dabee gatxak atzeratuko pausu bat bere egitade andijetan. fBIc II 293.
Baña sartutera egiñ nebanian, ikusten ez neban esku batek atzeratu ninduban. JJMgBasEsc 240.
Elkarren gain bultzaka / erri barrenian / baserritarrak ziran / soka-muturrian: / bañan arrantzaliak / bildu ziranian / atzeratu zituzten / umore onian. Echag 269.
Eraso izan zion etsaiari portizki, baita atzeratu ere, kalte andiak zituela. IztC 478.
Bein itz-eman ezkero, ezin oñik atzeratu zezakeala. Lard 33s.
Atzeratu ditzagun / etsai traidoriak, / ez bagera mudatzen / egin du guriak. Ud 91.
Oñezkuak asi ziran igesi; galduko ziran [...], baldin erregek berak [...] atzeratu ezpazituan beti peliatuz. BvAsL 215.
Zergatik dauka guzietaz ugari [aberatsak] ? Nondik dittu Jaungoikoak eman dizkiolako ezpada? Zer izango du Jaungoikoak atzeratzen badu eskua?InzaAzalp 143.
Besoak atzeratuta uztai egiñik zegoala. AnabUsauri 20.
Juanek [Fortun] sutegiko burniz atzeratu duanean. NEtxAntz 28.
Ohetik jaiki gabe pick-up-aren besoa atzeratu zuen eta beste aldi bat entzun zuen. MdePr 149.
Gero andrea joan zan gerriko-sakel ori zabaltzera, eta pisu aundia zeukanean poztu zan. Anilloa atzeratu ta zabaldu zuan sakela. AndAUzta 72.
Aregaitik edo onegaitik eskola barik geratzen zana [eskolako bankuetan] atzeratzea toki bat edo beste. EtxabuKontu 10.
Burua harro-harro atzeratuaz, honela mintzatzen da. MEIG IX 111.
azpiadiera-3.1
Oraiñ gere begiak edo dala oroimena, irugarren parte onetan guztian izkribatua dagonera atzeraturik. '
Volviendo ahora la memoria o la vista'.AranSIgn 107.
azpiadiera-3.2
Zer egin dezaket bada zartu banaiz? Nola nik urteak atzeratu, ta indar berriak artu?VMg 29.
Egunero ordu laurden bat erlejuk atzeratuaz iritxi ziran Cuba izena dun erkalaren parera. JAIrazBizia 28.
sense-4
4.
(AN-egües-ilzarb-olza ap. Bon-Ond 156
; Lar, Añ, H). Retroceder.
"Retroceder"Lar, Añ.
"Contramarchar","recular"Lar.
"Arredro vayas, atzera adi, gibelat oa"Ib."Aller [...] en arrière"H.
Ezagututeko zeinbat aurreratu edo atzeratu zarean Zeru-bidean. AñEL1 74 (EL2 84 zeinbat aurreratu edo atzeratu dozun).
Umia zerbait atzeratu zan. "Erdu umia, erdu", esan eutsan Dominikak, emongo deutsut ogija. UrMarIl 117.
Israeltarrak atzeratzeari eman zioten. Filistintarrak au ezagutu zutenean, gogorrago eta alde guzietatik eraso zieten. Lard 182.
Arri egiñik billdur-gorrian atzeratzen da korrika. AranSIgn 94.
Etsaia maleziz atzeratu zan, baita guriak gaitz pentsa gabe aurreratu ondotxo. BvAsL 215.
Katalin bekoki txordoaz da zerbait atzeraturik. ABeinB 69.
Mun egin deutsagu santuaren odolari errespetorik andienagaz, eta atzeratu gara beste ienteak ikusi ta mun egin eian. AgIoan 274.
Atzeratu zen orduan Bernardatxo bere lagunetara. Goñi 34.
Ala ere etziran ikaratu ta atzeratu karlistak. OrSCruz 31.
Josefina atzeratuko da ta eskuarekin otsegingo dio Faustinori. ABarGoi 47.
Atzeratu gaitezen, kantuz oraintxe datozela uste det. NEtxAntz 63.
Bi aldiz balak zauritu arren, / ez da gaztea atzeratzen. NEtxLBB 285.
Etsaiak ikaratu eta atzeratu egin ziran. Alkain 154.
Atzeratu gu egin giñean / tretxu batzuek artuta.FEtxeb 21.
Valparaisoko portuan izugarrizko jendetza zegoen pilatua; ontzikoak agurtzera etorri zirenak. Atzeratu nintzen pixka bat. MEIG I 60.
sense-5
5.
(V, G, AN ap. A
; Lar). Echarse atrás, cejar, renunciar, desanimarse."Cejar"Lar.
"Retraerse"A.
Batzuetan pensatzen nuan konfesatzea; beste batzuetan atzeratzen nintzen. MgCC 177.
Atzeratu ditezan bestiak dongaro egitetik. MgPAb 95.
Ez batzuek ez besteak atzeratu nai ziran aserrean egotetik. VMg 49.
Sendo dagozanak gauza onetan mundukoen gatxeretxiakaz atzeratu baga. CatBus 39.
Sodoma bezain Uri galdu eta gaiztoa ondatzetik Jauna atzeratuko zan, amar on utsak arkitu balira ere. Lard 19.
Etzizaion orregatikan ere deabruba atzeratu. 'No desistió por eso el enemigo'.AranSIgn 24.
Etzan atzeratu ainbestez Bernardon ta eraman zuan semia Obispo Jaunaren aurrera. BvAsL 48.
Euki bear da sasi-letradu / guztiak dauken lemea, / ta ez atzeratu diruagaiti / bein artuezkero temea. AzcPB 115.
Tira, bada, tira. Egiunea eginda badago, ez atzeratu. ABeinB 68.
Asten diran umeai emoiezuez gaur k, biyar c ta olako izki-naztez idatziriko liburuak [...], ez ote dira atzeratuko?BelausLEItz 117.
Ainbestetan asmoak artuta, orain atzeratuko al zan, bada? AnabUsauri 25.
Orrela, Yaubek lurralde orotara sakabanatu zitun; ta iria egitetik atzeratu ziran. OlGen 11, 8 (Urt -tetik gelditu, Dv, Bibl -tea utzi, Ur, BiblE -t(z)eari utzi).
Ez batzuen ezezkoagaiti ez besteen oztasunegaiti atzeratu bagarik, eldu eutsien etze barrie egiteari. AkesIpiñ 15.
Biotz-leize ura ondoraiño ikusi ta [emakumeari] itz-erdirik esateko gauza enintzala, atzeratu egin naiz. NEtxLBB 91.
azpiadiera-5.1
(Trans.).Echar atrás. Zure Anditasun adoragarrien gomuteak atzeratuten banau, Zugana elduten; ze bildur andiz atzeratuko ez nas, gomutetan badodaz nire bekatu neurri bageak?AñEL1 157.
azpiadiera-5.2
Lagunak bere naia ezin atzeratu dezake beste gauza bat bere ogasunetarako erabakiaz, eta biyen bizitzatian atzera egite onetarako beste baikunlariari aurretik esan bear zaio. ArgEgut 1923, 35.
sense-6
6.Obstaculizar, impedir. Kastidadea, nere Kristauak, da birtute bat kostunbreai dagotena, ta aragiaren naikunde gaiztoak atzeratzen dituana. AA III 391.
Nosbait jokuan, edo beste gauza inozenteetan dibertituten zirian, Jaungoikuaren adiskide ta Santu izatia atzeratu bagarik. fBOlg 18.
Edari galgarrien zalekeria atzeratzeko esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. EEs 1914, 100.
Ugazabak zapaltzeko asmuz egiten dan burruka onek, langilleen alde lortu leikezan obariak be sarri galerazo ta atzeratu egiten ditu. EguzkGizAuz 100.
azpiadiera-6.1
Baña bere lagunaren gurasoak zer eterabillen jakingureak atzeratu eutsan miñaren ertzean eukan esakerea. AgKr 126.
Aldundijak [...] emon eban erabakija atzeratu daitela. "Que se derogue".ForuAB 111.
Beste biderik eztagola; aren begijetan agertzen dan gogo sendua eztagola atzeratzerik. KkAb I 94.
Baño egunak joan, egunak etorri, ta nere eriotzako sententzirik etzun atzeratu. OrSCruz 97.
azpiadiera-6.2
Rechazar. Kunplitzeko deseoa konsentitzen badu, pekatu mortalak dira: Bañan oartzen danean, bereala atzeratzen baditu [pensamentu zikin loiak], pekaturik batere egiten eztu. Gco II 41.
azpiadiera-6.3
Marginar, postergar. Baztar guzietan euskera atzeratu eta erdereari leku emanez. EtxbeEEs 1917, 85.
azpiadiera-6.4
"Zeure berbea atzeratuta, interrumpiendo a usted [...] (Vc)"AEY III 306.
Eztaiogun baiña Txantoni beren itzik atzeratu. ABeinB 44.
sense-7
7.Quedar atrás, rezagarse."Átze/r/atu, átzeraketan, atrasarse"IzArOñ.
"Erloju au oso atzeratuta dabill"ElexpBerg.
Ardia bere lagunetatik alderatu ta atzeratuten danean. AñGGero 63.
Emakumezkoa, euskaltzaletasunean, atzeratuta dago. LabEEguna 69.
Getarik ba du ur lasterrâkin / egundaiñoko burruka, / Donostiagandik atzeratzeko / bildur bizia daduka. "Rezagarse".OrEus 394.
Larraun guziko amasei Apez, / errikoa bat gaiñera, / gero pilota dutela eta, / ez dira arloan atzera. "No han quedado rezagados".Ib. 417.
Lênengo xanpan alde egin nai, ta / iru, mokoz moko, doaz. / Donostiarrak atzera dira / zalapartaka nâstuaz. Ib. 393.
Kalerik kale besteen atzetik ibiliaz gogaituta, urhats batzu atzeratuta ginoalarik. OskKurl 86.
azpiadiera-7.1
"Atzeratu naiz eiñ biar ditturan lanetan"EtxbaEib.
Zaarrak, eta gaztiak, aberatsak eta pobriak, ezkondubak, ta ezkontzagak, osasunekuak, ta gaixuak, guztiak orazinoe egin legijela, nai izan ezkero, euren zer-eginetan lasto baten balijua atzeratu bagarik. fBIc II 281.
Guardazibillak illero Xaroberen tabernan ordaindu bear izaten dute illeroko errenta. Atzeratzen badira ere kejatzerik ez. UgaldeIltz 57.
9.
(Dv(que cita a Echve)). (Part. en función de adj.).Remiso, retraído, poco entusiasta.v. ATZERA (B). Alan aurkituten da arimia abere bat eginda gauza on guzietarako atzeratuba, bakarrik daukala atsegiña aragijaren gusto zikiñetan. MgCO 108.
Nola Jangoikoaren gauzeetarako nagia ta atzeratua izan danak artuko du bizitza berri bat?MgCC 148 (Mg CO 219 atzeria).
Nekezale, biarrian atzeratubak egon oi diranak, batuten dabee gazteerija andi bat. JJMgBasEsc 118 (cf. ib. 214: biarrian atzeria ta makala dalako).
Neke gitxi bat artu eza gaitik dagoz atzeratubak euskeeraan. Ib. VII.
Gauza abek konsideratu ezkero, begira beza bakoitzak ongi egingo duen sakramentu au errezebitzeko atzeratua egotean, ta besterik atzeratzean. EchveOngiB 106.
Ni neu igari kontuan naikoa atzeratua nintzan.EtxabuKontu 194.
azpiadiera-9.1
Atrasado, poco desarrollado, poco avanzado."Oso paraje atzeratuak dare Galizian"ElexpBerg.
Ikaskintza gaietan Bretañako beterria Europan dan atzeratuenetakoa zala esan oi zan. LabY 1933, 253.
Bere errira biurtuko zan, ango jente laua ta erdi-baserritarra, gizarte atzeratu ta buru nagia iratzartuteko. ErkiagBatB 128.
Naiz ta erri atzeratuetan gizonaren agintea bidegabekeri izugarriekin nahasia izan. VillJaink 163.
Euskaldunak oraindik oso atzeratuak gaudela esan nai du, eta Euskalerriko leku guzietan euskera berdintsua jartzen saiatzen ez gerala. Alkain 110.
Sagar-zugaitza landatzea atzeratua dago [Oiartzunen], orrela bear ez litzakena. Ostolaiz 126.
azpiadiera-9.2
Atrasado, anticuado. Burruka ori sozialista atzeratuen leloa dala diño Macdonaldek. EguzkGizAuz 75.
Nik ez dut maillen-ezberdintasunean sinisten. Ortaz jabetu ziñala pentsatzen nuen. Ez. Ni ez nazu atzeratu orietako bat. LabSuEm 195s.
azpiadiera-9.3
(V-gip, AN-gip)
Ref.:
ElexpBerg;
GteErd 233. "Retrasado mental. Orrek semia dauka atzeratu xamarra"ElexpBerg.
"Atzeratua da (V-gip, AN-gip)"GteErd 223.
v. infra BURUZ ATZERATU. Bere laburtasuna gaitik, bada, gizon atzeratuben eta zenzun <sensun> gitxijenekuenak ikasi leike buruz. Astar II 250.
Gure moduko atzeratuak / beti ikasten legiak, / da atzenian gertatzen gera / ezer ikasi gabiak. UztSas 253.
ATZERATUXE. (Aprox. de atzeratu).Algo atrasado.
Kimika atzeratuxea egoki artean eta ezin atera bere gaiak gaurkoek bezain huts, garbi eta aratz. MIH 251.
azpisarrera-3
BURUZ ATZERATU. "Buruz atzeratua (G-azp) [='retrasado mental']"GteErd 233.
azpisarrerakoSense-3.1
Perder facultades mentales. Burua asko moteldua daukat. Ori neuk ikusten det, eta beste guztiak nik baño lenago ikusten dute gauza ori; eta baliteke nik uste baño ere asko geiago atzeratuta egotea buruz. UztSas 20.