1 zin.
Tr. Documentado al Norte desde los primeros textos. Al Sur el primer testimonio corresponde a un texto probablemente del s. XV y luego no vuelve a documentarse hasta mediados del s. XVIII. Prácticamente desaparece durante el s. XIX y su uso aumenta ya entrado el s. XX. En DFrec hay 84 ejs., 70 de ellos meridionales; muchos corresponden a zin egin.
I .
(Sust.).
1.
(
G, L, BN, S, R; SP,
Ht VocGr 377,
Lar,
Arch VocGr,
VocBN
,
Hb,
Gèze,
Dv,
H),
sin (
Dv (V, G))
Ref.:
A;
Lrq
.
Juramento.
"Serment, jurement"
SP.
"
Zinetarako hitza, parole ferme"
Ib.
"Serment, jurement. [...] Gezurrezko zina, serment faux. [...] Baiezko zina, serment affirmatif. [...] Aginduzko zina, serment appuyant une promesse"
H.
"Juramento"
A, que cita a Oihenart, Uriarte y Duvoisin. v. juramentu.
.
Fray Bizentek esala, / fedea zina lizala.
"Ser juramento la fe ['palabra dada']" (citado por Garibay). TAV 3.3.1, 171. Eztezagun Iainkoaren izenaz abusa, ez solament desperiuruz, baina ezeta zin arinetan eta alferretan ere. Lç Ins D 4r. Regek hagitz tristeturik, zinagatik eta harekin mahainean iarririk zeudenakgatik, eztu iraitzi nahi ukan. Lç Mc 6, 26 (TB, Ol, Or, Ker, BiblE zin; He juramentu). Zin ezpa iuramentu bakoitzagatik erranen du hiruretan Pater eta Ave Maria. Harb 435. Ezina azkarrago da ezi ez zina. O Pr 161. Ai au enkontrua! Ziña ta bedeika, au galaia! Cb EBO 41. Zin egin diena obligatia dea bere zinaren konplitzera? CatLan 86. Bihotzean eta izpirituan has-akaba zinak ere. Monho 118. Orok behar dütüzie zien zinak perestatü zien errege fidelki nahi düziela zerbütxatü. Xarlem 52. Gauazko odeiren gainen haren zinak joan ziren. Arch Fab 133. Gurekin hitza dela ziñ. Gy 3. Berriz ukatu zuen ziñarekin. Ur Mt 26, 72 (TB, Ip zin; Lç iuramendu, He, Ur (V), Samper juramentu, Hual juramento, EvL, Echn yuramentu; Dv, Leon, Or, BiblE zin eginez, Ol, Ker zin eginda). Zure zinik hautsiren ez duzu, bainan Jaunari zure zinak bihurturen diozkatzu. Dv Mt 5, 33. Trufak zin bilhakatu ziren laster. Hb Egia 23. Gaiza hala ezten baten zin batez segürtatzia. CatS 45. Kunplituko dute beren ziña edo juramentua. EE 1881b, 91. Zinak Jainkoa ohoratzen du. CatJauf 78. Ziñagatik eta maikiden ederragatik etzion ezekorik eman nai izan. Ir YKBiz 206. Aberri lege ta Yainkoari eskeñitako ziña alkartzen dituna, zoriontsu bedi aberrian. Zait Sof 171. Tori nere zin-opariakin / euskal-oparia! Artzazu! SMitx Aranz 160. Gizon orrek ziña autsi du. Or QA 108. Haize gogorrak / orbelak eroaiten ditu, / bai eta zin ezilkorrak. Mde Po 29. Zin onetxek bakarrik lotzen zion oraindik bere andregaiari. Etxde JJ 67. Ezkontzen direnen zin oek ez ote dira alkarri zuzenduak xoil-xoilik? Vill Jaink 157. Duela zazpi urte / elgarri egina / fidela izaiteko / bihotzetik zina! Mattin 84. Beste milla penitentzi, Mantuako markes erozarraren ziñak zakarzkianak. "Juramento"
.
Berron Kijote 118.
Hipokratesen zina gogorazi digun Arenaza jauna dela medio.
MIH 225.
Auzia maitasun-gorrotorik gabe erabakitzeko zina egotzi duten gizasemeak.
MEIG I 179.
(H).
Maldición, blasfemia.
"
Birauezko zina, serment avec exécration"
H.
Zin, arnegü, borhau gaiztoen üzteko, zer egin behar da?
Bp I 90.
Hire mihia hanbat zin, burho, solas eta kanta lizunetan.
Dh 147.
Hasi zen bere buruaren madarikatzen eta zinekin erraiten.
TB Mc 14, 71 (HeH zinka
).
2.
(Lar, Añ (G, AN)).
"Veras, benak, zinak, ziñak
"
Lar.
"Veras, seriedades, (c.) benetakoak, benak, (G, AN) ziñak
"
Añ.
Ustekizun ugari ialki ditute ortan ibilli diran ikerlariek, batek ere ez, ordea, egiñik eta ziñik.
Ibiñ
Virgil
42.
3.
(BeraLzM).
"
Zinistu no sea originariamente otra cosa que zin-etsi, originado de zin (fe), voz que se encuentra en los compuestos zin-esan (jurar), zintsu (fiel), etc."
Eleiz RIEV
1907, 212.
II .
(Adj.).
1.
(Hb),
sin.
Auténtico, verdadero; sincero.
"Véridique, vérace"
Hb.
v. zindo, zintzo.
Plazer da jakitea, adixkide gordeak baditugula.
EZ Man I 59.
Zer da borondate fermua eta xede zina?
CatLav 277 (V 138).
Jesus onaréki / laudatzen zaitúgu / gogo sinaréki.
LE Kop 87.
Ukhan dut [...] urriki bat, behar zen bezain zin, handia ta guzien gainekoa.
Dh 129.
Zure alderako debozione zin eta samur bat baita salbamenduko berme kasik segura.
MarIl 80.
Bertze batzutan egoten da [...], hartarik beiratzeko gogo zin bat hartzen.
Dh 102.
Har dezadantzat damu zin bat.
Dv LEd 150.
Ezarzu ene ahoan hitz egiazkoa eta zina.
Ip Imit III 45, 4 (Ch ziñezko
).
Neure semeak deutso / begi on da zina.
Azc PB 90 (Ur PoBasc 230 amodijo fiña
).
Eskritura bat Ernanin dago / egiyazkua ta ziña.
Tx B II 98.
Yerusalem aldera yoateko asmo ziña artu zuen.
Ir YKBiz 260.
Siñisten ez badu ere aren indar ziña.
"
Verdadera"
.
Or Eus 60.
Naikorik-gabe doa euskal-fede ziña.
SMitx Aranz 239.
Zuen itzak ziñak eta egia ote diozuten, orrela agertuko da.
Ol
Gen
42, 16 (Dv, Ker egiazko
).
v. tbn.
Xede zin: Jaur 126. Laph 55. Arb Igand 185. CatJauf 8.
(
Lar,
Añ (G, AN),
Dv,
A) .
(Ref. a personas).
Sincero; veraz.
"Hombre de verdad, gizon zina
"
Lar, Añ.
"Sincère, fidèle"
Dv.
"Sérieux, vrai. [...] Gizon zina, un homme sérieux"
H.
"(L), fiel"
A, que cita a Duvoisin.
Gaixtaginaren mandataria zorigaitzera eroriko da; aldiz, mandatari zinak osagarria dakhar.
Dv Prov 13, 17 (Ol kirmen, Ker zintzo, BiblE leial
).
Gutitan kofesatzen direnak dira deabruaren gogarakoak, hek dira haren zerbitzari zinak eta leialak.
AxIp 525.
Jesu-Kristoren lekuko zinak ziren.
Lap 308 (V 140).
Guzurrakaz nastauta / gaur egun arminak / Mastairi emoten deutsaz / Bonaparte zinak.
Ib. 223 (Ur PoBasc 177 Bonaparte fiñak).
Nere aitorkide ziñari, bizia kendu ziotenean ere, zuk, nere izenari eutsita, ez zenun nere siñestea ukatu.
Ol Apoc 2, 13 (Dv zin; Lç, He, TB fidel, Ip, Ur (V, G), BiblE leial, Ker zintzo).
Ark edo aiek nere adiskidetasunik zinena izango dute.
Zait Plat 2.
(Lar, Añ (G, AN)) .
(Con reduplicación intensiva).
"Hombre de verdad, gizon zina, zin zina
"
Lar, Añ.
2.
Fino.
Akarazko gantzukari zin balio aundikoa.
Ir YKBiz 371.
III .
(Adv.).
1.
Verdaderamente, sinceramente.
Nork yago onesten gaitu ta sinago, Jangoikoak baño?
(7).
LE-Ir.
Realmente, auténticamente.
Erlategi bat zin izateko, / bakarrik palta an eztia.
Or Eus 417.
2.
"(S; Foix), très. Zin ejer, très joli"
Lh.
KONTRA-ZIN.
v. kontrazin.
ZIN-AGINTZA.
Voto.
Yeptek ziñagintza au Yauberi egin zion.
Ol Iud 11, 30 (Dv botu, Ker zin-eskintza, BiblE promes
).
ZIN-AITORLE.
Testigo.
Bi zin-aitorlek izenbetutako beste baiezpen bat.
EAEg 10-11-1936, 261.
ZIN-AITORPEN.
Declaración jurada.
Ziñaldariaren aurrean edo Uri-Epailletzan zin-aitorpenak egiñaz.
"Información testifical"
.
EAEg
13-1-1937, 793.
ZINAK ETA MINAK.
a)
(Dv (s.v. zin), H). Apuro, angustia, aprieto. "Angoisses" Dv. "Han izanen dira zinak eta minak, c'est là (au enfer) que seront les souffrances vraiment dîtes" H (s.v. zin). "Zinak eta minak ikusi, sufrir muchísimo" A EY III 339.v. estutasun,
larritasun.
Han dira zinak eta minak, han dira kexadurak, izerlekak, hats-beherapenak [...].
Ax 282 (V 188).
Ordutik harat ikhusi gintuen zinak eta minak: jatekorik ez, urik ez, deus gabeak ginen.
Prop 1890, 91.
Eroriko dire zure gainera eta zure haurren gainera, solasik borthitzenak, egintzarik gogorrenak. Horiek dire bai zinak eta minak.
Arb Igand 132.
Orai dira orai zinak eta minak, / Parisetik jinak!
Oxald (
in
Ox 206
).
Beiñgoan izkutu nitzen bizkorki karabiñeroekin eta urrengoan nauzkiken ziñak eta miñak.
ArgEgut 1934, 125.
Orra ba nere gaitz, neke, ziñak eta miñak antxen bukatu.
Anab Aprika 62.
Horiek ziren horiek Xinak eman egiazko zinak eta minak!
Ardoy SFran 263.
[Jean Saint-Pierrek] zinak eta minak pairatu zituen ezin laketuz. Handik ihes egitekotan ere izan.
Etcheb GH
1976, 168.
Mixeriz beterik ikusi eroian bere burua, ziñak eta miñak ikusiaz.
Onaind STeresa 39.
v. tbn. Tt Onsa 159. Hb Egia 150. HU Zez 15. Barb Sup 147.
b)
Imprecación, denuesto.
Aditu zuen arrangura zirela haren adinaz hango parropiantak. Ondoko igandean pedeiku alkhitik han ziren zinak eta minak, erasia eta oihu patarrak!
Herr 10-2-1959 (ap. DRA
).
ZINAK ETA TRUFAK.
Penuria, angustia. Cf. ZINAK ETA MINAK.
Orai behar sofritu zinak eta trufak / eta gero, ondotik joko tuzte tutak.
Oxald (
in
AstLas 74
).
ZIN-ARGIBIDE.
Eskaleak, legez beartsu diran gurasoak badira, beartsu diralakoa azalduko duan zin-argibidea aurkeztu bearko dute.
"Información testifical"
.
EAEg
3-6-1937, 1756.
ZIN EGIAZKO.
"Zin egiazkoa, serment qui affirme la vérité" H.
ZIN EGILE
(S ap. Lrq (s.v. zin); Dv, H; -ille Lar). Jurador, el que jura. "Perjuro, gezurrezko zinegillea" Lar. "Jureur" Dv. "Jureur, assermenté" H.
Apez zin egilentzat, bihotz hautsgarriak eta latzgarriak.
Monho 26 (ref. a los que firmaron la constitución civil del clero).
Bai zeren zin-egilen gerla ez baitezakete sofri!
Ib. 40.
Diote ezik gezurrezko zinegilleaz ernegatu eta arekin batean madarikatutzean Ebaren alaba birakor danak, oroitu zala gizagaixoa an bere gurasoen dorre zar eta eremutarrean zegoela gurtutzen zuen emakume bat.
EE 1882c, 478.
ZIN EGIN.
v. zin egin.
ZIN EGINARAZI.
Hacer jurar.
Hari zaizkit baitezpada zin edo juramentu hori eginarazi beharrez.
Jnn SBi 159.
ZIN EGITE (Dv).
Juramento. "Prestation de serment" Dv.
Orrekin eztu argatik zin-egitea, Yainkoa egiaren aitor ta yakiletzat ekartzea debekatzen.
Ir YKBiz 124.
Araudi berriari ziñezko aitorra eman zioten 1791'gn urtean eta diotenez, zin-egite au ospatzeko [...], dantzaldia egin ere bai.
Etxde JJ 20.
ZIN-EGOIZLE.
"Jureur, assermenté" H (s.v. zin). Cf. zinegotzi.
ZIN-EMAI.
Eliza txikia dun, baño zenbat ziñ-emai!
'Mais quels cris! et que d'ex-voto!'
.
Or Mi 12.
ZIN-EMAILE.
Escribano, notario, secretario.
Ango zin-emalleari (eskribauari) jai orren ageria idatzi-arazi zioten.
Eguzk RIEV
1927, 426.
Gallate zin-emallearen (notarioaren) aurrean eta bere bidez, gaztigatu zizkien Gotzaiaren bi agintza oriek.
Ib. 428.
ZIN EMAN.
Jurar. v. zin egin.
Ama Zaindaritzat Arantzazukoa aukeratu eta Erromara baietz-eske idatzi zanean, aldundiak (diputazioak) zin-emana.
SMitx Aranz 65.
Bai zertu ere emen fedeak zin-emandako baietza!
Ib. 104.
(Part. en función de sust.).
Juramento.
Bakalduna larrittu zan; baña zin-emonagattik eta berakin maialdian egozanegattik, berari emoteko aginddu eban (Mt 14, 9). AG 1575 (Ol egindako zin, Arriand zin-itza).
ZIN ERAGIN (Lar, H).
"Juramentar" Lar. "Zin eragitea, faire faire, imposer le serment" H (s.v. zin).
Zeren iuramentura emanez gero, zin eraginez gero, ezin dateke, gehiago hauzirik.
Ax 253 (V 169).
ZIN-ERANTZUN.
Declaración jurada.
Aitatzen diranei buruz ziñ-erantzuna emateko aginduaz.
EAEg 16-10-1936, 59.
ZIN ERRAN.
"(L), jurer, faire serment" Lh. v. ZIN ESAN.
ZIN ESAN (Bera).
Jurar. "Zin-esan, juramentu-esan" AG 1403. "Zinistu no sea originariamente otra cosa que zin-etsi, originado de zin (fe), voz que se encuentra en los compuestos zin-esan (jurar), zintsu (fiel), etc." Eleiz RIEV 1907, 212. "Jurar, proferir juramentos" Bera. v. ZIN ERRAN, zin egin.
Bigarrenez ukatu eban, juramentu edo zin-esanaz, esanik: olako gixonik eztazaut .
(Mt 26, 72).
AG 1472 (Ol zin egin).
Guztijok alkarturik zin esan genduan / Illarte jarraitzeko anaia moduan.
Enb 32.
v. tbn.
Baserr 1897 (n.º 2), 1. Be-euzko Patria 1903 (ap. NeolAG). Arriand JEL 1907, 244 (ap. NeolAG).
ZIN-ESKAINTZA.
Voto.
Bere buruaren ziñeskeintza Yauberi legiokena, atzera biurtzeko ordain-neurriak.
Ol Lev 27, 2 (Ker zineskintza; Dv, Bibl, BiblE botu, Ur boto).
Jeptek zin-eskintza au egin eutsan Jaunari.
Ker Iud 11, 30 (Ol ziñagintza).
ZINETAKO.
Serio, de verdad, auténtico.
Hona, txantxetako eta zinetako bertsoetan denbora bateko Tolosa.
MEIG III 81.
Zinetako eta benetako begiramena.
MEIG VII 130.
ZIN ETA MIN.
Sinceramente, con fundamento.
Ona emen Platon bera maitasunaz zin eta min mintzatzen.
Zait Plat 153.
ZIN ETA MINEZ.
Realmente. v. ZINEZ ETA MINEZ.
Sion-en ezagutu zuten Iainko biziaz egarri zan nolarebait Sokrate zin eta miñez.
Zait Plat 101.
ZINETAN
(AN-5vill, L, B, BN, S; SP, Lar, Añ (G, AN), H (s.v. zin)). Ref.: Lh; Gte Erd 273. De verdad, de veras, en serio. "Serieusement, à bon escient" SP. "(De) veras" Lar y Añ. "Egitan ari zera? (AN-gip), [...] zinetan ari zera? (AN-5vill, B)" Gte Erd 273. "Ondo benetan artu dezu (G-azp), zinetan artu duzu (AN-gip-5vill, B)" Ib. 273. v. ZINEZ, benetan.
Zinetan aitor ezazu zure iakingabea.
SP Imit I 1, 3 (Ch 2, 3 garbiki).
Errozu zinetan eztuzula sekulan tentazionea konsentituko.
SP Phil 450 (He 454 ziñez).
Zinetan gaitzik desiratzea, mortal, ixendoz ben.
Harb (ed. 1690) 465.
Aitortzen dizut ziñetan kulparik ez degula.
Ill Testim 23.
Erriarentzat gauza onak egingo dituztela ziñetan diruditen erri-gizonak bakarrik aukeratu bear ditugu.
KIkG 55.
Beltzak zuri asko il du, / jendiak ziñetan min du.
Yanzi 83.
Ez dit ajolik, t'ez nau orrexek arritzen, ziñetan.
Jaukol Biozk 72.
Ondo pentsatzen jarri ezkero, / jatorra zera ziñetan.
Uzt Sas 168.
Berorrek ziñetan agindu bait-zuan itz ori beteko zuala.
Berron Kijote 205.
Alkarganako maitetasuna / aitortu dute ziñetan.
MMant 125.
Horren gisako zerbait gertatu da, zinetan eta benetan ari naiz.
MEIG VII 165.
Zinetan mintza nadin, txantxetakoak alde batera utzirik.
Ib. 46.
Euskarak irautea nahi badugu zinetan, batasunaren alde, zinetan jokatu behar dugula.
MEIG IX 55.
Zinetan eta zinetan erraiten dugula, eztugula konsentitu nahi.
SP Phil 451.
(Con suf. de comparación -ago
).
Ez dute alde hori bakarrik. Zinetanago, gizon hazientzat egokiago, ari dela dirudi Joannon'ek.
MEIG I 180.
ZINETAN ETA MINETAN
(Estar, etc.) preocupado, angustiado.
Azken gerlatik landa berehala, Ford oto ola-jaun famatuak zion: Zinetan eta minetan nago, pentsatuz, bake denborako konkurrentziak dituela erakarriko gerlak berak ez egin desmasiak.
Herr 19-12-1963, 4.
ZINETAZKO.
De verdad, verdadero, sincero. v. ZINEZKO.
Esatera noakizuna alegia, gordeko duzula ziñetazko itza eman bear didazu.
Berron Kijote 183.
Nik entzun dudanez, ziñetazko maitasuna ez da erdibitzen.
Ib. 160.
ZINEZ
(G, AN, L, BN-arb, S; Ht VocGr 432, Lar, Añ, Izt 37v y 121r, VocBN, Dv (s.v. zin), H (s.v. zin); -iñ- Lar, Añ (G, AN)), SINES. Ref.: A (zinez); Gte Erd 148 y 273.
Tr. Documentado al Norte desde finales del s. XVI; al Sur aparece en autores guipuzcoanos y navarros desde Beriain; en el s. XX tbn. lo usan algunos vizcaínos.
a)
Verdaderamente, de veras, de verdad, en serio, ciertamente; sinceramente. "Sinceramente" Lar. "(De) veras, [...] (G, AN) ziñez, zinetan " Añ. "Verdad, en verdad, de veras, zin, zinez " Izt 121r. "De veras, en verdad, zinez, zin, egiaz, zindotan " Ib 37v. "Sincèrement, véritablement, sans plaisanterie" VocBN. "Zinez eri da, il est vraiment malade" Dv. "1.º de veras [...].Ezagutzen da azkenean nor mintzo den zinez ta nor gezurrez, al fin se conoce quién habla de veras y quién fingidamente; 2.º (AN, L), fielmente" A. "Benetan nao (V-arr), zinez ari niz (BN-arb, S)" Gte Erd 273. v. ZINETAN, benetan, zinki.
Baldin legean manatzen zaikun formaren araura bizitzen zinez enseia bagaitez.
Lç
Ins
D, 8v.
Iainkoa dut testimonio zein zinez desiratzen zaituztedan zuek guziok.
Lç Phil 1, 8.
Konsidera bezate hau erraten duten sines ala ez.
Ber Trat 68v (41v zines
).
Ezen ni nauk Iaun puxantaz beti inspiratua / eta faltan erortzetik ziñez begiratua.
EZ Man I 31.
Zinez eta egiaz elkhar maite dutenen arteko haserredurak eta diferentziak.
Ax 554 (V 355).
Bihotz onez nik darotzut, / bihurturen eskerra: eta zinez laudatuko / zure izen ederra.
Hm 116.
Zinez parkatü behar deriegü.
Bp I 95.
Zinez erran diteke gure eskuara dela laudakizun.
ES 190.
Barkhatzen baitiote egiazko penitenzia egiten dutenei eta zinez konbertitzen direnei.
CatLav 27.
(V 21)
Zaude bethi ziñez ez diozula konsentitu nahi.
He Phil 454 (SP 450 zin zinez).
Noiznai biz ditezela, biztu behar dutela iduri utsez ta ainzuraz ez, baizik izatez ta ziñez.
Mb IArg I 276.
Ziñez eta fermuki sinhetsi zuen aingeru hark adiarazten ziotzan guziak.
Mih 38.
Zuek siñes edo biotzetik determinetzen baziñukete emendatzea .
Luzuriaga 153.
Jangoikóak alá amátu / dú ziñéz gizagendéa.
LE Kop 195.
Alaére amatu náu / lén ta géro ni sinés.
Ib. 160.
Har ezazu arma / eta zinez defenda.
Xarlem 469.
Zenbat bider benaz edo ziñez, zenbat bider bestela?
AA II 114.
Deio hitz emaiten / zinez segürtatzen / etzola lothüren.
Etch 274.
Sinistatu nazazu, zeren diot zinez, pena andi bat nuen ote zuenden miñez.
It Fab 258 (29 ziñez).
Asmu egiñ zuen ziñez [...] / bere burua urkhatzea.
Gy 118.
Zinez ere, harritzeko da!
Dv Lab 315.
Atsegin dut zinez mintza zaizkidan.
Hb Egia 22.
Nik damak maite ditut, aitortzen det ziñez.
Bil 75.
Zinez dügü adoratzen.
CatS 132.
Franzisko, egiaz eta ziñez lo zegualakuan Bernardo jauna, jaiki zan ixil oetik.
Bv AsL 59.
Xantxarik gabentanik / erranen dut ziñez.
Auspoa 97, 28.
Hasten zaio lagunari, erdi trufaz, erdi zinez erraiten [...].
HU Aurp 99.
Arbasoen erlisioneari zinez atxikiak.
Arb Igand 35.
(s. XX)
Jesu Kristo ene Jauna, sinhesten dut zinez, hor zarela egiazki.
CatJauf 18.
Eskerrak, o zinez eskerrak.
JE Bur 135.
Atsegina zan, zinez, Leaburuko elizatxo txukunean sartzea!
A Ardi 101 (VI ziñez).
Ziñez esaten dizut, gaur nerekin egongo zerala zorionelekuan.
Inza Azalp 70.
Othoitzean hasi zen beraz, zinez eta barnez othoitzean.
Zerb Ipuinak 126.
Zure argazkija (erretratua) ederra zan, ziñez, mutillak esan eutson.
Altuna 73.
Zinez, ez dute ez solas ederrek saindutzen eta zuzentzen gizona.
Leon Imit I 1, 2 (SP gertuz, Ch egiaz, Mst egiazki, Ol noski).
Esperatzen det sendatutzia, / saiatuko gera ziñez.
Tx B II 134.
Bazter itsusiak zinez, zoko menditsu, oro patar.
FIr 134.
Ordutik ona maitatzen zaitut, / Ziñez dirautzut egija.
Enb 151.
Oraintxe ziñez artzai gaisoa galdu da.
"Ahora sí"
.
Or Eus 245.
Mendiburuko artzaia, garbiro, ziñez, itzegiteko eldu da garaia.
EA OlBe 49.
Ziñez, aurtzaro-ezkero dauzkat zauri-atz arrigarriok.
Zait Sof 86.
Zinez alpherrik hil zaretea?
Mde Po 102.
Benetakoa da, ziñez, Mirenekiko nere maitasuna.
Txill Let 58.
Jainko-etsaien arrazoibidea ezta, zinez, onean onartzekoa.
Vill Jaink 176 (50 ziñez).
Urretxu eta Donostin badu arrera beroa ziñez.
NEtx LBB 290.
Hitzeman dezagun beti zinez egonen garela euskaldun.
Xa Odol 124.
Hiri ikusgarria zinez, hiri nausiaren ondotik haundiena orduan...
Ardoy SFran 227.
Ez al zaizu gogotik galduko ziñez emandako itza.
Berron Kijote 61.
Bai, zinez, milesker, ama.
Larre ArtzainE 116.
Txantxetan eta irriparrez ez ezik, zinez eta bene-benetan ere mintzatzen badakite.
MEIG I 175.
v. tbn. Harb 12. O Po 45. Cb Eg II 134. Lg II 266. Brtc 22. Dh 112. Echag 210. UskLiB 35. MarIl 54. Elzb Po 215. Zby RIEV 1908, 94. Ip Hil 218. UNLilia 9. Balad 233. Ag G 119. ForuAB 89. StPierre 25. GMant Goi 17. KIkV 104. KIkG 84. ArgiDL 42. Barb Sup 25. Ox 37. Jaukol Biozk 31. Etcham 152. Anab Usauri 93. PierKat 50. Ir YKBiz 507. Ldi IL 52. Eguzk GizAuz 86. Iratz 60. Lf Murtuts 13. JAIraz Bizia 95s. Etxde JJ 75. Erkiag Arran 106. JEtchep 30. Izeta DirG 125. MAtx Gazt 88.
(Con suf. de comparación -ago
).
Baldin berzeak bothere hunetan zuen artean partizipant badirade, zeren ez zinezago gu?
Lç 1 Cor 9, 12 (Dv hobeki, Ol bidezago
).
Iainkoaren promesak zinezago gure bihotzetan inprimi ditezentzat.
Lç
ABC
I 6v.
Zeren komunzki halakoa [bekhatore konbertitua] zinezago permatzen eta enplegatzen baita, bethiere iustu izatu dena baiño.
Ax 551 (V 353).
Duzun halaber artha zinezago begiratzeaz.
SP Imit I 25, 4.
Lehenik bere arimaren hazteko, gero bester zinezago har eraziteko.
Bp I 20.
Zenbatenaz osokiago eta ziñezago utziko baituzu zure burua.
Ch III 37, 3.
Egun guziez erran behar eta ahal izaitea, gerota zinezago.
HU Aurp 123.
Arrapatu banu orai bekalako arrain, bi libratakua, deberasago (zinezago) emonen nazkan ortzikaldiak.
Mdg 126.
Elade sakonago ta zinezago ezagutu izan ezpagenu.
Zait Plat 2.
Zuhamu landatzeak ere nahi luke heien nagikeriak eman dezaken baino lan zinezagokoa.
Prop 1899, 173.
Ordea ikhusiko ditutzu halaber, noiz eta gogoa zinezenik, hartan ibenia baitadukate, eta lasterrenik baitoazi.
Ax 114 (V 76; Harriet traduce "le plus sérieusement").
Con fuerza, con empeño.
"Fort"
Gèze.
Aren serbizuan gogotik eta sines enpleatzera.
Ber Doc 160r.
Orok zinez eta goraki kantatzen zunien ni imortal ninzala.
Harb 16.
Ziñez (con empeño), deduz, biziro, gau ta egun, ekin zion lanari.
Ag G 254.
Haritchabalet etxekiten zen zinez Ganosseri.
Const 42.
Gerla-ezkila zinez jo ondoan.
Iratz 45.
Semenarioan hasi ginen zinez istudio lanetan ikasten.
Larre ArtzainE 197.
Mucho.
"Beaucoup"
Gèze.
[Llepeiak] handitzen dira zinez.
Ip Dial 98 (It, Ur asko, Dv hainitz).
Haritchabalet zinez apaltzen ari zen.
Const 43.
Hantxet bai loriatzen ginela gu hainbertze lagunekin eta zinez jostatzen!
Larre ArtzainE 93.
(
BN-arb ap. Gte Erd 307
; Dv) .
(Precediendo a un adj.).
Muy.
"
Zinez eri da, il est vraiment malade"
Dv.
"
Zinez kontent gelditu niz (BN-arb)"
Gte Erd 307 (junto a oso, biziki, benetan, etc., de otras zonas).
Igandetan Maria / zinez panpina / zapata xabalekin soinmotx urdina.
Elzb Po 191.
Errazue populu hura zinez ona dela.
HU Zez 193.
Zinez eri zela ezagutu zuenean galdetu ninduen eta hartu zituen elizakoak federik bizienarekin.
Prop 1906, 33.
Ziñez ikaragarri lepaltzen daun zamea!
GMant Goi 55.
Zinez ederrak zituen Irigoinek eman hortzak!
Barb Sup 101.
Aingeru zinez garbia.
Ox 72.
Plain-chant-eko oso zirela, bena gizatarzünez zinez eskaz.
Const 40.
Ziñez gogorra dala badakit.
Jaukol Biozk 29.
Zinez eskualdun eta bihotz-dun gure alderat agertzen.
Etcham 237.
Zinez ederra da aurkintze huntarik Loiolako komentua.
JE Ber 53.
Dohatsu, zinez dohatsu!
Iratz 104.
Inozentaren hiltzaile dena da zinez dohakabea.
Xa Odol 176.
Hori botu zinez berria.
Ardoy SFran 139.
Ziñez atsegingarria autu-alditxo au.
Onaind STeresa 79.
Elizkizun zinez ederrak.
Larre ArtzainE 199.
Or duzu yazoa: alegiz esanda ere latza ziñez.
Zait Sof 31.
Adi erreza eta atsegina zinez.
AIr (
in
MEIG V 133
).
(Con reduplicación intens.).
Eder zinan zinez / zinez izar bat bezin.
Mde Po 85.
b)
(L, BN, S, R ap. A; Lar, Añ (-iñ-)). "Jura de algún príncipe, zinez, juramentuz erregetzat artzea" Lar. "Abjurar, desdecirse con juramento de algún error, (c.) ezeztatu ziñez juramentuz utsegiñen bat" Añ. "Con juramento" A.
--Nor besterik doatza manü honen kontre? --Jinkoari edo jenter zinez hitz emanak edükiten eztütienak.
Bp I 90.
Erlisionearen kontrako lege tzar horien kentzera ariko direla zinez hitz-eman nahi ez duten gizoneri.
HU Zez 20.
Ziñez edo juramentuz adieraziko du egia dala berak diona.
Etxeg RIEV
1908, 115.
ZINEZ ERE.
"En effet, en vérité" Dv (s.v. zin).
Ospitalea ez dea zinez ere guzien etxea, orok baino beroagoko izen eta izan horrekin!
Larre ArtzainE 300.
Beharra nagusi haundia zinez ere.
Ib. 162.
ZINEZ ETA BENAZ (
zinaz ta Lar),
ZINEZ EDO BENAZ.
De verdad, de veras, sinceramente. "(En justos y en) creyentes, zinaz ta benaz" Lar.
Lagun urkoa ziñez edo benaz amatzen duanak.
AA II 216.
Jaungoikoaren errukimenduzko belarrietara biotz-biotzeko erregu biziakin ots eta deadar eman zuben ziñez eta menaz.
Aran SIgn 101.
Zinez eta benaz Maria maitatzen zuan.
Bv AsL 201.
Aurrerontzean denbora obeto emateko buruzpidea ziñez eta benaz artzen ezpadet, etorriko da eguna, noiz eta Jaungoikoari ordu bete eskatuko diodan.
Arr May 33.
Orañ bertan ondu nai det ziñez eta benaz diotenak txit bakanak dira.
Ib. 92.
Maite zazute ziñez ta benaz txiro dan maitagarria!
EA NereB 43 (ap. ELok 441).
ZINEZ ETA MINEZ.
Realmente, de veras; sinceramente. v. ZIN ETA MINEZ.
Garizuma izan ez balitz eta misionea, ihauteriko Basa-Andere Zigantea erranen zinuten, zinez eta minez.
Barb Sup 7.
Zinez eta minez sar zitezte bada urrikitan!
Leon Mt 3, 8.
Beti ziñez ta miñez ikusi-gale ziñana, orain begiz-begi aurkez ikusi dezakezu.
Zait Sof 13.
Nor ote da zinez eta minez Iaungoiko-zale?
Zait Plat 90.
ZINEZKO.
a)
(G, AN, L, BN, S; SP, Dv, H; -iñ- Lar, Añ (G, AN); sinezko A Apend). Ref.: A; Lh.
Verdadero, formal, sincero; auténtico, indudable. "Sérieux, stable. Zinezko salbajeak, francs sauvages" SP. "(Hombre de) veras, gizon mena, bena,
ziñezkoa " Lar y Añ. "Véritable, vrai. Zinezko urrikia, le vrai repentir" Dv, que cita a Haraneder y Laphitz. "Zinezko erhoa zintezke, vous seriez un véritable fou" H (s.v. zin). "Len egoten zen edozein gauzengatik nigarrez, orai ditu ziñezko nigarrak (B), [...] ahora tiene verdadero llanto" A.
Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII, al Sur se encuentra en guipuzcoanos y navarros esde mediados del s. XVIII; en el XX tbn. aparece en algunos vizcaínos. XX. La forma general es zinezko. Hay sinisko en Lizarraga de Elcano, ziñazko en CartAnd y siñesko en un texto de Larrainzar recogido en FLV.
a)
Esperanza zinezko bat eta amorio garbi bat.
Harb 56.
Zeren hartzen dugun gogo eta borondate hura, ezpaita fina, ezpaita zinezkoa eta ez deliberatuki deliberatua.
Ax 47 (V 30).
Zinezko azpikotasunean eta humiltasunean bethi iar zaitezin.
SP Imit III 13, 3 (Ip egiazko, Ol benetako).
Zinezko penitenzia bat.
Bp II 43.
Borondate hura ez baita fina, ez zinezkoa.
ES 180.
Ematzu ene ahoan hitz egiazkoak eta ziñezkoak.
Ch III 45, 4 (SP, Leon zinezko; Mst fermo, Ip zin).
Gehiago bekhaturik ez egiteko borondate fermu eta xede zinezko batekin.
CatLav 277.
(V 138)
Igurikitzen dugun gloriaren esperantza zinezko bat idukitzen badugu.
He He 3, 6.
Aita Santu berak, ziñezko amorearen agerle zuzenak.
Mb IArg I 105.
Amudio zinezko batez elizari datxeikon giriztino zuhurrak.
Lg I 246.
Amorio apreziatiboa, solidoa ta siniskoa.
LE Matr4 536.
Haren gogara bethiere bizitzeko xede zinezkoa.
Dh 274.
Damutasun gurea bada ziñezkoa, zabalduko digute bide zerukoa.
Echag 156.
Amodio bat zinezkoa, samurra, jenerosa.
Jaur 357.
Bada hunek auhen asko alegia edo ziñezko.
Gy 265.
Zinezko erhoa! Zinezko burtzoroa!
Dv LEd 229.
Iñaziori emaiten dio bere amodioa, eta haren etsaiak igortzen ditu zinezko airaldi bat emanik.
Laph 109.
Jainkoaren zinezko ama / baita Birjina Maria.
Zby RIEV
1908, 207.
Eskualtzale zinezko baten hatzemaitea.
HU Aurp 206.
Guk, gaizo nekazalek, ah! Zinezko jakitate guti dugu.
Arb Igand 93.
Bear degu konfirmatu arren fedea animatzean gure fedea dela bakarrik siñeskoa .
(Larrainzar, 1905).
FLV
1988, 273.
Xede zinezko eta galdezko akta.
CatJauf 20.
Hil ondoan, gei diren izarian saristaturen dituelako uste zinezkoa.
JE Bur 104.
Gizon zuzena, zinezko gizona, gutxi bezelakoa.
A Ardi 19.
Zinezko Betiri Santsenian sartuak ginen.
StPierre 28.
Kristau ziñezko orrek naigabe samiña bere zeruko Jabearen
eskutikako doai edo emaitza bezala artu zuan.
Lh Yol 9.
Emon ziñezko / Besarkada bana.
Enb 70.
Nahi baigira izan zinezko eskualdun.
Etcham 216.
Kristauaren zinezko biotz-eragina dute.
Or BM 22.
Hura hunkitu, eta, zinezko mixterioa, bere erhiak berriz sortu zitzaizkon.
Barb Leg 167.
Gain hartan gaitu bateratuko zinezko Euskal-Herriak.
Iratz 150.
Berjakintza-petiko asmo baten kanporatzea ala zinezko agerketa?
Mde Pr 341.
Bere adiskide ziñezko bezala agertu nai baitzun.
Etxde JJ 128.
Sentsuen meneko izaite oharkizun, haztagarri, iheskor arruntak zaizkigu zinezko eta egiazko.
Lf (
in
Zait Plat XXII
).
Konzientziaren bozkarioa, orra ziñezko saria.
Vill Jaink 106.
Ez dut uste inoiz gure hizkuntzan entzun denik horrelako hitz larririk, horren zinezko aitorrik.
MEIG II 90.
(Con suf. de comparación -ago
).
Orduban esaten nizun baño ziñazkoagoa izandu zan seguruere Bilbaoko mobimentua.
CartAnd 381.
Gazteegia naiz harako John Barrymoreren hartaz oroitzeko, baina neke dut sinesten oraingo hau baino zinezkoagoa zenik.
MEIG I 186.
(Precediendo a un adj.).
Nafar arnoaren zinezko gozoa!
Barb Sup 129.
Madrilgo abogadu bat zuten, ziñezko bizkorra.
JAzpiroz 70.
b)
(-iñ- G, AN ap. A). "(Cosa) jurada" A, que cita a Iztueta.
Egin zuten Mondragoiko errian milla ta berreungarren urteko urri-illaren zortzigarren egunean sinisgarritzat agerkai ziñezkoa.
Izt C 287.
Araudi berriari ziñezko aitorra eman zioten.
Etxde JJ 20.
Ajola duana, guziok anaitasun ziñezko bat egin dugula.
Lab SuEm 213.
ZIN FALTSU
(faltsü S ap. Lrq; falso Hb). Falso juramento.
Egiaren kontra zin eginez, eta hori deitzen da zin falsia.
CatLan 86.
Zin faltsia bekhatü handi bat deia?
CatS 45.
Zer da zin faltsua?
CatJauf 78.
ZIN GORRI EGINARAZI.
"Zin gorri eiñazi diak,laxterrean lertzeaño egin erazi (AN-larr)" Inza EsZarr 168.
ZIN-HITZ.
Promesa, juramento.
Arrizko aizkora txiki bat eta dirudinez ziñitzaren oroigarria (promesa) zan.
Arzdi LEItz
85.
Erregeak etzuten ziñ-itzik ematen Don Karlos etorri arte.
Or SCruz 143.
Sinestu egizu nire zin-itz zintzoa.
TAg GaGo 42.
Orra nik nire zinitza ausi ta zaldunen arauak ostikotu.
Ib. 49.
Gurutz aurrean / eman oi zuten zin-itza.
"Juramento"
.
Or Eus 420.
Garbi izango naiz: tori zinitza, / gure Ama Arantzazu!
SMitx Aranz 160 (v. tbn. 170).
Ziñitzaren (botuaren) esku-erakutsi oroigarriz edo goitiko erantzunen batek ortaratuta?
Zait EG
1957 (7-8), 23.
Bakalduna larrittu egin zan; zin-itza zalata, baña, bai-eta bazkaltijar etzunakarren, be, emoteko agindu leban.
Arriand Mt 14, 9 (Lç, TB, Dv, Ip, Ol, Leon, Ker, BiblE zin, He, Samper, EvL, Echn, SalabBN yuramentu, Ur (V, G), Hual juramentu).
Alaz ere ta ainbeste ezbear desegoki izanik ere, bete bear al da zin-itza.
Berron Kijote 118.
Zorionez ezeren ziñ-itzik eman al dut nik?
Ib. 205.
ZIN-HITZ EGIN.
"Ziñitz-egin, votar" BeraLzM.
ZINPE
(En casos locales de decl. sing.). Bajo juramento.
Aurkeztu bezate zinpeko aitorpena, berau idatzitako egunean zenbat errekiñen jabe diran adieraziz.
EAEg 23-11-1936, 372.
Maitasunaren truk ontasunak oro arbuiatu zitulako zinpean bakarrik ez ote zion baiezkoa eman Gaxuxak?
Etxde JJ 72.
ZIN-ZINEAN.
De veras. v. ZIN-ZINETAN.
Haur xume horrek gizon batek bezala gauza hartzen du zin-zinean.
EskLAlm 1862, 9.
Igande egunaren giristinoki eta osoki begiratzea [...], lan debekatuetarik zin zinean begiratuz.
Arb Igand 47.
ZIN-ZINEKO.
Auténtico, sincero.
Zoaz mahain saindurat zure indinitateaz aithor zinziñeko bat egiñik.
Mih 43.
ZIN-ZINETAKO.
De verdad, auténtico.
Beste literaturetan ere, gurean ez ezik, zin-zinetako poesia ez beste guztia kiskaltzen hasiko balira, ez lukete hutsaldi txarra hartuko liburutegiek.
MIH 239.
ZIN-ZINETAN
(-iñ- Añ (AN); zintzinetan Urt IV 273). De veras, de verdad. "De veras" Añ.
Ziñ ziñetan desiatzen dugu, esamiñatu ditezela kontuz.
Goñi 83.
Alaberean diot nik ere zin-ziñetan, esan zuan nekazariak.
"Lo juro"
.
Berron Kijote 62.
Beste sendagairik ez zuala bearko zin-ziñetan esanaz.
Ib. 131.
Ongi irudituko litzaidake zin-zinetan uste banu horrela euskara indartzen eta zabaltzen dela.
MEIG VIII 112.
ZIN-ZINEZ
(SP, Lar DVC 205, Lecl, VocBN, H; -ziñez Mg Nom 66, Añ (G, AN), Dv (s.v. zin), A (s.v. zinez); sin-sinez Dv; zintzienz Urt IV 273). (Intens. de zinez). De veras, de verdad, sinceramente. "Tout de bon" SP. "(De todas) veras, (c.) bene benetan, (G, AN) zin ziñez", "de veras" Añ. "En vérité, sincèrement" VocBN. "Zin-zinez mintzo natzaizu, je vous parle en tout vérité. Zin-zinez hasarretzen da, il se fâche tout de bon" Dv. "Sinhets nazazu zin-zinez nagozu, croyez-moi, je vous parle très sérieusement, en toute vérité" H (s.v. zin). v. ZINEZ.
Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII. Al Sur se encuentra primero en Mendiburu y más tarde en Lardizabal, Lizarraga de Elcano, Olabide, Orixe, Etxaide y Zaitegi.
Iainkoari zin zinez bihotzeko urrikimendu batekin nahi natzaika barkhamendu eskatu.
Ax 69 (V 46).
Inoiz ere bainaiz hauzaz orhitzen, zin zinez, baniz hil-nahitzen.
O Po 17.
Hibaiek altxatu zuten, / bere boza zinzinez.
Hm 84.
Zin zinez errazu eztuzula konsentitu nahi.
SP Phil 450 (He 454 ziñez).
Hasi ziren berotasun handi batekin, hagitz gogotik eta zinzinez bere dorrearen egiten.
ES 389.
Behar duzu zure burua zin ziñez mezprezatu.
Ch III 13, 1 (SP mesprezio handi bat egin, Pi benetan, Leon zinez).
Nahi duzu zinziñez debozionearen bidean ibilli.
He Phil 14 (SP 15 zinetan).
Indazu, bada, onetarako ta zin-ziñez zu maitatzen zaitudala bizitzeko grazia.
Mb IArg I 249.
Eman nahi bazaizkote zin-zinez Jainkoari, khen zatzue, zuen artetik, Jainko arrotz guziak.
Lg I 260.
Bihotz bat izan daiteke zin ziñez eta oso osoa Jinkoarena.
Mih 47.
Nahi dü zin-zinez gizon güziak salba diten.
CatLan 44.
Zin-zinez behar zarela trabailatu zerukotz?
Brtc 253.
Lehia handirekin zin-zinez nahi tutzula hek guziak desegin!
Monho 50.
Galdegiozu [...], penitentziaren garraztasunetan bizitzeko grazia, eta hortan eman zaite zin-zinez.
Dh 209.
Konduita gaixto bat atxikia izana ez dela traba bat saindutasun handi batentzat, zin zinez khanbiatu nahi denean osoki Jainkoari emaiteko.
Jaur 401.
Esposoak erantzun zien: zin-ziñez esaten dizutet, ezagutzen etzaituztedala.
Lard 433.
Lot zaite lanari lehen-bai-lehen eta zin-zinez.
Dv Lab 24.
Iñaziok adiarazten diote zin zinez mintzo dela.
Laph 184.
Sin sinés erraten dizut, dakigúna diogúla.
LE Io 3, 11 (Ol zin ziñez; Lç, He egiaz egiaz, TB, Dv egiazki, Leon egiaz, Or egi egiz, Ker, BiblE bene-benetan).
Hari ziren, alegia zin zinez eta eginahala egin, batzu bertzekin gerla-orde batean.
Jnn SBi 90.
Zin-zinez erraten dautzut, ez dudala nik urrerik.
HU Zez 61.
Zinzinez zure kontra haserretzera nindohan.
Darthayet Manuel 383.
Burlarik ez da batere. Zin zinez ari naiz.
Barb Sup 79.
Dugun zin zinez atxik orduko gudukarien egite!
Ox 29.
Martinen gaizki eginez kalorean zagon zin-zinez.
Etcham 204.
Zin ziñez esan, ez du bere saria galduko.
Or Aitork 413.
Senar-emazteak zin-ziñez besarkatu zuten alkar.
Etxde JJ 255.
Egiazko Sokrate, Xenopontak dakarrena ote zan zin-zinez?
Zait Plat 82.
Eskerrak dauzkitzut, Jauna, zin-zinez.
Larre ArtzainE 291.
Con fuerza, con determinación.
Deliberatzen dut zin zinez hariko naizela.
SP Imit III 20, 1 (Ch borthitz, Mst korajus, Ip azkar, Ol azkarki, Pi, Leon gogor).
ZIN-ZINEZKO
(zintzinezko Urt I 323). Verdadero, sincero. "Vir aequabilis constans sui similis, gizon fermúa, segúra, zuzéna, zintzinézkoa, [...] zintziñezko gizóna" Urt I 323.
Philotea, badakusazu San Augustinok zin zinezko konseillu emaiten duela igande guziez errezebitzeaz.
SP Phil 164.
Gure proposak flakoak ala yenerosak ziren, itxurazkoak ala ziñ-ziñezkoak.
He Gudu 170.
Zenbat ere zin-zinezkoa baitzen Daviten penitentzia [...], konplitua izan zen Jainkoaren hitza.
Lg I 308.
Haren humiltasuna zinziñezkoa da.
Ib. 64.
Sekülan ez gehiago Jinkuaren ofensatzeko borondate zin-zinezko bathian.
CatLan 147.
Orduan hasi ziren zin-zinezko nigarrak.
Jnn SBi 450.