Harremana

    Hiztegia letraka
    Ikus halaber
    zutitu.
    (V-gip, G, L, B, R; H; zutik rad., Urt) Ref.: A; EI 352; Elexp Berg (zutittu) .
     Ponerse de pie, levantarse. "Non possum adsurgere, ezin xutik, jaiki, zutik naiteke " Urt I 244 (cf. infra xutik hadi en Goyhetche). Tr. La forma de part. zuti se encuentra en Orixe, Lizardi (UO 36) y S. Mitxelena (Aranz 95). En DFrec hay 3 ejs.
    Hilak, zuti zitezte. Tt Onsa 87. Jesüs Krist hiletarik zütitü dela. Bp II 56. Gero zutitu eta jende gzuia bedeinkatu zuen. Lard 213. Lurrian zegoana zutitu bearrian, zutik zegoana lurrera erori. Urruz Urz 16. Lagun zadazu Premiñ, zutitu naitean. AB AmaE 401. Belaunikatzera dijoala, bat batetan zutitu ta atzeratzen da. Ag G 129. Apur baten buruan zutitu eta berriz lotu ziren bideari. FIr 151. Gizontxo bat zutitu da, Unamuno ta Maura tartean. Ldi IL 23. Baiña bizkor egon-ta, zuti da berêla. Or Eus 30 (Poem 534 zutitu). Lurreko etzanalditik zutitu gabe. TAg Uzt 165. Kadiratik zutitzen zelarik. Mde HaurB 42. [Trenean] sugur-motzaren aurrean exerita zetorren agure zar bat zutitu. Ugalde Iltz 32. Gizonaren aurrean Pheburen abesteli guztia nola zutitu zan. "Chorus adsurrexit omnis" . Ibiñ Virgil 49. Saiets-gaiñetan zutitu zitzaion eta anka-kolpeka jorratu zizkion saiets-ezur guziak. Berron Kijote 180. Zutitu da jendea, ekin zion txaloka... Zendoia 229. Zutitzeko agindu eben, bakotxari sententzia emoteko. Gerrika 91.
    v. tbn. Goñi 70. Inza Azalp 107. TP Kattalin 192. Ir YKBiz 77. Zait Sof 61. Etxde JJ 12. Anab Poli 125. Basarri 187. Izeta DirG 107. Lab SuEm 172. NEtx LBB 104. Ataño TxanKan 260.
    (Ref. al que duerme o al enfermo).Cf. Elexp Berg: "Ohetik jaiki egiten da, ez zutittu".
    Ordian birjinak oro zutiturik, nork bere lanpak, zuhurrek berere, ornatu zutien eta preparatu. Tt Onsa 72. Goizean zutiturik, nere aurpegiaren osasuna dut ikusiko. Or Aitork 390.
    (V-gip), sutitu (V-gip) Ref.: Iz ArOñ (sútittaa); Elexp Berg (zutittu) .
     (Ref. a objetos).Levantar, erigir, poner en pie. " Sútittaa ifíni, ponerlo tieso, de canto" Iz ArOñ. "Zutittuizu banku ori" Elexp Berg .
    Eta zutituta, lendanaz eginda zeukaten zuloan gurutzea kolpez sartu zuten. Lard 459. Artu zuen bada Jakobek arri bat, eta zutitu zuen oroipengarritzat. Ur Gen 31, 45 (Dv xutik ezarri, Ol, Bibl, BiblE eraiki, Ker jaso). Erlijio-modu bat zimenduetatik jaikiazi ta zutitzea. Aran SIgn 106. Zutitu [ginbailaren] aurrea lerdenki bekoki-gañean, ta egal-atzea lepazamarreruntz etzin. Ldi IL 43. Ekaitz-ondoko eguzkipetik / ala lore zutitua. "La hace enderezarse" . Or Eus 88. Berrogei ta amar beso garaiko tantai bat zuti bezate. Ol Esth 5, 14. Azkenekotz paldoa zutitzen du eta lurrean landatzen. Mde Pr 79. Mendin etxe bat zutitutzeak / alakoxe lanak ditu. Insausti 35.
    (Aux. intrans.).
    Artoak zutituko ziran. TAg Uzt 132. Zure sudur-atsez ura mordotu, / kresala ormatu ta zutitu zan. Ol Ex 15, 8 (BiblE zutitu; Ker zutundu). Mendiak, beso antzera, / zutituz Zeru-goiera. SMitx Aranz 196. Lenengo zutitu zan piñu azkarra ta gero zutitu diran guztien amona. Munita 71.
    (Ref. a partes del cuerpo o, figuradamente, a otros objetos).Poner(se) tieso.
    Belarri txiki zutituak dituen zerria. Izt C 187. Buruak zutituta. AB AmaE 28. Leio-arrian [txoria] yausi zan; lauso begiak, / zutiturik errotxoak. "Tiesas las patitas" . Ldi BB 38. Euskotarrak bere lepoa zutitzen duanean kokotza bildu xamarrik jartzen du. JMB ELG 64. Axuriak zuti buru. "Levantan su cabeza" . Or Eus 239. Ekaitzaldiaren pean bizkar-oker gelditu ziran artoak ere eguzkiari burua zutitu nai zioen. TAg Uzt 152. Kukurruku jotzera dijoan ollarraren tankeran zutitu zun burua. Etxde AlosT 26. Eta mendi erpin garaiak, goitar dei gozoa entzun baileben buruak arro zutiturik egozan. Erkiag Arran 185.
    Au entzutean Praisko ulleak zutitu / eta arri egiñik oso zan gelditu. AB AmaE 292.
    EZIN ZUTITU, EZIN ZUTI.
    Maillo zutian asixea da / Araiztar ezin-zutia. "Apenas le permite estar de pie" . Or Eus 297.
    XUTI-ORDU. Hora de levantarse.
    Ager zaite, Euskara, xuti-ordu baita. Iratz 11.
    XUTITU (AN, L, BN, Ae, S; SP, Urt I 245, Aq 62 (R), Lecl, Arch VocGr, VocBN, Dv, H, VocB; xutik rad., Urt I 244), TXUTITU (AN, Sal, S, R). Ref.: Bon-Ond 158; A (xutitu, txutitu); EI 352; AtSac 43; Iz Ulz (txutitu), R 294; AtBou I 380. Poner(se) de pie. "Xuti zaite, levez-vous, mettez-vous debout" SP. "Non possum adsurgere, ezin xutik, jaiki, zutik naiteke" Urt I 244. "Levantar, poniendo en pie" Aq 62. "Être debout" Lecl. "Lever, se lever, levé" VocBN. "Xuti hadi, lève-toi. [...]. Mahainetik, iar lekhutik xutitzea" H. "Txúkitazté, levántate" Iz R 294. Tr. Documentado en autores septentrionales desde mediados del s. XVIII y (en la var. txutitu) en alto-navarros ya desde Beriayn. Hay xutik, rad., en Goyhetche. En DFrec hay 2 ejs. de xutitu.
    Gloria kantatzen denean txutiturik. Ber Trat 123r. Bereala jarritzen da belauriko eta txutitzen da. Ib. 87v. Txutitu ziran guziak eta gelditu ziran ejerzitu guztiz andi bat zirudiela. Mb IArg I 358. Xutitzen naiz, o Legegile soberanoa! Brtc 21 (tbn. en JesBih 49 y Arb Igand 194). Bat eroririk, autxi balekio besoa edo zangoa, nor ez leike joan txutitzera? (139). LE-Ir. Xutik hadi gibeleko bi zangoen gaiñean. Gy 42 (89 xutitu ). Lurrera erortzen denak xutitzera egin beza. Dv Lab 158. Lagun bat hartuz [...] hotz naizenean berotzeko, erortzen naizenean xutitzeko. Laph 50. Orduan txutitrik manatu ziabezun aizer eta itxasoari sosegaztela. Samper Mt 8, 26 (EvAN txutitu, Leon xutitu; Lç, He, Dv, Ur, Ip, Ol, Or, IBk jaiki, Hual txuti izari, Ker zutundu ). Ukhurtu zen oraino aldi bat, bere othoitzaren egiteko, eta etzen gehiago xutitu. Jnn SBi 89. Xütitzen nüzü [...] zure Ebanjelioaren dizipülü nizala goratik erakusteko. Ip Hil 228. Behar dautzuet erran, mahain huntarik xutitu gabe, gogoan dudana. HU Zez 138. Ohe gainetik jauzian xutiturik. Barb Sup 16. Ondoko mahain ttipi baten bazterretik erdi-xutitzen zaiku buru-has jaun bat. JE Ber 69. Mahitik xutitu. Zub 37. Txutitu zan batzarre guzia. Ir YKBiz 482. Lazaro, xuti zaite! Eta Lazaro xutitu zen, hiletarik phiztua. Zerb IxtS 85. Ahal bezala xutitzen zaiote gizon mehar bat. Lf Murtuts 47. Malbo xutitu zen eta musika untziaren ondorat hurbildu. JEtchep 86. Frantsesek otoitz egin zuen eta hila bizirik xutitu zen. Ardoy SFran 167. Horra nun xutitzen den, dena madarikazione. Etchebarne 72.
    v. tbn. Xarlem 469. Elzb Po 202. Zby RIEV 1908, 206. Arb Igand 43. Lap 232 (V 104). Elsb Fram 133. StPierre 28. Ox 61. Etcham 204. GH 1931, 110. Iratz 185. Larz Senper 62. Larre ArtzainE 250.
    " Eria xutitzen da, le malade se lève" H.
    Andre-dena Mariari esker, xutitu zen, egundaino eri izatu ezpalitz bezala. Jnn SBi 52.
    (Fig.).
    Kasu izigarria heldu zelarik, oihesteko orde [...], behar zen jasan, iretsi eta berriz xutitu. Larre ArtzainE 128.
    (Fig.).Alzarse, rebelarse.
    Ene kuntre xütitü direnen gañen hanitx phensamentü suerte. Mst III 23, 3 (Ch altxatu, Ol yarki).
    Alzarse, mostrarse dispuesto a emprender algo.
    Castelnau jenerala / hor zauku xutitu. / Gu haren oihuari / milaka segitu. Etcham 168. Nor ez da xutituko sort-herriaren alde. ? "Euskal-Herri zaleak" 1933 (ap. DRA ). Xutitu ziren zenbait gazte eta / aintzina zuten [euskal-arima] ber-piztu. Iratz 52. Orduan ikasi genin euskaldunok ere norbait bagiñala munduan [...]. Ai, txutitzen asiko bagiña berriz! Ataño TxanKan 214.
    (Lecl, Gèze (xü-), Dv, H) .
    (Ref. a objetos). "Lever, dresser" Gèze. " Arraxina erortzera doha, xuti zazu, la chandelle de résin va tomber, relevez-là. Alkhi eroria xutitzea, redresser un banc tombé" H.
    Lurrean uzten da [kofoina] xutiturik han berean. Dv Lab 297. Xutitu zuten harria [obeliska] . Hb Egia 151. Ikhusi zien khürützia lürrerat erorten, eta hain sarri bera xütitzen argi handi batez üngüratürik. Ip Hil 202. Kurutze hura xutitu zuten, ager zadien gorago. Ox 79. Eta gero gurutzea xutitu zuten pusaka, nolazpeit. Zerb IxtS 90. Arren ikhustiarekin / lehen lehenik lekhiak, / düt ere goguan hartü / nula txütitü elizak. Casve SGrazi 68. Xaharretxe berri hura ez dugu oraino xutitzen ikusten bainan denek badakite planak eta hitzak hor daudela. Larre ArtzainE 317.
    (Fig.).
    Bazoatzin batzu eta besteak beretik, bakotxak bere errepublika xutituz emeki emeki. Larre ArtzainE 187.
    (Aux. intrans.).Alzarse (ref. a montañas, paredes, edificios...).
    Obeliska bera xutitu da! Hb Egia 151. Arteka haren erditik xutitzen zen mendoi kazkar arkaizdun bat. JE Ber 84 (v. tbn. 85). Doidoi ohartzen gitzaizko eskuin-aldean xutitzen zaikun Itzarraitz mendi aipatuaren mazelako peña kaskailari. Ib. 52. Diren baino handiago xutitzen zaizkigu beren bixkarretik eliza eta hunen inguruko bizitegiak. Ib. 101.
    (Fig.).
    Hainbertze girixtino odol iretsirik, / berari odol hura zainetan sarthurik, / Erroma xutitu zen girixtinoturik. Zby RIEV 1908, 604.
    " Eskuak, burua, begiak zerura xutitzea, lever [...] au ciel" H.
    Erizar(se) (el pelo).
    Hotzak bilhoaren zaiñak tinkatziareki dütü xütitzen, begiak thürbüsten. Egiat 249. Ileak buruan xutitzen zitzaizkon, Baigorri aipatzean. Zerb Azk 107.
    " Eria xutitzea, mettre un malade sur son séant" H.
    ZUTI-ZUTITU, ZUTI-ZUTI (Con reduplicación intensiva).
    Elurte luzez orain amabost / zapal-zapal zan belarra, / zuti-zuti da margoa argituz. "Se ha puesto tiesa" . Or Eus 220.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    pin up casino- Online casino in India

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper