Tr. Documentado en textos orientales y en los occidentales Lazarraga, Udarregi, Orixe, Anabitarte, Erkiaga, Etxaide, Villasante, Ibiñagabeitia y Azurmendi. Hay sola en Lazarraga, Mihura y ECocin,zol en Orixe y Erkiaga. En DFrec hay 6 ejs. de zola.
sense-1
1.
(BN-ciz, S ap. A
; SP(sin trad.), Dv, H);
zol;
sola. Fondo."Ifernuko zolatik atherarik"SP.
"3. fond, la partie opposée à l'ouverture d'une cavité, [...]; 4. fond, ce qui est du plus bas dans une cavité. Itsasoaren zola, le fond de la mer"H.
Zeinek halako manamendua harturik ezar baitzitzan presoindegi zolán. LçAct 16, 24 (TB zokhuan).
Arren, fabora gaitzatzu zolara ez goazen. EZMan II 149.
Ifernuko zolara erortzen zara. Ax 116 (V 77; v. tbn. ifernuko zola en Lg II 191, Brtc 217, Dh 189 y Balad 165; iferniaren zola en AstLas 30 y Normandie 4 (ap. DRA); ifernu zola en Lç Ins A 5r, Tt Onsa 61 y Dv LEd 73).
Lürraren zolan sühalamaz bethe den presu bat. Bp I 58.
Bethi behar dugu beldurtu lezearen solarik beherenerat aurthigiak izatea. Mih 8.
Goguaketa hori ezinago barna eta zolarik eztien leize bat duzu. AR 285.
Ezarriren dizügü Sira / thorre baten zolan / eta perieraziren / miseria handitan. Normandie 79 (ap. DRA).
Begikaldi batez itsasoa zolaraino ta lurra bere zimenduetaraino iharrosten eta ikharatzen duena. Dh 132.
Ez zolarik, ez bazterrik eztuen [itsasoa]. Ib. 264.
Presu zola batetan / gosez behar die finitü. Xarlem 1009.
Aphaldia izanen hiz ifernuko zolaradino. SalabBNMt 11, 23 (Ip ifernü-zolala; Lç, He, TB, Dv ifernuraino, Ol lurperaño, BiblE lurraren barreneraino).
Eta botatu ninduzun itsasoain erdira urain zolaraño. EchnIon 2, 4.
Bainan ehortz nezazue xai zola batean. JanEd I 139.
Hur haü deitzen die bükhata, eta hoztü denian baratzen da zolan nitre-gatza. IpDial 116 (v. tbn. Hil 99).
Beldurrez marmaladia lot dadin solan. ECocin 49 (40 zola).
Itsaso zolan zonbat aberastasun nehori baliatzen ez direnak! Prop 1876-77, 122.
Eskerrak darozkitzut nere bihotzaren zolatik. JnnSBi 202 (v. tbn. bihotzaren z. en Lg I 274, Dh 239, Hb Egia 21, Laph 125, Elsb Fram 158, JE Bur 97 y Ardoy SFran 336; bihotz z. en Iratz 71 y Zub 58).
Lezearen zolaraino jautsia bazine ere. Ib. 95.
Orotan orok bezala, baditutzue Eskualdunek zuen itzalak, bainan zola ona duzue. HUAurp 69.
Egin ahalak oro egin erendatzeko, bi erhi züntzür zolala heltüz edo gingila lüma batez gillikatzez. AlthBot 5s.
Behatze hark jo dio / bihotzaren zola. ZbyRIEV 1908, 212.
Ez al digu lobratuko / infernuko zola!Auspoa 97, 28.
( s. XX)Erribra zolan urik ere ezemondokei alkanza. Mdg 138.
Batere sosik sakelaren zolan haztatzen duen ordutik. JEBur 121.
Uraren zolatik (fondotik) arri bat edo ondarra atera nai danean. AnabEEs 1919, 243.
Biper-beltx gostu bat ezin-erranezkoa bazuen han, aho zolan. BarbSup 33.
Urak eder eta garbi, / harea zolan ageri. Ox 126 (v. tbn. 91).
Zaluxko joko die / errekaren zola. Etcham 223.
Zubiburu zelaieko oihanaren zolan, / zolaren zolan, / Lili bat bada beilari. Xaramela 30.
Itsasoan ura lodi, / zolarik ez du ageri. (Canc. pop.). Argia 206 (1925) 1.
Giza-oin larri bat, zola urdin batean. MdePr 110.
Itsasoak eta zeruak esmaltezko zola bat egiten zioten neskatoaren gorputzeko urreari. MdeHaurB 99.
Uraren zola oso polita, itsas-belarra apaingarri. AnabPoli 14.
An urrunean, azkeneko zolan. ErkiagArran 8.
Zolik bageko zulo, ondorik eztauan itsaso. Ib. 154 (v. ZOLAGABEKO).
Zeruaren zola. Ib. 182 (v. ZERU-ZOLA).
Ibar sakon ta oian zolak betetzen ditu. IbiñVirgil 90.
Ama sala-zolan nigarra begian / puñala sartu du bere bihotzean. Balad 173.
Arima zaurtzen ziotela zolaraino. ArdoySFran 173 (v. tbn. 245).
Errienta, bere paperak eskuan, antzoki zolan izanen da beltxez bezti. CasveSGrazi 12.
Arima zola zikinduan. AzurmHitzB 42.
Ura ondartzen zelarik eta punpa husten, bere soinu berezia, txit, txit, txit; untziaren zolako aireak egiten zuen soinu hori.LarreArtzainE 60.
v. tbn. Tt Onsa 95. Egiat 251. Gy 273. Dv LEd 169. Elzb PAd 2. Lap 42 (V 23). Elsb Fram 114. Arb Igand 87. Lh Yol 23. Zub 102. Ir YKBiz 254. Iratz 188. Lf Murtuts 2. JEtchep 87.
azpiadiera-1.1
(Usado en pl.). Jaunaren sententziya / kruel da artua, / infernuko soletan / dago ondatua. Ud 112.
azpiadiera-1.2
Ez litekela behar erreboteko plazarik, zolako buruan bedere bortz metra gorako pareta bat gabekorik. ZbyRIEV 1908, 86.
Kuanteko arraia bakharra aski da zolakoen erreferarat eta erreferakoen zolarat aldaratzeko. Ib. 88.
azpiadiera-1.2.1
Meollo, fondo. Au da, noski, olerki-bilduma onen muiña, azken ondoa, zola ta giarra. Vill(inGandElorri 11).
azpiadiera-1.3
(Con reduplicación, en casos locales de decl. sing.)."Kajona(re)n zol-zoli(a)n zagon (AN-5vill), [...] tiruarraren zolan kafar [...] ikusi zuen (BN-arb)"GteErd 43 (junto a ondoan, barruan, etc., de otras zonas).
Barkhaturik berak ere bihotzaren zola-zolatik. JnnSBi 77.
Lerrako bat egiten du eta zola zolako lohirat itzulikatzen da. Prop 1901, 45.
Flamendarra jauzkatu zan [...] olaren zola-zolaraiño. LhYol 47.
Barne haundi eder bat. Atheak zola zolan eta ere ezker eta eskuin. BarbSup 151.
Zola-zolan basur zonbait, orai agortuxea ditakena. JEBer 50.
Aho gangaren harateko muturraren parrean, gaineko aldetik, sudurraren zola zolan. JEMed 15.
Eñhak eta odol galtziak zola-zolala flakatürik baitzen. D. BéhétyGH 1932, 407.
Harriak tiagü gizunek, / phezietzaz konkortürik, / gük bizkarrian ekharri, / Bethatü zola zolatik. CasveSGrazi 68.
v. tbn.
zola zolarat: Othoizlari 1962, 459.
sense-2
2.
(AN, B, L, BN, S; VocBN, Dv)
Ref.:
A;
Lrq;
GteErd 49. Parte inferior, parte baja; pie, base; cimiento.
"Partie inférieure d'un corps"VocBN.
"Zola beheretik gaineraino, de l'extrémité inférieure jusqu'au sommet"Dv.
"Fondement, base. Harroinaren zola, la base de la colonne"H.
"Parte inferior de un cuerpo"A.
"1.º cimiento. [...] Paretak ongi egitekotan zolan bear dire paratu arri oberenak (B) [...]; 6.º [...] falda de monte" A. "(L, BN, S), lugar bajo. Zolan (S), abajo"Ib."Fond, partie inférieure d'un objet quelconque, d'un membre, etc."Lrq.
"Galtza zola (BN-arb)"GteErd 49.
Ioan zela mendi haren zolala. TtArima 33.
Hil hanitz piztü eta jenter agertü; Elizako ere beloa goihenetik zolalano zatikatü. Bp II 49.
Ezarri izan dira hollen zola zunbaitetan hen enthelega erazitzeko [...] argiak. Mst XXII.
Gure salbamendiaren fundamena eta zola. ArcheM(ap. H).
Bisita xipi baten egitia egünkal bere khanbaran dükeien imajinaren zolala. Mercy 28.
Jakopek Jauna ikusi zizin zurubiaren burian edo thinian, ez zolan, ez erdian. AR 63.
Halaber badira urputzuak, berariaz eginak, zimenduan edo zolan ithurria baitute. AxIp 350.
Salbatzailea agertu baitzitzaion mendiaren zolan. Laph 63.
Ez guti gostarikan / artu ziyon zola, / orai au kusten dugu / [obra] geldirik dagola.Auspoa 97, 27.
Mendi zolan Beherrobi. Ox 23.
Erregebidetik urrunsko, aipatu herriak zolan, mendixkak dira guziz ikusgarri. JEBer 19.
Beheraxago, datxizkon osto alderdiaren zolan, emaiten dugu, frantsesez behin, gero españolez, zer duten erran nahi. Ib. 5.
Bakotxak izen goiti bat eman dezala bere hitzaldiaren zolan. EEs 1913, 364.
Gilamu eta Gilamusaren iduri bat, zolan bizpalau hitz zauzkana. StPierre 36.
Soineko zolan haixturren pikoa. Ox 183.
Eiherazain bat, oro irin, batü zian egün batez, elge zolan, zorro gaitz bat suinian. Const 32.
Gaxoak sabela minbera dauka; ezin ukitu, bereziki sabel zolako eskuñeko aldean. FIr 170.
Este itsuaren zolan, zortzi-amabi zentimetro luzeko buxtan bat badugu. Ib. 169.
Lazkaon dago, Aralar zolan. Iratz 176.
Leireko mendialde kozkorra inharrosi eta zolako Salbatore Sainduaren komentuan Nafarrako errege ohiak bere azken lotik iratzar-arazi. "En bas".ArdoySFran 63.
Khakuetako arrolla / lotsagarria / mila khana barna da / zolatik gaiñiala. CasveSGrazi 122.
Iparla mendiaren zolan.LarreArtzainE 34.
Muga goititze hori mahastiaren zolatik gaineraino egiten zen.Ib. 59.
Eskalera zolara mentura gintela.Ib. 64.
v. tbn. Ip Hil 200. Larz Iru 58. JEtchep 18. Etchebarne 71.
azpiadiera-2.1
Fundamento, cimiento. [Semenarioak] Dagerrek emana du gorde zaion zola. HbEsk 142.
Nola suntsituko da gure maitasunaren zola?ArtiMaldanB 232.
Bere buruaren zola ukitzen duen edozeiñek, Jainkoa ukitzen baitu. VillJaink 151.
azpiadiera-2.2
"Rez-de-chaussée"Lh.
"También, pero menos comúnmente, a la planta baja [de un hórreo] se le da el nombre de zola"CEEN 1969, 369.
(G, AN-ulz, L, B, S; HtVocGr 422, Lecl(oskhi-)→A, H)
Ref.:
A(zola, zapata-z.);
Lrq(oski);
IzUlz(zapeta). (Como segundo miembro de compuestos). Barkoxeko neskatilak / Eginez phastoral bat, / Ezin atsolbitüz dira higatürik oski zolak. Etch 478.
Ene zapeta zolak bezenbat ez jakin, eta zuek behar nauzue ni eskolatu?Laph 176.
Bertze mihikuek ez dute horren zapeta zolako zikina ere balio. GuilsouGH 1951, 97.
Aladonea! Azkenalditik oskizola baten goibez zerutik urbillago zaude. AmezHamlet 75.
Beti berdin eginez / Zapetain zola. LuzKant 138.
Espartzin-zolakin joka. AtañoTxanKan 36.
Espartin-zolak lihoz edo soka-gaiez ziren denboran eta gaina oihal azkarrez. LarreArtzainE 100.
4.
(Urt III 420, FauMar 102);
sola (V-m ap. ZubkOnd 238
; SP);
solla (FauMar 102). "Sola, sole, poisson"SP.
"Buglossus, zola, zola arraña"Urt III 420.
"(Solea vulgaris), el lenguado o suela, lengoadu, sola, sole"LabayruHist I 516.
"Suela"ZubkOnd 238.
"Lenguado, suela, lerpa, perdiz de mar, [...] lenguadua, lenguaua, zola, [...]solla"FauMar 102.
sense-5
5.(Postpuesto a un topónimo, en casos locales de decl. sing.).Extremo, confín. Galizia zolala artio / exekütatüren dütügü. Xarlem 1139.
Dohatsuago dire, / Biriatu zolan, / egin dezaketenak / ixilik bere lan. HbEsk 95.
Kalifornia zolan Mañex duzu bizi. Etcham 77.
Nafarra zolatik Xina bazterreraino. "Du fond de la Navarre".ArdoySFran 265.
azpiadiera-5.1
(Con reduplicación). Kafreria aurkhitzen da kasik Afrika zola-zolan. Prop 1897, 213.
Dom Bozko zenaren semen eskuetan dire Amerika zola zolako eskualdeak. Prop 1904, 209.
sense-6
6.
(G, AN, L, B, BN, S; Gèze);
zolRef.:
A;
Lh;
GieseCasaS 10;
IzetaBHizt2;
GteErd 258. Suelo, pavimento."Sol"Gèze.
"Errozü maihaztüriari jitez sukalte-zolaren berritzera (S), diga usted al carpintero que venga a renovar el suelo de la cocina"A.
"1.º sol. Plaza horrek zola gaxtoa du, le sol de cette place est mauvais; [...] 10.º plancher"Lh.
"Plazako zola berritu in dute"IzetaBHizt2.
"Zola dena baldosa da (AN-5vill, B), sukalte zola (zurezkoa ere bai) (S), zola zerekin in duzue? (AN-gip, BN-arb)"GteErd 258 (junto a zolairu, zolera, zoladura, etc., de otras zonas).
v. LUR-ZOLA, zoru. Arditegiak nahi du izan maiz ihaurkin berria eta idorra, zola zilhorik gabe eta ixuriarekin. DvLab 270.
Zolak harriz izan behar du. IpDial 82 (It, Dv azpiak, Ur beiak).
Atherbe hau hogoi eta hamar urrhats luze da [...] zola eta bazterrak harri zorrotzez ditu. Laph 41.
Zola guzia tronadura ederrez apaindua. HUZez 117.
Egon toki hartarat sartzean, banbu-khanaberazko zolagainean jarria nintzen. Prop 1896, 155.
Etxeak gero ta ederragoak eraikitzen dituzte, bost, sei egoitzetakoak geienak goititzale edo aszensor horiekin, karrika zabal eta nasaiak, zolak ederki zimentatuak. Zub 91.
Zola ez dute karrikek arras ordoki. JEBer 44.
Xuriak ditu soailua, paretak, zola bera. Ib. 62.
Bildur baitira, maiz gerta danez, / zolean (zolan, lurrean) irrixt eiteko. OrEus 299.
Gurdi-zolean jartzen izara / ara jalki daiten gari. Ib. 332.
Azken Ebanjeliora gabe eliza-zola dena ixtila zen. LfMurtuts 6.
Gela-zolak ezagun zun bere diztiran argizaiez igurtzi berririk zegona. EtxdeJJ 87.
Barnen aldiz harrihabez / dügü gothor süstengatü / Harriphikatu bobeda, / zola ere harristatü. CasveSGrazi 70.
Hanbateko torra aldiak eman behar izan zazkon ganbara zolari. Etchebarne 80.
v. tbn. Hb Egia 65. Larre ArtzainE 73.
azpiadiera-6.1
Horren kontzientzia eta zerri-zola, berdin garbi dituk. LarzIru 62.
azpiadiera-6.2
Terreno, tierra."Zola garbia duen belaian aisa da segan aitzea (B), es fácil cortar hierba en el prado que tiene limpio el suelo"A.
Ez da hargatik errana zola guzietako sorhoak onak direla. DvLab 101.
Bastidatik yausten da laran lorietan, / segituz errepirak Bardoizko zoletan. HbEsk 92.
Haranak zola-onekoa emaiten du. JEBer 76.
Pentzeak zola ona eta lurraren axala finik.LarreArtzainE 53.
sense-7
7.(Pl.)."Lieux bas, bas fond"H.
Zoletan atheratzen dira errexkienik bazkak; eta laborari bazkarik ez duena segur da erromes izateaz. DvLab 111.
Zoletako lurra berenez aberatsena da. Ib. 101 (Azkue traduce: "la tierra de los lugares bajos").
Ongi heldu da zoletan eta maldetan, bainan ez mendi gainetan. Ib. 317.
Hauek ere izate bitxi batzu dira, zoletan bizi direnak. MdePr 266.
sense-8
8.
(G, AN, L, BN ap. A
; Dv, H);
zol (VocB). "La plante du pied"H.
"Planta (del pie)"A.
"Zol, superficie donde se asienta el pie"VocB.
v. HANKA-ZOLA, OIN-Z. , ZANGO-Z. Izerdi hotz bat buruaren kaskotik zangoaren zolaraino xurrutan pil-pil-pil yausten zitzaitalarik. ElzbPAd 42.
sense-9
9."(G-to), subsuelo de la tierra"A.
sense-10
10."(BN-ciz, S, R), pie"A.
"Pie (medida). Zolako jauzia, salto de un pie"AApend.
Cf. zolaka.
sense-11
11."Fond de l'église; nef"Lh.
azpisarrera-1
XOLA. Diminutif de zola. [...] Fond, partie, la plus reculée, la plus basse. Haranaren xola xolako etxea, la maison qui est tout au fond de la vallée. Mendi xolan, au pied de la montagne. Mendiaren xolan entzuten du ur xirriparen xurruntxa xoragarria. Gazte 1962 (7) (ap. DRA, s.v. xurruntx).
Ereman zutela biek elgarrekin bizia, Iribarrengo auzo-auzoan Etsagako xola hortan. LarreArtzainE 90.
Eta xolako arto hura aurten indarrean, beltzatzen hasia kolorean azken euri erauntsia horiekin!Ib. 65.
azpisarrera-2
ZOLA-DOBLE. De doble fondo, de fondo de doble grosor.
Zerbitza zazu emaiten duzularik ur irakitua plat zola doble batian, bero egon dadin. ECocin 18.
azpisarrera-3
ZOLA-ERDIv. zolerdi.
azpisarrera-4
ZOLA-GAINAK. (Pl.)."(S), cimientos y tejado"A.
azpisarrera-5
ZOLA-ITZE. "(Sal, R), clavos grandes que se emplean para fijar tablones"A.