euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

367 emaitza hotz bilaketarentzat

Sarrera buruan (51)


Sarrera osoan (316)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zut.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (Uso predicativo). (Estar, etc.) tieso, erguido.
Zut egon. / Ezin geldirik egon (c. 1500). TAV 3.2.1. Lepoa luzaturik, / bi belarriak zut. It Fab 62. Ni jaten astean / falta gabe an aukat / zut aldamenean. Ib. 23 (255, en otra versión, txut). Datxikagun beti gora eta zut eta oso gure eskualduntasuna. HU Zez 80. Oso-osoa, bere azalarekin zut, han dagola [haitza], pordoin orde. Ib. 117. Hara orduko itzul eta pentzerat so, arrasteluaren gainera bi eskuz, geldi eta zut. Eskual 9-8-1901 (ap. DRA). Hogoi bat urhats egin ondoan, tank, zut, hanxe gelditzen da. EOnALm 1907, 47 (ap. DRA). Burua zut esan zuen Adelaidek. Or Mi 33. Ile beltz azkar batzu kopetatik goiti zut aikatzen zaizkona. JE Ber 45. Nekazari, / gizandi bat iduri / soroan zut. Ldi BB 64. Illeak, ba-batean, beldurrarren lazturik zut geneuzkan orork. Zait Sof 151. Zut, gora, mugitu gabeak zeru beltzari kontra [zuhaitzak]. Mde HaurB 5. Josu bar-Joseph, deithu zaitut haizeen artetik / hilbeltz erdiko gauhil hartan zurtz eta zut. Mde Po 94. Ezin duzula zuk / arima para zut. Arti MaldanB 220. Buruko zapi txistandunak belarriak tente eta zut. Erkiag Arran 39. Oial zuriak letra baltzez beteak, makilla artean buruen gain zut eta lerden dakarrezala. Erkiag BatB 145. Ain zoro diardun dantzari, beti zut. NEtx LBB 351. En DFrec hay 1 ej.
azpiadiera-1.1.1
(Tras tema nominal nudo)
Zaldi yatorrak ere [...] kinka itzalenetan eztu kemenik galtzen, belarri-zut tink iraun baizik. Zait Sof 13. Isats-zut, bekain-arro, begiak biribil [zakurra] . Or Poem 532.
azpiadiera-1.1.2
"(En) pie, de pies, [...] zut" Lar, Añ.
Auxe samiña, / yanzki medun txo panpiña / ta zut egon-eziñik yagok! Laux AB 91. Bidetxigorretatik batean zut yarri zan. Zait Sof 150. Abazuzaka doaz lapur eskukako aiek eta gu, berriz, iraiñez yosita, geldi gaude, zut. Ib. 135.
azpiadiera-1.1.3
Lau ormak, orma sendoak zut eta lerden eukazan euki.Erkiag Arran 176.
azpiadiera-1.1.4
(V, G, AN ap. A ; H). (Interj. para ordenar ponerse derecho). "Droit!" H.
azpiadiera-1.1.5
"(V-ger), palabra que se dirige a los cachorros para enseñarles a estar sobre las patas traseras" A.
azpiadiera-1.1.6
(G, L, BN-baig ap. A ; SP, Lar). (Como adj. pleno). Tieso, erguido. "Zuta, debout" SP. "Yerto, tieso, derecho" Lar. "Facistol, librai zuta" Ib. "Esbelto. Gizon zutagorik ote da erri guztian? (G)" A. v. zuti.
Kaskarra zuta, zilarrariz apaintzen asia. A Ardi 56. Bala zutak galdor-mototxetan elkarren galburuak bat egiñez. 'Hautes gerbes' . Or Mi 109. Ugarteko piñu gero ta lerdenagoak, bandera-makilla zut arroak zirudien. Erkiag Arran 182. Landara txuxen, lerden, mardo ta zuta zirudian arrantzale gazte arek. Ib. 82. Izaro edo uarte naiko azia dogu, zut, lerden, tente, bulartsu. Ib. 11.
azpiadiera-1.2
2. "Carrancudo, tieso, espetado, zuta, buzuzuta. Lat., gravitatis affectator" Lar. "Erguido, engreído" Ib.
azpiadiera-1.3
3. (Dv (V, G)).
Empinado, escarpado, de pendiente pronunciada.
Hornelengo mendi zut harrokatsuaren oinetan baikinen. Prop 1906, 129. Zuta, beetik gorakoa da Amezketako kalea. A Ardi 132.
azpiadiera-1.4
4. Firme.
Gogoa zut egon arren, etzegok gorputza gai. "Firme" . Or Poem 543.
azpiadiera-1.5
5. (G ap. A ).
Vertical. "(Gc), hilos en sentido vertical. Eunak ari zutak eta zearrak bear ditu, el lienzo necesita hilos verticales y horizontales" A.
"Ogam" horiek pondu eta marra zut edo zeihar batzu ziren, harri baten kantoinean bernuzatzen zirenak. Mde Pr 230. Iakintza-bilbe orren ari zear eta zutak ikus bazenitza. Zait Plat 26. Euin baten ari zutak eta zearrak dirudite. Ib. 27.
azpiadiera-1.5.1
(Uso pred.)
Arkaitz buruan arrenka nago, / betorkidala sua... zutago. Loram 83. Gallurrera igoa dugu Iguzkia, / nondik yaurtiko zutago gezia. "Más a plomo". Ldi BB 119. Ortaz pilota erori baita / zut ez baiño oker-antzean. "A plomo" Or Eus 422.
azpiadiera-1.6
6. "Zut (V-ger), quieto" A Morf 730 (interjección dirigida a los niños).
azpiadiera-1.7
7. Recto.
Bide zutari buruz. "Vía recta" . Gazt MusIx 225.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
Hilo vertical de la trama. Cf. ZUTA-ZEHAR.
Gau-oialak, zuta / beltzez, zearra / dirdariz: Yaungoikok / eio-bearra. Ldi UO 28. An dabil aiñezka / ezker-eskubi. / Zuta ta zearra / lotuz elkarri. Ib. 49. Zutak aurrean, pasatzen zituzten kolorezko ariak batera ta bestera, zirrimarrak egiñaz, eta ikaragarrizko alfonbra ederrak osatzen zituzten. Anab Aprika 29.
azpisarrera-1
TXUT. v. infra XUT.
azpisarrera-2
XUT (AN; SP, VocBN, Dv, H, VocB ), TXUT (L, Sal, S, R). Ref.: A (xut, txut); Lh (txüt); Lrq (txut). (Formas con palat.).
tradizioa
Tr. Mejor documentado en la tradición septentrional. Al Sur hay txut en Iturriaga, Anabitarte y S. Mitxelena (ej. no seguro), y xut en Markiegi y Oskillaso. Los autores suletinos emplean txut (tbn. en Atheka e Hiriart-Urruty; cf. además txutxuta en Goyhetche). En DFrec hay 3 ejs. de xut.
a) Tieso, recto, erguido, derecho; vertical. "Xuta, droit, debout [...]. Imiki xuta, minginota " SP. "Qualité d'un corps qui se tient droit, perpendiculairement à l'horizon" VocBN. "Droit" Dv. "Zuhaitz adar xuta, arbre aux branches droites, dressés vers le haut" H. "Perpendicular, vertical" A. "Txut: [...] 3.º recto, vertical, [...]; 4.º (Sal, R), esbelto" Ib. v. tzut.

Mustaxa xutak eta armatuak, bizar ongi orraztatua. SP Phil 199 (He 201 xutak). Har zazu xertoa gaineko adar xutetan. Dv Lab 381. Landare xut, ferde eta lerden bat. Lap 391 (V 178). Gure hil-herrietan dauzkagun arbola biribil legun xut hetarik. JE Bur 84. Gizon ginharri xut ile xuri bat. Ib. 130. Bere adar xut xorrotxekin. Barb Sup 88. Adar batzu, xutak, xixelarekin eginak baino xutagoak. Ib. 87. Harri lantuz eginikako estalgi arkatu xutaren jasaile, harresi hek. JE Ber 21. Belar txutik ere ez alor txigorretan. SMitx Aranz 53 (tal vez variante de tutik ere ez 'nada, ni pizca').
azpisarrerakoSense-2.1
(Usos predicativo y adv.)
An aukat falta gabe / txut aldamenean. It Fab 255. Ihi bat bezain xut zohalarik. Elzb PAd 31. Begiak zabal-araziko dazkotela eta beharriak xut altxaraziko. HU Zez 174. Ahurrean bezala baitzauzkan [katiximako haurrak], txut eta erne. HU Aurp 118. Beharriak xut, begiak landatuak. JE Bur 16. Ikusi zinintuzken orduan Lekondar guziak lehen lerroan xut jartzen, ukondoz elgarri. Ib. 31. Etsaiez inguratuak, bainan kopeta xut eta argi. StPierre 37. Takataka abiatzen da [debrua] Harrixabalerat, buztana xut. Zerb Ipuinak 84. Etxeko gerrena iretsi balu bezain xut, karrikari beheiti. Barb Sup 39. Jartzen dira sei haurrak, ezpata bana, xut eskuan. Ox 59. [Anai gaztena] xut dago, xapelari so. Ib. 182. Zain badagote, itzea bezain xut, unhaia. JE Ber 16. Harresi-hegiaren gainean xut, bronzazko bigarren gizairudi bat. Ib. 56. Erhia xut, adiarazten daut idorki. Ib. 65. Bestía hóra ziók, aztála áhin, begía klar, südüra txüt. Lrq Larraja, RIEV 1931, 234. Büria gora, khorpitza txüt, huna "jauna" ezpata sahietsian. J. B. Mazéris GH 1933, 302. Bidezabal-ertzetako makal txuxenak bai-liran, xut, mee. Markiegi ( in Ldi IL 8). Larrua beltz, burua xut. Iratz 73. Atzo akulua bezain xut pasatu baita karrikan. Lf Murtuts 37. Eta hona nun zuen auteman loreak zimeldurik zeudela, txut eta mutiri. Mde Pr 144. Hor zituen urteak, bainan oraino xut ibilki gizona. Larre ArtzainE 11. Joanden mendeko harresi eta murru ederrak beti han baitaude xut eta tente. Ib. 39.
azpisarrerakoSense-2.2
"(En) pie, de pies" Lar. v. zutik.
Hor duk azkar eta xut [mandoa] mendiari goiti ta beheiti. Zub 75. Poli biraka bi osoak eginda lurrera txut erori zan arteraño. Anab Poli 112.
azpisarrerakoSense-2.3
(Interj. para ordenar ponerse derecho). "Droit!" H.
(B, BN-baig ap. A). (Interj. para ordenar ponerse de pie).
b) (AN, BN ap. A; VocBN, Dv, H). Empinado. "Mendi xut bat, une montagne en pente rapide" VocBN. "Escarpé. Mendi xuta, montagne escarpée. Patar xuta, côte raide, rapide" Dv. "Cuesta muy pendiente" A.
Hain ikhe xut eta gora batetan. SP Phil 183 (He 185 xut eta gora). Garraiterik xutenera hedatzen eta hegaldatzen da. ES 192. Mendi txütetara ta botxü zorrotzetara heltü ziradianian. Egiat 159. Abareta ezin erabil daitekeen tokiak, xutegiak dira lantzekotzat. Dv Lab 34. Patar xutetan. Ib. 104. [Lur] batzuek xutegi, bertzeak urez itoak, zer egin? Ib. 102. Bidexka bat, zurubia bezin txuta, xingola bat bezin hertsia. Atheka 5. Gero lezarka txut batzuek hor-emenka irauliak. BOEl 215 (se trata de Atheka, en una versión diferente de la de 1870). [Zuputik] ateratzeko dute xutegi pareta. Zby RIEV 1908, 760. Biderik xutenetan bethi lasterka, sekulan hatsantu ere gabe. Barb Sup 145. Erreka xumetik ezker eta eskuin malda xutak eta legunak. Zub 30. Pendoitz beltz eta izigarri heietan hain dira xut saetsak. Ib. 118. Patar xut kakola baten gainetik. JE Ber 51. Gain-behera xut luzesko baten zolan. Ib. 95. [Erreka] zaintzeko bezala bere luzetasun guzian, bixkar bat askitto xuta. Ib. 39. Zerura doan Larrune hoin xut eta hoin gora. Iratz 113. Patar hori zen laburra, bainan zuta eta harri idorrez galtzaratua. Larz GH 1959, 89. Zenbat xutago bidea, hanbat atseginago. Osk Kurl 204. Mendia da frango xuta. Etchebarne 36. Aldiz, [malda] ez bazen aski xuta tiratzeko, etxeko astoak edo mandoak eginen zuen lan hori. Larre ArtzainE 60.
c) (Lecl, H). (Uso predicativo). Firme, que no cede. "Xut atxikitzea, entretenir" Lecl. "Xut dago, il se tient raide, ne cède pas" H.
Xede bera maiz erreberritu behar da eta entretenitu edo xut atxik-arazi bere garbitasunean. He Gudu 70.
d) (H; txut AN, S; Aq (R)). Ref.: A; Lh (txüt). Orgulloso, engreído, soberbio. "Tieso afectadamente" Aq 771. "Gizon xuta, homme de caractère fier, raide" H.
Gizagaizo itzain higatu hura xutago bailitake naski eta gurbilago, norapeit ikasiago. HU Aurp 200.
e) (Dv; txüt S ap. Lrq). "Xut da bere eginbideetan, il est exact dans ses devoirs" Dv. "(Personne) soigneuse, ordonnée" Lrq.
f) (Sust.). "(B), juego de la raya o del toque" A.
azpisarrerakoSense-2.4
"(B), toque, raya, puntos principales de este juego" A. Cf. XUTEAN.
azpisarrera-3
XUTEAN (B ap. A). "Xutean ari gera, estamos jugando a la raya" A.
azpisarrera-4
XUT-XUT. a) Tieso, erguido. "Celsum caput, buru haltoa, altxatua, xutxuta, estoka, lerdena" Urt IV 386. (Uso predicativo).
[Andre handi iduri] karrikan xut-xut ibilki. Xaramela 282.
b) Perpendicularmente.
[Tximitzak] paretak gora joaten baitziren gero goien xut-xut zeudenean urez inguraturik geneukan ohera, ingurukorik ukitu gabe, xalto bigun egiteko. MEIG VII 177s.
azpisarrera-5
XUT-XUTA (Dv, H), TXUT-TXUTA.
a) Todo tieso, todo recto, muy erguido; (ref. al pelo) erizado. "Xut-xuta, tout droit, perpendiculaire" Dv. "Burua idukak xut-xuta (Gy)" H. v. XUTIK (s.v. zutik).
Gero kokotsa tinkatuz paparoaren kontra, / adarren mekanika iduk ezak goiti txutxuta. Gy 42. Beheragodanik hartzen da adar luzagarria eta kapeta muthurrari estekatzen diozu, xut-xuta jar dadientzat. Dv Lab 352. Athorra horren fola hain zen ongi lisatua non xut-xuta baitzagokon lephoan. Elzb PAd 6. Paret horri xut-xuta / hortxet phara hadi. / Akherrak lorietan: / baietz bai gogotik. / Paretari bi besoz / ematen da xutik. Zby RIEV 1908, 761. [Ihizlariei] hartz eder bat xut xuta / phartzen zaie han. Ib. 763. Ikusi zuen San Paulo belhauniko zagola, eskuak xut-xuta. Jnn SBi 119. Beren buztan ttipiak xut xuta, mustatxak gora, [...] oldar eta oldar ari ziren elgarri [erbiak]. Barb Sup 30. Verdunez aiphatzean, xut xuta emaiten zaizkit ileak. Barb GH 1926, 130. Hirizaina xut-xuta dago, ahorik ideki gabe hura ere, entzuten. JE Ber 47. Gizonik azkarrenari bürüko bilhuak txüt-txüta eta bizkarreko larria latz-latza eratzartzen bezeitzon. GH 1932, 504. Meza-bezperetan bultu baten pare xut-xuta egoitea, argi eta lilien artean. Lf Murtuts 24. Bilhuak txütxüta eta izerdi hotz batek hartürik, begiak ürratürik borthari soz zen. GH 1950, 50. Arresak ützirik beren alhari, [...] harrin gañen zagon, txüt-txüta. Herr 7-8-1965, 4. Xut xuta, Jaun haundi zagon Frantses. Bazakiela jaunaren egiten nafartar aitoren-semeak! "Tout droit". Ardoy SFran 238.
b) "Xut xuta goiti, subir rectamente y en pendiente grande" VocB.
azpisarrera-6
ZUTA-ZEHAR (Pl.). Trama y urdimbre, hilos verticales y horizontales de un tejido (sentidos prop. y fig.).
Ikusgarri agiri dira arbola erreskadak, marratsaren ariak zuta-zearrak oi dituan antzera. Erkiag BatB 168. Jarduna nai izan dugu ari-albaiñuz josi, ta zuta-zearrak bilbe ariñean zertu. Erkiag Egan 1964, 4.
azpisarrera-7
ZUTEAN ETA ZEHARREAN. En vertical y en horizontal, desde todos los ángulos, por todos los lados.
Mira ezazu orain, Kristaua, zure bizitza zutean eta zearrean, eta begira norako ta norentzat markatua zauden. AA III 295.
azpisarrera-8
ZUTIK. v. zutik.
azpisarrera-9
ZUT-ZUT. a) Alto, erguido.
Orain ere, aurrean dakusaz biak [mendiak] zut-zut, gaurko eguzki garbiak jota. Mok 11.
b) De forma empinada, en fuerte pendiente.
Bestaldean mendia hasten da zut zut aldapaz gora. Osk Egan 1964, 104.
azpisarrera-10
ZUT-ZUTA. Tiesamente (fig.), orgullosamente.
Gaistoak emen dabiltzak [sic] lerden lerdenak, zut zuta, goitituak buruak Zeruraño. (B, s. XVIII). BOEans 877.
azpisarrerakoSense-10.1
Tiesamente, estiradamente.
Manex jalgi zen zut-zuta, ezker eskuin deuseri behatu gabe, Sakramendu Saindua ekarri balu bezala. Lf Murtuts 9. Gauza zail baino zailago bat da haurrek entelega eta halaber prezia ditzaketen ipuinen kondatzea, erran zuen zut-zuta. "Stiffly" . Mde Pr 86.
azpisarrerakoSense-10.2
En alto, (llevar, etc.) erguido.
Ikusi zuen apez pagano bat, lasterka zabilana bere jainko faltsuaren ohoratzea gatik, makhila handi bat eskuan zut-zuta. Jnn SBi 63.
azpisarrerakoSense-10.3
En pie.
Hor zagon [Murtutsen bultua] zut-zuta, bizpahiru ogi-bihi ezpainen artean, zotz eta mutu. Lf Murtuts 7.
azpisarrera-11
ZUT-ZUTIK. v. zutik.

zut

zut
<< zurubi 0 / 0 zutitu >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper