OEH - Bilaketa

377 emaitza hotz bilaketarentzat

Sarrera buruan (54)


Sarrera osoan (323)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zorrotz.
tradizioa
Tr. Documentado en todos los dialectos. La forma general es zorrotz. Hay zorrotx en Hiribarren y Lauaxeta, y zorhotz en Duhalde (algún ej. aislado) y en un artículo de GAlm. En DFrec hay 63 ejs. de zorrotz, todos meridionales.
Onom.: Enecone de Orriz in Aizorroç. (1184) Arzam 467.
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Lcc, SP, Lar, Aq p. 63, Añ, Izt 7v, Lecl, Arch VocGr , Gèze, Dv, H), zorrotx (BN, S) Ref.: A (zorrotz, zorrotx); Lrq; SM EiTec2; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg .
Afilado; agudo, puntiagudo. "Agudamente, zorrotza legez" Lcc. "Aigu" SP. "Agudo" Lar y Añ. "Buido" Lar. "Elorriak lendanik mokoa zorrotz, muy temprano se descubren las inclinaciones de cada uno" Aq p. 63. "Hesaul zorrotza, pieu aigu. Haizkora zorrotza, hache tranchante" Dv. "Mendi bizkar zorrotza, montagne à sommet aigu, à dos tranchant" H (s.v. xorrotxa). Cf. IC II 97: "Castillo de Horçorroç, que quiere decir 'ahí agudo'".
Gaizkiago zauri nizi ezi dardo zorrotzak. E 191. Zuela bere buru gainean urrhezko koroa bat, eta bere eskuan igitei zorrotz bat. Apoc 14, 14 (He, TB, Dv, Ur, Ur (V), Ip, Echn, Ol, Ker, IBk, IBe zorrotz). Saeta zorrotz bategaz armaturik. Lazarraga A, 1154v. Bere ezpata zorrotzagaz. Ib. 1154v. Ogi gogorrari agin zorrotza. RS 539. (tbn. en O Pr 348) Naarra onderean zorrotz. RG B, 36. Eta falta ez dira / matxetak zorrotzak. CancVizc 368. Arma aho zorrotzekoa. EZ Man I 75. Arma zorrotzak. EZ Man II 109. Santa Catalina nabal zorrotzez arroda bat betherik sakaillatzera prestatua. Harb 151. Deabru izigarriek bere atzapar zorrotzez, ferekatuko, larrutuko [dute] . Ax 591 (V 380). Hauzea da ganibet zorrotz bi ahotako bat. O Pr 224n. Zenbatenaz dardo bat zorrotzago baita, hanbatenaz errazkiago sartzen da gure gorputzetan. SP Phil 338. Elhorri zama zorrotza. 83. Lanzeta zorrotz batez. Mong 589. Suzko punta zorrotzez. Ch I 24, 3. Urtaiten ebela punta zorrotzak bere begien ganeti. Urqz 14. Izifriña zorrotzenez bere burua zathika lezakenak. He Gudu 37. Deabru gaiztoen atzapar zorrotz, gogor, galgarrian. Mb IArg I 172. Akulu zorrotza. Cb Eg III 240. Higantzen, aztaparka, arroka zorrotz batzutarik etsaien kanparat. Lg I 268. Arantze zorrotzak. Ib. 348. Orratzen punta zorrotzak. Brtc 150. Botxü zorrotzetara. Egiat 159. Kamutstuzió eriotzeái bere púnta zorrótza. LE ( in BOEanm 458 ). Eztozu emen ediroko oñetako zorrotzik, bai abarka edo zapata zapal edo motzak. Mg PAb 94. Untze gogor zorrotzakaz. EL1 203. Erremientarik zorrotzenak dira motzak pekatuzko dantzaak kenduteko. fB Olg 34. Lama zorrotzez betherikako adurrak. Jaur 386. Aizkora zorrotza. Izt C 190. Aldaba mendian arkitzen dira arkantoin batzuk erpiñ zorrotzak. Ib. 54. Mendi goititu zorrotzakin. Ib. 33. Pistija batenak baño erpe luziago ta zorrotzaguak zituzala. Ur MarIl 65. Nere hortz zorrotzen artetik. Gy 72. Ezpata zorrotz bat gerrian ondo estalia ipiñi zuen. Lard 203. Hartu zuen berehala harri bat zorrotzenetarik, eta ingurebaki zuen bere semearen buztan-mokoa. Dv Ex 4, 25 (Ur zorrotz). Errekatxoan arri zorrotz bat topatu. Arr GB 65. Erriberaren gañeko aldeko mendi zorrotzian, Monte-Acuto . Bv AsL 188. Saeta zorrotz bat lakua. AB AmaE 110. Khoro harren punta zorrotzak. Jnn SBi 45. Nun txapel punta zorrotz, / txartez eta abarkak? Azc PB 201.
( s. XX) Gañibeta zorrotz bategaz. Echta Jos 271. Beren guraize aundi zorrotzakin. Iraola 69. [Zezenaren] bi adar zorrotz oiek gertu ikusi ezkero. Urruz Zer 134. Altzairu zorrotz orren muturra. Ill Pill 31. Nik ere dut moldatzen goldearen hortza, / ontsa zorrotza. Ox 168. Agiña fuerte eta / letagiñ zorrotzak. Tx B II 128. Korañe zorrotz bana. Enb 47. Mendi-kasko zorrotz batzu. JE Ber 41. Ez dakigu nolako ez zer tresna zorrotzarekin [...] pikaturik. Ib. 63. Nondiko gezi zorrotza / bat-batez eldu zaik egan. Ldi BB 38. Bustiko eunkek pikotx zorrotxoi! Laux AB 80 ( BBa 108 zorrotz ). Sudurra luze, okotza zorrotz. Or Eus 236. Orma-kakoetan aztapar zorrotzez mats-aiena josten dan bezelaxe. TAg Uzt 69 (v. tbn. 168). Libanokoaren antzekoa [Alaska-zedroa], ostoa argixeagoa ta buru-aldea zorrotzagoa baditu ere. Munita 85. Haren sudur zorrotz handiari. Mde Pr 102. Eriotzearen sega zorrotzak eztau iñorendako errukirik. SM Zirik 12. Buzten laburra eta / zorrotza pikue. BEnb NereA 125. Harri zorrotzak daude hortik, / minduko zaitzu oin-zola. Arti MaldanB 193. Auen ondoan beste mendi-mutur zorrotzak arkitzen dira. Anab Aprika 8. Iztarrartean sarturik eukan adar ausairen punta zorrotz zozpalduna. Erkiag BatB 96. Letra ederra, garbia eta bardiña, goi-be zorrotzakin. Alzola Atalak 63. Laster sartu zitzauzun ezpata zorrotza. Xa Odol 207. Luma zar orren punta zorrotz ori [paperian] katiaute. Gerrika 21. Baigorri Iparlaren harroka zorrotzetarainokoan. Larre ArtzainE 314. Gurdi-gurpil zorrotz aiek dana ebaki eta lokatza seguro. Insausti 81. Haizkora zorrotza. MIH 213.

v. tbn. Hm 117. Tt Onsa 141. ES 102. Zuzaeta 48. Iraultza 19. VMg 52. Astar II 237. Echag 231. It Fab 136. Hb Esk 61. Laph 41. Ud 116. Xe 339. Ag Serm 354. EusJok II 87. Noe 60. Kk Ab I 66. GMant Goi 82. ArgiDL 102. Altuna 95. Jaukol Biozk 100. Etcham 201. Zub 26. Lab EEguna 86. Lek EunD 22. JMB ELG 64. Zait Sof 197. SMitx Aranz 33. Etxde AlosT 14. And AUzta 121. Gand Elorri 98. Osk Kurl 74. Gazt MusIx 101. Ibiñ Virgil 91. NEtx LBB 44. Etxba Ibilt 486. Balad 100 (AN-5vill). Azurm HitzB 66. Berron Kijote 112. Ataño TxanKan 149.
azpiadiera-1.1.1
" Mathela hezur zorrotza, mâchoire décharnée" H (s.v. xorrotxa).
Ezurrak zorrotz eta / palta aragiya. Noe 61. Ire zerailtasunak, ire ezur zorrotz oriek ik egin uena agertzen duten neurri berean. A Ardi 40. Oge-seskak eta nire azur zorrotzak gau guztian asarre berotan egon ziran. "Mis salidos huesos" . Or Tormes 73. Nekazari ta jornaleruok / atze-aurreak zorrotzak. And AUzta 115. Bizkar-ezurra zorrotz, bular-ajeak nabarmen [Rozinantek] . Berron Kijote 111. Larre txarrean bizkarra zorrotz. AZink 37.
azpiadiera-1.2
2. (V, G, AN, S; Lcc, Urt IV 421, Lar, Dv, H (s.v. xorrotxa)), zorrotx (BN; Urt) Ref.: A (zorrotz, zorrotx); Lrq .
Perspicaz, fino, agudo, que percibe con claridad (aplicado a órganos, a personas, etc.). "Agudeza de vista, bista zorrotza, ona " Lcc. "Acute, clarissime cernere, [...] bista zorrotza, zorrotxa izatea " Urt IV 421. "Despuntar de agudo, adimentu zorrotza izan " Lar. " Gizon horrek izpiritu zorrotza du, cet homme a l'esprit pénétrant" Dv. " Begi zorrotzak, los ojos perspicaces" A. " Beharri zorrotxak (BN), oídos perspicaces" Ib.
Mundu guzian eztelarik [...] adimendu zorrotz eta biziago duenik. ES 399. Nola dituzten kastaz / eiztari txakurrak / txit zorrotzak begiak, / zorrotzak sudurrak. It Fab 153. Ihizlari zorrotz hura. "Vigilant" . Michel LPB 293. Izpiriturik ederrenaz, zorrotzenaz eta hedatuenaz dohatua. Gy 277. Ezen ispiritua zorrotz da, bainan haragia erorkor. HeH Mc 14, 38 (He agudo). Izpiritua zorrotx. Hb Esk 121. Besoa luze bezain, zorrotz du begia. Hb Egia 13. Ene maite bihotz gogor, ezpiritü zorrotza. ChantP 78. Sartu bezain aguro bere begi zorrotzak, nola gauza berri asko ikusi baitzituan. Bv AsL 138. Asmu zorrotzeko gizona zela. HU Aurp 96.
( s. XX) Hain ditutze oinak zalhu, hain xuxen eta zorrotz behakoa. JE Bur 28. Adimen zorrotzekoa. A Ardi 30. Eta bidetik, / sabelean hotz, / begiak zorrotz, / ttapa ttapa ttik! / Horra hor nun den / axeri hori / oilar bañori / bristez ohartzen. Ox 119. Izpiritia zorrotz, lüma agüdo. Const 14. Trebetasun argi eta zorrotza egiten denean laguntza berezi huntan. FIr 188. Bihotzaren ezagutzaile zorrotza eta argia. Zub 33. Bere adimenduaren ohartze zorrotzen ausartasunez. Ib. 34. Gure sendagille Agustin, asko ikasia ez ezik begi zorrotzekoa degu. Lab EEguna 63. Emakumen otsarak eta sakutuak batetik bestera igaroten dauzala esan lei bere begi zorrotzakaz. Kk Ab II 90. Arlo ontan eiz-txakurrak baño usnatzalle zorrotzagoak izan oi dira emakumeak. TAg Uzt 67. Belarri zorrotzez biltzen zituen marmarrak. Ib. 219. Begi zorrotzeko tiratzalletzat zeukaten. NEtx Antz 136. Orain zoko ta izkutu zaizkigunak ikusteko, begia zorrotz izango yunagu. Or QA 202. Auzi zaillen aztertzaille zorrotz arek. Or Aitork 143. Ez lokartzekotan, holako izpiritu zorrotz, eta den gutieneko bat ozarrak, egin behar du bide. Zerb Azk 73. Aurrak, begiak zorrotz eta belarriak erne euki oi dituzte. Etxde JJ 215. Ama guztiak oi daben aurre-susmo zorrotzez. Erkiag Arran 178. Naikoa adimen zorrotz eta zitalkeririk euken areik. Bilbao IpuiB 159. Iñaxik bere emakume sentzune zorrotzarekin dana iruditu. Ugalde Iltz 24. Iaioterriko Ko ugartetik etorria zan so-egile zorrotz, adimen neurritsu ta asmagin. Zait Plat 17. Aren adimen zorrotz, sutsu ta gotorraren berri. Ib. 82. Zorrotzegia iruditzen zitzaien etxeko oiloei bere punteria. Osk Kurl 50. Ikuste mee ta zorrotzekoa biurtu oi da bere sailleko gauzetan. Vill Jaink 35. Joan Gurutzekoak, berriz, zein ikusmena zein entzumena, biak zeuzkan zorrotz-zoliak. Onaind ( in Gazt MusIx 145 ). Pentsalari sakon eta zorrotza. Alzola Atalak 115. Adimendu zorrotzegia zuelakotz. Ardoy SFran 20. Onek anderea aukeratzeko / izan du begi zorrotza. (In Mattin 140 ). Begia zorrotza ditek ortan amak; nereak beintzat laxter antz eman zidaken. Ataño TxanKan 128. Inoren begia zorrotzagoa da izaten baita bereizketa horietan norberarena baino. MIH 365. Belarri zorrotzeko jendeak. MEIG VI 99. Eta hori guztiori, sentikoitasun zorrotzago baten bitartez, nabari duzu zerorrek, den ttikien dela. MEIG IX 93. Senar-emazte horietaz gainera, beste zenbait auzokoren bizitza ere erakusten digu kamera zorrotzak. MEIG I 144. Zorrotza zen [Alzaga] pertsonak eta pertsonen xelebrekeriak begiz jotzeko. MEIG III 123.

v. tbn. Lh Yol 41. Anab Poli 17. BEnb NereA 77. Gand Elorri 103. Xa Odol 166. Azurm HitzB 56. Larre ArtzainE 108.
azpiadiera-1.3
3. (V-gip; Lcc, ).
Ingenioso, agudo. "Agudo de ingenio" Lcc. "Sutil" . " Politikaz eskribitzen dabenian zorrotza da Ortzi " Elexp Berg .
Bertsolari zorrotz eta azkarren oroitza. Etxeg ( in Muj PAm 17 ). Mendiko andrea ixateko, andra zorrotza zara zeu, gero. Otx 109. Geitu eutsan Egiluz zorrotzak. Erkiag Arran 17. Izlari trebe zorrotzak. Basarri 17. Aristofane parre-eragile zorrotza. Zait Plat 103. Ama serioagoa nuen; zorrotzagoa ere bai. Bada oraindik haren ateraldi eta erantzunak gogoan dituenik Errenterian. MIH 367.
azpiadiera-1.3.1
(Ref. a cosas).
Ene semia, gizonen hitz ederrek eta zorrotzek etzitzaiela hunki. Mst III 43, 1 (Ol zorrotz; SP sotil). Gipuzkoatar oen esaera egoki eta epaira zorrotzak baldin zabalduko balira Kebedo eta beste askorenak bezala. Izt C 215. Esaera bitxiak, gertaera zorrotzak, ateraldi parreragilleak. Muj PAm 7. Iñon diran bideak eta moduak eta asmakeri zorrotzak ba, ebazan atarako. "Sotiles invenciones" . Or Tormes 105. Ezin uka diteke ateraldi zorrotz ta etorria ez ditunik. Lab EEguna 89. Epaira zorrotzen itturri gardena ziñan orrek. Otx 141. Geiegikeri bildur-mildurra kitatzen aal dezu ortikako yaulkialdi zorrotz, bizi, ertsatuz. Markiegi ( in Ldi IL 13 ). Aren ateraldi zorrotzak. TAg Uzt 45. Ateraldi zorrotzak adierazten. Zait Plat 41. Iruzur zorrotzak. Gazt MusIx 135. Zekiena adierazteko, berriz, zenbat gogoeta sakon, zenbat hitz zorrotz, zenbat aukerako exenplu! MIH 165. Txirritaren ateraldi zorrotzak. MEIG III 98. Hitzetik hortzera ahapaldi zorrotzak asmatzen dituztenak. MEIG II 48.
azpiadiera-1.4
4. (H), zorhotz. Agudo, violento, fuerte. "Aigu, violent. Oinhaze zorrotza, douleur aiguë, incisive" H (s.v. xorrotxa).
Guztiz ere eritasuna zorrotza eta bortitza denean. Ax 598 (V 385). Ez [da] oiñhazerik ere hain zorrotzik eta bortitzik [...] eztitzen eztenik. Ib. 600 (V 386). Damu zorrotza. Harb (ed. 1690)(ap.H ). Hango thormentak zorrotzak dire, ezin gehiagokoak dire. Dh 165. Eztago kalentura edo sukar ain bizi zorrotzik, goienean dagoanean, arinduten eztanik. GGero 377. Gisa artan Seme Jainkoa ikusteak biotz biguñ ari eman zion [...] ezpatada zorrotza. Lard 464. Eta hekien estira bethi bere batean, bethi bardin zorrotz, bethi bere hartan. Dv LEd 232. Jainkoaren hasarredurako su bizi zorrotzak. Ib. 249. Aize putz zorrotzak. AB AmaE 364. Dolore eta pena zeñ zorrotza au. Arr May 130. Konzienziaren arrak imurtzi zorrotzak egiten ziozkan. Ib. 81. Gaitz zorrotzen baten bidez. Ib. 43. Hik bai, diru gose zorrotza, / nabilkak hola zoraturik. Zby RIEV 1908, 109. Batzuk guda zorrotz da ikaragarrizko bat gura eben. Ag AL 30. Galerna bat sortu zan modu zorrotzian. (1909). (In Etxabu Kontu 131 ). Zure naigabe zorrotza. Jaukol Biozk 68. Jesusentzako zuan Martiñek / aiñ amorio zorrotza. Tx B I 42. Arraun-kolpia zorrotza. Tx B II 180. Nire oñaze zorrotza dakusazunean. Or Mi 121. Txirrista txar bat dala meriyo / gelditu ziñan ilotza; / Jose Erramun, orra non zegon / zuretzat azken zorrotza. "Errezabal Zanaren oroiz" (ap. DRA). Len gose-egarri etengabiak / eta esetsi zorrotzak. Enb 81. Orra min zorrotza! Laux BBa 68. Aizkora-kazka zorrotzaz. Ib. 32. Orrek emoten dauan min zorrotz eruan eziñagaz. Kk Ab II 166. Oñaze zorrotza. ABar Goi 70. Atsegin zorrotz batekin irakur lezaketen liburua. Zerb Gerlan 75. Lenengo zotiñaldi zorrotza. TAg Uzt 275. Gose-esnale zorrotza baita basoa. Ib. 75. Eguzki kiskalgarri arek egarri zorrotza ematen baitzun. Ib. 201. Emengo ipar-aize zorrotzak. Ib. 88. Aserraldiak ezpaitziran ain samin eta zorrotzak izaten. Etxde JJ 123. Min zorrotz bat senditu zuen. Mde Pr 166. Ekaitz zorrotz, bapatekoa. Erkiag Arran 162. Min zorrotz ori kenduko daben / indarrik ez dau topetan. BEnb NereA 236. Bidea da luze, iguzkia gora eta zorhotz. GAlm 1960, 52. Aize garbi zorrotzak. Osk Kurl 189. Kontzientziaren danga ilhun zorrotzak. Larz Senper 18. Kezka zorrotzagoak darabilzki. "Acrior" . Ibiñ Virgil 105. Panpa-aldeko aidea artean zorrotza zetorren. NEtx LBB 42. Abiazio txarren batzuek, / aiek segara zorrotzak! Uzt Sas 125. Burruka zorrotz ta ezberdiñean. Berron Kijote 93. Eta nik berriz apetitua zorrotz! Etchebarne 86. Aize otz eta zorrotz arek otzikara zaiñetaraiño sartzen zidalako. AZink 161.
azpiadiera-1.4.1
(Uso sust., precedido de gen.).
Zure naigabearen sakona ta zorrotza zenbaterañokoa dukezun. NEtx Nola 18.
azpiadiera-1.5
5. (V-gip, L, B, BN, S; SP, Urt, Dv), zorhotz. Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg. Severo, estricto, riguroso, exigente. "Gizon zorrotza" SP (sin trad.). "Acer, [...] zorrotza, xorrótxa, gogórra, mokhórra" Urt I 93. "Jainkoa zuzena da eta zorrotza, Dieu est juste et droit" Dv. "Juie zorrotza, juge rigoureux, sévère" Ib. "Severo, exigente. [...] Ura bezain zorrotza izan banintz, ezkinen niola ere konponduko (B)" A. "Hombre rígido y exigente" Etxba Eib. "Oso zorrotza da umiekin" Elexp Berg.
Nahi dugu gure hitzak har ditezin onera, eta bertzeren erranen gainean puntutsu gara eta zorrotz. SP Phil 383. Hark amor egiten zerauela suisei gauza batzuetan, zeinetan bertzenaz hagitz hersi eta zorrotz baitzen. Ib. 376 (He 379 zorrotz ). Badakit gizon zorrotz bat zarela. " Durus" . He Mt 25, 24 (Ur, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe zorrotz; Lç, TB, Ur (V), Ip, SalabBN gogor, Dv garratz ). Gure juez ezinago zorrotza. Mb IArg I 382. Juje zorrotz, juje ikharagarri haren aitzinean. Dh 137 (134 zorhotz ). Jainkoa dela hartzedun zorrotz, egiten dituen emaitzez kontu hertsi bat galdetzen duena. Ib. 216. Yueza izango da guztizko zuzena, zorrotza eta errukibagea. EL2 35. Jainkoaren esku zorrotzak jo zuen. Lard 504. Zu zera erejien kontra-esale zorrotza. Bv AsL 172. Bere Juez zorrotz eta zuzen izango dan Jaungoikoaren aurrean pekatu egitea. Arr May 85. Gure Malentxo eztirudian bezelakoa da, ona ta zorrotza, eztia ta ozpiña, bear dan orduan bear dan bezelakoa. Ag G 239. Gai ontaz ardura dutenak zorrotzak izango dira. ForuAG 327. Gizon zorrotza zala. Or SCruz 83. Iñon dan gizonik zuzen, zorrotz, zintzoena zan. Alz Ram 28. Esku leuna ala zorrotza bear zan estualdi artan? TAg Uzt 150. Aideko yagole zorrotz iduri. Zait Sof 150. Auzi-Maisu zorrotz ua / auzira datorrenean. Or MB 1250. Adimen-zalerik zorrotzenek eta itxuenek. Zait Plat 7. Erlijio-gauzetan zorrotza ta benetakoa. NEtx LBB 6. Maisu bezela, oso ona ta jatorra. Baiña bere eginkizunetan oso zorrotza. JAzpiroz 127. Guztiz zorrotza izaten ziñan / irakasleen lanean. FEtxeb 106. Gure herritarrak izanen ginituela jujari eta epaile zorrotzenak. Larre ArtzainE 196. Gure Orixek berriz, berez zorrotz xamarra izanik, neurtitz gaietan batez ere, ez ditu zeharo gaitzesten. MIH 238.
azpiadiera-1.5.1
(Ref. a cosas). Severo, que expresa severidad; amenazante. "Behatze zorrotza, regard sévère, menaçant" H (s.v. xorrotxa).
Uste zenuen agur bat egin ez dizunagana begi zorrotzak irautzea. Mb IArg I 72. Zenbait kastiguz edo esate ta adirazte zorrotzez. Ib. 121. Jujearen begi zorrotzak. Dh 143. Haren begikaldi zorrotzei pharatua egotea. Ib. 135. Begiratu zorrotz bat gizon itsutu aiei eginda. Lard 403. Guziz illun eta begi zorrotzakin [...] begira jarri zitzaion. Arr GB 95. Begiratua zorrotza. Xe 243. Burua gora, begia zorrotz, alde orotarat oihuz, juramentu arrailka. HU Aurp 47. Arrangez-vous, egiten dio atsoak begi zorrotz batekin. HU Zez 130. Gibelerat egiten du ja, Kameluaren begi zorrotz izigarriak ikusirik. Barb Sup 60. Begietan ematen digu burua arro, bekoki edo kopeta goi, begiratua zorrotz eta aginduz bezala iñor eskera etortzeak. Inza Azalp 126. Erran zeien egün hartan bere elziako kantarier bi hitz zorrotzik. Const 40. Par-irudiyen bostekua eman / baño beiratu zorrotza. Tx B I 169. Agintari-ordekoen begi zorrotza gañean dabela. Eguzk GizAuz 129. Banakizunak zuzen egitea lortzeko, ikuslaritza zorrotza eratu. EAEg 13-2-1937, 1055. Erregearen behatze zorrotzak lotsatu zuen. Zerb IxtS 73. Eskutitz zorrotz bat idaztea. JAIraz Bizia 116. Itz zorrotz auek zuzendu zizkion emazteari. Etxde AlosT 104. Alkarreri begirada illun-zorrotz bat jaurti. Bilbao IpuiB 271. Kexu daude, samur, kopeta ilun, begiak zorrotz eta burua gora. JEtchep 46. So zorrotz batez gizonak, begiekin erakutsi zigun [...] inbidia. Osk Kurl 112. Begirakune zorrotzak egin deutsez alkarreri. Erkiag BatB 190. "Egunon" esaten ziotenei, erantzun zorrotz ta motza ematen zieken beti. Ataño TxanKan 129. Don Kijoteren itz zorrotzak zirala-ta. " Amenazas" . Berron Kijote 162.
v. tbn. Noe 30. Kk Ab II 47. MAtx Gazt 30. Onaind STeresa 79.
azpiadiera-1.5.2
(Dv, H; -oz Ht VocGr, Lecl). (Ref. a cosas). Estricto; terminante. "Exact" Ht VocGr 357. "Eginbide zorrotza, devoir strict" Dv. "Debeku zorrotza, défense rigoureuse. Kontu zorrotza, compte sévère, exact, rigoureux" H (s.v. xorrotxa).
Etorriko da bere aldian zuen ta munduko beste guzien kontu zorrotza arzera. Mb IArg I 340. Izkerarik egokien guziak, legerik zorrotzen guztien damu gorrian bada ere. Cb EBO 38. Jainkoaren juizioan egon zala, ta bere ezagun asko kontu zorroz, ta tranze estuan ikusi zituela. Cb Eg II 185. Jainkoaren manu zorrotza dela hei barkhatzea. Lg I 299. Beztitzean begira zatzu modestiaren zorrotzenaren erregelak. Brtc 10. Haren zuzentasun zorrotza. Dh 136. Ordu guztien kontu zorrotza artuko deuste. EL2 55. Gustoz entzuten ditue dotrinarik zorrotzenak-ere giarrean ukituak izan ditezen artean. AA III 422. Jaunaren esan zorrotz oiek etzuten Heli ipiñi semakin bear zana egitera. Lard 148. Onelako galde zorrotzak Joseren aotik aditu zituztenean. Ib. 55. Zorrotza da haren justizia. Dv LEd 189. Eman bearko dizudan kontu zorrotz artan. Arr GB 23. Alkarren bistan emango digu / sententziya bat zorrotza. Xe 384. Gizon jakintsuak egin lezateken esamiñ zorrotz, kontuzko eta estu batean. Goñi 82. Birali zion beste abiso bat oraindik zorrotzagoa. Ib. 90. Amaren esanak gatik, zorrotz ta garratzagoak izanta ere. Ag G 130. Nere itzai zorrotzegi eritzia. A Ardi 122. Jaunaren agindu aundi zorrotz bat autsi zuten. Inza Azalp 47. [Gerrari buruak] esan zidan agindu zorrotzak zitula. Or SCruz 94. Doña Isabelak bialdu zuen / karta zorrotz bat kortera. Tx B II 86. Baltsakeria bere burubide, eretxi ta asmuetan gizartekeria baño zorrotz eta errotikoagoa da. Eguzk GizAuz 42. Alkargazko zuzenbide zorrotz ori ausi dagiana. Ib. 179. Yesusek berriz agindu zorrotz au eman zien. Ir YKBiz 100. Arduraz jantzirik arkitzen diran notin guziei erantzun-bear zorrotzak ezarriaz. EAEg 16-4-1937, 1509. Zorrotza bein artu zan erabakia: zuaitz bat kentzen zuanak, bi berri aldatu bear zitun. FLab ( in Munita 6 ). Nik baño kontu zorrotzagoa zor diote Jaungoikoari. Etxde JJ 198 (v. tbn. 157). Ori norañoko egia zorrotza den arek berak dakienik ez dut uste. Txill Let 96. Gauzak eztaude alako lojika edo ordena zorrotz batekin kateatuak. Vill ( in Gand Elorri 14 ). Zutik gelditzen da beti eta erantzun-eske galdera zorrotz au: Mundua zergatik? Vill Jaink 32. Erabagi zorrotz ori. Erkiag BatB 89. Erabaki zorrotz bat artu zuan. NEtx LBB 125. Zonbat jende bizi den lege zorrotzetan. Xa Odol 250. Ordena zorrotzak dizkiat Estado Maiorretikan. Alkain 115. Semenarioko lege zorrotzak ziren holakoak. Larre ArtzainE 90. Ez dirudi hemen, eta orobatsu puntuazio gaietan, erregela zorrotzik ezar daitekeenik. MIH 104. Bizitz-lege zorrotza hauxe baita. Ib. 38. Kritika zorrotzegiak. Ib. 136. Plangintza zehatz eta zorrotz baten beharrean gaudela. MEIG IX 33.
v. tbn. Ill Testim 23. Jaukol Biozk 86.
azpiadiera-1.5.3
Exacto, preciso.
Labur-nai ere badezu Lizardi, esaldiari itz alperrak iñausi-zale alegia, edota bi-iru itz alkar-ari zorrotzez biltze-zale. (Interpr?). Markiegi ( in Ldi IL 12s ). Negua urbil dalazko siñale zorrotza. " Señal inequívoca" . Or Eus 355. Esaldi horrek muga zorrotzagoak eskatzen ditu. MEIG VII 29.
azpiadiera-1.6
6. (H).
Estridente.
Deihadar zorrotza. Harb (ed. 1690)(ap.H ). Berebat aditzen zan tronpeta-soñu zorrotz bat. Lard 77. Deadar zorrotza egin zion bere lagunari. TAg Uzt 233. Karraxi zorrotz batek dardaratu ninduen. Txill Let 104. Or ari zen korneta zorrotza notak zabaltzen. Ib. 30. Ikusleen zantzo, uiuiu ta irrintziak kaleetan durundi zorrotz, luze, alai ta sarkorraz zabaldu ondorean. Erkiag Arran 37. Urrutira gurdi-negarrak Juanaren biotzeko itogune larriari, garrazi zorrotzez erantzuten zion. NEtx LBB 26.
azpiadiera-1.6.1
(Sonido) agudo.
Txixtu zorrotz eta luze bat. Alz Ram 34. Ziztu zorrotza dagi, bitartean, aizeak zugaztietan. TAg Uzt 131. Eiagora zorrotzen egoak loturik. 'Agudos' . Zait Sof 18. Aize-txistu zorrotzak dardarka jartzen zuan jendea. Anab Poli 62. Hezurrak ikharatzen zituan txistu zorrotz batez bukaturik. Osk Kurl 128. Txoriak kabia utsik [...] ikustean bezelatsu txio-min zorrotzak egiten. Ib. 172. Irrintzi zorrotzarekin. "Hinnitu [...] acuto" . Ibiñ Virgil 96. Txistu zorrotza joaz. NEtx LBB 97. Sugearen xixtu zorrotza. Berron Kijote 153.
azpiadiera-1.7
7. "Acidus, garratza, miña, zorrotza " Urt I 100.
azpiadiera-1.8
8. "Acento agudo, hitzera zorrotza " Lar.
azpiadiera-1.9
9. (AN-larr ap. Asp Leiz2; A).
Mordaz, hiriente. " Min zorrotza, lengua afilada, atrevida en la expresión" A. " Moko zorrotza, lengua hiriente" Asp Leiz2 (s.v. moko).
Ezetare elhe zorrotzek hunki. Mst III 45, 3 (SP hitzen tragazek, Ch mihi gaixtoen kolpeak, Ol itz-zartadak). Misto zorrotz orrezaz baliatu zera [...] bekatu egiteko. AA III 343. Miin zorrotzagaz ta berba labanakin enbusterijak kontetara. fB Ic II 214. Sistatzen, zaurtzen, odoztatzen zituen bere hitz zorrotz eta ozpinekin protestanten bilkhuia galdu eta ozarrak. Hb Egia 116. Zerren ondrea galtze ez arren eragiñ eutsen / ago zorrotzai al zaneraño al zan dana. AB AmaE 454. Laster asko entzungo eban arrañ saltzallearen era onetako erantzuera zorrotza. Ag Kr 71. Eztena baño miñ zoli ta zorrotzagokoak. Ib. 67. Mihia badu ere sobera zorrotza. Ox 164. Pilatosen abotik baño zitalkeri zorrotz, min, latzagoak atera ziran. Muj PAm 33. Zuk bai, Mañaxi, burruntzia sartzen didazula zure esaera zorrotzakin. Alz Burr 13. Aren amabitxia dan mingain-zorrotza. Or Eus 285. Yainkoen aurka mingain ero ta zorrotzez ari zala. Zait Sof 188. Bi alderditatik zernai ele zorrotz elkarren aurka esanak entzunik. "Multa [...] amarissima" . Or Aitork 229. Itzaldi luze, zorrotz eta garratzori arnasa baten esanda gero. Erkiag Arran 49. Aurpegi ederra eta mihin zorrotza. Arti Tobera 287. Itzak zorrotzak zituzten elkarrenganako; baiña begiak gezurtatzen zuten, aoak ziotena. NEtx LBB 149. Batak besteai bota / puntara zorrotzak. Uzt Sas 262.
v. tbn. JJMg BasEsc 185. BEnb NereA 85.
azpiadiera-1.10
10. Diligente.
Eta onetan Isocrates txit argi, zorrotz ta dilijentea izan zan. Cb EBO 14. Ostiango gauzetan aurrera urtetzeko eban altasun zorrotza. Etxba Ibilt 469. Berez alako leiala eta / lanian berriz zorrotza. Uzt Sas 204.
azpiadiera-1.11
11. " Aldapa zorrotza, montée, colline ardue" H (s.v. xorrotxa).
Aldats zorrotzez josiak [bideak] . AB AmaE 84.
azpiadiera-1.12
12. Atrevido, audaz.
Nahiz adin batean, guziz argitua delarik, ez luken gizonak zeren izi atheraldirik zorrotzenez. JE Bur 99. Bide berrietatik dabil aizken aldera, gure olerkari zorrotz au. Aitzol ( in Laux BBa X ). Gure irakurleak ohartu bide dira Gabriel Aresti bizkaitar olerkari zorrotzari. AIr Egan 1960 (1-2), 87.
azpiadiera-1.13
13. (Mirada) fija, intensa.
Behatze zorrotz, deusere ohartzen ez direla dirudien erotu edo tumor cerebraldelakoen nahasturia adiarazten dutela. FIr 191. Zure begiratua / dezula zorrotza. MendaroTx 219. Zorarazi oi du sugeak begiratu zorrotzez txoritxo buruariña. TAg Uzt 7. Oraintxe alkarganatu dira begiratu zorrotz bi eta begitik begira tximistak zijoazela zirudin. Ib. 27. Haurraren gorputz biluza hainbat aldiz haren so zorrotzari eskainirik izanda. Mde HaurB 66.
azpiadiera-1.13.1
Ama harritu zen begiak zoin zorrotz nituen. Bixtan da akituak ziren; zorroztuak argi heieri beha. JEtchep 38.
azpiadiera-1.13.2
Belarrixa zorrotz ool zaarron aurka, jakin gurarik zer moduko barriketia erabiltzen eben. Etxba Ibilt 461.
azpiadiera-1.14
14. Fuerte, vigoroso.
Ankak listo ta besua zorrotz. Tx B I 28.
sense-2
II . (Adv.).
azpiadiera-2.1
1. Ingeniosamente, con ingenio.
Eskolatu bageko nekatzalleak supituan itz-neurtuak aiñ egoki ta zorrotz ematea. Izt C 217. Zorrotz kontestatu, / bata bestien tatxak / manifestatu. AzpPr 110. Peruren aldeko guztiai zorrotz ekiteko. Ag Kr 173. Ala ikustean, erretore jauna irtengo zaitzu bidera, ta zorrotz zirikatuko zaitu. Muj PAm 13. Ark, zorrotz eta bizi, irriparre gazia beti ere ezpaiñean, izperringietan eman zizkigun idazlan begikoetarik zenbait. Markiegi ( in Ldi IL 7 ).
azpiadiera-2.2
2. (H).
Estrictamente; terminantemente.
Beste guzien frutak jateko eskubidea eman zion, baña erdiko onenik jatea zorrotz debekatu zion. Lard 2. Zorrotz agintzen die ez besterekin ezkontzeko. Ib. 381. Ark kargu artuko du / zorrotz edo estu. Ud 129. Gorde zuan zorrotz asmo eder au ill-arteraño. Bv AsL 27. Zuk añ zorrotz eta zearo artzen diztetzu kontuak zere etxekoai, zuk ere iguzkutzu niri eta nere Semeari. Arr May 93. Herrietako buruzagieri loakokete begiak erne eta zorrotz atxikitzea, beharrik gabe [...] eske dabiltzan ez-axolatu horieri. HU Zez 34. Ni baño larriyago / ezkontzeko bera, / zorrotz galdetu ziran: / Noiz egiñgo gera? Tx B II 165. Beren legea Yainkoaren legea baño zorrotzago artzen zuten. Ir YKBiz 224. Petirik zorrotz agindu dio / egon dedilla erne an. Or Eus 340. Su lekua zorrotz ikustatua izango da. "Rigurosa vigilancia" . EAEg 31-10-1936, 180. Zuaitzak, berak bezela, zerurontz begiratzeko esaten dio gizonari; zenbat eta luzeagoa dan zuaitza, orduan da zorrotzago itzegiten dio gañera. Munita 112. Zorrotz agindua, zorrotz beteerazten zan. FLab ( in Munita 6 ). Gure oiturak ordea eztik ain zorrotz artzen senidetan zaharrenari uztekoa. Etxde JJ 42. Azken itza, bai, argiroegi, lar zorrotz jaso eban neskatxak. Erkiag Arran 151. Mistikuaren ikuste ori ez da begiz ikustea, itza zorrotz artu ezkero. Or ( in Gazt MusIx 44 ). Baña zorrotz agindu ziguken sendagilleak, arek esan arte ez jeikitzeko. Ataño TxanKan 173. Bereala eman zioten lana, eta segitzen zorrotz. JAzpiroz 219. Eta dialektu horietan ere [lege horiek] zeharo eta osoro betetzen ez direla esan beharrik ez. Zorrotzago eta zehatzago betetzen zirela lehen? Bai, behar bada. MIH 253. Gaur zorrotz debekatuak dauden bederatzi puntuko bertsoetan. MEIG I 108.
azpiadiera-2.2.1
Severamente, con severidad (hacia personas).
Ango nagusiak txit zorrotz artu zituela. Lard 55. Aiñ gizon santua izan arren, begira zeñ zorrotz ai dan leku batean egi galantak esanik. Aran SIgn 206. Pekatua orregatik uzten eztet; zorrotz itzegiten badidazu, añ gutxi. Arr May 59. Gogor eta zorrotz legiak agintzen duen bezela zigortu bear dala. ForuAG 313. Oso zorrotz zigortuak izango dira errudun abek. EAEg 14-10-1936, 45. Esan zion bat-batean zorrotz bere amatzakoak. Etxde AlosT 25. Nork eman dik erloju au? --Galdetu zion zorrotz. NEtx Antz 148. Gizonak [haurrari] esetsi zion zorrotz samar. Mde HaurB 29. Gizon zaildu bati dagokionez, irmo ta zorrotz agurzten zun lagun naigabea. Etxde JJ 23. Claudetek zorrotz erantzun zion. Izeta DirG 121. Ibane zorrotzegi epaitu dudala esanen didazu, irakurle. Or ( in Gazt MusIx 34 ). Biguiñ batetik, eta zorrotz bestetik jokatu bearra dago [gaztetxoakin] . MAtx Gazt 6. Aztertzaille estuak, gogor eta zorrotz artu dabe [Nikanor] . Erkiag BatB 188. Gero zuekin egongo naizenean zorrotz aritu beharrik izan ez dezadan. IBe 2 Cor 13, 10 (He zorrotzkiegi ).
azpiadiera-2.3
3. Penetrantemente.
Ezta elorririk ain zorrotz zulatutzen duanik nola ondasun ugariak. Bv AsL 131. Jonas iretsi zun arraiari / arpoia zorrotz sartzean. Or Eus 203.
azpiadiera-2.4
4. Fijamente.
Begiak leku batean zorrotz jartzen ditu. Goñi 39. Antxe gelditu zan eurei begira ta urteteko ordura arte etzan andik aldendu. Bai zorrotz begitu berak asto nabar areei! Kk Ab II 149. Orduan zorrotz begiratu zion gizonak [Yesusi] . Ir YKBiz 236. Usoa egon oi zan leku utsari zorrotz begira. Etxde AlosT 49. Eguzkiari zorrotz begira dioño. Or Aitork 397.
azpiadiera-2.5
5. Intensamente.
Len baño ere amorratuago ta zorrotzago erasotzen zioten mokoka biotzondoari. TAg Uzt 249. Gauargia piztu bitartean datorkio zorrotzen emakume alargunari ere senar galduaren oroitzapena. Ib. 8. Bata-bestearen griña / biziro zorrotz darabilgu-ta. EA OlBe 97. Xabier-en eriotz-berriak zizta zuan zorrotz nexkatxaren biotza. NEtx Antz 158. Aitaren jokabideak gero ta zorrotzago iñarrosten zizkien biotzak. Etxde JJ 216. Haizeak zorrotzen emaiten duen lekuan. Mde Pr 306. Or pare-parean bota zuan barruan zeukan guzia, eskopetak berak baiño zorrotzago. "Más recio" . Berron Kijote 202.
azpiadiera-2.5.1
Ain zorrotz zion Don Kijotek baietz ta baietz gudalosteak zirala. " Con tanto ahínco" . Berron Kijote 195.
azpiadiera-2.6
6. Con precisión; con rigor.
Erriaren muina ta indarra zorrotz ezagutu zuten. Zait Plat 124. Dena dagoela Arengandik zintzilika, sakon ta zorrotz-asko eman oi da aditzera Sertillanges-en liburu ortan. Vill Jaink 10. Badaki gertakariak bata besteari josten eta, hori aski ez dela, ederki, arin, zorrotz eta biziro, ematen dizkigu aditzera. MIH 359. Zehatz eta zorrotz neurtzen zuen beraz zer zen egia, zer egi-antzekoa, zer uste hutsa. MEIG VIII 70.
azpiadiera-2.6.1
Nai zituan eskuan zeuzkan iru pletxa, tira zorrotz, bata kristau arruen gañ, bestia diru zalien gañ, ta irugarrena lujuriotsu aragitien gañ. Arr May 170. Botariari dohako ahalaz bota gaitz eta zorrotz aphalaren erreferariari sakhatzea. Zby RIEV 1908, 88. Oraingo ontan zorrotz jokatu bearra zeukaten, kafe konpletoak jokatzen zituzten-da. TxGarm BordaB 32.
sense-3
III . (Sust.).
azpiadiera-3.1
"Filo, el corte, aoa, zorrotza " .
azpisarrera-1
AURPEGI-ZORROTZ (txorrotx G-azp). De cara afilada.
azpisarrerakoSense-1.1
" Arpegi zorrotza (adj.), severo, exigente. Erbesteko uezabak, ostianguak baño geixago arpegi zorrotzak " Etxba Eib. .
azpisarrera-2
TZORROTZ .
(Forma de aumen. de zorrotz ).
azpisarrerakoSense-2.1
a) (AN ap. A; Dv (AN-mer)). Afilado.
Forjátus aranzeéki / uztaibát alá ingurúan, / bére púnta tzorrotzéki / frinkatzen dúte burúan. LE Kop 167. Arranoei piko tzorrotzak [eman Jangoikoak] . LE Urt (ms.) 27r. Kanibeta bat tzorrotza. (212). LE-Ir.
azpisarrerakoSense-2.2
b) Estricto, exigente.
Ala dire zenbait... kobratzeko ausart tzorrotzak. (212). LE-Ir.
azpisarrera-3
XORROTX, TXORROTX .
(Formas con palat. expr.). Tr. Documentado desde finales del s. XVII, excepto en textos vizcaínos. La forma más usual al Norte es xorrotx (que tbn. usan Orixe y Berrondo), mientras que los guipuzcoanos emplean generalmente txorrotx (tbn. Lizarraga de Elcano). Hay además xorrotz en Joannateguy, Zaitegi y Arradoy, y txorrotz en Cardaberaz. En DFrec hay 3 ejs. de xorrotx.
azpisarrerakoSense-3.1
A) (Adj.).
azpiadiera-1.1
a) (AN, L, BN, S, R; Hb, Dv, H), TXORROTX (AN-gip, Sal, S, R; Lar, ZMoso 66; txorrotz Lar; txorrust R-uzt). Ref.: A (xorrotx, txorrotx); Lh; Lrq; Satr VocP; Iz R 299; Gte Erd 71. Afilado; agudo, puntiagudo. "Agudo" Lar. "Picante, en instrumentos agudos, [...] txorrotza" Ib. "Nabala xorrotxa, couteau bien affilé. [...] Bizkar hezur xorrotxa, épine dorsale décharnée, saillante" H. "Cuchillo muy cortante (afilado), txorrotx" ZMoso 66.
ta mendi hark baitu sei piller xorrotx <-oits>. INav 97. Larranziarazizió gorpútz guzía árma txorrótxes. LE JMSB 126. Guraize txorrotxak. Echag 115. Mokoa du xorrotx eta luze. Gy 50. Bere hortz xehe-xorrotxez. Ib. 53. Horra non den aldagarri ferde batean hetsia bere bizkar xorrotxa. Hb Egia 136. Ez othe dire loreak hastean bezain eder, landaren erroak nihoiz bezain xo[r]rotx eta egarri, hedoiak aberats? Ib. 41. Ezpata bezain xorrotx bizkar hezurra, ez duk gezurra! ChantP 88. Puntara txorrotx enda / ondora berdiña. JanEd I 103. Nere belhaun xorrotxak. Elzb PAd 23. Itxasokuak bezela ditu bi agiñ luze, bakoitza iru ortz txorrotxekiñ. Sor Bar 42. Dorre punta xorrotz batzu. Jnn SBi 66. Burua du adartsu, xorrotxik muthurra, / bustana gibelin du zakhurrek bezala. Xikito 9. Adar batzu, xutak, [...], gerren punta baino xorrotxagoak! Barb Sup 87. Sega xorrotxen beha. Ib. 141. Kokotsa xorrotx, beharriak handi. Zerb Metsiko 251. [Kathedralearen] leihoak gora bezain zabal, [...] eta gain-alderat ahoa xorrotx. JE Ber 21. Bixkar bat askitto xuta, gaineko hegi xorrotxa berrogoi ta hamar bat metraz gora. Ib. 39. Eta plazaño bat inguratzen dugu kalostrazpiz-kalostrazpi, zabalak hok eta osoki miresgarriak beren soailu arin xorrotxekin. Ib. 23. Bihotz oneko bezain sudur xorrotxeko. Ib. 23. Aixtur xorrotxekin. Zub 97. Habalarriaz friuntan harri xorotxa lantha belarian etsaier. GAlm 1950, 41. Jorratze bat eman bear diozu atxur txorrotx batez. Munita 42. Tertziopelo beltzezko txapel mutur-txorrotx bat buruan. NEtx Antz 140. Sudurpeko bizarkiak luze eta xorrotx. Lf Egan 1956 (5-6), 9. Denak aztapar eta hotz xorrotx. JEtchep 17. Badira lama xorrotx batzu oinetan lotzen direnak, zaphatzearekin, mozten eta xehatzen baitute belarra. Gatxitegi Laborantza 95. Kardulatza ta lapar arantz-txorrotxa ernetzen dira. Ibiñ Virgil 46. Labain-xorrotxak bezela ebakitzen zuana. Berron Kijote 194. Bere matel-ezur xorrotxetan. Ib. 180. Gaurko gazteak, beren takoi txorrotxen gañean [esne saltzera] jetxiko al itukek? Ataño TxanKan 152. Intzaur enborraren bizian zilatuz barnerat inguru inguru araberako tresna xorrotxekin. Larre ArtzainE 97. Aurpegi txorrotx, bigoteduna. Insausti 74.
azpiadiera-1.2
b) (Urt; txorrotx V-gip ap. Elexp Berg). Severo; exigente. "Acer" Urt I 93. "Bestiekin txorrotxa da petral aura, baiña bere buruakin ez" Elexp Berg (s.v. zorrotz).
Larrekoren iritziak maiz txorrotxegiak iruditzen zaizkidan arren, gizonez maite det. Ldi IL 114. Xorrotxegia ez izaiteko lege hori, baziren halere onarpen batzu. Larre ArtzainE 198. Besoak zabalik hartu dute kritikoek, bai beratxek eta bai xorrotzek. MEIG II 55.
azpiadiera-1.2.1
(Ojo, mirada) severo, amenazante.
Galtzairuzko begi txorrotx aiek ere berari begira zeuden. Ugalde Iltz 33. Ixil-arazten zituela laster haren begi xorrotxak! " Que son œil perçant les faisait se taire bientôt"" . Ardoy SFran 231.
azpiadiera-1.3
c) (Hb). Agudo, perspicaz, fino, penetrante, lúcido. "Izpiritu xorrotx, esprit vif" Hb.
Baldin badire izpiritu kuriosak, xorrotxak. He Gudu 64. Xorrotx izpirituz, / bisaia moldatua aingeruen tretuz. Hb Esk 150. Gorputzeko begiak baititu eskas, eta ez izpiritukoak; hek ilun bezen argi baititu hauk, eta xorrotx. HU Aurp 190. Baina gogoa azkar bezain bixta xorrotx zuen oraino lauetan hogoi urtetan. Ib. 160. Bere sudur luze mehe eta begi xorrotxeki. Barb Sup 130. Bere makila txarra eskuan heldu zen beraz, kexu kexua, burua dilindan, begiak xorrotx. Ib. 93. Denek matelak gorrituak, lephoko zainak antuak, begiak bizi eta xorrotx. Zub 98. Gizonek beren luneta-tresna [...] xorrotxenekin behin ere ikusi ez dituztenak. Herr 26-2-1959, 4. [Eria] arras gaizki da bainan adimenduz xorrotx eta zuzen. Larz Senper 166. Platonen eros edo maitasunak gogo xorrotxa laguntzen du Ederraren athe-alharzeraino. Lf ( in Zait Plat XIX ). Gaztalondoko prima ateratzen du, dena izpiritu xorrotx eta mendekio. Lf ELit 178. Gizon sorbalda hertsi eta adimendu xorrotx horrek izena zuen Calvin. Ardoy SFran 95. Haren begi ukaldia izan da, gehienetan, xorrotz bezain xuxena. Ib. 300. Adimendu ezin xorrotxagokoa, oro ikasi nahia. Ib. 280. Nik ikustean begi xorrotxez, / zuk duzun esku zimurra. Xa Odol 343. Gure amak beharriak xorrotx baitzituen. Etchebarne 24. Erdaldun hutsa bainan begi eta izpiritu xorrotxekoa. Larre ArtzainE 120.
azpiadiera-1.4
d) "(B), descarado, atrevido" A.
[Bertsoak] kantatu nizkioken. Txorrotxak zirala esan zidaken, bañan barkatzen zidala. Ataño TxanKan 201.
azpiadiera-1.5
e) Mordaz. "Mihi xorrotxa, langue fine, mordante" H.
Ire mingain xuri ori ona agitz xorrotz ekarri diguk. (Interpr?). Zait Sof 128. Ikusi-mukusin zetozen mingain txorrotxak zer ebakirik edukí etzezaten. Ataño TxanKan 154.
azpiadiera-1.6
f) Ingenioso.
Gogoeta hok, xaharrak diren bezain xorrotxak balire, eta xorrotx bezain sarkorrak, balukete zerbeit onik. JE Bur 40. Bere prediku argi xorrotxak goguan. Etcham 156.
azpiadiera-1.7
g) Intenso, violento.
Biur liteke pirrinta xorrotx. " Racha viva" . Or Eus 390. Gosea tripan xorrotx delarik, soinekorik ez delarik. JEtchep 114.
azpiadiera-1.8
h) (Vocal) anterior, palatal.
Zuberoko u bethe, gurea bezalakoaren adierazteko u emanen dugu dena den, eta bi ponturekin ü hekien ü xorrotxaren adiarazteko. Lander RIEV 1911, 595n.
azpisarrerakoSense-3.2
B) (Adv.).
azpiadiera-2.1
a) Severamente; estrictamente.
Bestela gogorki, estu edo txorrotzegi artzen badira, lotsatu, bildurtu ta ebakiko dira, ta gauz onik egingo ezdute. Cb EBO 62. Erabilli bitez [lege-auste] beroiek aalik txorrotxen. EAEg 6-4-1937, 1442. Baño ain txorrotx ez bada ere, bear dan añean ikuskatu ditezke arazoak. Ib. 2-3-1937, 1186.
azpiadiera-2.2
b) Con puntería.
Zapi teinkatu aundi batera / zuzenduz txorrotx bere agaia. EA OlBe 17.
azpiadiera-2.3
c) En punta.
[Aita] sartu zen bere haurra eskutik, boneta kopeta gainean xorrotx, errainetarik poxi bat makurtua. JEtchep 29.
azpisarrerakoSense-3.3
C) (Sust.).
azpiadiera-3.1
a) Agudeza de espíritu, penetración.
Izpirituaren orozbat xorrotx eta malguak badauko, emazteari, gorputzeko ahularen ordaina. JE Bur 103.
azpiadiera-3.2
b) Afilador en la mascarada suletina.
"Xorrotx" mithil bürüzagiak, koblakaz jente hun oroer galhatzen deie othoi zerbait lan eman dezen. J.B. Mazéris GH 1933, 302. Xorrotxak erran dizü egia handia, / nekez bizi dela laboraria, / bai eta nekezago xorrotxeria. Ib. 302. Maskaradetan xorrotxek emaiten dituzten hitzaldi jostagarriak. Lf ELit 36.
azpisarrera-4
ZORROTZ EGIN. Mostrarse severo.
Egia erakustetik ez da iñoren bildurrez atzeratzen, zorrotz egitten dio beti gezurra barratu edo banatu nai duanari. Inza Azalp 101 (tal vez errata por zorrotz ekin).
azpisarrera-5
ZORROTZIK.
azpisarrerakoSense-5.1
a) (Estar, tener, etc.) afilado.
Bere maketsa / atera dau zorrotzik. Lazarraga A29, 1200v. Ortzak zorrotzik, su-atzean da / Mikela-Borda baldana. Or Eus 92. Batzuek, sega zorrotzik, bêla, / besteak inguratzeko. Ib. 298. Oraindik urrak austeko [ortzak] dauzkat / osorik eta zorrotzik. Ib. 371.
azpisarrerakoSense-5.2
b) (Estar, tener, etc. la mirada) fija.
Burua apaldurik, zorrotzik begia, olako ateara urbildu edo urreratu zan; ta kanpoari begira zegoan. Lh Yol 13. Eguna sortzen dan alderdira / begiaz beti zorrotzik. Or Eus 256. Begi zorrotzik biotz-berorik, / egun bat uts egin bage, / otoi ta asperen, ertsa baititut / San Mikel eta Trintate. Ib. 252.
azpisarrera-6
ZORROTZ-ZORROTZ .
(Con reduplicación intens.).
azpisarrerakoSense-6.1
A) (Adj.).
azpiadiera-1.1
a) Afilado.
Ta [listorrak] izpi gaizkille zorrotz-zorrotzaz / daben lez lorea galtzen. GMant Goi 82. Korañe zorrotz-zorrotzak / ebagiteko bein da betiko / bedar txar, sasi, arantzak. Enb 67.
azpiadiera-1.2
b) Agudo (sonido, voz).
Sanchezek, ogeratu orduko, abots zorrotz-zorrotzagaz malagueña luze bat bota eban bere etxe-barruban. Kk Ab I 105.
azpisarrerakoSense-6.2
B) (Adv.).
azpiadiera-2.1
a) Fijamente.
Osalari ospetsu onek, zati baten berari begira zorrotz-zorrotz egonda gero, erantzun eutson. Kk Ab II 18.
azpiadiera-2.2
b) Estrictamente. "Beti zorrotz-zorrotz zainduko baeuke, biarra be askoz geixago eingo euke" SM EiTec2.
azpisarrera-7
ZORROZPE (Precedido de sust., en casos locales de decl. sing.).
Naiz sutan, naiz aizto zorrozpean ill. Or Mi 128. Agintari-ordekoen ardurea izango litzake ori: morroi orrein begi zorrozpean bizi bearko leukie baserritarrak. Eguzk GizAuz 124. Sega zorrozpean lepo egitera daramaten bildotsaren antzo. Etxde JJ 231.
zorrotz
<< zola 0 / 0 zotz >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper