Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 huts.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde los primeros textos. La forma general es (h)uts. Hay utz en algunos autores aranistas como Altuna, Lauaxeta (junto al gral. uts ), y Arriaga, así como en Illarramendi (en el que son frecuentes las vacilaciones de sibilantes); encontramos además utx en Markiegi. En DFrec hay 439 ejs.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; SP, Ht VocGr 381 y 382, VocS , Arch VocGr (s.v. falta), Lecl, Gèze (hüts), Dv, H; uts Lar, Añ, H, VocB ) Ref.: A (uts); Lrq (hüts); Gte Erd 74, 127.
     Error, falta, fallo; defecto, tacha; pecado. "Faute, manquement" SP. "Macule, tâche" Ht VocGr 381. "Manquement" Ib. 382. "Desbarro, desbalenka, utsa" Lar. "Errata", "error" Lar y Añ. "Infalible, infalibilidad, utsez bagea, utsezgarria" Añ. "Défaut", "erreur" VocS. "Défaut" Gèze. "Faute" y "erreur" Dv. "5. action de manquer, un coup, une occasion. [...]; 7. manquement contre la conscience, la loi, faute, péché. Huts larria, arina, faute grave, légère. Hutsik gabekoa, qui est sans faute, innocent. Zurea da hutsa, la faute est à vous. Barkha deitzagutzu, Iauna gure hutsak, pardonnez-nous, Seigneur, nos péchés; 8. faute contre les règles du langage, de la grammaire, etc... Liburu huntan aurkhitzen diren hutsak, eskuara dakinak errax zuzen detzake, les fautes qui se remontrent dans ce livre, [...]" H. "5.º yerro, pifia. Uts asko, bestela pelotari ederra ori, iñor bada (V-m), muchas pifias [...]; 6.º defecto, tacha" A. "Teknikaren hutsengatik (AN-gip-5vill)" Gte Erd 74. "Utsik gabea da (G-azp, AN-gip)" Ib. 127. En AxN (112) se explica gerthua por utsik gabea.
    Bere hutsen kausaz Iaunak sutara egotziak. EZ Man I 94. Ez tituk barkhatzen huts larriak. Ib. 52. Zeren nola etsaiak bethiere zelatan baitaude, zer ere huts edo falta edireiten baitute. Ax 28 (V 16). Ene konszienzian estalirik dauntzan hutsen defendatzeko ederki atheratzeko. SP Imit III 46, 5 (Ip hüts; Ch xokoluak eta gordairak). Jaun jujea da jarriko / huts gustien jujatzeko. Gç 159. Huts hura errexki erremediatuko dugu. Ch I 19, 3. Batak berzearen narrioak, hutsak eta umoreak pazienziarekin sofritzea. CatLav 320. (V 159) Beste gauz onetan ere izaten dituzte beren nagi-aldiak eta beste uts txikiak. Mb IArg I 240. Estatu hura zure hutsak eta erorkoak direla kausa merezitzen duzula. Mih 46. Ahantz zatzu horren gaztetasuneko huts eta ignorantzia guziak. Brtc 270. Liburu onek dakazkian huts guzien zuzen-bidea. Ub 230. Mundu onetan gorputzeko okertasun edo utsen bat eukenak, biztuko dira. CrIc 48. Askotan jausi arren bekatu ta uts txikietan. Añ LoraS 35. Errata edo huts inprimatzean itzuriak. Gy 343. Badakit, nere lanak uts andiak izango dituela. Lard III. Gizon bat ikhusten baduzu [...] bethi lanetan eta halarik ere bethi erromes, harek badu nonbait hutsa. Dv Lab 141. Huts batean ni gerthatu eta huts hura bertze baten gain juan zen. Laph 151. Ardiaren pekatu erratu ta utsak / erru bagarik pagau ez daizan bildotsak. AB AmaE 252. Ardiaren utsak, pagau bildotsak. Ib. 247. Deitoratzen zuen haurtasuneko huts xume bat. Jnn SBi 67s. Bakotxak bere hutsen ondorioak jasan bitza. HU Zez 107.
    ( s. XX) Orain dijoa ezpata sartzera... eup! Kale!... Berriz... tira tira... Eup!... Uts! Urruz Zer 143. Ixtudiant frantsesen bizkarrean huts handienak ezarririk. StPierre 31. Berea da utsa, obena edo kulpa guztia. Inza Azalp 116. Mirei, burutik aldakaetara ez dun utsik, guzi eder orrek. Or Mi 20. Bat bestiaren huts guzietan / izan gaiten bai jasankor. Etcham 153. Gizon ori muturik zegoen deabruak artua zeukalako, ez bere mingain edo agoan utsen bat zuelako. Ir YKBiz 100n. Ermitatxo bat eidazu / eska zenun. Egin degu. / Ditun utsak zeuk edertu. SMitx Aranz 245. Mutillak, ordea, ez eukan utsik ez akatsik ez estakururik. Erkiag Arran 127. Oker ibilli banaiz eta atso onekin utsa [sic] zuzendu biar dot. SM Zirik 50. Sarritan juan bearra dogu geure utsak autortuten. BEnb NereA 58. Ene hutsak ene gain hartzen ditut nik. Xa Odol 80. Huts batzu aise barka ditazke / bihotzez maite denari. Mattin 77. Ixtorioa laburtuz, hutsez barkamendu eskatuz, kontseilu on bat emanez. Lf (in Casve SGrazi 14). Utsune txar bat zutela ikusi zien, zelata-kiderik ez zutela [...], bere abildadeak uts ori bete zuan. Berron Kijote 35. Uts txiki bat zan asko [...] erripe baten bera kotxe ta guzti juateko. Gerrika 162. Bainan huts ttipi hori, urrikiturik, zuzendu nuen. Larre ArtzainE 216. Euskaldunoi dagokigun aldetik, zenbait inprenta huts badira. MEIG II 46. Hutsak huts, badu liburu honek alde ederrik aski. Ib. 47. Besteren hutsak edo huts-ustezkoak nabari bazaizkigu [...]. MEIG VIII 111.
    v. tbn. O Po (ed. Michel), 229. Arg DevB 139. Bp I 21. ES 7. He Gudu 42. Mst III 48, 2 (hü-). Cb EBO 14. Lg I 254. AR 114. Monho 124. Dh 142. CatLuz 38. MarIl 111. Jaur 120. Arch Fab 185. Hb Egia 18. CatS 44 (hü-). Zby RIEV 1909, 106. Arb Igand 202. UNLilia 2 (hü-). A BGuzur 125. CatJauf 16. JE Bur 49. GH 1921, 298 (ap. DRA). ArgiDL 71. Barb Sup 190. Ox 145. Zub 93. Zerb IxtS 68. Lf Murtuts 28. Mde Pr 53. Arti Ipuin 68. Larz Senper 14. Ardoy SFran 335. Casve SGrazi 104. Uts: LE Prog 116. Mg CC 260. Arr May 108. Legaz III. Tx B I 114. Enb 195. Anab Usauri 56. Otx 7. Eguzk GizAuz 17. Zait Sof 134. Txill Let 100. Vill Jaink 91. Etxba Ibilt 466. Etxabu Kontu 12. Onaind STeresa 60.
    azpiadiera-1.1.1
    "(V?, L, BN-mix, Sal), suspenso en un examen, mal en un negocio" A. Cf. HUTS IRTEN.
    azpiadiera-1.2
    2. (H; uts V-gip ap. Etxba Eib; VP, Lar, Añ, H (V, G)) (La) nada. "Utsa, vacío, nada" VP 92v. "(Como de lo vivo a lo) pintado, utsetik guzira bezala" Lar. "Creación, el producir algo de nada, bagetik egitea, utsetik, ezereztik, deuseztik ateratzea" Ib. (v. tbn. Añ). "Le rien, le néant" H, que cita a Cardaberaz y Astarloa. "Utsa, la nada. Jaungoikuak, sei egunian, utsa zanetik atara zittuan gauza guztiak" Etxba Eib.
    Zergatik banidade, edo utsa amatzen, ta gezurra billatzen dezute! Cb EBO 12. Gertatu zakuna da munduko iduripen eta utsaren ondoren llilluraturik gere egunak igarotzea. AA III 456. Zeru, lur, gizonaren utsetik egitia edo kreazinoia. Astar (ap. DRA). Ai guzia ilhauna, haizea, hutsa eta hautsa! Dv LEd 253. Eternidadearen parean ipiñita guziz laburra ezezik, utsa bezela da denbora. Arr May 32. Utsetik egin izan bagaituz gu, eta ezerezetik atera izan badituz gauza guztiak. Itz Azald 38. Iauna, aundia zera, ni / utsa bezain txiki. "La nada". Or BM 70 (v. tbn. el mismo ej. en MAtx Gazt 96). Zeru-lurrak Iainkoak utsetik egiñak dira. Or Aitork 344. Ezin irten diteke utsetik, gero piskanaka ta etendurarik gabe eraikitzen joate arren. Txill Let 130. Gero... utsa!... Ez ikusi, ez entzun, ez somatu... Utsa!... Utsa!... Ondorik gabeko zulo aundi bat. NEtx Antz 108. Eztana, ordea, ezer ez al da, utsa baino, zuzen esateko? Zait Plat 46. Gero, utsa: danak etxera; azkar, ezer gertatu ez balitz bezela. Ugalde Iltz 27. Utsa besterik eztugu aurkitzen gure ingurunean. Vill Jaink 132. Izadiak berak utsera bultzatzen ote gaitu? Ib. 149. Zorigaitzaren aundia! --Ezeren utsa! Lab SuEm 192. Hutsaren inguruko azal atseginak, musika itsaskorrak bezala, gogait eragiten digu luzaro gabe. MIH 176. Hutsaren eta guziaren betekoa. "La nada". MEIG IX 131. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-1.3
    3. (V ap. A ; Gèze (hüts), H (+ uts)).
    Carencia, falta, privación. "Manque" Gèze. "Manque, défaut, privation. Deusen ere hutsik eztu, il ne manque de rien" H. "Carencia. Utsari arpegi emoteko gorde daiguzan oillotxuok (V-ger), guardemos estas gallinitas para dar frente a (para cuando se nos presente) la carencia" A.
    Alfabetoko letra guziak banaka ikusi, begiratu ta esaminatu zituzten. [...] guzia idoro etzuten ta utsak betetzea ta sobrak kentzea asko kosta zitzaien. Cb EBO 15. Zer da induljenzia edo barkamena? Bekatuen zorraren alde egin behar ditugun paguen utsak betetzeko [...] mesedea. Ub 213. Zeu zara ondasun guztien emalle prestua; bete egizuz bada nire utsak. Añ EL1 165. Biltze baten hütsian beste bat atzaman dadin. Ip Dial 53 (It faltan, Dv eskasean). Milliñoe bi zazpireun eta irurogeta lau milla zortzireun eta ogeta zortzi errial eta amalau marabediren uts eta falta [...] eguana. "Deficit". (1866) BBatzarN 223. Zer dirade itsasoko ur guziak bedeinkazio onen aldean? Agortea ta utsa. Ezale 1897, 123. Guztia da ederra, guztia ondo jarria, ezta deusen utsik iñon. Inza Azalp 32. Etxean zerbaiten utsa danean batek lagun-arteko jan-edanetara jotzen du. Lab EEguna 92. Ezeren utsik edo zerbatten biar-ixanik uartu baziñegije, esan eta neuk agindduko dot ekarteko. Otx 130. Uts ori berdintzeko, "Euskaltzaleak"-bazkuna eraberritzea, osatzea, azitzea asmatu degu. Ldi IL 143. Saildiak ugaritutzen doaz Euzkadin: eta agintarien utsa nabari da. EAEg 22-12-1936, 611. Emakume onek [...] ariurrian falta dau, jenioan dau utsa, peitua. Erkiag BatB 132. Hutsak betetzeko, zeinnahi euskalkitatik hartzen hasi ginen eskuak betean. MEIG II 128.
    azpiadiera-1.4
    4. (H; uts V-ger ap. A Apend; Lar).
    Falta. "Marra, falta de algo que había de estar en línea con otro" Lar. "Idorte gogorra da, huts handia egiten darauku uriak, il fait une cruelle sécheresse, la pluie nous fait grand défaut" H. "Noren utsa dago or? ¿quién falta ahí? Nor falta da?" A Apend (s.v. noren).
    azpiadiera-1.5
    5. (V-gip); utz (V-gip, G-azp; VP ) Ref.: Iz ArOñ (utz); Etxba Eib (uts); Elexp Berg (uts).
     Nada; casi nada, poca cosa. "Utsa, nada" VP 91r. "Utz, utza, utzian emun, darlo gratis" Iz ArOñ. "Ain frankua dala diñue eta neri utsa emon desta" Etxba Eib. "Lana franko eiñ da utsa irabazten dau. Utsagatik eneban baztarra jo" Elexp Berg. "Utsagatik eta putzagatik asarretu. [...]. Onek umiok utsagatik eta putzagatik asarretzeittuk" Ib. (v. infra HUTS ETA PUTZ). "Gutxigatik irabazi edo galdu. Utsagatik galdu dau Marinok etapia" Ib. Tr. Documentado únicamente en textos vizcaínos y guipuzcoanos a partir de mediados del s. XVIII.
    Nere al-egin guzia, utsa edo gutxi da. Cb Eg II 48. Araketan / egitiagaitik / utsa balijoko deutse / artzeko gauza onik. DurPl 68. Zer dira lurreko penitenziarik gogorrenak purgatorioko tormentuen aldean! Utsa edo ezti gozoa. Mg CC 146. Utsa gaiti, berba txatxar batzuk gaiti, zor premiñaz atzeratuba gaiti, duaz kerellak emotera. Mg PAb 193. [Sakrifizio] oek Jaunaren begietan utsa edo ezer ez bezala ziran. AA I 505. Dantzarik oneenak bere utsa balijo dabeela. fB Olg 160. Ugaritasunak merkatzera dakarrenean, utsera biurtzen da Goierriko sagar-jabeetara iritsi orduko. Izt C 142s. Dauzkatan pena oiek, / ixilik gordeta, / uts biyurtuko dira. Bil 95. Gu estutzeak eta ernegatzeak utsa balio du. Arr GB 30. Zeure indarrak uts biurturik / zelan argaldu zarean. AB AmaE 69.
    ( s. XX) Utsa bear izatebien aserratzeko. Ag Kr 67. Oraindik denbora asko etzala zer zan Txokoren familiya? Utsa! Iraola 23. Zer dijoakit Euskalerrira biurtzeaz edo ez biurtzeaz? Utsa. Eztit ajola emen edo an bizi. Ag G 123. Utsaren baitten gerau gera tratorik egin gabe. Ayerb EEs 1914, 175. Ordaintzat eskatzen diguna utsa da. Alz Txib 101. Dadukadan jakinduriya / alde batera da utsa. Tx B II 170. Zer da ori? [...]. --Utsa... Antontxoren traketskeriren bat. ABar Goi 59. Orain ba, utsa zerala eskuetan zaitut: etxetik, ordea, atera ziñudanean, lirain ziñan, aurra! 'No eres nada'. Zait Sof 41. Utsagatik erritan, ostikoka, ukaldika ta masaillekoka erabiltzen niñun. Etxde JJ 143. Iainkoa utzita beste zerbaitengatik egin oi da oben; ez utsaren orde. Or Aitork 44. Auzoko kardantxilloaren ots zoliak utsa dira gure urretxindorraren ondoan. Erkiag Arran 148. Guztiak gutxiesten zituan eta utsagatik zartakoa eman. Anab Poli 13. Dena euki beren eskuetan eta denori utsa izan berentzat. Vill Jaink 124. Zu bakarrik, uts, ezerez... Jesusekin, dana. MAtx Gazt 96. Dukesia [...] gorrittu zan pentsaurik urrian erebixala eta utsa biar ebala gauzia garaitzeko. Etxba Ibilt 477. Zer dira gure aldean Parisko Lido ta Newyork'o Metropol? Utsa, ezer ez! NEtx LBB 203. Zeri egiten dautsak barre? Utsari . (V). A EY III 316. Osasunakin gerala zerbait / gaixotutakuan utsa. Uzt Sas 138. Zer-nolako gaitza ote zekarren galde-egin zion Santxori. Utsa zala, erantzun zion Santxok. "No era nada". Berron Kijote 173. Akats hori, akatsa baldin bada, hutsa da besteen aldean. MIH 295. Bi soinuren arteko aldea eta desberdintasuna, berez hutsa badirudi ere, bereizgarria da hizkuntza batean. MEIG VI 100. Honelako arrazoibideek [...] hutsa balio dute. (In MEIG VI 31). Hutsa besterik ez den leku gardenean, sare eta kate eskujabeak sortzen eta desegiten dira. "Espacio inexistente". MEIG IX 123. (en colab. con NEtx)
    v. tbn. Uts: Gco II 25. Ur MarIl 57. Ud 94. AzpPr 99. EusJok II 156. Lab EEguna 85. SMitx Aranz 43. JAIraz Bizia 86. Lek SClar 130. Basarri 8. And AUzta 40. Salav 72. Ataño TxanKan 263.
    azpiadiera-1.5.1
    (Aplicado a personas).
    Lagun andaluza, / zerbait bazalakoan / ta azkenean utsa. Tx B 57.
    azpiadiera-1.5.2
    Aserik eta opa ukana beterik dukala urgazten aute, eskerra esker-uts danean. Zait Sof 128.
    azpiadiera-1.5.3
    "Gaur neskatan eingo giñuala ta utsa. Aurten bakaziñotara joango giñala ta utsa" Elexp Berg. .
    azpiadiera-1.5.4
    Huts distiratsuaren maskorrari lotua datorren hari ilun hori beste biderik ez du. "Inanidad radiante". MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).
    azpiadiera-1.5.5
    Atzizki jakinak erasten zaizkio (hutsa, -os, -i, etc.) eta gero, erabateko erregelak. MEIG VII 174. Duvoisinek, berriz, othe jarri zuen ahal-en lekuan, ez -a atzizkia edo hutsa. MEIG VI 162.
    azpiadiera-1.6
    6. (BN-arb ap. Gte Erd 121 ; Gèze (hüts), H (+ uts)).
    (El) vacío; ausencia. "Absence. Atsekabetu ginduen zure hutsak, votre absence nous cause de la peine" H. "Amaren hutsa senditzen du (BN-arb)" Gte Erd 121.
    Hetarik ilki ginteske ez munduko bizitek bihotzean usten duten huts eta eskaz harekin. Mih 63. Ez dezake / deusek ere / zuk utzi duzun hutsa bete. Monho 46. Au triparen utsa! It Fab 77. Zeñek ornidu alboan itxi eustan utsa? AB AmaE 169. Donadogoa hits zaio eta huts bat kausitzen zuen bere inguruan. Zub 87. Zer txori mueta zan igarteko astirik euki ixan baleue, beste atariko bat erosijaz utsa beteta legokian. Otx 49. Eri zaar ortaz senda ditzagun geren buruok, osa dezagun urte yoanen utsa. Ldi IL 128. Sabel-gaiñean ematen dula / utsaren zirrarakoa. "Vacío". Or Eus 340. Orotan nigarrez, / bihotzeko huts hori ttipitu beharrez. Iratz 83. Huts eta hutsune bat izanen zen haren enparantzako bizi guztirako. Mde HaurB 109. Ortatik gelditu zaidan beti biotzean ezin betezko utsa. Or QA 45. Astindu eben noiz edo noiz amaren utsak emotsen biotz-miña. Bilbao IpuiB 263. Norbaiten ganik urruntzea aski da haren hutsaren senditzeko bihotzean. JEtchep 109. Euren jakineza eta barne hutsa. Osk Kurl 192. Mingostasuna edo utsa sentiduten eban barruan. Erkiag BatB 103. Bizitzaren utsa ta ezereza. Vill Jaink 118. Ezin neban siñistu / munduaren utsa. "La vaciedad". Gand Elorri 174. Gure Jainkoak ahalik ez dio eman nehori / estaltzeko amaren galtzeak egiten duen huts hori. Xa Odol 80. Ikutuxka bat eman zion zatoari eta [...] atsegabetu zitzaion biotz-ondoa; bai bait-zakien, ez zutela aren utsa bereala betetzerik izango. "Falta". Berron Kijote 98. Gu, euren ondoan aurrean giñan saxofoiak, atzean utsa nabaitu ta, burua biurtuaz zer jazoten zan konturatu giñanean. Etxabu Kontu 30. Ai, zer hutsa egin duten gure etxaldettoetan aitatxi hori bezalakoek mundutik joaitean! Larre ArtzainE 48. Barrengo hutsa, zer esanik eza, ez du inongo teknikak beteko. MEIG II 50. Huts haundia zuen halere bere lehenbiziko adixkidetxoa gabe. MEIG IX 105.
    azpiadiera-1.6.1
    Kiribil horretan sartuak daude, bere joan-etorrietan, hutsa eta betea inguratuaz, bere azken oinetik urrutiratzeke dabilela. "Lo vacío". MEIG IX 140 (en colab. con NEtx).
    azpiadiera-1.7
    7. (Dv, H; uts Añ, H).
    Hueco, concavidad. "Hueco" Añ. "Espace. Huts handia bada bi etxe horien artean, il y a un grand vide entre ces deux maisons" Dv. "Vide, espace inoccupé entre les objets. Ez utz hutsik lerroetan, ne laissez pas de vide dans les ranges, dans les lignes" H.
    Landare gazteak bakhandatzen dira, batetik bertzera pia baten hutsa uzten den bezala. Dv Lab 330. Lege on hetan zenbait bazioazen neskatxen bizirik ehozteraino huts batzuetan! Hb Egia 71. Utz zazu zhilo bat erdian; bethetzen duzu huts hura zur haxixarekin eta estaltzen lur sagarrez. ECocin 25. Barneko motxbat badut anhitz ederra; / urratuiaren hutsez ez dirot zerra. ChantP 94. Mazeletako zirien artean huts bat baitzaukan. JE Bur 60. Aingeruak erortzean uts asko utzi zuten zeruan. Inza Azalp 44. Ai, Eguntto txoro! ez ezagun ama, / lên uts sakonean Bakar nindukana? Ldi UO 21. Babarrun gorriz utsak ornitzen / amonak badu gogoa. "Huecos". Or Eus 278. Mukulua tokitik kenduz geroz eta tokia lurrez, urez, aizez, uts gelditu, alare uts ori toki dala, uts zabaldua dala. Or Aitork 154. Kalatxori, kaio ta zantzak ikusgarrizko zirriborroak egiten zituen aizearen uts-zokoetan. Erkiag Arran 185.
    azpiadiera-1.7.1
    Bertze laurdena untziaren hutsa bethe zazu agordientez. ECocin 53.
    azpiadiera-1.8
    8. (H (+ uts)).
    (El) espacio. "Le vide, l'espace, les airs. Ahal guztia duenak, hutsean igeri derabilzka lurra eta argizagiak, celui que a toute puissance, guide dans l'espace la terre et les astres" H.
    Erregiña bat legez / burdian illargia, / doa uts urdiñean / zidar urrez jantzia. AB AmaE 383. Izar zuri zurbiltxoak / uts-urdiñ zabal orretan / erratu batzuk legetxe / ibilli oi diranak. Ib. 384.
    azpiadiera-1.9
    9. (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, BN-arb, S) Ref.: Elexp Berg (uts); Gte Erd 157 y 310.
     Cero. "Bi eta uts irabazi du Realak. [...]. Ixa utsian laga zeben Galartza" Elexp Berg. "Utsaren azpitik bost grado (V-gip, G-azp, AN-gip), hutsaz behetik bost grado (G-azp)" Gte Erd 310. "Sei eta hüts [...], bat eta uts gelditu dira (AN-gip), [...], iru ta utsa daude (V-gip, AN-gip)" Ib. 157. "Uts eta uts (G-azp), biak utsean (G-azp)" Ib. 157. Cf. HUTSEAN.
    Bazkideak uts ditugu, bazkideak, eta... ainbat besterik! Ldi IL 117. Egugiroak aldakizun gogorrak ditu Idahon, udaran berrogei mailla uts gañetik egiten baititu eta neguan berriz ogeitamabost utsazpitik. Etxde EG 1952 (1-2), 48. Kilometro "uts" (zero)-ra irixtean, oraindik beste bost kilometro paltako dira. Anab Aprika 82.
    azpiadiera-1.10
    10. (Con condicional). Mal menor.
    Bati graziyak eman / bestiari kendu, / utsa litzake ala / merezi bagendu. Xe 291. Utsa litzake esan ezkero / kontu guziak pakian, / baña batzutan aditzen dira / itz zakar batzuk tartian. JanEd II 105. Utsa litzake bertsuak jartzen / ari baziña egitan. Imaz Auspoa 24, 160.
    azpiadiera-1.10.1
    (Con el vb. de la oración principal elidido). "Mal menor. Berak esandakua ein biar izaten da eta utsa aintzen baleki. Tia dator egunak pasatzera ta utsa bakarrik baletor" Elexp Berg. .
    Onek andrea aukeratzeko / izan du begi zorrotza; / utsa razako bat izan balitz, / ekarri digu arrotza. Uzt (in Mattin 140).
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. (gral.; SP, Urt I 110, VocBN, Hb, Dv, H; uts Lar, Añ, Dv, H, VocB ); utz (H) Ref.: A (uts); Lrq (hüts); Elexp Berg (uts); Gte Erd 121, 157 y 247.
     Mero, puro, simple; solo. "Gezur hutsez, par pure menterie. [...] Azote kolpe hutsez larrutua, écorché à purs coups de fouets. Othoitz hutsez Jainkoenganik ardietsia, obtenu de Dieu par pures prières. Gaiztakeria hutsez, de pure malice" SP. "(Es un) cuento de cuentos, naspilla utsa da" Lar. "Puro, sin mezcla" Ib. "Raso, con solo un título y sin otros, soldado raso, utsa" Ib. "(A) secas" Ib. "(La pura) verdad, egia utsa" Añ. "(Pan) solo, ogi utsa" Ib. "Colación, afari utsa" Ib. "(A) secas" Ib. "Pur, sans mélange. Ogi huts, pain sans mélange. Arno huts, vin pur" VocBN. "Nahasi hutsa da, c'est un brouillon tout pur" Hb. "Pur, [...]. Arno hutsa edan du, il a bu le vin pur. Ogi hutsa jan du, il a mangé le pain sec. [...] Ez makhilaz bainan esku hutsaz jo du, il ne l'a pas frappé avec le bâton, mais avec la main seulement" Dv. "3. pur, sans mélange. [...] Gari utsa, xillar utza, du froment pur, de l'argent sans alliage. 6. [...] Sans un vêtement extérieur. Athorra hutsean, en chemise. Galtzerdi hutsetan, en bas, sans chaussure. [...] 8. pur, au sens de uniquement, exclusivement. Ontasun hutsez egin du, il l'a fait par pure bonté" H. "Mero, puro, simple, desprovisto de mezclas. [...] Ogi utsa janda bizi da ori (Vc), ese vive comiendo nada más que pan" A. "Neto. Karzu esenea uts, demuste (sic) leche sola, se entiende sin o agua" VocB. "Kantzontzillo utsian urten zuan ataira. [...] Esne utsa etaraidazu" Elexp Berg. "Gezur hutsez ari da (BN-arb)" Gte Erd 157. "Kape hutsa da (BN-arb)" Ib. 157. Cf. Hb: "Husta, seulement, uniquement, qui n'est que. Laborari husta, qui n'est que laboureur", seguramente tomado de Dv Lab 235: Beraz itzainak idi hazkarrenak erosi behar ditu, eta laborari hustak idi gizenkorrak, sin duda errata por huts-.
    Haren kontra jin zenian armaturik jendia, / hitz huts batez iziturik egotzi'tu lurrian. E 63. Fede hutsaz iustifikatzen garela Iainkoaren aitzinean. Lç ABC I 4v. Perfektoénak ere, punktu huts bat bere buruaren iustifikatzeko alegatu nahi balu. Lç Ins E 6v. Esku batean nekarrela / kalzaidu utsez errodela. Lazarraga (B), 1181rb. Mantena ezpagaizke ere / ogi utsak mundu onetan. Elizalde 117s. Gizon nekatua, gogo uts. RG A, 10. Urte gextoa barri usta. "El mal año todo es nuevas". RS 151. Zeren malizia hutsez egiten baitira. Mat 173. Gorrotoa billau uts. RIs 42. Hauk guztiak hartzaketzu othoi hutsen aldera, / hala nola Ninibarrei noizbat bereenera. EZ Man II 63. Ezen eri hutsez hil hurran naiz. Harb 351. Nola nahikunde hutsetan eta desirkunde xoilletan iragaiten zaikun denbora. Ax 45 (V 29). Etxe hutsa, aharra hutsa. O Pr 171 (cf. Mg PAb 122: Etxe utsa, atralaka utsa). Iesusek hitz huts bat emaiten badu konsolazione handia sentitzen dugu. SP Imit II 8, 1 (Mst bakhoitx bat, Leon bat baizik ez, Ol, Pi bakar). Soinu hutsa bezala aireari mintzatuko baitzitzaizkon. ES 395. Baduzu gorputz bat eta etzare espiritu huts aingeruak bezala. Ch III 57, 3. Eta ereiten duzuna ez da ethorri behar duen gorphutz bera, baiñan bihi hutsa, hala nola ogi bihia edo bertze zerbeit bihi. He 1 Cor 15, 37 (Lç bihi hutsa, Dv hazi hutsa). Beraz ez da San Agustin argi-utsa, ez da lenbiziko munduaren argia. Lar SAgust 7. Ezkondu bien alde ur utsa ardo on goxo egiñik utzi zuela. Mb IArg I 178. O lurreko banidade zoro ta gezur utsak. Cb Eg II 210. Jesu-Kristoren bizia misterio huts dela. Lg II 134. Aita Adameren bekhatuaz belztua, lepra huts egina. Brtc 83. Guk geren indar utsakin ezin dagikegu. Ub 190. Oek [aingeruak] dira gorputz-gabeko ispiritu uts batzuek. Ib. 7 (v. tbn. ispiritu (izpiritu, etc.) huts CatLav 27 (V 21), CatBurg 17, AA II 280, CaBus 14, Lard 3, Itz Azald 75, CatJauf 49, KIkG 13, KIkV 19). Zure esate uts bat da asko. Añ EL1 156. Jangoikuak egin zituban gauzak bere esan edo agindu utsagaz. Mg CO 96. Bekatu egitera dijoazenak oitura utsagatik. AA III 499 (v. tbn. 535). Sinistubagaz eztala Jaungoiko ezpada kriatura utsa. Astar II 45. Jainko bezala ez, zeren baita izpiritu hutsa. CatLuz 12. Mundu negargarri iduripen utsa baizik ez dan onetatik. Izt C 240. Felipek diakono utsa zalako, beste sakramentuak ezin eman zitzakean. Lard 491. Ezin bizi ginaitekez janari utsagaz. Ur Dial 41 (Dv, It (h)utsarekin, Ip hütsareki). Emaitzu untzi baten hirur laurdenetaraino bihi hutsak. ECocin 53. Aita Santuaren baimen utsarekin. Bv AsL 200. Bihotza nekhez dio / diru hutsak ondu. Zby RIEV 1909, 226. Bainan hekien merezimendu guziak bethi neurridunak, bethi kreatura huts batzuenak. Arb Igand 92. Adin hortan eta bereziki udan, harri hutsaren gainean bardin ongi daude haurrak lo. HU Zez 72. Bits utsa da, Sebero, / gaurko iakituria. Azc PB 266. Ez, ardorik etzait gustatzen, usai-utsak ere gaitz egiten dit. Moc Damu 31.
    ( s. XX) Naiz ta beste gau asko baratsuri salda utsez igaro. Ag G 227. Naiz ogasundun batza naiz notin utsa ixan. "Entidades y particulares". ForuAB 103. Zentzunaren apurrik eztauke, tentelkeri utsa. Kk Ab I 60. Jostallu utsa da, geldirik ez dago une batian. Alz Txib 85. Bazen han gerlako zaldi hetarik andana gaitza, dena zakar eta plapu, kankail hutsak, doidoia xutik zaudenak. StPierre 24. Gure indar utsez ezer ez genezakela erakusteagatik. ArgiDL 91. Umekeri utsa zalakoan, etzion konturik egin. Mok 9. Neri esan zizkidan salaketak gezur utsa zirala. Or SCruz 98. Geiena giyar utsa / pisua zan oso. Tx B III 129. Zein utsa, errukarria ta doekabea dan gizona! Ag AL 146. Jeniyo bizikua, / espiritu utsa. Tx (in Imaz Auspoa 24, 54). Dana jel-maitasun utsa. Enb 90. Ezkaratzean zauden ator-utsean bere lagunak. FIr 139. Behazue orai armairu-atheari, pareter, gainari: zilar hutsez dira guziak. JE Ber 62. Ez onen edo aren maite miñez, maitasun utsaren maite miñez baizik. "Un amor sin aditamentos". Aitzol (in Laux BBa VIII). "Gazte" berari dagokioten gai utsak darabilzki "Lizardi"-k poemako neurtitzetan. Aitzol (in Ldi UO 8s). Malmuzkeri, iruzurkeri ta saldukeri utsa. Otx 21. Euskera erabil dezagun beti egi uts danaren aintzarako! Ldi IL 55. Barriketa utsean diardue. Eguzk GizAuz 7. Ni aurkez ez egon-arren, nere izen utsak edozein gaitzengandik babestuko zaitu. Zait Sof 125. Zur utsez lenik eratutako / ermitatxoaren urren. SMitx Aranz 87. Kilometrotan eta kilometrotan arkaitz utsa. JAIraz Bizia 37. Ikusten zitun zenbait iduritu uts, beure gogoak erakarriak eta ialkitzen zitidan. Or Aitork 148 (cf. hutsirudi, hutsiruditu). Gorputzetik landa bizi dena oroimen hutsa omen da. Mde Pr 346. Gogorakizun uts batekin uste au ziaro nagusitu zitzaion. Etxde JJ 133. Nere burua agertuko balitz, galduta nengoke lotsa utsez. Txill Let 89. Batzu batzuk barriketa utsez manteniduten ei donaz. Erkiag Arran 138. Akademismu utsa izango litzake euskeraren eriotza. SM Zirik 7. Laia utsakin aztertu bear geure sorotako lurrak. And AUzta 129. Agi denez, ez nabil literatura utsa egiten. Vill Jaink 11. Ez gertaturik bainan erran-merran huts batzuen gainetik. Larz Senper 100. Pentsurik gabe belar utsarekin bizitzen ziran. Salav 31. Ipui guziak, ori bai ziran; ipui utsak. NEtx LBB 92. Arrautza utsetan diru andia eralgi dabe . (V). A EY III 337. Diruaren kutizia gezurrez kendu zioten bait zekiten jakin ideia hutsa zein mixerablea den. Lasa Poem 63. Ele huts dira tratuak, itxura huts zedarriak. Xa Odol 262. Ardo utsa izatekoz / naiago det batez. Uzt Auspoa 10, 124. Orrela jantziak ikusten bait-ditut nik beste zenbait liburu, naiz-ta amets-uts eta nolabaiteko izan. Berron Kijote 18. Huskeria hutsa [...], huskeria hutsa, dena huskeria da. BiblE Eccl 1, 2 (Ker uts). Artoari arbi utsa naastutzen zitzaion. JAzpiroz 202. Illabete geruago sortu zan Euskal Gobernura arte, ezker utsak ziran agintari. Gerrika 61. Bazen han arditegi zaharra, dena hango bereko harri gorri hutsez egina. Larre ArtzainE 34. Erregezkoek jaiotza hutsez hartzen zuten agintea Jainkoagandik. MIH 235. Uste hori ere uste hutsa da eta erdia ustel, dakigunez. Ib. 253. Teatro dena teatro huts bezala azaltzeko ere kupidarik ez du. Ib. 314. Ez dut uste, adibidez, kimika bera fisika huts bihur daitekeenik. MEIG VI 117. Baiezko hori ez litzateke uste hutsa baizik eta erdi ustela. MEIG VII 58. Esanik dago horrenbestez ez dela gurea batze lan hutsa izan. MEIG VIII 115. Bada zenbait jende deskripzio hutsera duena joera. MEIG IX 74.
    v. tbn. O Pr 136. Hm 140. Gç 111. CatLav 73 (V 45). Dh 219. Gy 285. Dv LEd 158. Hb Egia 39. Laph 169. CatS 2. Jnn SBi 92. Lap 33 (V 19). Ox 80. Etcham 61. Lf in Zait Plat XIX. Mattin 46. Uts: CrIc 82. VMg 32. Gco II 387. JJMg BasEsc 270. fB Ic I 90. Zav Fab RIEV 1907, 95. Bil 74. Arr GB 58. Legaz 14. AB AmaE 386. A BeinB 42. Itz Azald 76. EusJok 92. Lh Yol 24. KIkV 115. KIkG 14. Inza Azalp 10. Inza in Jaukol Biozk VI. Lab EEguna 63. Laux BBa 128. JMB ELG 49. Ir YKBiz X. ABar Goi 54. Munita 54. Anab Poli 96. Akes Ipiñ 26. Basarri 137. Gand Elorri 180. MAtx Gazt 70. Gazt MusIx 75. Onaind in Gazt MusIx 149. Ibiñ Virgil 103. Lab SuEm 177. Etxba Ibilt 471. Ataño TxanKan 204.
    azpiadiera-2.1.1
    Txiliñik entzuten ez eta bioz-pilpil utsa bai. "Únicamente". Or Poem 543. Lenengo urte bat edo bian neska ta mutil ibilten giñan. Gero, azkenengo urte bietan, mutil utsak. Etxabu Kontu 93. Gizonezkoak eramanta, emakume utsak utzi zizkiteken an. Ataño TxanKan 237.
    azpiadiera-2.1.2
    (V-arr, AN-5vill ap. Gte Erd 157 ).
    Puro, limpio, sin mestizaje, sin más aditivos (ref. a la lengua, y tbn. a etnias, grupos humanos...). "Euskara utsa egiten dute (AN-5vill), auskara utsean etorri dire (V-arr), uskara utsa solasten dire, egiten dute (AN-5vill), [...], auskera utse iten da an etzean (V-arr)" Gte Erd 157.
    Frantses hutsean emazu haurra; eskuara hitz bat ez haizu, goizetik arrats. HU Aurp 202. Erdaldunen begikoa, baiña bizkaitar utsa. A BGuzur 108. Gure odola, diran zar-zarrenetatik bat dalako, garbi ta uts euki biar degula. Lh Yol 32. Jaungoikozko euzkeldun abertzale utsa. Enb 32. Horgo mintzaira nafartar hutsa zelakotz. Zub 103. Badakit nik, bat-batean, euskara utsez, bere batzarrak egiten ezin asi ditekela "Eusko-Ikaskuntza". Ldi IL 63. Hizkuntza ikasi dutenek aldizkari bat [...] kornubiera hutsean egiña badute. Mde Pr 263. Bizkaiera hutsez egin beharrean, gipuzkera edo naparrerazko esakeren batzu erraiten genituan. Osk Kurl 16. India uts batekin ezkondua. Vill Jaink 19. Ordura arte menditar utsa izanik, izan zituen bere lanak latiña menderatzen. Vill (in Gand Elorri 18). Txino utsak bizi diran erriaren zati aundi bat. Gerrika 217. Gales hutsak [...] ez dira ia aipatzeko adina ere, ez baitira 41.155 lagun baizik. MIH 184. Antonio Moguel eta fray Bartolomeren gisako idazleak gaztelania hutsez ari izan zirela. (In MEIG VI 37).
    azpiadiera-2.1.3
    (Con euskaldun, erdaldun). "Liburu au euskaldun utsentzat egina da (Mb), ce libre est fait pour les purs basques" Dv.
    Euskaldun utsak ezin aitu eikeezala berba oneek. Mg PAb 163. Euskaldun / uts ta garbia. AB AmaE 117. Euskaldun utsak izan zirean / beste guztien aurreti. Azc PB 43. Guziak ziran euskaldun uts. Mok 6. Euzkeldun utsa zan, ezekiyan erderaz. Kk Ab II 183. Euskararen ortkoiak, moldeak, uskaldun utsen baitan ditugu. FIr 161. Gizon txiki bat, erdaldun utsa. Ataño TxanKan 101. Han-hemen jaiorikako erdaldun hutsen artean. MEIG VIII 45.
    azpiadiera-2.1.4
    (Café) solo. "Bi uts eta iru kortau kobrau" Elexp Berg. "Kafe utsa edaten du (V-arr, G-azp, AN-gip, B), [...] kafe hütsa nahi düzü ala ezniareki? (S)" Gte Erd 36.
    Kafe utsetan ogi-zatiak beratuta jaten zitun. TAg Uzt 253.
    azpiadiera-2.1.5
    Puro, depurado.
    Aizken neurtitz salletan, eztabaidarik gabe, poesi uts zalea dagerkigu. Aitzol (in Laux BBa X). Poesia huts, garbi, gorengo hura. MIH 239. Pintura huts eta garbiagoa nahi litzateke, nork bere gisara egina. MEIG I 66.
    azpiadiera-2.1.6
    Puro, limpio.
    Goiz utsaren zubi zabalaz / iru zaldun argittan duaz. "La mañana pura". Laux AB 75.
    azpiadiera-2.1.7
    (V-gip, G-azp, BN-mix; Lar) Ref.: A; Elexp Berg (uts); ZestErret (huts).
     (Ref. a personas, precedido de un adjetivo). "(Es un loco de) atar, ero potza da, zoro utsa" Lar. "Emaztekitzar hori astaña hutsa duzu (BN-mix), esa mujeraza ez pura y sencillamente una burra" A. "Tonto utsa dok mutil ori. Txorimalo utsa dok gure jefia" Elexp Berg. .
    Itsu hutsa niz. O Po 9. Neroni utsten banaiz neure buruarekin horra ezdeus huts bat eta guzia miseria naiz. SP Imit III 8, 1. Buru gabeko lau desonesto edo ero utsai, ebanjelioari baño lenago jarraitu bear diet nik? Cb Eg II 122. Ez tuk falta tropan nahastariak, / injustuak edo krudel hutsak. Iraultza 26. Gure gaistoak dire gaisto-utsak ta gure onak eztire on-utsak . (292). LE-Ir. Bata zan egia zalea ta bestea gezurti utsa. VMg 72. Etxean bear dana irabazi lezakeenak, baña irabazten ez duenak, zerren alper utsak diran. AA II 99. Zer naiz nere baitharik? Ez jeus hutsa. Dh 105. Pobre hutsa naiz, ihardesten dio apostoluak. Laph 210. Azkenik heien izaba, sainda huts bat zena. Elsb Fram 101. Ama lakoxe arpegi-zabalkote, begi-urdin, buru-andi, arto-zale utsa. A BGuzur 108. Aments eder batetik / nola den ilkhitzen / onthasunen erditik / eskal huts nintzen. Balad 232. Aldakor utsa. GMant Goi 24. Atso sorgiñ ori, gezurti utsa dok. Alz Bern 76. On utsa ta osoro maitagarria zeran nere Jaungoiko ori. KIkG 84. Eta zu, otsoputz hutsa! Ox 60. Yoskin bat, txoriburu utsa, beti barriketan. Kk Ab II 94. Nire irakasle itsua zikoitz utsa zala esan bai gendun. Or Tormes 121. Maitakor utsa zarian ori / neuretzat jaio ziñian. Enb 151. Joxe, musu eman zure arrebatxo on utsari. TP Kattalin 196. Gaxo utza ni natzu, zakidaz erruki. Laux BBa 70. Bi apez: bat adinetakoa, bertzea gazte hutsa, kasik haur bat. JE Ber 73. Erruduna ta guzurti utsa zareana. Otx 19. Goiztarra izan gizagaxoa ta besteak oge-zulo uts... Ldi IL 40. Morroi zarpil uts arek, bai al-zeukan arien arteko gauzetan zertan sarturik? TAg Uzt 163. Gizon on eta kartsu bat zen segurki Heli, bainan ahul hutsa bere haurrekin. Zerb IxtS 50. Sos baten gatik, horra zertan giren! Zikoitz hutsak! Lf Murtuts 24. Senargai ospetsua, erabateko koldarra ta oker utsa. Zait Sof 19. Arratetxok, tirtiri utsa, etxeko txulo guziak buruz ikasita dizkik. NEtx Nola 24. I, buru arro utsa, oroi adi autsa aizela ta auts biurtu bear dekala. Munita 56. Kaxkarin utsa baita eta mutillekin jostetan ibiltzea geiegi maite dik. Etxde JJ 53. Esku-zabala ta biargin utsa zan. Bilbao IpuiB 133. Mari Piparmin-ek (izena ondo ipiñi zetsen piparmin utsa zalako) ara nun [...]. SM Zirik 49. Garai artako Atenai, sasi-iakitun utsa zenuen. Zait Plat 124. Egin nuen ni gizona nintzala eta ama emaztea. Haur hutsa izanki-ta... JEtchep 37. Jakintsu utsak edo soillak, moralidade-kontuan izan diren oiturak, gertaerak eta goraberak aztertzen ditu. Vill Jaink 78. E'naz ni mordollozale bat, garbizale huts bat baño. Osk Kurl 116. Ziztriñ utsa Txatxaliñ. Alzola Atalak 57. Gizarajo utsak / beti ernai / eserita ala zutik. Lab SuEm 175. Haur hutsa nintzan denboran / aita zenak ninduela goiz argi batez ereman. Xa Odol 102. [Turkoak] mendebal huntan liburu eta kantuek basa huts, sordeis eta higuingarritzat zauzkaten. Lf (in Casve SGrazi 10). Aita ta ama on utsak ziran. Ayesta 26. Arraillant eta jostagin hutsa zen Arbeletche. Larre ArtzainE 220. Baiña nausi-morroiak / paltso utsak dira. Insausti 155. Artean zordun huts ginenok hartzekodun ere gertatu ginen orduan hasi eta gaurdaino. MEIG IV 127. Aita Manuel ez dugu inoiz jakitun hutsa izan. MEIG VII 68.
    azpiadiera-2.1.7.1
    (Ante adj.).
    Uts guzurti prestueza da. Añ LoraS 32.
    azpiadiera-2.1.7.2
    [Arkume] zuri utsak edo beltz utsak baño nabarrak askoz ere geiago zirala. Lard 39.
    azpiadiera-2.1.7.3
    (Precedido de sust. ). "Kunplimentu utsa da, todo es cumplimientos este hombre" VP .
    Etxe utsa gerra utsa eta gizon kebraua guzur utsa. (V-m). EZBB I 105. Ama, nere urte aietako aingerua, maitasun utsa. Ataño TxanKan 124. Oiu ta deadar bizitan asi yakezan [...]. Umetxoak, barriz, zarata uts a zer zan jakin naiean. Onaind STeresa 92.
    azpiadiera-2.1.7.4
    Beretarrai oraturik negar-uts dago Teresa. Onaind STeresa 27.
    azpiadiera-2.1.8
    (G-azp, AN-5vill ap. Gte Erd 37 y 276).
    (Precedido de sust. vbal. o part.). (El) mero hecho de. "Lan egin utsetik aberastu da (G-azp)" Gte Erd 37. "Aitu bakarrekin izerdia ateratzen zait, ematen dit (AN-5vill), aitze utsak (AN-5vill)" Ib. 276.
    Ez eugia, gorde uts. RG A, 35. Begi bizi, so hutsaz / maitarazi diroena. O Po 27. Hainitz dira zeinen iakite hutsak probetxu guti baitakharkeo arimari. SP Imit I 1, 4. Emen, emen izan ze nere bizitzain galdu-utsa, emen bekatuak bekatuen gain . (298). LE-Ir. Erraz zikindu litzake aditze utsak ere enzuleen gogo eta biotzak. AA II 140. Begiratu utsarekin / erraz zan ikusten / putzu artatik ura / zutela edaten. It Fab 249. Begiratze utsak biotzik sendoenak ikaratzen zituen. Lard 90. Yan hutsarekin ezin bizi gaitezke. Dv Dial 41 (Ip jan hütsareki). Ikusi utsarekin / ematen du poza. Bil 74. Gurutze baten ikuste utsak eragiten zion negar ugari. Bv AsL 43. Presondegi bat bururatze utsak oso goibeltzen gaitu. Arr May 110. Pentsatze utsarekin negar malkoak begietara badatoz. Goñi 110. Ikaratzen naiz gogoratu utzarekin, bi lagun triste aien deadarrak! Ill Testim 3. Pekatuak burura ekartze utsaz ez dezu ezer aurreratzen. ArgiDL 28s. Aitortze utsa ez da aski Iztuetari bere saria emateko. Etxeg (in Muj PAm 24). Gogoratu utsarekin / lertzen zait barrena. Tx (in Imaz Auspoa 24, 51). "Gizon" izki larriez ipiñi utsak, aren bearrezko alderdietzaz itzaldi luze batek baño areago dio. Ldi IL 116. Poz aundi bat artzen det zure ondoan egon utsarekin. ABar Goi 24. Berritzen didate / oroi utsarekin orduko zirrara. "Con solo recordar". Or Poem 529. Esan utsarekin badakizu oiek zer diran. Munita 35. Begiratu utsean gizonezkoen egarria ezagun du. Etxde JJ 137. Yakite utsak ez gaitu asetzen. Mañarikua (in Akes Ipiñ 3). Izan ere, iraute utsak eztigu ezer esaten. Vill Jaink 117. Etortzea erabaki genduan, begiz ikustera alegia, entzute utsak alako errukia eman ziguna. Berron Kijote 151. Ttantta bi edan utsakin sendatuko aiz. Ib. 192. Pentsatu utsak dardara ematen dit. BBarand 49. Nere zarrean oroitze utsak / oraindik parrez jartzen nau. Insausti 113. Eskua luzatze hutsarekin ilargia harrapatu ustean genbiltzan hurrak ginelakoan. MIH 173. Langileen izenak aipatze hutsak aski adierazten du. MEIG III 127.
    v. tbn. Mde Pr 262. Uts: fB Ic II 266. Echag 166. Aran SIgn 23. Urruz Zer 76. Mok 11. Alz Ram 45. Otx 74. Lab EEguna 67. JAIraz Bizia 29. Anab Aprika 97. MAtx Gazt 43. Uzt Sas 331. Ataño TxanKan 171.
    azpiadiera-2.1.9
    (Uso pred.). Solo, único. "Seulement, sans plus" H, que cita a Oihenart.
    Iainkotan bat huts iauretsak / eta bertzerik sinhetsak. O Po 53.
    azpiadiera-2.2
    2. (gral.; Lcc, SP, Ht VocGr 302, Arch VocGr 206, VocBN, Hb, Gèze (hüts), VocCB, Dv, H; uts Mic 9v, Lar, Izt 36r, VocCB, Dv (V, G), H); hutz (L-arcang; utz V-ger-arr-arrig-och-m-gip, G-azp-goi-bet, AN-gip) Ref.: Bon-Ond 155; A (uts); EI 92; Lrq (hüts); BU Arano y Asp ANaf (barren); EAEL 205; Elexp Berg (uts); Gte Erd 156.
     Vacío. "Güero huevo, arraunza utsa" Lcc. "Vide, dépourvu. Enaiz huts egonen, je ne demeurerai pas dépourvu" SP. "Vacío" Lar. "(Nos ha salido) huero, utsa irten digu" Ib. "Desierto, adjetivo" Ib. "Hueco, hueca, adjetivo" Ib. "Huero" Ib. "Sede vacante, jartoki utsa" Ib. "Vide. Ferreta huts bat, un seau vide" VocBN. "Vide, [...], vacant. Saskia hutsa da, la corbeille est vide. [...]. Ez da hemen toki hutsik, il n'y a pas ici de place vacante" Dv. "1. vide, qui n'a rien dedans. Untzi, saski, kafia, zakhu hutsa, vase, corbeille, nide, sac vide. Par extens. Etxe hutsa, maison non habitée. Gela hutsa, chambre sans meubles. [...] Etxe hutsa, maison qui manque de tout; [...] 12. vide, sans substance. Intxaur hutsa, noix vide, sans chair, [...]" H. "Vacío. Orren betea baiño beste batzuren utsa oba da (V-ger), mejor es el vacío de algunos otros que lo lleno de ese. [...] Etse utsa alagarri ta betea kontsologarri (V-gip), la casa vacía causa de riña (de dolor), la llena causa de regocijo" A. "Barren utsa, hueco" BU Arano (s.v. barren). "Barren uts, estómago vacío. Barren utsian artzen den bermutak ez du onik egiten" Asp ANaf (s.v. barren). "Armaixua botilla utsez beteta dago" Elexp Berg. "Estatua orrek barrena dena utsa du (B), [...] barru utsa dauka (G-azp), [...], enbor ori barren utsa da (AN-5vill), barren utsa da (AN-gip-5vill)" Gte Erd 156. Cf. IC I 484: "Uxama en Osma es vascuence que quiere decir [...] 'vacía madre'". En AxN se explica faun(a) (191, 207 y 452) por uts(a).
    [Etxea] erideiten du hutsa, eskobaturik eta apaindurik. Lç Mt 12, 44 (He, TB, EvL, Dv, Echn, SalabBN, Ur (V), Leon, Or, IBe (h)uts; Samper desokupatrik, Hual desokupatruk, Ip, Ol, Ker, BiblE (h)utsik, Ur (G) ustu). Asientu utsok beta ditezen. Miserere (ed. de L. Akesolo) 43. Etse utsa ergarri ta betea pozkarri. RS 443. Ikhus ezazue nola / sepultura den hutsa. EZ Noel 106. Unzia zenbatez hutsago, hanbatez da ozenago. O Pr 452. Joan zen S. Pedro S. Joanekin Jesusen obira, arkitu zuten utsa. Mb IArg I 276. Ondasunen [...] bearrik ez det: nere gela pobre utsa onen testigu ona da. Cb Eg II 3s. Bere buruak kausituko baitituste eskuak hutsak. Mih 84. Etxe utsa, atralaka utsa. Mg PAb 122. Zerén aizeak arroitu yago itenduén gánbara útsean. LE Urt (ms.) 116r. Yauna, alperrik eldu nire ostatu billox, uts onetara. Añ EL2 177. Beti biurtzen nintzan [...] / gauza asko saldu eta / bi esku utsakin. It Fab 179. Khinkillarien suñ hütsak. Etch 308 (v. tbn. el mismo ej. en ChantP 184 y Or Eus 282). Bakoitzari tronpeta, eltze uts eta argi bana eman. Lard 129. Etzuenean atzeman bere kutxan zenbait maxkur huts baizen, zer harridura! Hb Egia 48. Uzta txarra, selharua hutsa. Dv Lab 83. Sarea hamarretan aurthikitzen dute urerat eta hamarretan hutsa altxatzen. Laph 216. Lenago janak eztu beteko / utsa daguen estia. Xe 234. Ez al du pentsatzen eskopeta oiek utsak daudela? Alz STFer 134. Eliza hutsean, elizako lau murru hotzeri behar da mintzatu han apeza. HU Zez 31. Bizi dira orain / len baino deungago / luma gitxiagoaz / da sabela utsago. Azc PB 51. Intxaur oskol uts batzuk. Ag Kr 197. Baitzen toki bat hutsa gidariaren aldean hantxet jartzen niz eta bagoazi. StPierre 17. Zer dio zure sabelño huts horrek? Barb Sup 21. Gizagaxuak edaten yoianean, pitxar utsa aurkitzen eban. Or Tormes 19. Sakela barriz geienian utsa. Enb 163. Jateko maian, maite aren leku utsa! FIr 132. Abi utz orreik zeuriak, zeuria zarba zimela. Laux BBa 32. Udaletxeko plaza ere hutsa. JE Ber 95. Otartxo utsa. Ldi BB 74. Poltsa uts auxe utziko zeoat. Lek EunD 22. Saskiak utsik eta besoak, oñak eta zangoak utsago. TAg Uzt 5. Etxearen ondoko estalpe utsa. "Desocupado". EAEg 5-2-1937, 988. Dugun gorets gure euskal izaitea, gure gazten / bihotz hutsak, Aiten fede eta lurraz bete diten. Iratz 42. Erhi puntaz erakusten zioten Murtutsen jar-lekua... hutsa! Lf Murtuts 6. Usoa egon oi-zan leku utsari zorrotz begira, geldegin zien salakor [...]. Etxde AlosT 49. Karrika huts, beltz eta luzeetan gaindi. Mde Pr 163. Eskutan ontzi utsa artuta / jarriko diat bekosko. Basarri 125. Arrizko toki itxia, lau albokoa, gaña borobilla, barrena utsa. Anab Aprika 37. Maiz barne hau hutsa ikusten dut segurik. Larz Iru 98. Baserri uts gaxoari. BEnb NereA 212. Aski duzu erlategiak elarrez keztatu ta abao utsak kendu. Ibiñ Virgil 112. Emen naukazu, etxe aundi onetan, etxe uts onetan. NEtx LBB 86. Ganbarak hutsak eta sukalde ixila. Xa Odol 203. Lau kantoinetako trapa hiru aldetarik idekia da, osoki hutsa. Lf (in Casve SGrazi 11). Lata uts pillo bat mailladian beruntz jaurti nituan. Etxabu Kontu 88. Baserri uts bat topatu nuan berealako batean. AZink 158. Ezarleku uts gitxi. Gerrika 207. Gure jatekoaren zaku hutsa. Larre ArtzainE 31.
    v. tbn. Monho 68. JesBih 449. Gy 3. Arb Igand 42. Zerb IxtS 91. JEtchep 116. Uts: VMg 2. Izt C 252. Ur MarIl 97. Arr May 175. Bv AsL 138. Balad 205. A Ardi 6. JanEd II 86. Inza Azalp 35. Mok 4. Tx B 176. Otx 71. Zait Plat 71s. Ugalde Iltz 18. Erkiag BatB 34. Gazt MusIx 89. Onaind in Gazt MusIx 147. Uzt Sas 120.
    azpiadiera-2.2.1
    "(Dejar a uno) blanco, utsa norbait uztea, largatzea" Lar.
    azpiadiera-2.2.2
    (Tema nudo; usos adv. y predicativo).
    Zü beitzira ene alagrantzia eta zü gabe hüts beita ene mahaña. Mst III 21, 4 (Ip hüts; SP hutsik). O ze uts, prestuez ta atsitua egiten jatan lurra. Añ EL1 63. Zoiñen bidez gure hildo aberatstuek, / bertzela huts lagozkenek, / gizoner baitaie emaiten, / kario aldiz hoier saltzen. Gy 262. Beti uts ikusten, / biotzian zulo bat ez dana betetzen. AB AmaE 349. Hortzak xorrotx, sabela huts. JE Bur 116. Soil eta uts zeudenak jantzi ta edertu nai izan zittuanean itzegin zien. Inza Azalp 35. Jan, edan eta gero... moltsa huts gerthatu. Ox 154. Billa yuan, uts etorri. Kk Ab II 64 (tít.). Lore-ontzi naro, / zergatik gaur ain uts? Ldi BB 74. Azken-aldikoz erri-ikulluan / uts arkituko ganbela. Or Eus 331. Sarri eta maiz, sabel uts edo erdi-uts izan arren, barrua bakez. Erkiag Arran 118. Bazterrak arras huts kausitzen nintuen. JEtchep 110. Ori zer da, ezer ezpada? Uts dagoanaren utsa zer da, betetasuna baizik? Vill Jaink 138. Barnez huts eta kanpoz fededun, eskualdunik ez dadila. Ardoy SFran 358. Ukullua, berriz, uts. Ataño TxanKan 51.
    azpiadiera-2.2.3
    (Fig.). Vacío; triste.
    Ene bihotza / beti gelditzen da hutsa. Monho 138. Biotza geratuko zate beti utsa. AA III 301. Zeiñ otza ta zeiñ utsa eritxon bere etxeari Riktrudisek! Ag AL 156. Orroit nitaz ta... bete nere bihotz hutsa. Iratz 144. Zenbat egun uts... zenbat barne-atsekabe. Txill Let 48. Bere bizitza eremu huts eta hotz bat izan zen. Arti Ipuin 76.
    azpiadiera-2.2.3.1
    (Tema nudo; usos adv. y predicativo).
    Horduko komunio santa artuagatik, arzen dutenak, arzen ezpalute bezain uts eta behartsu gelditzeko. Mb IArg I 188. Barnea hotz, barnea huts egonen zaizte nik uste... Iratz 95. Zauritu ziteken zure indarrez uts bañon utsago dagon biotz au. Or Aitork 94. Mirenekin nagoenean bete ta kezkati, Mirengandik urrun uts eta il. Txill Let 65. Beti barreiatuak eta engañatuak, beti uts, sekula ere ez aseak edo beteak. Vill Jaink 153.
    azpiadiera-2.2.4
    Sin nada, pobre.
    Egonagatik Laodizeako Obispo liluratu bat bezain uts ta errumes. Mb IArg I 82.
    azpiadiera-2.2.5
    (V-gip ap. Etxba Eib; H).
    (Fig.). "Buru hutsa, tête vide" H. "Andra ederra baña burua, ez ariña, utsa" Etxba Eib. v. BURU-HUTS.
    Emakume ezkondua, kanpora dijoanean, geiegi apaintzen bada, aditzera ematen du alabaña, goiak utsak daudela. AA II 92. Eta gero, gaixo dohakabe buru huts edo arin heien eskuetan behar ezarri, par force, burraso giristinoek beren haurrak altxatzeko! HU Zez 107s. Nola ditake, buru puska duelarik, gizon batek hutsa baitu dena? JE Bur 148. Ez duk, ez, buru hutseri / holakorik eskaintzen. Etcham 53. Agure zar ta buru-uts batera izan ez zaiten. 'Insensato'. Zait Sof 169. Burua orren uts izaterik ez nuke nai. Ib. 22. Ezin zitekeela neska apain dotore, adimen huts eta modari jarraitzaile harekin bizi izan. Mde HaurB 33. Egia esan, ez nikan kaxkotik ain utsa uste. Etxde JJ 125.
    azpiadiera-2.2.6
    (AN ap. Asp ANaf ).
    (Ref. a personas). Hueco, vacío. "Barren utseko gizona, hombre de espíritu pobre" Asp ANaf (s.v. barren). v. infra (3).
    Beren griña ta pasioen zorabioz beterikako jende utsa. AA III 298. Ez dezagun uste ukan bertzela laborari hoik bihotza ala izpiritua arrunt hutsa dutela. JE Bur 167. Kasaarin uts arek, ordea, etzekin ortarako norekin eta nola jokatu bearra zeukanik. TAg Uzt 188. Ikusten dute han goian bestia, / lengo gizon bateek hamorruz jarria, / oraingo gizon hutsek bera jaurtikia. Arti MaldanB 226. Aula oso aragian, utsa izpirituan, arrisku eta premia guzien menpean. Vill Jaink 180.
    azpiadiera-2.2.7
    "Behi hutsa, vache non pleine" H.
    azpiadiera-2.2.8
    (Como segundo miembro de comp.).
    Iri au giza-uts, naiz yaurle-gabe neritzalako, ez dut egin egindakoa. 'Carente de hombre'. Zait Sof 133.
    azpiadiera-2.3
    3. (H (que cita a Ax); uts R ap. A ).
    Estéril, infecundo. "(Árbol) infructífero, estéril" A. (En los ejs. de Axular significa, con toda probabilidad, 'hueco, vacío').
    Kanaberak, nola baita zuhaitz alferra, fruiturik iasaiten eztuena, eta barrenean ere hutsa, signifikatzen du presuna alferra. Ax 39 (V 25). [Zuhaitz] alferra, fauna, hutsa, bere sasoiñean jasaiten eztuena, zertako da? Ib. 38 (V 24).
    azpiadiera-2.4
    4. (V, G-azp, AN; Dv; uts Lar, Añ, H (V, G)), utx. Ref.: A (uts); Gte Erd 121. Baldío, vano, cosa sin valor. "Baldío, cosa vana" Lar. "Fútil" Ib. "Inane" Ib. "(Nada) vale, no vale, eztau ezer balio, ezta gauza, utsa da" Añ. "Inútil" Ib. "Ez duzu horrenganik elhe hutsik baizen atheratako, vous ne tirerez de lui que des vaines paroles. Zenbat elhe huts munduan! que de vains propos dans le monde!" Dv s.v. huts. "Sans profit, vain. Utsa edo ustela izan zan aren alegiña, son effort fut vain, sans profit" H. "Vano, cosa sin valor. [...]. Goraintziak itz uts, los recuerdos (salutaciones) son palabras sin valor" A, que cita a Moguel. "Gauza utsakin aserratzen da (G-azp), gauza utsa bear du esarratzeko (G-azp)" Gte Erd 121. v. hutsal.
    Erraiten dugu inperfekzioneak direla eta hekin egitea dela eskasa eta hutsa. SP Phil 86s. Egiten tugun urratsak / ttipi eta handiak, / nahiz ungi, nahiz hutsak, / hara doaz guziak. Arg DevB 26. Hala hauk dira letra soberazko hutsak. ES 136. Edertasuna, azaleko gauza bezala, autsa ta utsa zan ta onena ere auts ta uts biurtu zan. Cb Eg III 378. Kreaturarik konplienak hutsak dire hura gabe. Brtc 195. Ezkontza uts edo balio ezebanen batetik datorrena. CrIc 171. Alperrik negar egingo dozue; utsak izango dira oraziño ta libru santuen irakurtzak. Añ LoraS 19. Denboraz igarotzen eta bukatzen diran nekeak utsak bezela dira, beti beti iraungo duen neke eta tormentuen aldean. Gco II 81. Utsa da, ezereza ta iduripena guztia. AA III 302. Alperrak eta utsak ziran gizonaren alegin gustijak. JJMg BasEsc 34. Ituba ez daukan anditasuna, utsa da. fB Ic II 286s. Beraz utsa da atxakija au. Astar II 156. Aaztu lurreko ondasun uts guzurrezkoak. Añ EL2 22. Egin utsa ta alperra izan dedilla beretzat Jesusen pasiñoia? Ur MarIl 53. Oi zenbat egintza, gizonen begietan onak eta zerukotzat hutsak aurkhituko diren! Dv LEd 197. Ustekabea hitz huts bat da, deus ez du erran nahi. Hb Egia 4. Uts-ezerezak dira zeruan / mundu guziko atsegiñak. Aran SIgn 211. Alperrak ziran euren asmoak, / utsak gaztelar indarrak. AB AmaE 76. Ire asmua utsa dek. Bv AsL 109. Neure berbak eztira / utsak, ez alperrak. Azc PB 157. Neugaz burrukan egiñ ebanari, lurra ian eraginda. Lurra ian bakarrik? Ez, gauza utsa da ori. Ag AL 36. Zure isiltasun ori eta zure bildur uts eta alperriko ori. Itz Azald 163.
    ( s. XX) Gipuzkoako mintzaian haren neurthitza. Pollita, bainan... hutsa. JE Bur 146. Alperrekoak izango ote dira gure lanak, batez ere lagunarenak? Utsak, alberrietako apaiz ta monjen eskariak? A Ardi 117. Euren solas utzakaz gixonak lotzen gabez. Laux BBa 136. Ez izneurgintza, ez-eta ere oskidegoa, eztira gauz uts eta zokoragarri. Ldi IL 36. Ikusiko noski atertugabeko ekiñean ari bear izan zizula, lantegi-arazoak utzi-tarteetan, zertxorik utxenak ere ain landuki emateko. Markiegi (in Ldi IL 11). Almen ori uts eta utsala, ezetako eza izango litzake. Eguzk GizAuz 93. Beste enparauak oro, zurrumurru uts eta berri zar dituzu. 'Ineficaces y pasados'. Zait Sof 65. Gizamail nardagarriak berexten zien indarra, aula, utsa zan animaren doai ederrak alkartzen zienaren ondoan. Etxde AlosT 57. Ez det uste oso utsa danik; txillar eta sasiak emango lutekena baño geiago ba-da beintzat. Munita 71. Haren ordez, emakume baten espiritu huts eta itsuak so eginen zion. Mde HaurB 19. Don Pedroren alegiñak be, ostera, utsak zirean. Bilbao IpuiB 74. Bizi labur bat duten mingañak / ain dituzu gauza utsak... Basarri 8. Beste gauza batzuez mintzo gintunan, ele hutsa frango erranez ardura. JEtchep 69. Xede au utsa balitz, orduan gure arima tajugabeko izakia litzake. Vill Jaink 152. Itxaropenik bako bizitza / gauza utsa da benetan. BEnb NereA 224. Len esan degun bezain gauz txiki ta uts ziñan. MAtx Gazt 17. Bromarako gogorik / ez du gizon zarrak, / gauza utsarengatik / begiratu txarrak. Uzt Sas 196. Ele huts dira tratuak, itxura huts zedarriak. Xa Odol 262. Nola liteke, onelako gauza uts eta egiñ-erraxek zure buru ori orrenbesteraiño austea? Berron Kijote 19. Txistuaren otsa be gauza utsa da; txiroa emoten dau. Etxabu Kontu 45. Honela Jainkoaren hitza huts bihurtzen duzue, zeuen ohiturak gordetzeagatik. IBe Mt 15, 6 (Dv hutsaldu). Inguru guzia, leku hutsa besterik ez da. "Lugar nulo". MEIG IX 122. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-2.4.1
    Escaso.
    Uzta soilla ta utsa. Lar Carta a Mb 278. --Ez zenuen galduko zuen janalditxoa egiteko oitura? [...]. --Jakiña! Utsa ordea! Betikoa... musean ari geran bitartean lukainka mutur bat edo. Lab EEguna 62.
    azpiadiera-2.4.2
    (Tema nudo; uso predicativo).
    Uts eta ustel atera zen aren al guzia. Mb IArg II 300. Ara momentu batean usteak uts gelditu. TxGarm BordaB 57. Borrokaren funtsa maiz gertatu ohi da huts edo hutsaren hurren gerokoen begietan. MEIG IX 45.
    azpiadiera-2.4.3
    (Aplicado a personas). Sin sustancia, sin fundamento. "Inútiles, ser inútiles, utsak izan" Izt 64v.
    Lurreko beste errege guziak onen parean utsak ziran. Lard 210. Beti aurkituten dau gizonak argal, ziztriñ, uts da ezereza bere burua. Ag Kr 61. Utsa naiz, oinpean darabiltzun autsa bezela naiz. Ag G 197. Peio, iduriz mutiko huts eta ez deusa. JEtchep 61. Utsari buruz abiatua dagoena, utsa da. Vill Jaink 111. Ez izan arrokeririk, / gizona oso utsa dalako / bestien laguntza barik. BEnb NereA 239.
    azpiadiera-2.4.4
    Atzerrian, Alcázar de Velasco, "primerako" preso ezaguna eta, azken baina ez hutsen, Sánchez Covisa. MEIG VIII 43 (cf. ingl. last but not least).
    azpiadiera-2.5
    5. (Dv).
    Libre (de). "Huts naiz lurreko onthasunetarik eta khexamenduetarik ere, je suis exempt des biens de la terre, mais aussi de ses inquiétudes" Dv.
    Ezen nahiz katexima haur-danik den irakhasten, orduan delakotz izpiritua egiteko eta enbrazu guzietarik huts. Gy VI.
    azpisarrera-1
    EZIN HUTS EGINEZKO. "Immanquable" Dv.
    Beha dezogun beraz zeruari ezin huts eginezko onthasun bati bezala, non ez diogun geronek nahi errenontziatu. Jaur 204.
    azpisarrera-2
    HUTSA ADINAKO. Considerable. "Oso ona, izugarrizkoa. Hutsaañako afaya ingenduan" ZestErret.
    Utsa adiñeko mastia ere ba-omen zun Inurritzatik zear dijoan errekatxo ondoan. TAg Uzt 16. Betzuloetan, oitura zunez, dirdai-jarioka jirabiratzen zitunean, utsa adiñeko ziztada eragiten zien. Ib. 63. Utsa adiñeko oñazea. Ib. 128.
    azpisarrera-3
    HUTSA DENBORAN. En un instante, en poco tiempo. "Altzokara mailluki topau neban utsa denporan" Elexp Berg s. v. altzokara.
    azpisarrera-4
    HUTSA ETA HAUTSA. Nada.
    Non da orañ ori, ta orren galak? Ai, guzia banidadea, aizea, utsa ta autsa! Cb Eg III 142. Utsa ta autsa da guztia, Aita Zerukoak gorde ta emoten ezpadeusku bear doguna. Añ MisE 80.
    azpisarrerakoSense-4.1
    HAUTSA ETA HUTSA.
    Edertasuna, azaleko gauza bezala autsa ta utsa zan. Cb Eg III 378. Zergatik arrotzen eta puztutzen zera autsa eta utsa? Arr May 46. Bera, ba, illik, autsa ta utsa izanik zoritxarreko badatza, besteok, berriz, erioaren ordaiña erioz ordaintzen ez badute, ilkor guzion itzal eta eraspenarenak egin dute. Zait Sof 18.
    azpisarrerakoSense-4.2
    HAUTS ETA HUTS.
    Aien eraso guziak gaindu al-izan ditut eta aiek erantsi dizkidaten okerrak, auts eta uts gelditu dira. NEtx LBB 116. Egia da ez garela oso fio, ezta egilea bera ere, ez ote litzaizkiokeen helburu eder horiek berak hauts eta huts bihurtuko. MIH 335.
    azpisarrera-5
    HUTSA ETA HUTSA. Desengaño.
    'Utsa ta utsa, kezka-miñaren miña' ta 'Enaresko Artzaiak ta Maitagarriak', ain liburu berriak izanik, antxe zeuden aren liburuen artean. Berron Kijote 108.
    azpisarrera-6
    HUTS-AITORMEN. Confesión.
    Huts-aithormenak entzuten zituen [Aita Bonabenturak] . Birjin 588.
    azpisarrera-7
    HUTSA IZAN. Ser inútil, en balde. Cf. supra (II, 4).
    Sinistu asko eta obra on gitxi egin, utsa da guztiya alkanzetako zeruko gloriya. Zuzaeta 107. Utsa da, alper da, ezer balio eztau, zuk Jangoikoari eskatutea aoaz librau zaizala gatxerik. Añ MisE 18. Ezaguturik [...] utsa zala doktriñia buruz jakitia. JJMg BasEsc 28. Nere austasunean al nuentxoa egiten nuen: utsa zan nerea. A Ardi 113. Utsa litzake noski albiste-ematea, / bai bait-dakit, zure aintza ta ospea / ortxen daudela nere bizi-bukatzean. "Gran simpleza es". Berron Kijote 157. Hutsa da ematen didaten gurtzea. IBk Mc 7, 7 (Dv hutsalki).
    azpisarrera-8
    HUTS ALA BETE.
    azpisarrerakoSense-8.1
    a) "Uts ala bete (V-ple-arr-arrig-m-gip), ust ala puts (V-arr), juego de niños que consiste en esconder un pequeño objeto dentro de una mano y manifestar las dos cerradas para que el contrario acierte en cual de ellas se ha guardado" A.
    azpisarrerakoSense-8.2
    b) A la ventura, a la buena de Dios. v. HUTS EDO BETE.
    Zer egingo dau? [...], tranpa-zulotik bertatik tiro-egin, uts ala bete? Erkiag BatB 143.
    azpisarrerakoSense-8.3
    c) En cualquier caso, en cualquier situación.
    Uts ala bete, erramuak beti bear estrapu eta tolete. (V-m). EZBB II 131.
    azpisarrera-9
    HUTS ALA BETEKA. "Uts-ala-beteka (Vc), jugar a esconder algún objeto diminuto en una mano presentando las dos cerradas" A.
    azpisarrera-10
    HUTS ALA KAUSI. A la buena de Dios, a lo que salga. v. HUTS EDO KAUSI.
    Bizkitartean, Indiano khartsuari agortzerat baitziohakon xurruta, murde Saguxurik menturatu zion, huts-ala-kausi. GAlm 1934, 30. (ap. DRA) Jo bethi aintzina, huts ala kausi, zonbeit ziztako goiti beheiti. Etcheb GH 1959, 313. Zer malurra, bet-betan, itsurat, huts ala kausi, igortzen badituzte gazte gaixo hoik, ofiziorik gabe, aintzineko dirurik gabe [...]. Herr 7-7-1960, 1. Ez pentsa ere arras perfetak / garela beti besteak, / ahal bezala, huts edo kausi / entsea zaizte, gazteak! Xa EzinB 57.
    azpisarrera-11
    HUTS ALA PUTS. "Uts ala puts (V-arr), juego de niños que consiste en esconder un pequeño objeto dentro de una mano y manifestar las dos cerradas para que el contrario acierte en cual de ellas se ha guardado" A.
    azpisarrera-12
    HUTSAREN ALDE (G-azp). Gratis, sin cobrar.
    azpisarrera-13
    HUTSAREN FUNDAMENTUAN (G-azp). "Ezer gabe; inolako fundamentuzko trabarik edo arrazoirik gabe. Hutsan fundamentuan eroi zan; etzeon eze trabatzeko moukoik" ZestErret.
    azpisarrera-14
    HUTSAREN PESKIZAN.
    azpisarrerakoSense-14.1
    a) En balde.
    Ezta presentatua / utsaren peskisan, / ark ondo bai zekian ba / guk premiña izan. PE 105. [Mutikoak] nai duban aña arrautzak berriz / kendutzen dizka amari, / urrengo urtian e utsan peskisan / orri jokatzera juan ari. EusJok II 70. Ezkondutzeko deia / biaiet otsegin, / beti utsan peskisan / ibilli ez nadin. Auspoa 61, 47. Bestela, nork bere buruari supritu arazi lezaioke utsaren peskizan. Auspoa 248, 141.
    azpiadiera-1.1
    (Con -ko, adnom.).
    Askotan setakeriak utsaren peskizakoak izaten dira. Auspoa 235, 163.
    azpisarrerakoSense-14.2
    b) Sin nada.
    Pikara orrek oraiñ utzi nau / emen utsaren peskizan. Auspoa 93, 28.
    azpisarrerakoSense-14.3
    c) Sin fundamento, sin motivo.
    Erri bateko alkate ez da / egiten utsen peskisan. Auspoa 100, 36.
    azpisarrera-15
    HUTSAREN TRUKE. A cambio de nada, gratis.
    Egañak erosi omen zitun beñola sail oek utsaren truke bezela. TAg Uzt 37. Ondo dakigu utsaren truka / asko nekatzen giñala. Auspoa 127, 119. Eta ez uste zauzkadanikan / utsaren truke saltzeko. Olea 155. Nola sinistuko du jendea badabillela utsaren truke lanean? Insausti 159. Hau eta horrelakorik hartu bazuen guregandik ez zen hutsaren truk izan. MEIG VIII 87.
    azpisarrera-16
    HUTSAREN HURREN. Muy poca cosa, nada. v. HUTSAREN HURRENGO.
    Eurok egunean egunean zoria onik dute, gurea, berriz, itzalirik ta utsaren urren dugu. Zait Sof 37. Aren aldean, aurretikoen aleginak utsaren urrenak zenituen. Zait Plat 26. Zerbait hobe da beti hutsa edo hutsaren hurrena baino. MIH 121. Merezimendu hori hutsaren hurrena da [...] eman dien ibilgailu seguruagoaren aldean. MEIG IV 120. Aipamenak eta gisa horretakoak hutsean edo hutsaren hurrenean utzi nituen. MEIG VI 73. Borrokaren funtsa maiz gertatu ohi da huts edo hutsaren hurren gerokoen begietan. MEIG IX 45.
    azpisarrera-17
    HUTSAREN HURRENGO (G, AN). Ref.: A EY III 305; Gte Erd 291; ZestErret. Muy poca cosa, cero a la izquierda. "Utsaren urrengoa, cosa insignificante; literal, lo siguiente a la nada (G, AN)" A EY III 305. "Hemen nagusi eta etxean utsaren urrengoa (G-azp)" Gte Erd 291. v. HUTSAREN HURREN.
    Gudalnagusiaren galkuntza utsaren urrengoa izan da etsaiarenaren aldean. Zink Crit 51. Ez da aski, Iauna, zugatik, albait, / nadin utsaren urrengo. Or BM 80. Ekinaldi geientsuenen asierak ilunak eta utsaren urrengoak oi dirudite. Zait Plat 25. Utsaren urrengo baita Materialismuak bere alde atera dezaken guztia. Vill Jaink 67. Adierazi zure lagunari zu etzerala utsaren urrengo jostallu bat. MAtx Gazt 69. Baiñan zer inbentu ta zer sumaketa berri! Utsaren urrengo! Lab SuEm 177. Banoa zer dan ikustera... Beti bezela, utsaren urrengoa. NEtx LBB 81. Lareundik gora izango ziran mairuak, neri jo-ta-ke eman zidatenak; utsaren urrengoa, onen ondoan, aako eztaka-jipoia. "Tortas y pan pintado". Berron Kijote 184. Asko utsaren urrengo eta / batzuek garrantzizkoak. Olea 173. Nazio guztiak ezer ez, hutsaren hurrengo dira harentzat. BiblE Is 40, 17 (Ol uts-muts). Ttiki guztia polita; ta polita, utsaren urrengoa! EZBB II 115. Zer balio dute hitzetik hortzera barreiatzen ari garen hutsaren hurrengo hitz merke horiek? MIH 137. Hutsune hori hutsaren hurrengo da bestetan eskas dugunaren aldean. MEIG VIII 109.
    azpisarrera-18
    HUTS-ARRAIN. "Utsarrain (V-m), grietas de los pechos" A.
    azpisarrera-19
    HUTS ATERA. v. HUTS IRTEN.
    azpisarrera-20
    HUTS BETE.
    azpisarrerakoSense-20.1
    a) (c. sg. A (+ uts)). "Vacío y lleno, defecto y perfección. Uts-beteak (Vc), los altibajos, las alternancias, los vaivenes de la fortuna" A.
    Ondoko yarri zaio Harriague yauna, / bakharra urrunean huts bethe zukena. Hb Esk 110. Euskal prosa arruntaren izatea, egoera eta huts-beteak aztertu nahi genituzke. MIH 114.
    azpiadiera-1.1
    Izadian zergatik uts eta bete aldarteka, makurturik eta elkarturik daudenak? Or Aitork 190.
    azpiadiera-1.2
    Estuasun orretan iñor ageri ez; Jaungoikoaren itxaropen uts-utsa. Bañan uts-bete-betea, ordea, burua ta biotza zutunik eukitzeko añekoa. Ugalde Iltz 22.
    azpisarrerakoSense-20.2
    b) Llenar, suplir, ocupar. "Suplir, [...] usbete" Añ. v. hutsbetatu.
    Zertako utsbetetzen du arbola onek lurra, iñolako fruturik ezpadakar? Arr Bearg 142. Bozkariotzen naiz Estefanasen, Fortunatoren eta Akhaikoren ethortzapenaz, zeren hutsbethe baitute zuen urrundea. TB 1 Cor 16, 17 (Lç suplitu, He, Dv, Ol, Ker, Bibl, BiblE bet(h)e). Ezen Mazedoniatik yein ziren anaiek husbethe dute falta. TB 2 Cor 11, 9.
    azpisarrera-21
    HUTS-BETEKA. "Hüts-beteka asi dizu hori lanean (S), ese está trabajando a ratos libres" A (s.v. uts-bete).
    azpisarrerakoSense-21.1
    "Usbeteka (B, Sal), llenando y vaciando. Usbeteka ari zaituen su karen iltzeko (Sal), anduvieron llenando y vaciando (baldes de agua) para apagar aquel fuego" A.
    azpisarrera-22
    HUTS-BIDE. Camino equivocado, camino erróneo.
    Leneko nere uts-bide beretan nenbillen ni. Mb IArg I 280.
    azpisarrera-23
    HUTSEAN Tr. Documentado en textos meridionales desde finales del s. XVI.
    azpisarrerakoSense-23.1
    a) Sin nada, de vacío; en nada; (estar, etc.) vacío.
    Ebili pozean ta biortu utsean. RS 412. Atzean diagonak, utsean diago. RG A, 20. Beti izan da egia / geiegi billatzea / utsean geratzea. Zav Fab RIEV 1907, 97. Utsian itxiten daudien euren bitartez egiten yakon mesedia. Ur BulaAl 19. Nola premio oiek / Pellorentzat zian, / Juan Jose atzian / gelditu da utsian. AzpPr 37. Eskon-barri gaisoak / eskontzako urtean / biziten asi eztaizan / troisakaz utsian. Azc PB 74. Asko guran urten da utsean biurtu. Ag Kr 58. Gure Amak ezkaitu itxiko utsian. Enb 80. Koplak ugari, baña, pitxerra utsien. Ib. 162. Urrutizkin Bazkuneko lanarien eskubideak utsean utziaz. "Declarando suspensos". EAEg 29-11-1936, 414. Zuzendaritza utsean gelditu da. Orobat buru zuan Zuzendari Nagusiaren ardura. "Quedaron extinguidas". Ib. 20-2-1937, 1113. Zakur-ames edo katu-ames biurturik, utsean geldituko ete? Erkiag Arran 147. Ni utsean nengoan bezela, nere burua ajola gutxikoa ikusten nuan. Anab Aprika 64. Castrotarrak ez eben jaso nai izan Bizkaikoen aupadea. Utsean gelditu ziran euren arropuzkeriak. (In Etxabu Kontu 149). Bi aski genituzke, bada, hutsean ez gelditzeko. MEIG VI 194.
    azpisarrerakoSense-23.2
    b) "(En) vago, utsean" Lar y Añ. Cf. DAut: "En vago, [...] sin firmeza ni consistencia, [...] en vano".
    azpisarrerakoSense-23.3
    c) ""En balde, [...] utsean" Añ.
    Zeintzuk egiten dabe juramentu utsian edo alperrik? CrIc 57. Jaungoikuaren izen santuba ez utsian arzeia. Astar II 55. Baña alper nekatu, utsian saiatu, / ezingo dau goitu. AB AmaE 347. Utsean eta alperrik egin dogu txarrerako geure bear guztia. Itz Azald 151. Badire eri-handiturik dauden batzu, erraten dutenak ni ilen naiz baño, utsean ari dire; naiz eri-handi, ez daude azkenetara eltzeko. FIr 187. Ezertarakoa ez ote, utsean lan dagikeanean? Zait Plat 139. Jainkorik ezpadago, gure egin-goseak eztu xederik. Utsean ari gera. Izaki ilkor eta aul auek bakar-bakarrik bizi badira, esan nai dut. Vill Jaink 151. Ik bildu, nik zabaldu; utsean ez diagu denborik galdu. EZBB II 15. Ondo erre gabeak [karobiak], da negu guziko nekeak utsean geldituak. TxGarm BordaB 21. Beti ikus eta mikus, iker eta miker, ari behar du Elizak ere, edo hutsean ariko da. Larre ArtzainE 320.
    azpisarrerakoSense-23.4
    d) (Coger) en falta.
    Huna hutsean atzemana izan den emazte ezkonduaren ixtorioa. Lap 226 (V 102). Kaseta itsusiak sakez, ipurdi-pean eman zituzten. Lehen aldikotz hutsean atxemanak. JEtchep 107. Egon zen zenbait egun beha, haren hutsean arrapatzeko. Etchebarne 126.
    azpisarrerakoSense-23.5
    e) (Dv A). (Precedido de gen.). A falta (de). "Baten hutsian, beste bat atzeman du, à défaut d'un il en a atteint un autre" Dv.
    azpisarrerakoSense-23.6
    f) (uts- V-gip ap. A Apend; utz- V-gip ap. Iz ArOñ). A cambio de nada, de balde. "De balde" A Apend. "Utz, utza, utzian emun, darlo gratis" Iz ArOñ.
    Bi egunian an egon naiz eta erekin atzera ez etortzeagatikan, utsian eman ditudala kontu, ardit baten irabazirikan gabe. Apaol 87. Urzo gaixoak umilki / erraiten muse Sarriri / nahi badu den utsian / haren saretan erori / utz dezan igaraitera / bere usatu bideti. Balad 132. Landarak utsean emango zaizkiete. ForuAG 307. Zorion osorik ezin / lortu diruaz utsian. Enb 182. Euskerari buru-eskuak eskeintzez gañera ta utsean eskeintzez gañera, berenetik ipintzen baitue papera ere ta selloa. Ldi IL 105. Eriak sendatu ta beste mirari oiek egiteko eskubidea utsean, ezer kosta gabe eman zaitzue. Ir YKBiz 195n. Beste tokitan lana utsean egiten al dute? Munita 71. Gizon onek utsean erakutsiko ziola, itz eman zion bada Iñigori. Manzi GPatroi 84. Tia, utsian emango diat: bost duro. Ugalde Iltz 59. Tutuluk zentimu gitxi emoten eustan eta aspertu nintzan erdi utsean lan egiten. Erkiag BatB 98. Makilkada bakoitza duroan! Makilla, utsean ematen da. NEtx LBB 198. Oieri jaten kostatzen zaie / baña utsian jaztia. Uzt Sas 64. Urkizutarrak udalari utsean edo erdi utsean emon ei eutsoen lur a. Etxabu Kontu 191. Eskatzen dizunari luzatu / ordañik gabe, utsean, / interesik gabe; ez ibilli / irabazteko pozean. Ataño Auspoa 271, 87. Bi lagunak utsean / hotelen jan da lo, / beti gauza fiñetik, / ez urdai ta talo. Insausti 190.
    azpisarrerakoSense-23.7
    g) (V-m ap. A Morf 361). "Chasqueado" A Morf 361. "Utsean gelditu da, ha quedado chasqueado (V-m)" A EY III 272.
    azpisarrerakoSense-23.8
    h) (G-azp, comunicación personal). (Estar, acabar... el partido) empatados a cero.
    azpisarrera-24
    HUTSEAN BETEAN (V-ger ap. A Morf 361); HUTSEAN BETEAN ERE ( utsean betean be A Apend ). "Utsean betean be, al fin y al cabo" A Apend. "Utsean-betean (V-ger), al fin y al cabo" A Morf 361.
    Laguntzaile etorria baitzera, utsean betean (azkenik). Zait EG 1957 (9-12), 15.
    azpisarrera-25
    HUTSEAN EDUKI. Despreciar, no dar importancia.
    Bada gure izate ergel oni aldatzena ta gogorrena egiten zaion hura guzia gogoz lastantzea, lege eziñausikorra bezala beretzat artu zuen, asmaturik eta billaturik gañera bide ta moduak utsean-idukia izan zediñ. 'De ser despreciado'. Aran SIgn 22. Nere Jaungoikoa zan eta nik utsean iduki nuen. Arr May 46. Anima batentzat zeñ ongarria dan munduaz aztu eta mundua utsean idukitzea. Ib. 153. Bestelako iakintzarik andiena, utsean zeukan. Zait Plat 113.
    azpisarrera-26
    HUTSEAN ERORI. Fracasar, fallar.
    Eztezazula permeti / eror nadin hutsean. EZ Eliç 211. Orobat ezin errezibituak dire presuna gazte, ohore galdu, hutsean eroriak. JesBih 429. Lenengo ukaldia utsean eror baledi, eztu balio urkabe azpian gelditzerik bigarren saioa egiteko. Etxde JJ 205.
    azpisarrera-27
    HUTSEAN IZAN. Estar equivocado, estar confundido.
    Akitatua izan da, ez zela hutsean, haren manatzaleak zirela hutsean eta ez hura. HU Zez 134. Hutsean ginen: etzen ez zubia, baizik merkatu-atherbe bat, gizonak zion bezala. HU Aurp 125. Hutsean ginen: etzen ez zubia, baizik merkatu-atherbe bat, gizonak zion bezala. JE Ber 44.
    azpisarrera-28
    HUTSEAN PUTZEAN; HUTSEAN PUNTZEAN. Sin ton ni son.
    Utsean-puntzean giltzapetu zezaketen egun bat-birako. Ugarte Obaria 127. Ordu ontan, noiz eta gaur... Utsean-putzean etzebillek ori! Ib. 182.
    azpisarrera-29
    HUTS EDO BETE (uts V, Sal, R ap. A; Zam Man 71). A la ventura (dejando a la ventura el resultado de una acción dada). "A la buena de Dios, a salga lo que saliere; litm., vacío o lleno" A, que cita a Moguel. "Uts edo bete, a la buena de Dios. Erreko deustazu bear-bada, baiña or doa iruko urrea, uts edo bete, me lo habrás de matar tal vez, pero ahí va el tres de oros, a la buena de Dios" Zam Man 71. v. HUTS ALA BETE (b), HUTS EDO KAUSI.
    Uts edo bete emoten dituzu osagarri izenekuak. Mg PAb 51. Gauzak berak zekarrena baitzan, berak bezela, beti uts-edo-bete munduan barna amilka ibillia zanak, baserriaren bakea ta isiltasuna zoragarritzat yotzea. Egan 1964, 116.
    azpisarrera-30
    HUTS EDO KAUSI. "Uts [sic] edo kausi (L, BN-ciz-mix-baig, S), a la buena de Dios, a salga lo que saliere; litm., vacío o lleno" A. v. HUTS ALA KAUSI, HUTS EDO BETE.
    Baztertu dute buruzagi nausia, bere gogorat zabilana bethi, huts edo kausi, nehortaz axolarik gabe. GH 1922, 668. Huts edo kausi, zer nahi gertha, Ellandek errana egin zuten beraz hiru egunez eta hirugarren eguneko, Erregeren alaba sendatua zen, sendatua osoki! Barb Leg 135. Eskatuz, huts edo kausi, heian ez ginuen pilota zenbait ukaiten ahal semenarioko gazteriarentzat. Larre ArtzainE 172.
    azpisarrera-31
    HUTS EGIN.
    azpisarrerakoSense-31.1
    a) (gral.; SP, VocS 137 (hutzegin), Gèze (hütsegin), VocCB, Dv, H, Lf Gram 819; uts VP 91r, Lar, Añ, Izt 45v, VocCB, H; hutsgite- Ht VocGr 382; utsekin Lar). Ref.: A (uts egin); Lrq (hüts); Etxba Eib y Elexp Berg (uts eiñ); Gte Erd 121.
    Fallar, errar; cometer falta. "Huts egin dut, j'ai failli, j'ai fait faute. Ez dut hutsik egin " SP. "Errar" Lar y Añ. "(Es) propio de los hombres el errar, gizonen egokia da utsegitea, gizonari dagokana da utsekitea " Lar. "(No dar) palotada, no acertar en nada, guzitan utsegin " Ib. "Hutsegin badut zure alderat, je commis un manquement envers vous. [...] Nahi ninduzun enganatu, bainan oraikoan hutsegin duzu, vous voulez me tromper, mais cette fois vous n'avez pas réussi. [...]Hutseginik erran dut hori, c'est à erreur que j'ai dit cela" Dv. "Huts egin du, il l'a manqué" Lf Gram 819. "Gizonana da gauza askotan uts eittia " Etxba Eib. "Tantua eindda zeukala uts ein zeban " Elexp Berg. "Orrekin aixa da utsegiten (AN-5vill)" Gte Erd 121. Cf. hutsegin.     Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde finales del s. XVI.
    Aitá, huts egin diat zeruaren kontra. Lç Lc 15, 18 (He, TB, BiblE bek(h)atu egin, Dv gaizkia egin, Brunet, Or, Ker pekatu egin, Ol ogen egin). Erran omen diote utsegnik dagola neskatoa. (Pamplona, 1596). ReinEusk 97. Utseginik doaienari erratea nola doaien gaizki. Ber Doc 90r. Huts egiten du zerbitzariak eta haren partez pagatzen du Iaunak. Mat 215s. Aithor ezazue / huts egin duzuela. EZ Noel 110. Zu zerorren kontra huts egin dut. Harb 332. Beldur naiz zerbaitetan huts egin dudan eta lehen danik gaixtatu naizen. Ax 446 (V 291). Gizonak sarri ganbiatzen dira eta laster huts egiten dute. SP Imit II 1, 2 (Mst, Ip hüts egin; Ch eskastu, Leon itzaldu). Süperstizios eta aztiek nola edo zertan huts egiten die? Bp I 87. Beldur naiz, bata baino, bertzea lehenago izendatzeaz, huts egin dezadan. ES 117. Ez dugu huts egiñen haiñitz gauzetan. Ch I 19, 3. Zein dire huts egiten dutenak eginbide horietarik lehenbizikoan? CatLav 120. (V 66) Irurgarrena uts eginik doaiena korrejitzea. El 13. Hainitz gauzetan ezen huts egiten dugu guziek. He Iac 3, 2. Utsegin dezu, esango dirate filosofo bekozkodunak. Lar SAgust 4. Uts egiten duena oarterazoaz zuzentzea. CatBurg 31 (v. tbn. Cb CatV 45, Oe 38, CatB 51, Legaz 34, Itz Azald 120). Berriz ez uts egiteko asmo bero ziñezko bat arturik. Mb IArg I 329. Zerutikako su batek fundi-zetzan haren alderat huts egin zutenak. Lg II 209. Ta utsinbazué zerbaitetán bere intenzioarén bórtxaz, barkazezóla. LE JMSB 417s. Utsiten duena korrejitzea da obra miserikordiasko prinzipala . (139). LE-Ir (v. tbn. LE Ong 128v utsegin). Noiz edo berriz zerbaitean uts egiten badu, damutzen zaio bereala. Mg CC 222. Zeintzuk utsegin darue, biar dan legez juramentu ez egiñaz? CrIc 58. Utsegiten degun aldi bakoitzean, Jaungoikoari barkazioa eskatzea. Gco II 65. Danielek azertau eban ta beste guztiak uts egin ebeen. fB Ic II 231. Kontua ateretan dabela batek mandamentu bakotxian zetan uts egin daben. CatLlo 62. Lotan zegoalarik / apian erbia, / tira eta utsegin. Izt Po 63. Zabilzate xoil úts-inák, éz entendatús eskriturak, éz etare Jangoikoin poderea . EvAN Mt 22, 29. Ikhusiko dugu ardura huts egiten dugula berthute horren kontra. Jaur 378. Irugarrena, utsegin dabena zuzendutea. CatBus 27. Egin dizut agindu guzia, ezertan ere utsegin gabe. Lard 418. Othoitz egin dut zure fedeak ez huts egiteko. Hb Egia 108. Utsegiñ baldin badet iztxoren batean, / barkazioa nai det sosega naitean. AB AmaE 406. Gure egiñkizunetan, batez ere geien utsegiñ oi degun aietan ez utsegitea. Arr May 11. Erreferariak huts eginez, pilota handik atheratzen bada, erreferatua balitz bezala da eta lau metretan arraia. Zby RIEV 1908, 88. Gutitarik huts egin zuen, ez baitzuten urerat artiki. HU Aurp 51.
    ( s. XX) Huts iten duenai korrejitzia. CatUlz 35. Huts egin du komisarioak. Hunen egitateak ez duke uste zuen ondoriorik. JE Bur 192. Saietzetik zartada bat susmau eban, bigurtu zan, baña indarrak uts eginda aieneka lurra jo eban. Kk Ab I 42s. Otoitz au baño gozoagorik ez da izango utsegin duanarentzat. Inza Azalp 146 (73 utsegitteko). Ez eban itzik egiten latiñez, ez utsegitearren. Or Tormes 105. Gure asmoetan uts egin diagu. Alz Ram 127. Ai naiz itzegiten / eztet utsegiten. Imaz Auspoa 24, 131. Buru-has ta beregan / ari da apaiz iauna / utsegin bage esaten / buruz "Berri Ona". Or BM 94. Behin batean, huts egiten du: kristalezkoaren ordez begi ona kentzen du. Mde Pr 72. Erri bakoitzetako agintedunak uts-ezinak ote dira ala uts egin ote dezakete? Zait Plat 130. Oraintxe gora jotzeko mugan geunden, motor batek [...] uts-egin. Anab Aprika 102. Sendagaillu azkarra, utsegiten ez duan erremeioa. NEtx LBB 203. Gurasuak gai ori dala-ta / askotan dute utsegin. Uzt Sas 291. Enetzat segurik, negurrian huts egitea [...] rimaren bilatzeaz sobera hartua naizelakotz izaiten da nik uste. Xa Odol 60. Ez nago ez ni emen etzan-ta nik uts-egin dudalako, nere zaldiak uts-egin dualako baizik. Berron Kijote 64. Gizonok, uts egin da gero ataraten ditugu geienetan kontuak, "Au egin baneu... " eta beste. Gerrika 167. Apustu askotan pasatzen dana: ez badira alkarri laguntzera joaten, geienetan uts egiten da marka onarekin. Albeniz 98. Kanpionek sentimendukeriaz huts egin zuela esan izan da. (In MEIG VI 36). Egia zor du kritikoak, hots, gogoan bata eta ahoan bestea duela ez ibiltzea. Huts egin dezakeela? Noski, ba. MIH 137.
    v. tbn. Iraultza 73. AstLas 14. Dh 125. UskLiB 68 (hü-). Gy 200. Dv Lab 340. Laph 175. Elzb Po 183. Jnn SBi 82. CatJauf 78. Const 32 (hü-). Lf Murtuts 5. Zerb Azk 102. Ardoy SFran 243. Mattin 77 (huts in). Uts egin: CartNav 138. Añ EL1 15. Mg PAb 168. VMg 91. AA II 14. JJMg BasEsc 218. Astar II 167. MarIl 67. PE 149. Xe 169. Ud 86. Bv AsL 164. Ag Serm 166. AzpPr 89. KIkV 62. KIkG 49. EusJok 48. ArgiDL 21. Lab EEguna 77. Ir YKBiz 256. JAIraz Bizia 55. Munita 63. Txill Let 92. Basarri 17. Erkiag BatB 193. MAtx Gazt 67. Gazt MusIx 235. Auspoa 52-53, 284.
    azpiadiera-1.1
    (Con egin elidido).
    Oker ala zuzen, arekin bai ala ez, galdu ala irabazi, uts ala asma. Anab Poli 34.
    azpiadiera-1.2
    Suspender (ref. a los exámenes).
    Azterketan huts egiteari erraiten diote "kalabazak ekartea". Osk Kurl 203.
    azpiadiera-1.3
    (V-m-gip, G-azp, AN-gip, B, BN-arb-lab; H) Ref.: A (utsik); Elexp Berg (uts); Gte Erd 157, 106 y 121.
     (Con partitivo, con determinantes, etc.). "Huts ederra egin duzu, vous avez manqué un beau coup" H. "Eleuke utsik egingo pelotan onek! (V-m), ese no haría pifias jugando a la pelota" A (s.v. utsik). "Porterixa aurrian egundoko utsa ein zeban" Elexp Berg. "Denek egiten ditugu hutsak (BN-arb), utsik egiten ez dugunik ez gaude iñor (G-azp), utsik iten ez dunikan ez gara iñor (AN-gip, B)" Gte Erd 157. "Uts asko egiten du eskolan (G-azp)" Ib. 106. "Ez dugu hutsik eginen (G-azp, B, BN-arb-lab), seguru etorriko gera (V-gip, AN-gip)" Ib. 121.
    Eztu utsik eginen. Rabelais 148. Andrek gizoneki bezi hutsik ezin daidite. E 117. Konsideratzea zeurk ere anhitz huts eta falta egiten duzula. Ax 316 (V 210). Hobe dut beraz, utz detzadan, hutsik eztagidan. ES 123. Beteko gaituzu argi ederrez, batere utsik egiñ ez dezagun zeruko bidean. Lar SAgust 16. Zer huts egiten da ordinariozki kürütze seinhaliaren egitian? CatLan 19. Ene mitilak, alo, / behar duzie dantzatu, / ezpaduzie hutsik egiten / gero untsa aialtu. AstLas 14. Gurasoen kontra egiten diran utsak kontuzkoak dira. Ub 176. Zeinbat uts egiten dan gauza ain biarrian. Mg CO 23. Eztugu zeren dudatu askotan hutsak egiten ditugula ustekabean eta oharkabean. Dh 74. Aren esana eginagaz, ez dozu utsik egingo. fB Ic II 188. Barkatutzeko egindako uts / jakinduria bagea. Echag 223. Eztezazüla hütsik egin arrazü lejitimorik gabe. UskLiB 78. Ideia hunak ar bitzate / bakotxak bere hunetan, / egin hutsak errepara / bizi diren egunetan. Bordel 94. Alegiñaz ezetan utsik egin gura ez leukenak. CatBus 39. (v. tbn. el mismo ej. en CatLlo 86) Hain gare tontoak non bethi huts bera egiten baitugu. Dv Lab 349. Biar dalako bere egun gloriosua, / eneuke nai ezelan utsik egitea. AB AmaE 379. Eskuaraz mintzo zirela huts bat egin gabe. HU Aurp 217. Uts gutxien egiten duenari txanpona ematen dio. A Ardi 139. Beti ebilkozan zain-zain, utsen bat egiten baeban injiñeruari esateko. Kk Ab II 174s. Nahi dauzkitzut / bi pertsu kantatu; / hutsik egiten badut, / zuk, otoi, barkatu! Etcham 215. Sozialistak onetan be uts andia egiten dabe. Eguzk GizAuz 99. Gipuzkoa osoa ere zeartuko nuke begi-itxian utsik egin gabe. TAg Uzt 199. Orrelako txispa edo eskupetaz utsak egiten dituna, a zer nolako eiztaria! Munita 51. Nola konpondu aiz azkenera arte utsik ein barik jokatzeko? SM Zirik 30. Uts aundi bat egin dugu. Izeta DirG 40. Zer huts zuen egina hunek? Ardoy SFran 291. Eguzki lasterrari eta illargiaren aldi negurtuei erne baldin bazaude, eztuzu utsik egingo biarko eguraldiaz. Ibiñ Virgil 78. Ari denak egiten ditu hutsak. Xa Odol 39. Hitzaurregileak erakutsi nahi liguke ez dela huts hori oharkabez egin. MIH 170. Ez zuen bere egitekoan hutsik egin. MEIG III 54.
    v. tbn. Volt 135. Hm 194. FPrS 2s. O Po 36. Gç 155. Ch I 25, 5. CatLav 23 (V 19). He Gudu 158. Mst I 14, 1. Lg II 123. Mih 66. Brtc 162. Xarlem 1473 (hü-). Monho 50. Jnn SBi 56. Elsb Fram 161. Ip Hil 192. Arb Igand 170. CatJauf 82. Const 24 (hü-). Zerb Azk 99. Mde Pr 168. Uts-: Mb IArg I 83. JJMg BasEsc 211. Astar II 161. Añ EL2 245. Ur MarIl 10. PArt in Bil 171. Legaz 53. KIkV 62. KIkG 49. Alz Ram 89. Enb 82. Otx 51. Ir YKBiz 2. SMitx Aranz 128. Bilbao IpuiB 77. Zait Plat 53. Etxba Ibilt 477. Uzt Noiz 36. Onaind STeresa 55.
    azpiadiera-1.4
    (V-gip ap. Etxba Eib; VocBN, H; uts- VocB) (Con objeto directo explícito). Errar, fallar algo. "Manquer un gibier sur lequel on a tiré" VocBN. "Manquer un coup, ne pas atteindre un but, un gibier que l'on vise, manquer une affaire, un mariage, une occasion de gain. Ukhaldi, pilota, xedea, ihizia, egiteko bat, ezkontza bat, irabaz bide bat huts egitea, [...]" H. "Errar el tiro <di-> o golpe" VocB. "Uts eiñ eban pelotia eta galdu eban tantua" Etxba Eib.
    Eta kolpea huts egin bada ere, eztela zure faltaz edo zu hartako ez gai izanez. Ax 8 (V 4). Ez baitzuen huts egin pontu xoil bat ere. Mih 89. Pauso au utsegiten badezu betiraunde guziko utsegiña izango da. AA III 457. Nola, irten bezala / txitoa arraultzetik, / ez duen utsegiten / mokoka alerik. It Fab 158. Egun batez eskolako orena huts egin zuen harekin sobera egonik. Laph 88. Sakramentuak maiz eta ondo / errezibitzen badira, / pausorik ere utsegin gabe / zeruetako glorira. PE 30. Donianeko ihiztari batek aintzineko astean huts egin erbi bat. Barb Sup 29. Ezker-eskubi sendoak dauzka, / naiz kolpe batzuk utsegin. Basarri 89. Basurdeak / oihanean zaudela, / urrunegi izanez / huts egin tuztela. In . Xa EzinB 64. Ain berezkoa al du, bada, kondairak zenbat auntz pasa diran banan-banan jakitea, bat bakarra utsegin ezkero, andik aurrera jarraitzerik ez izateko? "Se yerra". Berron Kijote 223. Huna nun tiratzen dautan ukaldi bat burutik beheiti. Bainan huts egin ninduen. Etchebarne 72. Sapaitik jeisterakoan, ankak azkeneko ziria utsegin, lurrera erori eta aurra galdu. JAzpiroz 205.
    v. tbn. Lg II 120s. JesBih 408. Elsb Fram 99. Uts egin: fB Ic III 318. Echag 227. Ud 146.
    azpiadiera-1.4.1
    (Sin egin).
    Laster ill eban agoaz einda putz, / baña atzamarragaz txoria eban uts. AB AmaE 310.
    azpiadiera-1.4.2
    Perder (el camino). "Bidea huts egina da, il a manqué le chemin" SP. "Desaviar, bidagetu, bidea utsegin" Lar. "Descarriarse" Añ. "Bidea hutseginik ibili naiz, j'ai manqué mon chemin" Dv. "Bidea huts egitea, manquer son chemin, s'égarer. On dit également à l'intransitif" H. .
    Itzul nazazu huts egin dudan bidera. EZ Man II 124. Bidea huts eginak, errebelatuak dabiltza. Ax 479 (V 310). Beraz egiaren bidea utsegin, ta erremedio gabe betiko galdu naz. Cb Eg II 153. Arren lagunzadazu jornada ta tranze onetan zeruko bidea utsegin ez dezadan. Cb Eg III 299s. Adikatu ta aspertu ginian bide galdubetan. [...]. Utsegin genduban egiazkua. CrIc 34. Beraz utsin dugu egiaren bidea ta galduak gara . (139). LE-Ir. Bideak uts eginik or-emen neketuten dirian bidezkoak legez. Añ LoraS 139. Pensamentu on baten paltia gaiti uts egiten ditugu bide zuzenak. fB Ic I 3. Gertatzen bazaio iñoiz edo berriz bideak utsegitea. Izt C 227. Bada bidea utseginda, izugarrizko aitzarte edo leize-moduko batean beera [...] irristatu ta amildu zan. Aran SIgn 87s.
    azpiadiera-1.5
    (V-gip ap. Elexp Berg; H) (Con dativo). Fallar a alguien o a algo, defraudar. "Diruak huts egin zioen, l'argent lui fit défaut" H. "Bihotzak huts egin deraute, le cœur leur a fait défaut" Ib. (s.v. hutsa). "Zeozetan uts ein botsut, barkatu" Elexp Berg.
    Batak bertzeari zerbaitetan huts eginagatik, elkharri pairatzen eta barkhatzen diote. Ax 315 (V 209). Eskergabetasun ahalkagarri bat liteke, orhoitzapen huni huts-egitea. He Gudu 143. Meditazionean egoteagatik, bere eginbideari huts-egitea edo bere aitzinekoak haserre-araztea. Dh 100. Etzen gabetuko saindu handi hura, baldin bere bokazioneari huts egin izan balio. Jaur 403. Bere usteak utsegin zion. Lard 37. Urthaldi batek huts egiten baderoku, bertze erresumetara dirua miliunka igorri behar dugu. Dv Lab 86. Iñazio mendiz heldu balitz, jaun aphezak huts egin liro. Laph 145. Egiyari uts egiten badeutso, beti izango da pekatu ilgarria. Itz Azald 89. Zor zaioten errespetuari huts egin denetz. CatJauf 16. Ez nai naun erran deusere, usterik uts egiten niola. Mdg 141. Zaukaiat urreak jende xeheari uste gabetarik huts egin dakon. JE Bur 118. Amari huts eginik orai dut bihotz-min. Ox 25. Petri handia, nere ametsak zerbaitetan huts egin badautzu; amets bat baizik ez zen. Barb Sup 16. Erregearen anaiak siñistu alare, nik utsegin niola: au naigabea! Or SCruz 123s. Arpetarrak uts egin digute gaur. Geienak, aberri-miñak ukituta, aldegiñak dira, or beeruntz. Ldi IL 23. Nere ta onen maitasunak ez dizu uts-egingo. Zait Sof 153. Ezertan uts egin balie barkatzeko eskatuz [...], ugazama ta aizpak besarkatu zittun. Etxde AlosT 105. Ongi igarria zeukan Mirenen otoitzak uts egingo ez ziotela. JAIraz Bizia 96. Egun hartan usteak ez zigun huts egin. Mde Pr 294. Berak ero gogotik galdeginen zuen [bataioa], bainan etzezaken holakorik egin bere jaunari huts egin gabe. Ardoy SFran 225. Al baldin bazan lagun urkoai / ez ezertan e utsegin. Uzt Sas 344. Ez digu-ta uts-egingo gure Jainkoak gauza guzien emaille danak. Berron Kijote 203. Ezertan uts egin badizut, barkatu, Joxe! Ataño TxanKan 175. Ez deidala utsegin itxaropen onek. BAyerbe 182. Ez biezaie behintzat huts egin euskaltzaleen laguntzak. MEIG III 53.
    azpiadiera-1.5.1
    Errar, fallar (un tiro, un golpe).
    Bigarren tiroak ere uts egin zion. Etxde JJ 156. Ik eman nai kolpeak uts egin dik. Ib. 77. Tiroak uts-egiña zala bere damu bakarra eta etzula etsituko ura iltzeaz. Ib. 169.
    azpiadiera-1.6
    (Con egin elidido). Defraudar, fallar.
    Ni zure bersoak milixkatzeko irrikitzen ta zuk uts... Ldi (in Or BM 8).
    azpiadiera-1.7
    Errege Dabitek bertzeren emaztearekin huts egin zuenean, anhitz enseiu eta itzul-inguru egin zuen. Ax 423 (V 274). Begiratuko zara emaztekin huts egitetik ere. Ib. 377 (V 249).
    azpiadiera-1.8
    Faltar (a la palabra).
    Eztio segurki huts eginen bere hitzari. Dh 236.
    azpiadiera-1.9
    "Manquer, se dérober, s'affaisser. Zuribi mail batek huts eiten badarotzu, egina zutaz, si un échelon de l'échelle manque sous votre pied, [...]" H.
    Senar gaztea, maila bat huts egin bailukean, eskaileran goiti behera nola erori zen. Mde Pr 184.
    azpiadiera-1.10
    Gerrikoarekin, noski, zintzilik zegoala-ta, uts edo gaizki egiten ba-zuan ez zan lurreraño erortzen. Anab Poli 104.
    azpiadiera-1.11
    Fallar (un órgano, etc.).
    Ai Jauna, hitzak huts-egiten darot, dohabetasun huntaz behar bezala mintzatzeko. Dv LEd 224. Merik, oroimenak uts egiten baitio, ezin du areago abestu. Ibiñ Virgil 59. Urkuluko toki xoragarrien erakustera joana zelarik kanpotiar batzuekin [zendu zen] . Larre ArtzainE 120. Honela goraipatu zuen Emeterio Arresek, buruak huts egiten ez badit. MEIG V 81.
    azpiadiera-1.11.1
    (Sin egin).
    Kemenak uts-eta nekez bainoa, / zalantza dut zârtu naizelakoa. 'Me falta el brío'. Ldi BB 128.
    azpisarrerakoSense-31.2
    b) (V-gip).
    (Con compl. en alativo). Fallar, no asistir. "Iru egunetan uts ein ddot klasera" Elexp Berg.
    Orrako plazako piestetara utsegiten ez dabeenak, dinot, diriala pekatubaren bildur gitxi daukeenak. fB Olg 52. Itxiko zeunkezala beste zeregin gustijak mai atara ez uts egin edo faltetarren. Astar II 233. San Pedro biramoneko ibillaldira ere uts-egingo ote-zuten beldur bide ziran. Eguzk RIEV 1927, 430. Neskak ezin dukete utsegin dantzara. Or Eus 15. Arrastiko eleizkixunok, nai domeketako errosarioa [...] ederto baten egiten zirean Ipiñeko eleixan eta etzan gedituko auzotegien andra-gixonik euretara uts egingo oanik. Akes Ipiñ 14. Gazteak, edonora uts egiten baeben, olantxe esaten eben. Etxabu Kontu 17. Batzarretara uts egiteko eragozpen gogorrak biar ziran. Gerrika 155.
    azpiadiera-2.1
    (Con partitivo).
    Batek be ezebala utsik egiten eleizara domeka ta yaietan. Kk Ab II 173. Domeka-arrastietan Ipiñeko errosariora utsik ez oan eiten. Akes Ipiñ 32.
    azpiadiera-2.2
    (BN-arb ap. Gte Erd 106 ; H (+ uts-)).
    (Con objeto directo). Fallar (a una comida, a la misa, a la escuela...), faltar (a), no asistir, no acudir. "Manquer, ne pas assister. Besta bat, barazkari bat eztu huts egiten, il ne manque pas une fête, un dîner" H. "Horrek eskola usu huts (eg)iten du (BN-arb)" Gte Erd 106.
    Meza osoa edo pharte bat bere faltaz huts egiten dutenek. Brtc 58. Beinbere ez uts egin meza santa adoragarria. Añ EL1 12. Uts egiten badau konsagrazinoia bakarrik [...] eztau meza enzungo. Astar II 197. Ze pekatu egiten dau [...] mezia uts egiteko peligruan yarten danak? CatLlo 49. Arrazoin lejitimorik gabe, huts egitea bilkhuak, marka da kongregazioneaz estimu guti egiten dela. JesBih 427. Biltzarre hek huts egiten zituen Iñaziok, igande zelakotz. Laph 110. Etxetik kanpo egin duen azken urratsa, ja eri zelarik eta zoin zen eri zakielarik, egin du, ez nahiz Donibaneko konkurra huts egin. HU Aurp 159. Gizon gazte bat ezagutu izan dut ez baitzuen bezperarik sekulan huts egiten. Arb Igand 135. Meza huts egitea, entzuten ahal delarik [...], hori da bekhatu mortal bat. EgunO (in Arb Igand 179s). Ikhusi behar da: Meza saindua huts egin denetz igandetan. CatJauf 15. Zirka hori ez du huts egin behar Martik! JEtchep 40. Goizian goiz, eziñ uts eiñdako eiza-aldi baten partian izan biar zala. Etxba Ibilt 484. Meza utsegiteko / bagendun bildurra. Uzt Sas 110. Ezkontza ori ezin zitekean utsegin. TxGarm BordaB 187. Hola hutseginak nituen soldado gazteek egiten dituzten klaseak. Larre ArtzainE 175.
    azpiadiera-2.2.1
    "Manquer, ne pas observer. Barura huts egitea, manquer un jeûne" H.
    azpiadiera-2.2.2
    (H).
    Perder (el tren, el barco...). "Manquer, ne pas arriver à temps. Untzia, meza huts egitea, manquer le bateau, la messe" H.
    Bortz orenak! Treina huts eginen dut. Barb Sup 155. Jaunak depexa hau joaten dio andreari: "Treina hutsin. Bihar partituko oren berean". Andreak ordainez depexa hau: "Oren berean partituz bihar ere hutsinen". Egunaria 22-9-1960 (ap. DRA ). Trena uts egin dot. Erkiag BatB 167. Nere nahiz, kanperoak treina huts egin duela! Larz Iru 76. Ez baitzuen gehiago auto aren hutsegiteko beldurrik. Larre ArtzainE 54.
    azpiadiera-2.2.3
    Faltar, fallar (un día).
    Bialduten deutsazu [...] ogi erdija basora irudogei urtian, egun bat bere uts egin bagarik. fB Ic I 70. Berrogoi urtez holaxet izkiriatu ukan ditu arrats guziez, bat huts egin gabe. JE Bur 160. Nere Iñaxio onak, ez du egunik utz egin ni ikusi gabe atzo artean. Ill Testim 16s. Egun bat uts egin bage, / otoi ta asperen, ertsa baititut / San Mikel eta Trinitate. Or Eus 252. Meza entzuten zuen egunik utsegin gabe. TAg Uzt 110. Erriko pesta egunean asi ta iraillaren 14garrenera [...], apaizak etxun egunik utsegiten. Or QA 74. Anjelen berri jakiteko aitzakiz, egunik utsegin gabe, an joaten zan mutillaren etxera gure neskatxa. NEtx LBB 143. Amabost-aldi batian iñoiz / utsegin gabe egunik. Uzt Sas 174. Iru urterekin asi ta gaur arte, soldaduskako biak besterik ez dizkiñat utsegin. Ataño MLanak 165. Baten utsegin gabe / berrogei urtean, / egun batean [Urkiolara] joan da / etorri bestean. Ayesta 45.
    azpiadiera-2.3
    (Con dat.).
    Egiteko lehiatürik bagünü, goizan Jinkoaren othoitziari huts egin ahal giniroa? Bp I 126. Nola egon, nola huts egin ohiko atsalaskariari? Zub 98.
    azpiadiera-2.4
    (Sin compl. explícito). "Manquer à un rendez-vous" VocBN . "Manquer, ne pas se rendre en un lieu. Uste ginduen eta uts egin du, nous l'attendions et il a manqué de venir" H.
    Laztanagana oi izan ninzan / uts egin baga giadua. Lazarraga 1193v. Eskatzen dio len bezala kongregaziora joateko baimena ta joaten da bein ere uts egin bage. Mb IArg I 329. Pidaian nekeak iraganik ere mendiz doatzinak, halere sekula ez dute huts egiten. Zub 79. Belek baizik ez zuten huts egiten... aski goizik hor izanen ziren ordea. Mde HaurB 5. Astero-astero, iñoiz uts egin bage, Bidanitik Usoa bere alaba kuttuna ikustatzera joaten zitzaion. Etxde AlosT 83. Zer zala-ta ez agertu neskatillea? [...] Jonek amesak ames egiten jarrai egian, beraizik uts egin ete eban Zuriñe ederrak? Erkiag Arran 68. Ia langile guziek or diren edo norbaitek uts egin duen. Izeta DirG 37.
    azpiadiera-2.4.1
    (Con partitivo o determinantes).
    Bertoldak be ezeban utsik egin eta berak oi eban lez agertu zan. Otx 37. Egun-sentiak ez eban utsik egin. Erkiag Arran 154. Egunean eguneango bezerua, iñoiz bere utsik egiten ez ebana. Ib. 138. Ez neban uts bat be egin, illuntze guztietan ontzikada esnie Iruzubietara eroan barik. Gerrika 35.
    azpiadiera-2.5
    (Sin egin). "Gure ardurarik eza andia da gero, ain ordutan dala aparia ta banoa, asten naz begira ta batak uts, besteak uts, danak uts (V-m), [...] empiezo a mirar y el uno falta, el otro falta, todos faltan" A.
    Mezamutillak uts, ni meza laguntzen. Or Poem 529.
    azpisarrerakoSense-31.3
    c) Abortar.
    Hire ardi eta ahuntzek eztitek huts egin: eztitiat ian hire arthaldetako xikhiroak. Urt Gen 31, 38 (Dv barret egon, Ol ekost egin, Bibl ilortu; Ur etziran izan antzuak, Ker ez dabe umerik galdu, BiblE ez dute umerik galdu).
    azpisarrerakoSense-31.4
    d) Vaciar. "Capulare, eltzeak [...] hutsegitea" Urt IV 221. v. hustu.
    azpisarrerakoSense-31.5
    e) Perder, extraviar. "Bidean hutsegin duzu aita, vous avez manqué votre père" Dv.
    azpisarrerakoSense-31.6
    f) Perder, echar a perder. "Manquer, ne pas réussir. Okhinak labaldia huts egin du" H.
    azpisarrerakoSense-31.7
    g) Omitir, dejar de hacer o de decir algo. "Zerbait hutsegin dut khondu hortan, j'ai omis quelque chose dans ce compte" Dv.
    Hura da akzione saindu bat, zeina ezbaitu huts egin behar, baldin traburik ez badu. CatLav 346s (V 168). Har bere onthuruntzak oren erregelatuetan [...], aitzineko eta ondoko othoitzak huts egin gabe. Dh 54. Baretonsdarrek betiko zerga / pagatzen zuten utsegin. "Dejaron de pagar". Or Eus 207. Auleriz aren agiriko agindurik uts egiten badu norbaitek, eztiote karidade aundirik agertuko jorraketa lanean. Etxde JJ 213. Ez naiz hasiko denak izenda beharrez, / hartzedun haundienak huts egin beldurrez. Xa Odol 317. Ariak konta nai izan ezkero bat bakarrik ez litzake noski kontaketan uts egingo. Berron Kijote 173s. Danak, bat bakarrik utsegin gabe, kantatzea nai al dek? Ataño TxanKan 78. Amaika aldiz bat uts egin gabe kantatzen nituan [bertso auek] . Insausti 16.
    azpiadiera-7.1
    Dejar de.
    Haurrek katiximara ethorzea huts egiten dutenean. CatLav A, 8r (V 9). Halako besta-buruetan ez lukete jende debotek huts egin behar sakramenduetarat hurbiltzea. Dh 58s. Egun oroz eta ahalik goizena entzun meza seindua. Ez huts egin hartan egitea komunione izpirituala. Ib. 53. Ez dezagun egun xoil batez ere, huts egin ethortzea haren aldarearen oinetara. MarIl 65. Etzuen nihoiz huts egiten mezaren ematea. Jnn SBi 53.
    azpisarrerakoSense-31.8
    h) Faltar, no haber.
    Hango palazioan (aux Tuileries) asko gauza andeatuak ziren, eta beste zenbaitek arras huts egiten zuten. Elsb Fram 88. Huts egiten daukute, bidea egiteko errotik atera zituzten agina batzuek! Zerb Azk 17. Neregatik ez du ez utsik egingo aiñ grazi oneko usarioak. "No falte". Berron Kijote 91.
    azpiadiera-8.1
    "Egun batez urkhatua izanen zare, ez duzu hutsegiterik, un jour vous serez pendu, c'est infaillible" Dv.
    azpisarrerakoSense-31.9
    i) (G-azp, AN-5vill, BN-arb-lab, S ap. Gte Erd 121 y 157; VocBN, Lf Gram 819). Faltar al respeto, ofender. "Manquer, offenser quelqu'un" VocBN. "Huts egin dio, il lui a fait affront" Lf Gram 819. "Iñorekin uts egin gabe (G-azp), mintza zite nehori hutsik egin gabe (BN-arb, S)" Gte Erd 121. "Hitz horiekin huts egin diozu (BN-lab), uts egina izango det orrekin (G-azp), elkarrekin uts egiñak dira (AN-5vill)" Ib. 157.
    Nola huts egin zuten elgar Piarrek eta Ñakerok? Barb Sup 181.
    azpisarrerakoSense-31.10
    j) (G-azp, S). Ref.: Gte Erd 150 y 193. "Gauza hutsa behar dute haserretzeko (G-azp), utsegiten errexa da ori (G-azp), igui antzean dago, dabil (G-goi)" Gte Erd 150. "Hitz bat aski du huts egiteko (S)" Ib. 193.
    azpisarrerakoSense-31.11
    k) Dejar pasar.
    Illeta eguna, egun bat uts eginda, martitzen 1 zan, eta eguenian izateko geratu giñan. Gerrika 143.
    azpisarrera-32
    HUTS EGINARAZI. Hacer errar, hacer fallar.
    Ez da ez errespetu humanorik, ez konplasentziarik, ez intresik adixkidetasun horrek galdegiten duenari huts <hutz> egin arazi behar dautanik. Jaur 140. Muxikoetan hasi nintzenean, begi guziak nere aldera itzuli zituan! Bakhotxak hatsa ere doi-doia hartzen zian, beldurrez den mendren harrabotsa eginez, huts egin-araz zezan nik egiten nituen piko edo haizturretarik bat! Elzb PAd 71. Harri kizkor madarikatu bat, [pilota] makurtzen duena eta huts eginarazten. JE Bur 30. Sastakaia Usoaren soñera eldu baño len, erallearen besondoa okertu aal izan zun ukaldiari uts egiñeraziz. Etxde AlosT 102.
    azpisarrera-33
    HUTS EGINEZ. Errando, fallando, cometiendo falta.
    Laur gisatara, gogoz, hitzez, akzionez edo obraz eta hutz eginez edo omisionez. CatLav 163. (V 83) Ordukoak dira San Agustiñen odeiak, gereizeak, utsegiñez arkitu zan ezkerozkoak; ez bataiatu zanetik egiñak eta ikusiak. Lar SAgust 7. Jaungoikoaren lege santua ausitzea edo pensamentuz edo deseoz edo hitzez edo obraz edo utsegiñez. Gco II 12s. Barkatu baño urbilen aldian, irriak utsinez eginen dugu. FIr 156.
    azpisarrerakoSense-33.1
    Utsegiñaz-utsegiñaz, zuzentzen dira utsegiteak. EgutAr 2-11-1957 (ap. DRA).
    azpisarrera-34
    HUTS EGIN GABE. a) Sin faltar, sin fallar. "Uts eiñ barik, sin falta. Domeka guztietan, uts eiñ barik, etortzen zan bazkaittara" Etxba Eib. v. HUTSIK GABE.
    Berthute guztiak / koroatzen tunak / huts egin gabe duk obra / onetan iraupena. EZ Eliç 121. Itz oek, utsegin gabe, gorde beharko ziralako. Ub 31. Eguna eta gaua, uda eta negua bere denboretan, behinere huts egin gabe, ekhartzen derauzkigute! Arb Igand 147. Bi alderdietako yende multxo bat biltzen da han, [...] turistak ere huts egin gabe, harat heltzeko bospasei ordu mendiz ibilikan. Zub 53. Asteazkenero, uts-egin gabe, arki dezakezute "Euzkadi"-ko "Euzkel-Atala"-n "Otxolua"-ren idazki mamia. Ldi IL 88. Lagunduko zioten uts egin gabe beste bost egunean. JAIraz Bizia 40. Otordu oro, maia bedeikatu aurrean geren otoitza egiten zietenagu, utsegin gabe. Or QA 110. Izakiak beti, uts egin gabe, berdintsuki jokatzen duela oarturik. Vill Jaink 46.
    azpisarrerakoSense-34.1
    (Con suf. -ik).
    Zeure eginbearrai eta zereginai utsik egin baga. Itz Azald 203. Orrek ekaitza berekin oi du / utsik egin bage ekarri. Or Eus 262. Ez eutsan ba ipinten egunero-egunero, utsik egin barik, arrautza gorri-biribil bat? Bilbao IpuiB 255. Afal ondoan goan ziren denak komisariara utsik egin gabe. Izeta DirG 81s. Bai, osaba. Etorriko gara, utsik egin gabe. Ib. 96. Ar nezala urrengo goizean, utsik egin gabe, Aljer-erañoko txango luzean eramango ninduan ega-ontzia. Anab Aprika 99. Arturo erregeren egite aundiak, gure gaztel-erromantzean, utsik egin gabe, Artus izena ematen zaiona. Berron Kijote 142. Ikuskari beldurgarriak, egiaz dira beldurgarri eta atsegingarriak egiaz atsegingarri, behin ere hutsik egin gabe. MEIG I 198.
    azpisarrerakoSense-34.2
    b) (Uso adj.). Inmaculado, puro, casto.
    Ama kastoa, / ama xahua, / ama huts egin gabea. EZ Eliç 393.
    azpisarrera-35
    HUTS EGINIKO. "Omisión, pecado de omisión, [...] uts-eginiko pekatua" Izt 84r. Tal vez confusión con -neko (v. HUTSEGINEKO s.v. hutsegin).
    azpisarrera-36
    HUTSEKO (Dv). De puro, de mero, de simple. v. HUTSEZKO.
    Ogei eguneko ur ta ogi utseko baraurra. Mg CC 153. Ez bada pensau amarren primizijaak dirala borondate utseko emokari batzuk. JJMg BasEsc 204. Suerteko jokuak eragotzita dagoz lege guztietan, deskuido utsekuak dirialako. fB Olg 29. Ez ezelan bere ta bai ao utsekoa ta begitandua. CatBus 50. Gelditu zedilla lurra bere itsura utseko gauzakaz. Ag AL 166. Oker egote ori eretxi utzekoa danean, tira; baiña sarritan eretxi oker orreik egitera bultzatzen dabe gizona eta orduan kontuak! Agur 17-2-1973 (ap. DRA). Munduko olerkaririk famatuenetako bat izan bait-zan, ez España utsekoa bakarrik. "No sólo de España". Berron Kijote 84. Estaltzeko era hau, eraikileak erabiltzen dutenaren alderantzizkoa izanik, mukulu egiazkoena da eta itxura hutsekoa. MEIG IX 128. (en colab. con NEtx)
    azpisarrera-37
    HUTS EMAN.
    azpisarrerakoSense-37.1
    a) (G ap. A; uts emon V ap. A). (Aux. trans. tripersonal). Fallar, defraudar. "Defraudar, claudicar, dar mico (pop.). Laurok gengozan alkar artuta, [...] ta azkanengo orduan batek uts emon euskun (V-m), [...] y a última hora uno nos dio mico, claudicó" A.
    Ikusi geinkez zerutik jausten / izarrak baña, / ez uts emoten Pedrori / esan eutsazanak. AB AmaE 131. Maria Birjiña errukitsuak, beste askori bezela, eskua eman ezpalio, bere promes guziai aisa eta erraz utsemateko usteetan. Arr May 85. Uts emon deuste neure itxaropenak. Echta Jos 111. Txorijak, baña, eguak dabez: / Uñai uts emon, egaiz gorantza. Enb 61. Non inoiz edo behin beldur bainaiz ez ote dion lur horrek huts emango egun edo bihar. MEIG IX 96.
    azpiadiera-1.1
    Gure sentiduak uts ematen dute gauza askotan. Mg CC 197. Onetariko barriak, orain baino lenago bere, sarri zabaldu dira, baina beti uts emon dabe. Ezale 1897, 39b. Arexek garriko madarikatubak uts emon ezpaleust emon, naiago ixango neban iretargijarenera eruan ixango baninduben. Otx 158. Lotzaiki orrek uts emon ezkero, araudirik oso ta bikañenak be ondoren onik eztakarre. Eguzk GizAuz 190. Lan-saioak urritu dirala edo lanak uts eman duala-ta gintzari langillez arindu bearra baletorkio. EAEg 13-11-1936, 285. Duda gogorra sortu jatan, [martxa-aldakuntziak] uts emongo ete eustan beragaitik. Gerrika 163. Iru bider intentau dozu zeure burua suizidetie, baña irurak uts emon dautsuela esan zeinke. Ib. 170. Gai direnek ere, huts ematen dute neurrian eta tamainan. MEIG IV 125.
    azpiadiera-1.2
    (Con determinantes).
    Sinistu biar ditugun gauzaak dirian legez, Jangoikua elexiari agerturiko egija utsik emon ezin leijenak, ez da esan biar ala izan dedilla, ezpada alan da . Mg PAb 161. Nik dakidan osagarria, da utsik emongo ez dabena, guztiz erraza eta batbere minik egiten ez dabena. Itz Azald 109. Uste eta sinistu ez daiten, gure Jauna geisoaldian artutea dala eriotzearen ezaugarri ziurra eta utsik emon ezin leikeana. Ib. 161. Iru aldiz emon dau / etorteko itza, / oraiñarte danetan / emon dausku utsa. BEnb NereA 214. Emen agertu ziran, uts aundirik emoteko arrisku barik, askoren arpegiak. Gerrika 278.
    azpiadiera-1.3
    (Part. en función de adj.). Fallido.
    Gaitzaldiak, familien ondamendi eta ez bearrak, leku on galdu hura, esperanza eder utseman aiek, jaso zizuten gezurrezko asmazioa. Arr May 39s.
    azpisarrerakoSense-37.2
    b) Faltar, no asistir.
    Lendakariak uts emango balu, kanpora joango balitz edo gaisorik aurkituko balitz. EAEg 2-2-1937, 960. Ta batzuk uts emon arren, baeuken maixuak naikoa mutil eskoletan. Etxabu Kontu 18.
    azpisarrerakoSense-37.3
    c) Desistir.
    Gogait-egindda uts-emon egin eutsen jazarkatziari. Otx 60.
    azpisarrerakoSense-37.4
    d) Anular, dejar sin efecto. v. hutsaldu.
    Orrela ematen dezute uts Jainkoaren agindua zuen oituragatik. Ol Mt 15, 6 (Dv hutsaldu). Gure buruzki zan ill-agiria, uts eman du. "Evacuatum". Or Aitork 181.
    azpisarrerakoSense-37.5
    e) "Utz omon, dejar. Se usa en sentido amenazador, como si se dijera, ¡no me toques!" (V-ger). Ort Voc.
    azpisarrera-38
    HUTSERA BOTA. Despreciar, rechazar.
    Ez egiteko nik aginduta dauzkadan gauzak eta utsera botako bazendute nere elkartasuna. Ur Lev 26, 15 (Dv alfer bilhakarazi, Ol, Ker, Bibl, BiblE (h)autsi). Utsera bota edo desprezijauko ez lituke mundutaarreen esamesaak. JJMg Mayatz 113. Ez zaitez arren aaztu zeure Amaren zizpuru ta dolorezko erregubakaz, ez eizuz utsera bota. Ib. 242. Bialdu leikezala legortasuna, sikutea, arriya, gorriñea, langillearen neke eta izerdiyak utsera bota eta ezereztuko dituezanak. Itz Azald 94.
    azpisarrera-39
    HUTSERA ETORRI. Convertirse en nada, anularse.
    Gizonik andienen izen ta entzutea laster asko utsera etortzen dan era berean. Ag G 12. Ainbeste ta ainbeste jartzen da orain... Bildur naiz utsera etorriko ote dan. Munita 71.
    azpisarrera-40
    HUTS ERAGIN.
    azpisarrerakoSense-40.1
    a) Hacer fallar, hacer errar.
    Hirur etsai herratsuek / zerotzuten gerla egin, / Iaunaren legean nahiz / nonbaitik huts eragin. EZ Noel 153. Egingo dabela diabrubak alegin guztia, kristinaubari uts eragiteko estaduba artuten. fB Ic III 316. Uts eragin nahi dunik aunitz atzeman dut; uts egin nai dunik iñor ez. Or Aitork 272.
    azpisarrerakoSense-40.2
    b) Dejar, hacer dejar. En AxN se explica huts eragiteko (563) por utzierazitzeko.
    Anhitz enseiu egin dinat, hire horretarik begiratzeko eta orai daramanan bide gaixtoaren huts eragiteko. Ax 561 (V 358). Herabia da aisan eta phausian izateko amurio desordenatü bat, zuñek gure eginbider hüts eragiten beiteikü. CatS 9.
    azpisarrerakoSense-40.3
    c) "Despintar, desvanecer, iges, utseragin" Lar.
    azpisarrera-41
    HUTS ERAGINARAZI. Hacer fallar.
    Zure manuetan nahiz / huts eragin arazi. EZ Eliç 248.
    azpisarrera-42
    HUTSERA JOARAZI. Menospreciar, despreciar.
    Ala konfesatzen dira asko jente gazte txit gaizki, ondo agertu gabe bekatuak ta utsera joerazita gauza astunai. Mg CC 111.
    azpisarrerakoSense-42.1
    "Hacer parecer pequeñas o nada a las culpas graves, utsera yo eragin gauza astunai" Izt 32v.
    azpisarrera-43
    HUTS ETA GABE. "(Quedarse en) cruz y en cuadro, uts eta gabe geratzea" Lar.
    Galzen ditu grazi berarekin len egin zituen irabanz guziak eta gelditzen da sekulan bat ere egin ezpalu bezain uts eta gabe. Mb IArg I 171. Kenzen diezte zituzten titulo, esku ta gauz guziak eta utzi ditu alakorik bage bizitu diranak bezain uts eta gabe. Ib. 205.
    azpisarrera-44
    HUTSETAN.
    azpisarrerakoSense-44.1
    a) Errando, fallando.
    Ontzi, izar, eguzki-illargien ioan-etorrietaz utsetan atzeman zutenean, aren bekoki madarikatua ederki nabarbendu zan. Or Aitork 107.
    azpisarrerakoSense-44.2
    b) En nada.
    Euskal herritik aski urruti nabil aspaldian eta ez dakit asmo hori hutsetan gelditu den ala ez. MEIG IX 43.
    azpisarrera-45
    HUTS ETA PUTZ. Vacío, insignificante.
    Egiñalean aritu-arren, uts eta putz-askoa atera zitzaidan. Ldi IL 32.
    azpisarrerakoSense-45.1
    (Det.). "Utsa ta putza (V; msOch), pobre y soberbio; litm., vacío e inflado" A.
    Esiodaren iakite utsa ta putza itsuskeriz bezten du. Zait Plat 30.
    azpisarrera-46
    HUTSETIK (G-azp ap. Gte Erd 310). De cero. "Utsetik (G-azp), [...] deusetik (BN-arb)" Gte Erd 310.
    Utsetik asita egiñeratu zituen iru batalloi. Izt C 505. Soldadutza utsetik asirik bere egikera prestuen bidez igo zan malla aiñ goititura. Ib. 488. Zure anima utsetik atera zezan baño len, utsa zala, utsa balio zuala eta utsean geratuko litzakeala bereala. Arr Orac 72 (ap. DRA). Ezerezetik egitea da zerbait utsetik ateratea. Itz Azald 26. Amar amaika urteko aur bat agertu zitzaidanan nere aurrean, utsetik atera bailitzan. Or QA 94. Utz akiok orreri Santxo, eta utsetik bada-ere indar-bete adi. Berron Kijote 170. Eta utsetik asi biar, gañera barrien barriz, irurogei urte lepuan-da. Gerrika 116. Han du erak idurizko leku aldagarria itoka, zapalduta, hutsetik sortua. MEIG IX 119. (en colab. con NEtx)
    azpisarrerakoSense-46.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Ez gaitezen beti, hainbeste aldiz egin dugunez [...], huts hutsetik abia. MIH 288.
    azpisarrera-47
    HUTSETIK EGINTASUN. Cualidad de creador.
    Utsetik-egintasunagaitik [deitu gineikeo Jaungoikoari Aita], bada Berak emon euskun izatea eta bizitzea. Itz Azald 68.
    azpisarrera-48
    HUTSETIK HUTSERAKO. De ceca en meca.
    Nora-ezean eta utsetik utserako ibilliak alde batera utzi-ta, esaerak dionez. Berron Kijote 194.
    azpisarrera-49
    HUTSEZ (H).
    azpisarrerakoSense-49.1
    a) (Tras part.). A fuerza de, de puro. "À force de, esp. 'de puro'" H, que cita a Etcheberri de Ziburu.
    Pairatu hutsez etzaio baterere gutitzen. EZ Man I 110. Aingiru gaixtoen egoitzara hurbiltzen gara gu ere, bekhatu egin hutsez. Ax 98 (V 67). Pareta zahar, arrallatu eta hirrituak ere, edo dela zaharkitu hutsez, edo dela etsaiez hala higatuak eta bilhakatuak. ES 97.
    azpiadiera-1.1
    (L ap. Lh ).
    (Tras gen.). "Erraitearen hutsez, à force de le répéter" Lh.
    Nekazári izerdiain útses ogi puska bát atratzeuntenén értean. LE Prog 124. Penarén útses nai núke akaba dáien bizi gáu. LE Ong 135v. Zegolarík odol izerditzen kongojarén útses. Ib. 45v. Txufaka asten da okain utses . (184). LE-Ir (s.v. oka). Gozoain utses . (7). Ib. Oñazeain utses oius ta marraxkas joan ze S. Franziskoren konbentura. (73). Ib.
    azpiadiera-1.2
    Sendoaren sendo hutsez, / salbatu du mundua. Hm 65. Ederraren eder hutsez, / zu bazara lorios. Ib. 54.
    azpisarrerakoSense-49.2
    b) (Tras part. o sust. vbal.). Con solamente.
    Ihesi ioan hutsez ezin garai gaitezke. SP Imit I 13, 3 (Ol igesi utsez; Ch ihes egite xoillak, Ip ihesiaz beraz, Pi iges egiñaz bakarrik, Leon ihes eginez bakharrik). Beren izena aditze utsez, errukia agertzen zuen. Arr May 200. Espaz egoan itsu gaiztoa, ikutu utsez ezagutzen eban txuri osoa etzala-ta. Or Tormes 17. Ikusi utsez negar eragiten diaten soñeko oiek. Zait Sof 144. Gogoratu utsez poztu egiten zan gure gizon beltza. Anab Aprika 45. Artzaineskak azturik daukanaz / gogora utsez, atzerrian / mingarri nai du gaitz-eraman. "Sólo de pensar". Gazt MuIx 223. Begiratu utsez gozoro iltzen / nazuten begi ederrok! NEtx LBB 283. Zergatik nai duzute nik nere gogoa menderatzea, zuek ni maite nauzutela esate-utsez bearturik? "No más de que decís". Berron Kijote 160. Pentsatze utsez illeak zutik jartzen zaizkit. JAzpiroz 74. Pentsatu utsez erdi parrezka jarri arazten nau. BBarand 78.
    azpisarrerakoSense-49.3
    c) Fallando, errando.
    Hutsez errendatu behar dute kontu hertsia, / deusik iraganen ezta, non ezten ikhusia. EZ Man I 62. Zeure odolaz xahu zazu / hutsez lohi gaxoa. EZ Noel 126.
    azpisarrerakoSense-49.4
    d) Tanta bat utsez zula dezake / solairua alden aldenik. "Una sola gota". Or Eus 88.
    azpisarrera-50
    HUTS-EZIN. v. hutsezin.
    azpisarrera-51
    HUTSEZKO.
    azpisarrerakoSense-51.1
    a) (V-gip ap. SM EiTec1 152).De puro, de mero, de simple. "Qui est de pur. Arno hutsezko edaria, boisson de vin pur. Ogi hutsezko afaria, souper de pain sec" Dv. "Tenpleko lurrunak beneno utsezkoak ditxuk" SM EiTec1 152. v. HUTSEKO. Tr. Documentado desde mediados del s. XVIII.
    Zu bezalako gizonentzat dira urrutiko ta izen utsezko obispaduak. Mb IArg I 287. Batzuek dira pensamentu utsezkoak bakarrik. Gco II 4. Pensamentu utsezko gauza. AA III 327. Hori Joan behar da debozione hutsezko gauza guziak baino lehenago. Dh 72. Luxurija utsezko jentilen olgeeta loijak. fB Olg 141. Galduten da gogoraziño utseko pekatu mortal bakar bategaz. Ur MarIl 12. Ero baten gisa eta itxura utsezko bertute ori utzi gabe jarraitu nai badezu. Arr GB 26. Apainduria bai, baña pitxi utsezkoa. Urruz Zer 136. Zorion utsezko jauregi ataian. Ag Serm 434. Asmotan artua dezute Donostian euskera utsezko eguneroko bat ateratzea. A Ardi VII. Gogo utsezko otoitza zer da? KIkV 46 (v. tbn. el mismo ej. en KIkG 31). Opa dautzutaz zorun utsezko / urte gozuak ugari. Enb 124. Berak ematen duen bataio ori ur utsazkoa, indar gutxikoa dala, ezin ditzakela pekatuak barkatu. Ir YKBiz 42n. Ezpai-gaituzu, gogo-utsezko, aparia degu amets. Ldi IL 48. Zidar utzezko arraun miak. Laux AB 32. Literatura hutsezko laneginak baizik ez ditu geroago ugari eman. Mde Pr 234. Ezta munduan ontasun utsezko gizakirik. Etxde JJ 209. Errianganako lokarriak apurtzea, akademismu utsezko euskera batera jotea litzake. SM Zirik 7. Leiar utsezko ari batetik / aramu baltz bat eskeita. Gand Elorri 62. Amets-utsezko maita-ikutua. Erkiag BatB 201. Izpiritu utsezko arima nai lukete ukatu. Vill Jaink 70 (150 utzezko). Danak dira euskera hutsezko berbak. Osk Kurl 116. Ixil utsezko egoitza barnekoian bi zorakortu. Onaind (in Gazt MusIx 150). Euskalzale jarri eutson izena bere gaztetan atera eban euskera utsezko lenengo asterokoari. Akes Egan 1969 (1-3), 4. Egun a apartekua izan zan, sospresa utsezko eguna. Gerrika 196. Euskara hutsezkoa zen orduko mintzoa. Larre ArtzainE 12. Urria da eskola / utsezko galoia, / ezagutu ezin da / zelaia ta zoia. Insausti 306. Gehienek ez dituzte gogoko forma hutsezko diren askatasun eta eskubideak. MIH 374. Hasiera hartan fonologia hutsezko zirudien eremua hedatzen zihoan. MEIG VI 138. Hemen ikusi ditugunak balizkoak dira gehienbat, uste hutsezkoak. MEIG VII 105.
    azpiadiera-1.1
    (Con part.).
    Geure gogoak hanbat segurantza emaiten deraku, non zahartu hutsezko ponturaiño, ezkarela hillen iduritzen baitzaiku. Ax 64 (V 42). Gogoan zeukanat ametsetako ua, iduritu utsezkoa, esnatu bainindun bere eragin sarkorrez. Or QA 202.
    azpisarrerakoSense-51.2
    b) De la nada.
    Ormatzat aize du, utsa, / utsezko sare-esi. "Hecho de la nada". Or BM 68.
    azpisarrerakoSense-51.3
    c) De vana.
    Zer zorapidez onela / dagoz zentzuak egitik alde, / goiko zori orrezaz / aztu eta okerrik, / itzal utsezko on aizun jarraile? "Vana sombra". Gazt MusIx 105.
    azpisarrera-52
    HUTS GABE (Uso adv.). Sin falta.
    Obra onez presta adin iuiamendu latzera / eta ahalaz esaia huts gabe aurkhitzera. EZ Man I 60. Errezaurik uts baga / apari ostean / etzatera goaz gu. AB AmaE 355s.
    azpisarrera-53
    HUTS GARBI. "Puro, limpio, [...] uts garbia" Añ.
    Gure aita San Agustin da argi uts garbia. Lar SAgust 16. Aleen tokira ale ta grano uts garbia eramaten da. Mb IArg I 203. Etziran bat ere oroitzen heren animaz, ez eta Jainko, ispiritu uts garbi, zeruaren ta lurraren egilleaz. Ub 35. Euskera uts garbian esan bear liteke Agur Maria. Añ MisE 123. Jangoikoa danez ez, zeren espiritu uts garbia den; baña bai gizona den bezenbatean. Añ CatAN 19. Gure Jaungoikoa espiritu uts garbia da. AA III 319.
    azpisarrerakoSense-53.1
    Beti euzkera garbi utsian / Euzkadi zeuen erri maitian. Enb 203. Euskaldunen izkera, / eder garbi utsa. BEnb NereA 134.
    azpisarrera-54
    HUTS GOROTZ (La) nada absoluta.
    Gaia uts gorotzetik egin zenun. "Materiem quidem de omnino nihilo [...] fecisti". Or Aitork 420. Uts gorotza baiñon areago. "Praestantius, quam si omnino nihil esset". Ib. 378. Eitetik eitera dagoen tartea eitegabe zerbaitez gertatzen zala ez uts gorotzez, usmatu nuan. Ib. 343.
    azpisarrera-55
    HUTSIK Tr. Documentado al Norte desde finales del s. XVI y al Sur desde mediados del s. XVIII. La forma utsikan se documenta en Xenpelar, Bilintx (169) y EusJok (156), y, junto al general utsik, en Pello Errota y AzpPr. Hay además utzik en Altuna (107).
    azpisarrerakoSense-55.1
    a) (gral.; SP, Dv, H; uts- Lar, Añ, H). Ref.: A (utsik); Lrq (hüts); Etxba Eib y Elexp Berg (utsik); Gte Erd 37, 156; ZestErret. (Estar, etc.) vacío; sin nada; de vacío; sin riquezas, sin dinero. "Hutsik igorri nau, il m'a envoyé vide" SP. "(En los nidos de) antaño no hay pájaros, igazko kabiak utsik, ezta an aurten txoririk " Lar. "In puribus, vacío, utsik " Añ. "Hutsik goan da, il s'en est allé à vide. Jo zuten eta hutsik igorri, ils le frappèrent et le renvoyèrent sans rien (lui donner)" Dv. "Eskuak hutsik, les mains vides, qui ne portent rien. [...] Eskuak hutsik nituelarik oldartu zaut, il s'est jeté sur moi, m'a attaqué tandis que j'avais les mains vides, que j'êtais sans armes" H. "(Estar) vacío" A. "De vacío. Banator berriz be utsik, Ameriketan ziar izan arren " Etxba Eib. "Utsik zegoen maaian (G-azp)" Gte Erd 37. "Barnea hütsik dü (S)" Ib. 156. "Erdi utsik zeuan frontoia " Elexp Berg.
    Utsik datorrena, beralan biortu. RS 333. Hek hura harturik zaurt zezaten eta igor zezaten hutsik. Lç Mc 12, 3 (He, TB, Dv hutsik; Ol, Or, Ker, BiblE eskutsik, Leon ophor). Zer pena eta atsekabe sentituko duzu, Iainkoak hutsik, behar duzuna gabe, kanporat egotz zaitzanean? Ax 577 (V 370). Zu gabe hutsik dago ene bihotzeko mahaina. SP Imit III 21, 4 (Ol, Pi, Leon (h)utsik; Mst, Ip hüts). Aberatsak utzi ditu hutsik. SP Phil 486 (He 493 hutsik). Eskiak hutsik gertatu dira jende gaizo hek, eztute deus ediren bere eskuetan. Tt Onsa 106. Sarri bethe behar tugu, / hutsik dauden hobiak. Arg DevB 162. Utsik banator barkatu, / borondatea bakusu. Acto 451s. Ene baitan esperantza eman duena eztut hutsik egorri egundaiño. Ch III 3, 4 (SP, Mst, Ip, Ol (h)utsik; Pi ezer barik, Leon ophor). Zer izain zuten bada, Jesusi emateko, utsik bezala, Egipton sartu ziranak? Mb OtGai II 16. Megopia hütsik, khorpitza hauskorri dütiana. Egiat 237. Utsik edo kargaturík goáz? LE (in BOEanm 99). Agertu erdaldun arrotzentzat alango liburutxuba ta itxi euskaldun etxekuak utsik. Mg CO 294. Usterik etxe betia daukala, gustija geratuten da utsik. Astar II 140. Ni hütsik sakola, / nahiagorik lüis bat. Etch 554. Tripa ontsa bethea, aldiz boltsa hutsik. Gy 273. Señorijo onetako Konsultore Jaunaren eta Gobiernuko Sekretarijuaren lekuak dagoz utsik. (1866). BBatzarN 223. Zazpi urrheak eman zituen pobrer eta hutsik abiatu zen Benizerat. Laph 59. Bere jarlekua iñoiz ere utsik ikusi etzan. Arr GB 14. Maindiria ostuta / juan da nerekiko, / jakiña zan utsikan / etzala etorriko. Xe 201. [Xakhurra] tripa hutsik, ilhun gogoz, / pleinuz zagon egun oroz. Zby RIEV 1909, 103. Poltsa muturra itxie, / nik utsik daukat ontzie. Noe 49. Bezperak erraitearekin, eliza hutsik eta ostatuak jendez betherik. Arb Igand 48. Sakela hutsik, hertzeak errerik, lurrean ihauzka. HU Zez 204. Euren iarri-lekuak beti utsik. Ag AL 110.
    ( s. XX) Arakatu ebazan bere eskutuleku gustijak eta kortakua utsik aurkitu eban. Kk Ab I 76. Hertzeak hutsik eta buruan ere min. Ox 129. Kabia utsik zegon. Jaukol Biozk 79. Sakela utsik eta / burua lar bero. Enb 166. Kaleak utsik, otordua baita. Ldi IL 44. Ganbelak utsik arkitzen ditu / datorrenean kontura. Or Eus 337. Errietan salduketak eginda, saskiak utsik. TAg Uzt 5. Iñor izendatu ez dalako utsik dauden lekuak. EAEg 7-4-1937, 1451. Hor zen koñaka bonbil bat hutsik, ohapean. Mde Pr 152. Eskuin-aldeko etxe-barrua gelditzen da utsik. NEtx Antz 81. Bera zagon ohe handi hartan, anaiaren lekua hutsik zagola. JEtchep 24s. Teloia altzatzen denean, hutsik dago teatrua. Arti Tobera 276. Hutsik zauden tokirik gehienak tren-burdi luzean. Osk Kurl 112. Baserri ori gaur be utsik da / Ijineo alde zanetik. BEnb NereA 144. Lorea galduta utsik / seaska otza. NEtx LBB 215. Mesere billa bat juaten bazan / etzan etorriko utsik. Uzt Sas 345. [Etxera] eltzean, utsik, garbi ta apain aurkitzen dau. Ker Mt 12, 44 (Ip, Ol, IBk, BiblE (h)utsik; Lç hutsa). [Adar-kopa ura] an zebillen jira-biran maiz-aski (utsik naiz betea) putzu-zirrikaren urontzia bezela. "Vacío". Berron Kijote 124. Jarri giñan kamioian, atze aldie utsik eukan eta. Gerrika 37. Etxeko sabaia hutsik eta garbiturik ezarri ginuen bazkariarendako. Larre ArtzainE 213. Gurdia ustu ta batere gabe utsik etxera. Albeniz 28. Obra onez hutsik bezain asmo onez beterik hiltzen zaigunez gero, ez dago zalantzan gehiago egoterik. MIH 335. Besterenak hartu behar semetzat, etxea hutsik eduki nahi ez baldin badugu. MEIG IX 101.
    v. tbn. Bp I 120. Mst III 3, 5 (hü-). Lg II 115. Dh 120. Arch Fab 211. Elzb Po 220. Jnn SBi 39. Elsb Fram 142. Ip Hil 206 (hü-). JE Bur 119. Etcham 115. Barb Leg 64. Ardoy SFran 99. Xa Odol 254. Utsik: Ub 104. Zuzaeta 80. Añ EL1 75. It Fab 234. Lard 467. PE 68 (42 utsikan). Sor Bar 103. AzpPr 73 (107 utsikan). Azc PB 202. A BGuzur 138. Mdg 142. Inza Azalp 76. Tx B III 129. Lab EEguna 76. Ir YKBiz 167. Zait Sof 172. JAIraz Bizia 96s. Etxde JJ 250. Erkiag Arran 55. Bilbao IpuiB 172. SM Zirik 23. Basarri 122. Izeta DirG 66. Vill Jaink 143. Salav 108. Ibiñ Virgil 104. Etxba Ibilt 469. Etxabu Kontu 77. Ataño TxanKan 208.
    azpiadiera-1.1
    (Fig.). (Estar, etc.) vacío, triste.
    Geratuten gara utsik eta penaz beterik. fB Ic I 58. Eztute nekerik, / daudelako hutsik. Arti MaldanB 225. Utsik aurkitzen denaren ezereza. Vill Jaink 138. Nire arima / hutsik gelditu da. Azurm HitzB 45.
    azpiadiera-1.2
    Buru-barruba utsik edo beiñik-bein ondo beterik ezeukana bera. Kk Ab I 6.
    azpiadiera-1.3
    Egiteko au nere eskuz, bakarrik, egitekoa dut: ez dut utsik utziko. ' No la dejaré en proyecto'. Zait Sof 38.
    azpisarrerakoSense-55.2
    b) (gral.; SP, Dv, H; uts- Lar, Añ, H; utzik V-ger-ple-arr-arrig-m-gip, AN-larr; utxik AN-ulz). Ref.: A (utsik); EI 92; Asp Gehi (behin); EAEL 205; Gte Erd 36 y 156. Solamente, sólo, a secas. "Purement, simplement" SP. "(A) secas" Lar. "Sólo, solamente" Ib. "Meramente" Ib. "(No) sólo, no solamente eso; sino, etc., ori ez eze, (G) ezen, baita, ez ori bakarrik, utsik, eze, ezen etc." Añ. "Haragia hutsik jan du, il a mangé la viande sans pain" Dv A (s.v. uts). "Auxe utsik, [...] uts utsa eman dit, il m'a donné ceci, rien autre, absolument sans plus" H (s.v. hutsa). "Puramente. Nola artuko dezu kafea, utsik ala eznez nasturik? (G), ¿cómo tomará usted el café, puro o mezclado con leche?" A. "Behin utsik, sinon. de behin bakarrik. Una sola vez" Asp Gehi (s.v. behin). "Kafea utsik ala esnearekin? (G-azp, BN-arb)" Gte Erd 36.
    Gure arimetako amorioa xoilki eta hutsik beretzat ordenatu zuen Iainko handiak. SP Phil 291. Bigarren ezkontzazko ukho hura egin behar da garbiki eta hutsik bere afekzione guziak Iainkoa gana itzultekotzat. "Purement et simplement pour [...] contourner toutes ses affections en Dieu". Ib. 416 (He 419 sinpleki). Argi-utsaren izena ta izana zegokan latiñez argi ut sic eta euskeraz obeto argia utsik . Lar SAgust 5. Euskeraz utsik <utz-> dakitenak ta gaztelania arrastaka baizikan eztakitenak. Lar Carta a Mb 281. Ona da izu-damua, ordea berez utsik ta konfesio gabe ez da, bekatuak barkatzeko diña. Ub 208. Zer dot nik aldian? / Ez ardaua edateko / ez okela urdairik / ezpada utsik saldia / beragaz bakarrik. DurPl 98. Gau bakotxean emon bear diriala ordu bi edo iru utsik. Añ LoraS 188. Demagun, eriak duan gaitza, bera utsik, ez dala eriozkoa. AA I 541. Yautsten dire biak: beharriluz phozik / badoa aitzinean, hutsik. "Seul". Gy 201. Euskalduna azi, / euskara utsik amak / eustan irakatsi. AB AmaE 18. Den gutienik jaun ez direnen artean ere ontsa doake: "ba, Jauna; ez, Jauna"; bainan hitz hori berik, hutsik, bakarrik. HU Zez 176s. Orduban jango dezute sopa utsik. Moc Damu 6. Anima utsik ezta gizona, gorputza utsik ere ez. Inza Azalp 53. Bere berina herrementa hutsik bizkarrean, bazoan orai Xoane. Barb Sup 95. Baña, mutil, atorra / duk, utsik, gerri-gaiñetik? Ldi UO 42. Ogi idorra ere jan behar baita. Batzuetan hutsik hobe! JEtchep 90. Urtiak doiaz / ordu batzuk legez, / eta amesak utsik / geratuten direz. BEnb NereA 232. Ardo pixka bat ezin / eran det utsik. Uzt Sas 51. ps idatzi eta shutsik ebaki. MEIG VII 181. Hitzei begiratu behar die, hitzei hutsik lehenbiziko [...], hitzei hitz diren aldetik. MEIG VIII 101.
    azpisarrerakoSense-55.3
    Solo, sin nadie.
    Ongi baitakit, soillik eta utsik onelako ozarkeri zantarrean ez duzula yo. Zait Sof 135.
    azpisarrerakoSense-55.4
    Gloria zuri españatarren / artean utsik garbia. AB AmaE 50.
    azpisarrerakoSense-55.5
    (Tras sust., ref. a prendas de vestir).
    Txo galtzetin utsik jarri zanean [...]. Anab Poli 54. Atarian zegoen, baratzetik kalera begira, pijama-hutsik. Arti Ipuin 25. Galtzontzillo utsik. Salav 68. Kamis-utsik eta oiñ-utsik, buru-gaiñean ille-adatsak fustan-sarean jasoak. Berron Kijote 179.
    azpisarrerakoSense-55.6
    c) En balde.
    Hainitzetan hutsik eta alferrik hari gare zeren kanpoko konsolazione hark eztio kalte guti ekhartzen barreneko eta Iainkoa gainikako konsolazionean. SP Imit I 10, 2 (Ch alferrik, Ol utsalki, Pi alperrik). [Eskuarak] iduri du zilhar bizia, ez du hitz bat hutsik ez alferrik. Arb Igand 12. Egunik asko joan jataz utsik ta alperrik. Añ EL1 7 (v. tbn. el mismo ej. en EL2 11).
    azpisarrerakoSense-55.7
    d) Sin vestir, desnudo.
    Utsik atera nintzan [...] nere amaren sabeletik eta utsik itzuli behar dut lurrera edo lurraren sabelera. Mb IArg I 221. Oin bat hutsik, bertzea eri zuelakotz espartin xar batekin. Laph 34.
    azpisarrerakoSense-55.8
    e) "Utsik egon, estar desocupado. Maria, utsik al zaude?" Gketx Loiola.
    azpisarrera-56
    HUTSIK ADINEAN. En abundancia.
    Babarruna ona zan / gizonak jateko, / urdailla zendun ondo / arekin beteko; / utsik aiñean bazan / bolara bateko, / atxurra artu eta / lanera juateko. Uzt Sas 84.
    azpisarrera-57
    HUTSIK GABE; HUTSIK GABERIK. Sin fallar. v. HUTSIK EGIN GABE.
    Begir'ezak iei-egunak / elizak derakutskunak / eta, hutsik gabe, meza / hetan enzun albaiheza. O Po 54. Behinere hutsik gabe goiz arratsez Jinkoa othoitü. Bp I 124. Egunoro ipintzea / utsik gabe arrautzea. Mg (in VMg 92; v. tbn. el mismo ej. en Zav Fab RIEV 1907, 97). Zer phentsatü behar da hun thenporalak hütsik gabe ükhenen dütiela ustekeria dien jentez. CatS 66. [Esnie eroan] iñoz utsik barik, euri nai aterri, edur nai txingor. Gerrika 36.
    azpisarrera-58
    HUTSIK HUTS. "Taz a taz, se dice cuando se trueca simplemente una cosa por otra, utsik utsuk" Lar.
    azpisarrera-59
    HUTS-IRIZTE (Dv (hutseritsi), que cita a Oihenart).
    Eziakinaren iakitea, onsa erranaren huts-eristea. "De reprendre". O Pr 504.
    azpisarrera-60
    HUTS IRTEN (urten V-ger-m ap. A), H. ATERA. Salir mal. "Uts urteten deutse bere burutasun guztiak (V-ger-m), le salen fallidos todos sus cálculos" A.
    Baña ustea uts irten zitzaion. Lard 453.
    azpisarrerakoSense-60.1
    (Con uts determinado).
    Ez omen ziran beldurtu, ustez eta ura ere utsa aterako zen. FIr 138. Jaun oieri lenbailen adierazi nai diet, onela bagoaz euskal jai koskorra ta utsa aterako dala. Lab EEguna 89.
    azpisarrerakoSense-60.2
    Muga bakar onen zai egonda, / enintzan uts irten ustean. "No fui falto". Gazt MusIx 237.
    azpisarrera-61
    HUTS IZAN.
    azpisarrerakoSense-61.1
    a) (V, G). (Aux. trans.). "Uts izan dabe, han fracasado (V)" A EY III 292. "Uts izan du, se ha llevado un chasco (G)" Ib. 272. "Uts izan dau, se ha llevado un chasco" A Apend. Cf. HUTSA IZAN.
    azpisarrerakoSense-61.2
    b) (Aux. trans.). Carecer de.
    Uts bainun oskai guri berexa, / atsa yaurti arren ezin sor abesa. "Carecía de". Ldi BB 162.
    azpisarrerakoSense-61.3
    c) (Aux. intrans., tras gen.). Carecer de.
    Argi dakuskegunez, tokiaren uts gera euskel-idazleok. Ldi IL 69.
    azpisarrera-62
    HUTS JO. Golpe franco (en rugby).
    Tanto guziak egin dituzte huts jo (coups francs) batzueri esker. Herr 1-8-1968, 7.
    azpisarrera-63
    HUTS-MIN. Dolor por la ausencia.
    Trixterik eta uts-miñez al dabil ura ere? Txill Let 33.
    azpisarrera-64
    HUTS-MUTS. Nadería.
    Erri guziak Ari buruz ez dira ezer, uts-muts ta ezerez Aren begietan. Ol Is 40, 17 (Dv ezdeus, Ker ezerez, BiblE hutsaren hurrengo).
    azpisarrera-65
    HUTS-ONTZI. "Utsontzi, hablador [sic]" A Apend. v. hitzontzi.
    Hitz untzi, huts untzi. Zerb GH 1936, 228 (v. el mismo refrán en And AUzta 40: uts-ontzi). Itzontzi utsontzi, noizbait okerrean egon bear! Loidi 180.
    azpisarrera-66
    HUTS-ORAGARRI. Ventosa.
    [Olagarroaren] ontz mokoa eta beso ikaragarriak uts-oragarriz beterik! Etxde Itxas 40.
    azpisarrera-67
    HUTS-HUTS.
    (Forma con reduplicación intens.).
    azpisarrerakoSense-67.1
    a) Puro, simple, mero; puro, sin mezcla.
    Beti agertuko du bere burua, dan bezala, españar uts utsa. Lar Carta a Mb 279. Badira guraso batzuek alper uts-utsak. AA II 81. Beraz nere baitharik ezjeus huts-hutsa naiz. Dh 105. Bereala ezagutu zuen, bere jakin-nai guzia antuste eta arrokeria uts-uts bat zala. Lard 205. Baserritar uts-uts kutsatu-gabea zan. A Ardi 58. Jaungoikoa gogo edo espiritu uts-utsa da-ta. KIkV 17. (v. tbn. el mismo ej. en KIkG 12) Ezin santuagoa ta santutasun edo ontasun uts-utsa da-ta. Inza Azalp 132. Jaungoikoak eztu gorputzik, berez gogo edo espiritu uts-utsa dalako. Ib. 40. Iru lagun dira, baño izate bat bera, izate bat bakarra edo iruak izate bat uts-utsa dutenak dira. Ib. 38. Frogatzen daukutenak nola zen Iruñeko mintzaira eskuara huts-hutsa. Zub 90. Mintzaiaren mamiak, inguruak, erroak eta iturburuak baxenabartarrekoak dira huts-hutsak. Ib. 103. Ara yuetie asko kosta ta emen barriz peseta uts-utsa baño ez. Kk Ab II 151s. Zurtasuna bera ta adimen uts utsa. Otx 128. Mirakullu uts-utsa da edonor munduratzea. Txill Let 134. Jaungoikoaren itxaropen uts-utsa. Ugalde Iltz 22. Eztu sendogarririk, asmazio uts-utsa baizik ezta. Vill Jaink 63. Iruetatik bitan esan diteke olerki-mota ori ikast-olerti dala eta ez mistika uts-utsa. Or (in Gazt MusIx 28). Berrogei eta bederatzi ikasgai ditu, elkarrizketa huts-hutsak guztiak. MEIG III 62. Hori da egia, egia huts hutsa. MEIG IV 57. Ur huts-hutsak edateko balio ez duen bezala, ezta euskal joskera huts-huts horrek ere gogoz irakurtzeko edo entzuteko. MIH 254.
    azpiadiera-1.1
    (Con sust. vbal.).
    Miñ ori beste sendabiderik ez dugu, ots, Iainkoa minki oroitze uts utsa beste sendabiderik. Or QA 143.
    azpiadiera-1.2
    Garbi-garbia, utz-utza Goguen errira egaztu zan. "Voló pura y sin mancilla". Arriaga Lekob 37.
    azpisarrerakoSense-67.2
    b) Desnudo, despojado.
    Uts utsa ta larru gorrian nere amaren sabeletik atera ninzan ni. Mb IArg I 203.
    azpisarrerakoSense-67.3
    c) Completamente vacío, muy vacío.
    Bertako biztanleak al-zuten tokietara joan izan ziralako gelditu zan España uts utsa. Izt C 4. [Mahi-gaina] huts-hutsa, latsaarri bat bezain berdina. JE Ber 69. Plaza uts-utsa zegoan. Ugalde Iltz 17.
    azpisarrerakoSense-67.4
    d) "Auxe utsik, [...] uts utsa eman dit, il m'a donné ceci, rien autre, absolument sans plus" H (s.v. hutsa).
    azpisarrerakoSense-67.5
    e) (Sust.). Vanidad.
    Uts-utsa edonun, dio Koheletek, uts-utsa, guzia oro uts. Ol Eccli 1, 2 (Dv hutsalkeria, Ker, BiblE (h)uskeria).
    azpisarrera-68
    HUTS-HUTSEKO. Totalmente nulo.
    Jakiñ bear dozue bere, gure eskubide au dala uts utsekoa, euren borondatez pekatuko lupatzan sartuta iraun gura dabenentzat. Itz Berb I 150.
    azpisarrera-69
    HUTS-HUTSIK.
    (Documentado en textos meridionales desde el s. XVIII.).
    azpisarrerakoSense-69.1
    a) Solamente, meramente, puramente. "Auxe utsik, uts utsik, [...] eman dit, il m'a donné ceci, rien autre, absolument sans plus" H (s.v. hutsa). "Meramente, uts-utsik" A DBols 271.
    Esan beza bada Jainkoak, argi ura dala argi eder, gozo, andi, ongillea eta ez uts-utsik dala argi ona. Lar SAgust 12. Ain modutan, ain estu au jaon biar da, ze ezin ezerbere eskatu leiteke prestetan dana uts utsik eta bakar bakarrik baño. Astar II 171. Fedearen izenez emen aditzen da, ez gure legeko gauzak sinistea uts-utsik, baizik uste edo esperanza osoa berekin duana. AA I 614. Dabidi gogoak eman zion, oiek guziak bota eta israeltarrak uts-utsik gelditzea. Lard 189. Enijoa botorik ematen / ez danari euskaldun uts utsik agertzen. AB AmaE 332. Nere buru uzten banaiz, ezertarako ere ez ta gaxo uts utsik gelditzen naiz. Ol Imit III 8, 1. Mirari aundia egin zuan Jaunak bere Semea Mariagan espiritu santuaren bidez uts-utsik sortzean. Inza Azalp 56. On dala, alegia, egia uts-utsik esatea. Ldi IL 91. Euskal-dantzariak euskeraz ez jakitzia: ogia uts-utsik mausta-mausta jatia modukua dok. SM Zirik 41. Liburu au idatzi badut, ezta izan, noski, mamia baztertuz, azalari uts-utsik begira jarri zaitezen. Vill Jaink 11. Aristotelesek berak ere ezin izango zuan noski olakorik azaldu ta ikusi, ortarakoxe uts-utsik berriz jaioko balitz ere. "Para solo ello". Berron Kijote 32. Beharrezkoa dugu, bederen, hiztegitxo bat, ia ortografiarekikoa huts hutsik. MIH 109. Mintza-beharra ere berekin zekarren, ordea, eta ez huts-hutsik besteri jaulkia jasotzekoa. MEIG VI 78. Bokala eta bokala huts-hutsik, zuen nahi eta ezko, gainerako hots guztiak ezpaiko zituelarik. MEIG VII 179. Bazen horietan erdarazkoa huts-hutsik edota euskarazkoa bakarrik nahi zuenik. MEIG VIII 117.
    azpisarrerakoSense-69.2
    b) (Estar, etc.) completamente vacío; sin nada.
    Senarrak uste dabenian etxe betia daukala, aurkituko dau uts utsik. Astar II 129. Dirua apostoluai eraman zien, beartsuetan zabaldu zezaten eta bera ezer ere gabe uts-utsik gelditu zan. Lard 485. Jesus il danean, bere Amari Lur guztia uts-utsik gelditu zaio. Ag Serm 581. Gaiabiltzak txanpon barik, barrubak uts-utsik ija iru egun onetan. Kk Ab I 93. Egundoko ariñen uts-utsik geratuko litzakez irakastetxe nausi entzute andikuok. Kk Ab II 108. Deabruaren bidez datozen malkoak ixtillu aundiegia dakarte ta atertzen diranean, barrena uts utsik uzten digute. Or QA 146. Orain eztago nire barnean / lehen neunkan hamorrua, / huts-hutsik nago nola bainintzen / ijitoen gatilua. Arti MaldanB 212. Uts-utsik, lerturik dauko biotza. Onaind STeresa 28.

    huts

    huts
    << hullan 0 / 0 hutsaldu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper