(V, G, L, B, BN, R; H; -th- Volt 131, Ht VocGr 372, VocBN , Dv, H, Zam Voc); urtaril (V-ger, L-côte-sar-ain, BN [no bard], S; Lar, Añ (V), Lecl, Arch Gram 9, Gèze 336 (h-); -th- Urt Gram 16, Arch VocGr ); urtail (AN-5vill, S; Arch Gram 9); urteil (V-ger-arr-arrig-oroz-och); urteril (V-ger-ple-arrig, R-is-uzt); urterril (V-ger-ple-arr-arrig-oroz, B, R-is); hurtahila (Gèze, Lh); ustarril (V-gip); uztarril (V-gip); usterril (V-arrig-gip); urtarreil (V-m); urtarrail (V-ger); urtarla (BN-ad); utarilla (-th- S) Ref.: Bon; VocPir 18; A (urtaril, urtarril, urteil); EI 308; Lh (utharilla); ContR 516 y 529; Iz R 313; Echaide Nav 55.
Enero. "Urtarril otza, neguan bigotza (R-uzt), enero frío, corazón del invierno" A. "Janvier, urtharila, urtarilla, urtarrilla, urthatsila" Vin RIEV 1910, 33. v. beltzil, ilbeltz, urteberril. Tr. De uso frecuente en la tradición septentrional. Al Sur se encuentra en las ordenanzas de Eibar, en Olaechea y en otros autores vizcaínos desde finales del s. XIX, además de en el roncalés Mendigacha. La forma mejor documentada es urt(h)arril, seguida de urt(h)aril, que emplean únicamente autores septentrionales. Hay además urterril en JBDei (1921, 1), urtail en Kirikiño (junto a urtarril ) y Akesolo, y urteil en NecCartV. En DFrec hay 117 ejs. de urtarril, todos meridionales.
Urtharrilla. Lç Cal a, 3r. Urtharillak hogoi eta hameka egun ditu. Harb ĩ, 2r. Urtharilla, Otsailla, Martxoa edo Lorailla, [...]. EZ Eliç XXIV. Iondone Petriren Eliza Nausian, urtharillaren 8. SP Phil b, 2v. Bialdu daixela urtebarriko ilian, zeina baitta urtarrilian . OrdEib 733. Urtharilaren seigarrenian, zoin deitzen baita Erregen eguna. CatLan 39. (8 ürtharrilaren seigarrenian) Urtharilla. Barantailla. Martxua. [...]. UskLiB 5s. Urtharrilaren azkena zuen Benizerat ethorri orduko. Laph 63. Etxerat ekharri zuten 1858-an urtharril hondarrean. Zby Pel 71. Urtharrilaren laua zelarik. Jnn SBi 83 (51 urtharil). Bat batetan jin beitzen izotz ezinago borthitz bat eta izoztiak irañ urtharila azkeniala drano. ArmUs 1892, 148. Urtharilen 31n izan zen batheiatürik. Ip Hil 12. Pariseko hirian zen, urtharrilaren gau hotz batez. Arb Igand 84 (127 urtharil). Urtarill baltzaren azkenengo egunetako goiz bat zan. Ag AL 155.
( s. XX) Bidankoze 1905ko Urtarrilaren 21na. Mdg 147. Urtharrillaren lehenean, urthatsekari edo urthaberritako. Prop 1908, 49. Illero urte barruan ein biar diran lugin biarrak. / Urtella. NecCartV 93. 1921-ko Illbeltza-Urterrila. JBDei 1921, 1. Urtarilaren 17an, 1609garren urtean. GH 1923, 442. Urtharril mina zela, bi kaskoin ihizin. Ox 124. Gure urtarrillak gaur ogeta iru egun. Enb 209. Neguko gau otz baten, Urtaillaren lenengo egunetan. Kk Ab II 160 (107 urtarrillian). Urtharrila idorte, laboraria dirute. Zerb Prov GH 1936, 416. Urteil: urtearen illa esan dezake. EgutAr. (ap. DRA) 1951-ko Urtarrilan baizik ez da lege bat onartua izan. Mde Pr 284. 1949-garreneko Urtaillean. Akes Ipiñ 17. Urtarrillean, negu biotzean. Ibiñ Virgil 81. 1552-ko urtarril ondarrean. Ardoy SFran 251. Zonbait lagun bildurik 1887ko urtarril hastetsuan. Lf ELit 225 (Lf GH 1923, 184 urtarilez). Urdozen izan zela aipatu solasketa eta ez Baigorrin, urtarrilaren 3 hartan. Larre ArtzainE 83. Lehenbiziko zenbakiak, urtarril-martxo bitartekoak, "Propósito" delako zerbait dakar atarian. MEIG I 257. [Buruila ez zen] urtearen lehen edo azken burua izan inoiz, errentak ordaintzeko eta izan ezik. Euskarazko urtarrila baita urteberri hila. MEIG VII 112.
v. tbn. Oe 27. HerVal 174. Azc PB 291. JE Bur 118. ForuAB 107. BEnb NereA 237. Alzola Atalak 103. Urtharril: JesBih 472. Dv Lab 203. Elsb Fram 122. EGAlm 1897, 1 (tít.). CatJauf 58. EOnAlm 1906, 14. GAlm 1931, 6. Iratz in Alzola Atalak 119. Ataño TxanKan 135. Gerrika 45. Urtharil: Prop 1876-77, 60. EGAlm 1903, 13 (tít.).