nola.
Tr.
En la tradición vizcaína se documenta poco: aparece en textos antiguos (cantar de Sandailia, RS,
EgiaK, Micoleta, BBizk), así como en algunos posteriores, como CrIc (50), DurPl (79), Moguel (CO 245), Añibarro (LoraS 48), Arrese Beitia (AmaE 10) y B. Enbeita (NereA 196), en los que zelan es claramente mayoritario. Es más frecuente en textos de la variedad de Guipúzcoa: así en T. Etxebarria (Ibilt 468) o San Martin (Zirik 74). Cf. además nolan en Micoleta, Capanaga, Arzadun y otros. Aunque FPrS, Belapeyre y Eguiateguy emplean nola (cf. un único ej. de hala nula en Bp I 41), la forma propia de la trad. suletina a partir del s. XVIII es nula. Hay además norla en un texto de Ulzama de 1906 (FLV 1988, 277). En DFrec hay 920 ejs. de nola.
I.
(Adv.).
(
V-gip, G, AN, L, BN, S; IC 442v,
Volt 6,
SP,
Ht VocGr 341,
Lar,
VP
66r,
Añ (G, AN,
Lecl,
VocBN
,
Dv,
H),
nula (
BN-bard, S; Gèze,
Dv (S),
H (BN, S)),
norla,
lola (
Apend
)
Ref.:
Bon-Ond 171;
A (nola, nula);
EI
214;
Lrq (nula);
Iz UrrAnz (zela);
Iz Ulz;
Etxba Eib;
Elexp Berg;
Gte Erd 251, 231, 232
.
Cómo.
"Cómo, preguntando"
Lar y Añ.
v. nolan, nolatan, zelan.
Tr. De uso general, excepto en textos vizcaínos
Zurekila gaizki baniz, nola bizi ninzande?
E 221.
Eta nola ahal nezake, baldin norbeitek gida ezpaneza?
Lç Act 8, 31 (He, TB, Ol, IBk, IBe nola; Dv noletan, Ker zelan
).
Ezta munduan morroerik / nork desakedan "nola ago?".
Lazarraga 1190r.
Garratzenaz nola orhoit daite ene gogoa?
EZ Man I 60.
Eztu erraiten isur ditzatzula zeure bekhatuak olioa bezala [...]. Nola bada? [...]. Ura bezala.
Ax 531s (V 342).
Nola da han [Jesus-Kristoren] gorphutza? / Figura bat bezala?
Gç 213.
Kristiek nola igaraiteko die Gorozüma?
Bp II 42.
Nola biziko ginen mundu hunetan? Munduak nola iraunen zuen?
ES 382.
Nola jakingo du zer egin?
CatBurg 13.
Nula hetarik igarenen niz, minik hartü gabe?
Mst III 23, 3.
Nola hilen naiz?
Brtc 116.
Kristauak nola hondratzen zituen Martiri Santuak?
Ub 117.
Alaere nola ote daude erriak gaurko egunean?
AA II 76.
Nola kausi dezakete barneko bake gozo hura, eztutenazkero ezagutzen hartarat daraman bidea?
Dh 192.
Lur-lanak eragiten ziezteen, nola ordea?, nekerik gogorrenarekin.
Lard 64.
Nola berriz gainera igan naiteke?
Dv LEd 64.
Eta nola bear da barutu?
Legaz 33.
Baña non [hilko naiz]? Nola? Etxean? Elizan? Oiean? Bidez nabillela? Ori nik eztakit.
Arr May 43.
Nola bizi? Nola iraun aria hortan?
HU Zez 65.
Nola emaiten dio heriotzea bekhatu mortalak gure arimari?
CatJauf 89.
Nola dezu izena?
Urruz Zer 59.
Agur etxeko-andre leiala, / nola dago Manuela?
Tx B II 134.
Nola ohartu haiz bilhuzia hintzela?
Zerb IxtS 10.
Iauna Bera nola bilatu?
Or Aitork 268.
Fedegabeko milloika oiek / nola bilduko ditugu?
Basarri 2.
Nola moldatua zuen bere ehun burutako artalde hori?
JEtchep 52.
Diru-pilla galanta kostako dek. Aiek nola ordaindu?
JAzpiroz 54.
Eta nola arraio izan nezakeen?
MEIG VIII 40.
(En interrogativas indirectas). "Mira cómo, &c., begira nola, &c." Lar (v. tbn. Añ s.v. mirar). "Huna nola, voici comme. Eztakit nola, je ne sais comment" H. "Han etzan nola denboa pasako ibiltzen jendia" ZestErret.
Tr. Además de en las oraciones puramente interrogativas indirectas, aparece tbn., ya desde Dechepare y parece que en todas las épocas y dialectos, en las del tipo ikusi zuen nola zebilen kalean (= kalean zebilela), que a menudo son difíciles de distinguir de las primeras. Cf. Sor Bar 64, donde se juega con estos dos valores: --Jakingo du nola ezkondu dan... --Nola? Bestiak bezela ezkonduko zan.
Pensa ezak nola eman hari bere ordia.
E 19.
Munduian den gizon orok behar luke pensatu / Iangoikoak nola duien batbedera formatu.
Ib. 11 (v. nota en la ed. de PAlt).
Ezen erran ukhan drauzuela nola azken denboretan izanen diraden abusariak.
Lç Iudae 18 (He, Dv, Ol, Ker -la
).
Esango dot nola tratadu nauzun.
Lazarraga A, 1141r.
Esan eutsaen nola emazteagaz joan zidin jardin batera.
Ib. A, 1143v.
Eztakit aditu duenz zeure señoriak nola atzo Parisko konseler bat beste batzuekin Endaian izatu dir[en].
CartEsp 463.
Au da nola milla ta laureun ta irurogeita amasei urteetan [...] bizkaitarrai konfirmadu eginezan euren foruak.
Mendieta 114.
Ian baño len, oroit zaite / nola bertze ortzegunean, / onen artean eman zuen / gaisto bati ogian.
Aldaz 99ss.
Ezagun dezaten nola doazen engañaturik.
Ber Trat 76v.
Ikus etzak nola diren elkharrekin nahasi.
EZ Man I 9.
Ekusiko dozu laster batean / nola zorretarik urten dokean.
EgiaK 89.
Galdegin zeraukaten [...] ea zer moldez edo nola garaitzen zituen haragiaren tentamenduak.
Ax 368 (V 242).
Joana, badakizu nola zor naizun Zaragozako arzobispoaren erraziotatik aniz diru.
(Valdizarbe, 1656).
FLV
2004, 334.
Ikusteko nola hari diren.
SP Phil 98.
Besa [= 'diga'] berak nola jakan / leen da gero etorri.
BBizk 116.
Aspaldian nabil nola Euskal Erriak edertu ta jasoko ditudan.
Lar Cor 300.
Ikhus zazu nola hari den borroka.
He Gudu 93.
Nik badakit gaiza nula igaren den.
Mst III 46, 3.
Nola bizi den bakoitza ekustea.
Mb IArg I 366.
Injenia lezakete noiz ta nola etorri.
LE Prog 98.
Ezautu eban nola amaitu jakon graziyazko bizitzia.
Zuzaeta 47.
Bainan bai [galdetzen du] nola pasatu / tugun gure egunak / eta nola gobernatu / hark eman ontasunak.
Monho 104.
Au nola gertatzen dan ezagutzeko.
AA II 119.
Moisesi erakutsi zion non, nola eta nork ofrendak eskeñi.
Lard 79.
Eskuetan ere urtzen zaiku nola ez dakigula.
Dv Lab 187.
Erraitera nuakizü nula.
Ip Dial 31.
Ama triste au Jesukristogana negarrez nola joango zan pensa dezazuke.
Arrr
GB
82.
Ez dakit nola ez zelan.
AB AmaE 10.
Huna oraino nola Jesus Jauna heldu zitzaion san Jerlaki.
Jnn SBi 94.
Kopetako izerdi arau nola den ahultzen gemena [ikasten du]
.
JE Bur 206.
Orra nola gauzak izaten diran.
Alz Ram 108.
Ikusten zian nula zoatzan Frantziako gora beherak.
Const 25.
Euskerazko eguneroko periodikoa nola ta zenbatez egin diteken aztertu.
Ldi IL 139.
Etzien oraño erakutsi nola eman bear zien bere aragia yatera.
Ir YKBiz 221.
Hari zen artzain xaharra erran eta erran nola otsoek ardi hainitz ebasten zuten.
Zerb Azk 39.
Ez naiz aspertuko nola maite nindun esaten.
Or Aitork 115.
Eztakit nola iruditren zaizkitxun, ongi edo gaizki.
ZMoso 90.
Tropak guregana nola zetozen ikusten genduan.
Alkain 148.
Ikertu eta xuritu zuen hiztunak nola jokatzen duen denborari buruz.
MEIG VII 101.
(G-azp ap. Gte Erd 232; H). Cómo así, cómo es que. "Nola ethorri zare hoin goiz?, pourquoi, comment êtes-vous venu d'aussi bonne heure?" H. v. nolaz.
Orrein zulez ninduzula, / nola amora nenzazun?
AzkPo I.
Nola diostazu horlako hitza?
E 203.
Eta dioste, Nola beraz Dabidek Spirituz deitzen du hura Iaun?
Lç Mt 22, 43 (He, TB, Dv, Ur, Echn, Hual, Samper, Ol, Or nola, Ip nula; Ur (V), Ker zelan, Leon nolaz, IBk, IBe nolatan
).
Cupido, nola dozu orrein gaxki / zeure matraz doraduok gobernaetan?
Lazarraga A, 1145v.
Nola andraen bildur zara, / aek baga onik ez badozu?
Ib. A9, 1175r.
Peregrinoa, nola zatoz / habitua mudatua?
MPortal 5s.
Aitarekin edo enekin / nola etzinen partitu?
EZ Noel 82.
Nola erori zinen, Luzifer?
Ax 140 (V 92).
Pozoiez beterik zaudela ikusi, ta nola zaude orrela?
Cb Eg II 63.
Nola zare oraino munduan! Nola ez othe zare Ifernuan!
Brtc 248.
Nola bada aztu ziran?
Ub 38.
Nola zatoz mai onetara, eztaietako soñekoa gabe?
AA I 443s.
--Ez da landare au bedorren anaia jaunak uste deban bezin bakana. --Nola ez?
Izt C 163.
Nola iltzen ez dira?
It Dial 29 (Dv nola; Ip nulaz, Ur zelan
).
--Ez, Jauna, ez naute Zabieren ikhusiko. --Nola ez?
Laph 196.
Nola ez dituzte beren buruak ere eskaintzen?
Bv AsL 39.
Paulatxo nola ekarri eztek?
Ag G 131.
Nehork ez aditu? Ezkila?. Nola bada hori?
Barb Sup 140.
Nola ez du Jainkoak Sabelkoi tzar hori / Ifernuko laberat oraino igorri?
Ox 38.
Ez dakit nola etorri naizen.
ABar Goi 24.
Harritua gaude Baltzatzarrek eztularen kontra nola etzuen usuago manatzen idi-mihia.
Zerb IxtS 89.
Nola etzan geiago azi Leon txiki?
Albeniz 27.
Nola pentsa dezakezu, Antonio bihotzekoa, zutaz ahaztu naizela?
MEIG IX 98.
(VP, H). (En oraciones exclamativas). "Nola poztutzen duen irabaziak!" VP 64v.
Ah! nola hemen gosetzen / gormandiza lizuna.
Gç 166.
O sugar amorezko onek nere biotza nola biguntzen duen!
Cb Eg II 40.
Oi! nola irakasten darotazun heien prezatzen!
Mih 56.
Nola balia liteken [mement] hartaz!
Dh 218.
Ai eta gure bien izateak nola diren mudatuak!
Dv LEd 268.
Ai bizirik bazeunde! Nola begiratu eta jaten emango nizukean!
Arr GB 64.
Sartu orduko izutzen ditek / euskaldun aurra, ta nola!
(In Ataño
TxanKan
66
).
Zein aundia egin dan Eliza ori, nola zabaldu dan mundu osora!
Ir YKBiz 179.
Nola begiratzen dion aurrak!
Munita 29.
Nola egin dakun iruzur!
Izeta DirG 118.
Ha zer kanta! Nola bihotza jotzen duen!
Larz Iru 86.
Ta nola aurrera atera dituan bere anaia txikiak!
NEtx LBB 90.
Erbia aundia zan eta ura kazuelkada! Eta nola jarrita zeukan!
BBarand 48.
(Con negación expletiva).
Detxepare Eiheralarrekoak nola ez zuen hori deitoratzen bere kantuetan!
Larre ArtzainE 135.
(Como exclamación de incredulidad o de indignación).
Nola! Ez ilkhiko hemendik?
Gç 180.
Nula! hüllanagotik jiten lizate?
Ip Dial 4 (It, Dv nola!, Ur zelan!
).
Nola! zer darasazu, gizona?, erraten dio aphezak.
Hb Egia 20.
Nola? Ausartuko itzake...?
Alz Ram 34.
Nola? I niregatik maitemindurik?
Or Mi 25.
v. tbn. Lg II 288. Gy 21. HU Zez 196. A Ardi 40.
II.
(Conj.).
Tr. Su frecuencia disminuye notablemente en el s. XX, sobre todo al Sur, donde falta en los autores puristas o de estilo más culto. Los esritores alto-navarros y septentrionales (excepto Harizmendi, Elissamburu y Xalbador) lo usan con
bait-, los guipuzcoanos y vizcaínos con
-(e)n; hay algún ej. occidental de
bait- (Iturriaga (
Fab 237) y Beovide), y alguno de aux. sin suf. (en
BBizk).
1.
(SP, Ht VocGr, H).
Ya que, como, porque.
"Comme"
SP.
"Et comme il fait, eta nola hark egiten baitu
"
Ht VocGr 341.
v. gero
(3),
ezkero
(3).
Tr. Documentado en todas las épocas (aunque escaso al Sur en el s. XX) y casi todos los dialectos (en vizcaíno sólo algún ej. aislado).
Ene arima orduian har, othoi, zure glorian, / nola baita redemitu zure odol sainduiaz.
E 23.
Baina hark nola baitzekizkian haién pensamenduak, erran ziezén.
Lç Lc 11, 17 (Dv ikhusi baitzituen).
Nola ezpaitzuen kuidadorik iduki Elizan sarzeas.
Ber Trat 111r.
Iainkoaren amorioa nola baita neurririk gabea, hala frogak bethi emaiten derazku.
Harb 289 (cf. infra (2)).
Baiña nola ezpaita asko zinez permatzen, berriz lotara bihurtzen da.
Ax 47 (V 30).
Erosi gaitutzun nola, / duzun gutzaz ardura.
Hm 76.
Ditxa onak, nola baita bera itsu, hari darraizkonak itsutzen ditu.
O Pr 116.
Zeren nola baikira denbora oroz mortal.
Tt Onsa 58.
Nola baki Marrukok jaiten / soñua txito dulzero, / zenduzan etxizaduko.
BBizk 4.
Nola baikira Jesüs-Krist gure Jaunaren partiak [...] hoiek theiützen dütügü.
Bp I 97.
Eta nola jende sentikor hau bere baithan minberatua baitzegoen [...] kuraiozki ekhin zitzaien.
ES 113.
Bainan nola baitzen Izpiritu Sainduaz bethea, begiak zerurat altxaturik ikusi izan zuen Jainkoaren gloria.
He Act 7, 55.
Nula hatsarre bati beitaude gaizak oro.
Mst XVI.
Nola Jesusen Aszensioa leku onetan izan zan, aren oñ sagraduen señaleak ikusi zituen.
Cb Eg III 329.
Nola Gabaon hiri handienetarik baitzen [...] othoiztu zituen [...] gabaonitarrei yazartzeko.
Lg I 197.
Nola dan ardurazko lana.
Añ
LoraS
48.
Nola gazte aren deirik izan etzuan, sartu zan gelan.
AA III 424.
Nola naturalezak ezpaitu bere kontua kausitzen gaitzetan.
Dh 69.
Nula eztikhoi beniz ezinago, enintzan ezkuaz orhitzen.
Ip Dial 10 (Dv nola [...] bai naiz, It nola [...] naizen, Ur nazan legez).
Bainan nola gardiak baitziren orotan, / unhatu zen ondoan, harrapatu zuten.
Hb Esk 106.
Aztarnarik nola etzuen ikusten, ezin sinistu zuen.
Lard 493.
Baña nola ez baizuen sosik, etziokaten eman nai izan ontzian tokirik.
Bv AsL 105.
Nola aski hotz ari baitzen, yende guziak suphazterrean zauden.
Elsb Fram 137.
Nola ezpaizijoakion ongi, auzoetan lana eginta irabazi zuen.
Goñi 23.
Nola presik ez detan, eskalletan eseri eta itxogongo diyot.
Iraola 46.
Nola ezin emekiago bainindabilan nehor etzaiket errangura.
JE Ber 45.
Nola larunbata deskantsu eguna baitzen, ortziraletan bi egunena [bildu behar zuten]
.
Zerb IxtS 37.
Baña ni, nola ezin nintzan atera oietik, pena ederrarekin gelditu nintzan.
Salav 75.
Nola nik banakin pianua yotzen [...], asi nintzen [...] eskalak egiten.
Auspoa 77-78, 30.
Nola gaur dugun lehen eguna, / berritik hasiko gira.
Xa EzinB 56.
2.
(En correlación con hala
).
Como (...) así, del mismo modo.
"(Como se) vive, se muere, nola bizi ala il, zelan bizitza, alan eriotza
"
Lar.
Cf. NOLA EDO HALA, NOLA-HALA.
Tr. Su uso disminuye en el s. XX.
Libertatia nola baita gauzetako hobena, / gathibutan egoitia hala pena gaitzena.
E 249.
Heuskarazko hitzak, nola skribatzen, hala letra guziekin latinén anzora pronunziatzen ere dirade.
Lç
Adv
* 7v.
Zer ere egiten baita, nola plazer baitu hala gidatzen duela.
Lç
Ins
C, 1v.
Hala gertha dakidala nola othoitz egiten baitut.
Mat 86.
Nola soñu, ala danza.
RIs 62.
Nola tenpora, ala jolas.
Ib. 63.
Bañan nola gerlatetan soldaduen furiak / Berzetarik hill baititu nahi buruzagiak, / Hala Antekrist iarraikiren zaie buruzagiei.
EZ Man I 73.
Eta nola uli-farfailla ezpaita hegalak erra arteiño kandelaren ingurunetik urruntzen, hala amurus itsutua ere.
Ax 390 (V 255).
Bizitzeari darraika heriotzea: nola bizi, hala hil.
Ib. 214 (V 143).
Nol' Apezaren kantatzea, hala bereterraren inhardestea.
O Pr 529.
Nola aire honak eta garbiak osasuna konserbatzen baidu, hala gaiztoak ere kasarazten tu eritarzun eta heriotze dorpheak.
Mong 587.
Nor nola gobernatzen baita gaztean, hala komuntzki egiten ohi dela zahartzean-ere.
ES 181.
Nola iru Persona distinta oek diraden Jaungoiko bat bakarra, ala dirade Kriadore bat, Salbadore bat, Glorifikadore bat bakarra.
OA 25.
Hala desohorea eta arbuioa haiñ iustuki daozkit niri, nola zuri laudorioa, ohorea eta loria.
Ch III 41, 2.
Eta nola guziak Adamen baithan hiltzen baidire, hala hala guziak dire biztuko Jesukristo baithan.
He 1 Cor 15, 22.
Eta nola Jainkoaren argia [...] agiri dan kriatura oietan; ala etzaio bear begiratu San Agustiñi ezpada bere argi erraiñuetan.
Lar SAgust 12.
Biz hala egin, Jesüs Jauna, nula zük erran eta hitzeman beitüzü.
Mst III 56, 4.
Nola kulpan lagun izan zeran, ala penan izan bear dezula.
Cb Eg II 51.
Ibai bat nola, ala odola, abiatu zan ixurtzen.
Cb Bast 36.
Hala amorioak diala haiñbeste begitharte nola aldekoi beitü batzen.
Egiat 206.
Eta nola Dabid zan Kristo nekatuaren [...] imajina, ala Salomon Kristo beraren gloria andi ederraren [...] imajina.
Ub 42.
Kanpotan liliak / Nola tu iguzkiak / Goixtirian zabaltzen / Arratsalderakotz histen, / Hala da gizona / Ganbiatzen / Haren adina / Iragaiten.
Monho 138.
Nola erbiak zuritzen diran gure mendietan elurra jaanaz, ala zurituko ere da zure anima.
Mg CC 235.
Bethi kasik egia gerthatzen da erran komun hau; nola bizi, hala hil.
Dh 123.
Mirra hautatuak nola, hala eman dut urrin gozoa.
(In Hm 71-72; en el orig. app. 72 legez
).
Eta nola erran, hala egiñ.
Gy 42.
Nola yiñ den, hala behar dela yalgi.
Ib. 210.
Nola ikus eta hala ikhas, nola ikhas eta hala egin.
Hb Egia 136.
Nola belhar bustiak hantzen baititu, hala etzauntza bustiak ditu eritzen.
Dv Dial 60.
Nola hobenean hekien lagun izan zaren, hala gaztiguan izan beharko duzula.
Dv LEd 100.
Biyotz nerian ala zaukazkit / nola niniya begiyan.
Bil 67.
Biyotz nerian ala piztu du / amoriyozko su-garra, / nola mendiyan piztu lezaken / tximistak arbol igarra.
Ib. 66.
Ni nola, bertzeak hala, Errege hits harek berehala sinesten du bere idurikoa duela Erregina.
Arb Igand 105.
Dena den, beti Aita Saindu hori hala bizi izan da eta hil, nola ezkozko argi bat.
HU Aurp 134.
Ardo baporiak nola / biotzetik ala, / milla pena irten da / libratu naizana.
JanEd II 13.
Nago [...] gure aitasoek beren ogiak hala jo othe dituzten behinere, nola Xanetak gure Xoane.
Barb Sup 98.
Gosez hik: ai, ai! / Asez nik: jai, jai! / Nola orai, hala gero.
Ox 40.
Gaur lagun, biar etsai. / Nola gizartea / ala itxas-legea.
SMitx Aranz 234.
Gurasoekin zu nola, zure umeak zurekin ala.
And AUzta 40.
v. tbn. SP Phil 119. CatLan 58. Gco I 473. Jaur 139. Elzb Po 200.
(En contextos negativos).
"
Deusek ez nau hala samurrarazten nola holako gauzen ikhusteak, rien ne me fàche tant que de voir de telles choses"
Dv.
Laboraria oilarrak eztu hala atzartzen / Bekhatorea nola zuk baituzu iratzartzen.
EZ Man II 85.
Munduko ararteko guztiek eztezaketela zure etsaia hala balaka, eta ez sosega, nola zerorrek.
Ax 294 (V 196).
[Ezta] harrik haragia hala galtzen eta gastatzen duenik, nola konzientzia gaixtoak egiten baitu bere burua.
Ib. 423 (V 274).
Eztu beraz deusek ere hala alegeratu behar [...], nola ikusteak zure borondatea haren baitan konplitzen dela.
SP Imit III 22, 5.
Deusek ere ez omen du hala ematzen elefanta [...] nola bildots kume baten ikhusteak.
He Phil 233.
Deusek ere eztizü zelüko konsolazionia hala trebükatzen, nula berantegi orazionialat ützültziak.
Mst III 30, 1.
Nihoiz ez zaretela hala izanen dohatsu nola gizonek ene gatik yazarriren darotzuetenean.
Lg II 146.
Deusek ez du hala gizonaren berthutea ahitzen nola yendien konpania husuegiak.
Mih 20.
Deusek ezpazuen ere hala loriatzen, nola Birjina lorios haren laudorioak egiteak.
Dh 264.
Deusek ez du bihotza hala kilikatzen, / Nola yaio tokiak, bada ezagutzen.
Hb Esk 17.
Ez du ala argi-albak / Loriatzen xoria, / Nola ni zu ikhusteak, / Nere maite Maria.
Elzb Po 187.
Deusek eztiozka langile akituari hala arintzen begia eta bihotza, nola ikusteak [...] ondotik heldu goiti gazteak.
HU Aurp 220.
Zuek eta nik, zumea sekulan ez dugu hala erabili, nola Sansonek bere arbola ondoa!
Barb Sup 146.
Bainan deusek ez du Frantzia hala aberastu nola Beneditanoen sartzeak.
Zerb IxtS 101.
(Con valor distributivo).
"
Hala onak nola gaixtoak, tant les bons que les mauvais"
Dv.
"
Añen ongi zauden nola bat eta ala bestea (AN-gip), biak ziran langilleak nola bata ala bestea (G-azp)"
Gte Erd 201.
Tr. Su uso disminuye notablemente en el s. XX, en el que, por ej., la forma tradicional guipuzcoana del Padrenuestro se abandona en favor de otras fórmulas comobezala (...) ere, de acuerdo con el uso septentrional y alto-navarro.
Sandailiak ateak ditu zirarrez, / Nola zirarrez da ala zendalez.
Sandailia
9s.
Atsegin andia artu eben ala Silverok nola Silviak.
Lazarraga A, 1142r.
Eman diazagula behar dugun mantenua, hala arimakoa nola gorputzekoa.
Mat 81.
Atratzeko aldagien probetxu guzia beretako eta bere proximo lagunendako ala biziendako nola purgatorioan dauden arimendako.
Ber Trat 28rs.
Baiñan gibela dezagun ahalegin guztiaz, / Hala hitz sainduaz nola tatxa gabe biziaz.
EZ Man I 14.
Hala bata nola bertzea galtzeintu amurus itsuak.
Ax 344 (V 229).
Billusia ezpazare zure borondateaz hala barrenean nola kanpoan.
SP Imit III 37, 1.
Guztiok, ala zaarrak nola gazteak, eta seinak.
CatAnz 6.
Nahi narokezue xeheroki erakutsi, hala bataren egiazko abantaillak, nola bertzearen enganio eta lausengu itxurapenezkoak.
ES 178.
Irakurriko dute ala Eleizetan, nola etxeetan.
Lar Carta a Mb 280.
Ala Probinzian, nola Nafarroan, ta ere geiago Bizkaian [...] itz asko laburtzen dira.
Cb EBO 26.
Ala hark, nola haren etxeko guziak artu zuen Espiritu Santua.
Ub 103.
Bere Jangoikotasuna egon zan beti, ala animarekin Linboan, nola Korputzarekin Gurutze ta Sepulturan.
Mg CC 201.
Emanbéz dakiéna beardugúla alá gorputzarén, nola arimarén.
LE Ong 86v.
Guziak ito ziran, ala zarrak, nola gazteak, ala gizonak, nola emakumeak.
AA II 42.
Nola egunean ala gabean / atsegin da ekustia.
Echag 113.
Arla enperadoriak nola erregiak.
SMSerm 193.
Higual gabetuak dire hala sokorri izpiritualez, nola tenporalez.
Jaur 397.
Berritan olio au da onenetakoa, ala gordiñik nola eltzerako.
It Dial 104 (Ur bai [...] zein lapikorako, Dv nahiz [...] nahiz, Ip ala [...] ala
).
Ala Esau nola Jakob txit aberatsak eta abere eta atzienda asko zeukaten.
Lard 47.
Betor gu gana zure erreinua. Egin bedi zure naia, nola zeruan, ala lurrean.
Ur Mt 6, 10 (Iraz 3, CatBurg 4, Ub 81, Gco I 416 nola [...] ala, CatAe 34 nola [...] gala, CatSal 5, CatR 5 nola [...] kala; Bet 4, Ur (V) nolan [...] alan; Lç, Ber Doc 130r, He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Echn, Samper, IBk bezala [...] ere, KIkG 30, Ol, Or bezela [...] ere, Arriand letz [...] be, Ker lez [...] bere
).
Urhez estali zituen, hala kerubinak, nola adarrak eta bertzeak.
Dv 3 Reg 6, 32.
Itzak nola batzuentzat ala bestientzat izan ziran.
Bv AsL 64.
Arritu gaitu oien / itzketa gozuak, / nola umiak eta / ala gurasuak.
Ud 132.
Hala Amak nola Semeak, biek arinago zuketen beren atsegabea.
Jnn SBi 45.
Agintzen zizkioten gauza danak egiteko gertu, naiz urian naiz etxean, nola soroan ala mendian.
Ag G 133.
Nola Irungo personajia, / ala Pauso aldekua, / jendiak pozaz akuditzen du / ori dijuan lekuâ.
Tx B II 140.
Nola mutilla ala neskatxa, baldeaz aztu.
Anab Poli 126.
Gizon asko galdu zan nola illak ala zaurituak.
Salav 82.
Kargu haundiko lagunkideak, hala bat nola bestea.
Xa Odol 221.
Ikusgarria irten zan, nola egurrak ala antolakuntza.
Insausti 171.
v. tbn.
CatLav 270 (V 135). Añ CatAN 14. VMg 30. Gco I 419. CatB 67. JesBih 469. Arr GB 6.
3.
(Con hain, hainbat, hainbeste, etc.).
"
Gu haiñ ungi nola hek
"
Urt I 68.
"D'autant que, &c., hanbat, nola, &c."
Ht VocGr 331.
"
Hainbertze ontasun badu semeak nola bere aitak
"
Dv.
"
Hain ona da nola maithagarria
"
Ib.
Mundian ezta gauzarik hain eder ez plazentik / nola emaztia gizonaren petik buluzkorririk.
E 127.
Zordun naiz hanbat Grekoetara nola Barbaroetara.
Lç Rom 1, 14 (He, Dv, IBk, Bibl eta, Ol, Ker ta, IBk nahiz).
Geratu zidin bakotxik eta ain konsuelo gutxigaz nola inork pensadu ezin leian.
Lazarraga A, 1143v.
Ain kontenturik nago ni zugaz / nola zu nigaz gaxtoto.
Ib. A2, 1164r.
Eztugu nai, eze ain gizon onak grade nola zu.
(Lumbier, 1612).
ReinEusk2
157.
Eztezagun erdetzi Iaungoikoarenganik Mezakoan anbat probetxu nola atra baitezakegu estorbu au gen badezagu.
Ber Trat 27v.
Oraingoez hanbat dute sensu nola lehenez.
EZ Man I 111.
Hain ongi pagatu behar da bata nola bertzea.
Ax 243 (V 163).
Hain aita honratuaren umea naiz nola zu.
AltsAuz 318.
Gobernü hanbat espiritüal nola tenporalen pian.
FPrS 18.
Non egiten da hanbat burdina nola Eskual-Herrian?
ES 116.
Salomon bera bere gloria guzian ez zen hain berregin nola hetarik bat.
He Lc 13, 27.
Deüsek ere eztü hobeki ezagüt erazitzen [...] nula desditxatü izatiak.
Mst I 16, 4.
Euskerak berez itzkera añ [...] ederrak nola beste edozeñ lengoajek ditu.
Cb EBO 46.
Hanbat dela zatittoan / nola baida osoan.
Monho 138.
Ezta [...] meatze aiñ [...] baliotsurik nola dan guri gure jaun onak egun oroko lanetan utzi digun meatzea.
AA III 363.
Halere hañ maite naite / nula artzañak otsua.
Etch 302.
Bazkatzeko aiñ ona zan nola Kabretongoa.
Izt C 146.
Emozu hainbertze taza ur nola beituzu litre likur.
ECocin 52.
Ez orduan ainbeste nola gero.
Bv AsL 125.
Deus ez doako hain guti [...] nola eskolaren emaitea.
JE Bur 54.
Goizeko izarra / ez da aiñ ederra / nola dan, Maria, / zure sorrera.
ArgiDL 165.
Iturburura joatea ezta ain makur aundia nola den tarteko oietan gelditzea.
Vill Jaink 32.
Nehoiz etzauku hain "jaun" agertu nola bere ametsek dutelarik bat batean bere gisa utzi.
Ardoy SFran 303.
v. tbn. MRos 14.1r. Etchart 4.1v. Mat 326. Volt 243. SP Phil 243. Arg DevB 166. Tt Onsa 23. Gç 118. Bp I 93. Ch III 22, 5. Egiat 171. LE Prog 122. Mg CC 241. VMg III. Dh 132. JesBih 390. CatLuz 36. Jaur 152. Gy 148. Hb Esk 41. Dv Lab 297. Laph 222. Arr GB 4. Elzb PAd 59. Apaol 26. HU Aurp 157. Mdg 152. CatUlz 45. Barb Sup 38. Berron Kijote 47. Nula: Mercy 3. UskLiB 69.
"Apóstol, ainbat da nola bialdua
"
Lar.
Eta ethorri ziradenean Golgotha deitzen den lekhura (zein erran nahi baita hanbat nola bur-hezur lekhua).
Lç Mt 27, 33 (Dv erran-nahi-baita).
Emazte burua estali gaberik othoitz egiten edo profetizatzen duen guziak, desohoratzen du beré burua: ezen hanbat da nola arradatua baliz.
Lç 1 Cor 11, 5 (He, TB, Dv, IBk, IBe y Bibl bezala, Ol bezela
).
Erran nahi du hanbat nola fermu eta finko ezartea.
Mat 128.
(Con hala
).
Egundaiño gizonik ez da hala mintzatu, nola gizon hori.
He Io 7, 46.
(En oraciones negativas, precedido de adj. en grado comparativo).
Mundu guztian orain ez dago / gizon kontentuagorik / oi ta nola ni orain nagoan.
Lazarraga A14, 1181r.
Munduan denek eztu borondate obez obedituko nola nik egingo baitut.
CartEsp
454.
Zuen errian ezta oboro bakea deseatzen duenik nola nik.
MRos 14.1r.
Ezta itsuagorik [...] nola baita haren ondoan doana.
Gç 30.
Ezen ezta gauza errazagorik nola baita B khendu eta haren lekhuan ezartzea P.
ES 161.
Deus ez da botheretsuagorik nola baita Jaiñkoa baithan fifantzia yeneros bat izatea.
He Gudu 45.
Ez duzu arbola itsusiagorik nola baita oliba ondoa.
JE Bur 82.
4.
(
Lar,
Zam Voc).
Como; como, del mismo modo que.
"Alíquota, zati bat gauza guzia neurtu dezakeana, nola dan hiru
"
Lar.
v. bezala.
Uste dute ezin deus ere skriba daiteiela lengoaje hartan, nola berze orok baitute skribatzen berian.
E 7.
Ez gauza korruptiblez, nola baita zilharrez edo urrhez, baina Kristen odol preziosoaz.
Lç 1 Petr 1, 18.
Kita ietzaguk gure zorrak, nola guk ere gure zordunéi kitatzen baitrauegu.
Lç Mt 6, 12 (Samper nola (...) bait-; He, TB, Dv, Ip, Echn, Leon bezala, Ur bezela, Hual bikala, Ur (V) legez).
Zamarra latzak gora, obea baliz nola.
RS 508.
Eta ez minzatzen garadela batak berzeareki, nola askotan aunitz egoten baita.
Ber Trat 28v.
Bañan aitzitik agindu / nola baitarotazu, / zuk ungi gobernatzeko / adimendu indazu.
EZ
Eliç
249.
Nehor bekhatu egin gabea denean, nola baitzen Susana.
Ax 147 (V 96).
Aingeruak erran nola / Birjina Mariari, / Espiritu sainduz zaika / gatzatu semeori.
Hm 173.
Orduan ere araba / Moretek dinoan nola / etorteko ezan izan / franzesaren bistara.
BBizk 26.
Asko berze eritarzun gaizto, nola baidire pikhotak, izurriak.
Mong 593.
Itz edo dikzioren batzuetan, nola diran: esannai, eginnai, jannai
.
Cb EBO 27.
Bere gorputza umiltasun andi bategaz ezarriaz, nola dan lurrian auspaztubaz.
CrIc 50.
Desonragarriak diran itzak, nola diran: ordia, etxeondatzallea, alperra
.
AA II 63.
Eguzkia nola dan / buru izarretan, / zu zera argiena / itxas-gizonetan.
AB AmaE 162.
Nola baita española tinbala ederraren parekoa.
Elsb Fram VII.
Andreak etxea behar luke / nola baitu barakoilak.
Ox 177.
v. tbn. Mat 271. SP Phil 247. Arg DevB 33. Gç 213. Gco II 49. Jaur 372. Lard 436. CatR 59. CatJauf 126.
(Sin vb., colocado delante o detrás del término de comparación).
"Qual, así como"
Lar, Añ.
"(La mala) hierba crece mucho, azi da lolloa, nola belar gaistoa
"
Lar.
Atorra nola arimere aste oroz garbitu.
E 27.
Eta bethi [nabil] erratuia, nola ardi itsuia.
Ib. 75.
Bere kriadu leialaz nola / a nizaz akordadurik.
Lazarraga B21, 1198r.
Aitzitik xahu nazazu nola elhurra mendian.
EZ Man II 73.
Munduak, deabruak, haragiak eta Ifernuak nola etsai minduak bethi maleziak pizten derauzkute.
Harb 467.
Negarrez egozan, nola eskekoak.
EgiaK 88.
--Siku dago? --Adarra nola.
Mic 12v.
Atxeter zekeneti, abokatu goseti eta partida bien konseilu deneti begira adi nola asaieti.
O Pr 488.
Non da zure noblezia, / nola asto unhatua?
Gç 75.
Aek nola gu bere gara / zugana interesadu.
BBizk 36.
Nola bere semeak harek [guziak] konsolatu.
Bordel 49.
Lehen thermañükoek ürhenzian düte er, nola aimer
.
Arch Gram 47.
Erne direnak nola buraso zaharrak.
Hb Esk 102.
Herresaka harat / goan zen nola su hilltzera.
Gy 285.
Maiteko nuke nola ama eta aita.
Bil 143.
Deusek ez dezokete guri bihotza nola buruan kaskako zenbeitek.
JE Bur 129.
Nire odola zoakon / nola ungentu bat zeruari.
Arti MaldanB 198.
Gizon zuzena loretzen nola palmondoa, / Nola zedroa Jaunaren baitan goiti doa.
Ardoy SFran 348.
Zure erranak ifrentzua're / badu nola balusak.
Xa EzinB 119.
v. tbn.
ChantP 198. Iratz 185.
Así... como..., tanto... como... "Egun nola atzo" Lh.
Biz gloria espiritu santuarentzat / nola leenean orain eta beti.
Miserere 334.
Elizak erraten digu / bata nola bertzea.
Aldaz 105s.
Gloria duela Iaunak / bai halaber semeak, / nola oraño spiritu / amudioz betheak.
EZ
Eliç
319.
Zuri, Iainko handia, neure burua, nola gogoa, adimendua, memorioa [...], urratsak eta berze gainerako guziak gomendatzea gatik.
Harb 317s.
Bata nola bertzea gurutzearen oinetan aurkhitzen ziren.
Lg II 281.
Etzuen luzatu behar bataren nola bertzearen emaitea.
Jaur 367.
Ez diru, ez eta ohore; nola bertzea ille gabe.
Gy 20.
Monarka, errege edo enperadore ororen, nola buruzagi eta gobernamendu lesitimo guzien kontra dena.
Elsb Fram 173.
Batek nola bertzeak amets bat egin zuten.
Zerb IxtS 26.
Alai gaitezke etxean nola elizan.
Larre ArtzainE 348.
Bistan da ba hori bai baiezkoetan nola galdezkoetan erabiltzen dela.
MEIG VI 158.
v. tbn.
JesBih 450. Hb Esk 158.
5.
(Dv) .
(Con un numeral repetido).
Ez ahal naute burlatu / hirur nola hirurek?
EZ Noel 72 (Dv: "tous trois").
Biak nola biak heldu / dire alegerarik.
Ib. 81.
Biak nola biak hagitz dire hauzo txarrak.
Gy 280.
Biak nola biak batera deadar egiñ zuten.
Arr GB 132.
6.
(Tan)... que.
v. 1 non
Uste al dozu Bizkaian / ain jente biguna dala / nola zeuen alardeen / bildurrak dagoezala?
BBizk 10.
7.
(Dv, H) .
(Con valor temporal).
"
Nola etxera bainindohakion, bidean atzeman nuen, comme j'allais le trouver chez lui, je le rencontrai en route"
Dv.
8.
(En la expr. gutxik egin... nola, 'faltar poco para que').
Gutxik egiñ zuen nola etsimen eta ernegazioak artu etzuten.
Arr May 180.
v. tbn. Aran SIgn 33. Iraola 60.
9.
(V-gip, G-azp, B ap. Gte Erd
; H) .
(Seguido de frase relativa).
Según.
"
--Berriz ethorriko zare? --Nola den, dan, [...] c'est selon, c'est à voir"
H.
"
Uda nola gaten den (V-gip, G-azp, B)"
Gte Erd 271.
Eta eguna luzeago edo motzago, nola dan, iru ordutara alda litekela [erlojua]
.
Munita 115.
Joanen zirela aratseko Sakaiko kaskoraino edo Sohaingo leporat, haizea nola zuten.
Larre ArtzainE 34.
Bakotxak egin beharko bere hautua goiz edo berandu, biziak eta gertakariek nola manatzen duten.
Ib. 107.
III .
(Adv. relativo).
(Tener, etc.) cómo.
Oiek ez-izanik negargarrienean arkitzen ziran, non eta nola irabazi izan gabe.
Lard 519.
HALA NOLA.
v. hala.
NOLA-AHAL.
De la manera posible, como se puede.
Itsutua argiaren, / nola ahal, ondoan, / Gorputz Preziatuaren, / huna, Iauna, non noan.
Arg DevB 199.
Hañitzek hañitz moldez die / enigma hau esplikatzen, / eta añhitz konparaziñoz / nola ahal deklaratzen.
Gç 176.
NOLA-AHALEZKO (SP, sin trad.).
Dudoso, poco fiable. "Nola ahalezko gauza (Ax)" SP (s.v. ahal).
Zure etsaiarena [borondatea] gaixtoa eta nola-ahalezkoa izanagatik ere.
Ax 308 (V 205).
NOLA ADINAKO.
De qué cantidad.
Jakin zitun Iñigok nolañako dirutzak eskatzen zizkien itxas-ontzien jabeak.
Manzi GPatroi 70.
NOLA HALA.
De algún modo, como se puede. "Nula-hala (Sc), a la buena de Dios" A.
Ebildu naz Españako iri euskaldunetan nola ala ezkutuz edo ageriz.
Mg PAb 169.
Igarotzen dute nola ala konfesioko ibaitxoa.
Mg CC 209.
Ala ere nola-ala [...] lan eta neke andirekin bazan ere leku obera igaro zan.
'Como pudo'
.
Aran SIgn 88.
Nolala limuriturik, bakarrik eta oiñ-giro onean aurrera jarraiturik.
Ib. 86.
Egur zar batzuk artuta nola-ala iltzez josten asi ziran.
Anab Poli 66.
Tajo-ibaiaren izena aipa ezazu nola-ala.
"Haced de modo como"
.
Berron Kijote 20.
Baserriak ematen zuanetik nola-ala iraun bear.
Insausti 193.
NOLA HALAKO
(V-gip ap. Elexp Berg). De condición dudosa, de cualquier modo; mediocre, no muy bueno.
Ezta Jainkoaren egiazko amudioa baizen; ez ordea nola halako amudioa.
SP Phil 3.
Ioko debekatuenak bakhanago dira, nola halako iokoak hagitz perillosago baitira eta gaizkiago erraitekoak.
Ib. 375.
Jaana, nola alakoa.
Mg PAb 164.
Konfesore lasai, mundu zale ta nola alakoa.
Mg CC 135.
Entzun deutseet iños esaten persona nola alakuei, edozeiñ dala konfesore ona.
JJMg BasEsc 81.
Oraindik txit gazte eta nola-alako oituretakoa zan.
Arr Bearg 262 (ap. DRA).
Nola-alako lagun narratzak.
MAtx Gazt 6.
Berriak edo nola-alakoak bai beintzat [galtzak]
.
JAzpiroz 227.
Onak eta aundiak ez du propaganda bearrik [...]. Nola-alakoa da emen, edozein motatan ere, naiko lanakin ibiltzen dana.
Insausti 313.
Iru edo lau bota nituen nola-alakoak.
Zendoia 223.
NOLA EDO HALA
(G-azp-nav, AN-5vill ap. Gte Erd 124; H). De algún modo; como se puede. v. nolabait.
Nola edo ala sakrifizioren bat egiten ezpadu.
Mg CC 148.
Disimulatu ziteken / nola edo ala.
Xe 179.
Oraindik ere, nola edo ala, bizi naiz.
Urruz Auspoa
47, 136.
Nola edo ala lanari ekin ta ekin.
A EY I 8.
Nola edo ala erantzungo ziokean.
TAg Uzt 165.
Ziñaldarien bidez edo nola edo ala argitu bearko dira gertakizunak.
EAEg 30-12-1936, 684.
Lehengo urratsa, hots, arima, nola edo hala badela egiztatuz.
Mde Pr 323.
Eta, nola edo ala, Muñuberekin izan zuen izketaldi guzia agertu zien.
Loidi 156.
Azkenean atera zan, nola edo ala.
EgutAr 7-1907 (sic, ap. DRA
).
Santa Elenatik itzuliko zela nola edo ala.
Vill Jaink 129.
Asi ezkero jarraitu bear / zaio nola edo ala.
Uzt Noiz 121.
Nola edo ala, al dukena egin zak.
(AN-larr).
Inza NaEsZarr 761.
Sartuko giñala / nola edo ala.
Olea 75.
Andik nola edo ala irten egin bear.
Alkain 94.
Has nadin beraz nere esatekoak esaten, nola edo hala.
MIH 233.
v. tbn. Goñi 41. Tx B 217. Zait Sof 81. JAIraz Bizia 59. Etxde JJ 172. Txill Let 83. Lab SuEm 205.
NOLA EDO NOLA.
De cualquier manera.
Eta ni, ez nola edo nola, bainan lo dorphean, hori ahantzirik.
Dv LEd 61 (Cb EG II 27 ez nola nai).
NOLA HEL.
"(BN-arb), según sea" A.
NOLA... ERE.
¡Y de qué modo!
Gizartea ere aldatu zaigu, nola ere aldatu, eta ezin iraun dezake euskarak bere hartan.
MEIG VII 166.
Mauriziok jotzen du orain txistua, eta nola jo ere.
MEIG I 62.
NOLA ERE... BAIT- (-EN)
Tr. Al Norte aparece gralmente. con bait- (hay un ej. con -en en Goyhetche), al Sur con -en (con bai- en J.I. Arana).
a)
Como quiera que, de cualquier modo que.
Cf. nolarebait.
Nola ere hil baitadi, doha salbamenduian.
E 41.
Zer bada? nola-ere baita, bada fikzionez, bada egiaz, Krist predikatzen da.
"
Toutes fois, en quelque manière que ce soit"
.
Lç Phil 1, 18 (He nolanahi ere [...]-n, Dv nolazbait, Ol dana dala, Ker edozelan be, IBk nolanahi ere, Bibl dena den, gis bat ala beste
).
Baina nola ere izan baita, guk dugu sinhesten ezen regla hunetara nehor konformatu behar dela.
Lç
Ins
G, 6v.
Etzuen muntarik, Theresak nola ere baitzen entzunen zuen eta.
Mde HaurB 51.
b)
Ya que, como.
Cf. supra
(II, 1).
Gehiago hauk dirade zuk ifini usantzak, / nola ere baitzintuen ifintzeko puxantzak.
EZ Man I 24.
Zuri ekhartzen darotzut ohore handiena, / nola ere zu baitzare monarka puxantena.
EZ Man II 13.
Nola ere haboroek ezpaitüzie hon ediren [...] Katexima.
Bp I 20.
Eta nola ere ahoz aho / berria jin beitzen handiago, / arratsa beno lehen / errana izan zen / gizon hark ziela errun / arraultze berrehun.
Arch Fab 135.
Nola ere omen baitu yan-xahar gaitztoa.
Gy 9.
Nolaere bai ziran jainkokindelari argien ta adituenetakoak [...] ezagutu zuten arkume janzian ari zitzaien otsoa.
Aran SIgn 99.
Nolaere [...] baidiraden.
Ib. 100.
Nola ere aoko miñak ekarri oi duten beren ondorean geienetan urdalleko loia, onelakoetan artu bear izaten da [...] medikantza garbitzallea.
Aran-Bago ManMed 254.
Zuzenean zegoen aldi hartan Sean Padraig, nola ere egia jakin baitzuen.
Mde Pr 298.
c)
Como, del mismo modo que. "Nola ere eginen baitu, hala izanen da pagatua" Dv.
Nola ere [gloria] izan baitute / haste gabe den hastean, / dutela orai eta bethi / bere eternitatean.
Gç 115.
Nola ere irakatsi baitzaitzue eta ikhasi baiduzue, nola ere aditu baiduzue nitaz erraten eta ikusi ere baiduzue ene baithan, eta hala egizue.
He Phil 4, 9.
Nola ere gure lagunak tratatzen bai ditugu, halaber gu Jainkoak tratatuko gaitu.
Brtc 210.
Nola ere koplek dakharten.
Gy 202.
Batez ere animen onerako lanera bidaltzen zituanean, nola ere bialdu zituen Franzisko Xabier da Simon Errodrigez.
Aran SIgn 111.
d)
(G (msLond) ap. A; Lar, Añ (G), H; nolere Urt V 451). Por supuesto que, claro que. "(Sí) por cierto" Lar y Añ. "¡Ciertamente, yo lo creo!" A.
Etziekien bada zeiñ zan aietan onena? Nola ere ziakien.
Lar SAgust 12.
--Gauza gaiztoa da gurasoai damu, naigabe ta atsekabe egitea? --Nola ere dan, eta ez txikia.
Ub 177s.
--Beraz egia da aserratzen zaiola txit asko Jainkoari jai egunetako bear egiteaz? --Bai ta nola ere aserratzen zaion.
Mg (
in
BOEg 2510
).
--Beraz sarri konfesatzea ta komulgatzea izango da bitarteko ona [...]. --Nola ere dan.
Mg CC 191.
e)
(En la expr. nola ere baita, baitzen
).
De algún modo.
Cf. nolarebait.
Ez ordea lepotik urkaturik, baina besoetatik edo gerritik loturik edo nola ere baitzen.
de
Pr
189.
Nola ere baitzen, barruko urduritasuna ezkutatu zion.
Mde HaurB 86.
Haren erabakiak nola ere baita galerazi beharrez.
Ib. 48.
f)
A pesar de todo, de todos modos.
Geroztik, zuan erranez nabaja erkilia, ezokela lixiri tripa mina; nolare ezun sartu nabaja tripatik.
Mdg 126.
NOLA ERE NAHI,
NOLA ERE NAHI DEN.
Como quiera que sea, de cualquier forma.
Nola ere nahi norbaiten azpikoa bazare.
SP Phil 164.
Konsolazionerik xipienak geiago balio du, nola ere nahi den, munduko alegrianza handienek baino.
Ib. 477.
NOLA ETA (H).
a)
Si, supuesto que. "Nola ta pekatutik irteteko asmo sendo bat egiten ez dan (Cb)" H.
b)
(Con hain, hainbeste
).
Tan... como, tanto... como.
Añ urrean daukagu erioa geron etxean, nola ta gerran gabiltzanean.
Arr GB 13.
Ez añbeste egin zuen lapurreriagatik, nola ta luma arrez egiñ zituen lanakgatik.
Arr May 27.
c)
De modo que.
Matralla ubeldua erabilli zuen, nola ta beatzen markak lurreko eskuaz egiña etzala ezagu zezan.
Arr May 27s.
d)
Así como.
Erregiñak daukan esku eta ontasun andia txit argi eta garbi agertzen duen gertakaria, nola ta debozioaren ordañsaria.
Arr May 34.
Saia zaite debozio eta modesti andiaz elizan egotera, nola ta etxean, kalean eta beste zernai lekutan.
Ib. 67.
NOLA ETA... EZ
(G-azp). A no ser que. "Ezin lagako diyogu lanai, nola-ta ez gean derrepentien aberasten" (G-azp). v. NON EZ, NON ETA... EZ.
NOLA ETA NAHI ERE.
"Nola ta nahi be, de cualquier forma, de todas maneras. Eztakitt ze ordu dan; nola ta nai be ezin berandua izan" Elexp Berg. v. NOLANAHI ERE.
Ez zekiñat nik ori [...], bañan nola ta nai ere urrutitik [dator]
.
Apaol 29.
NOLA ETA NOLA
(En oraciones interrogativas indirectas). (Decir, explicar con detalle) cómo, de qué manera.
Erran nahi banu nola eta nola gerthatu den galtz handi hori.
Dv LEd 305.
Aipatu izan dugu nola eta nola leher egin duen Panamako zauri izigarriak.
HU Aurp 62.
NOLA EZ
(G-azp, BN-ciz). Ref.: Gte Erd 232; ZestErret. Cómo no. "Arruan gauza guztiyak inguruan dittugu: autopista, hondartza ta, nola ez, mendiya" ZestErret.
Zeruko erregeak ikusi zituen bere oinetan, Brahma bera ere: nola ez?
Hb Egia 61.
--Bai, bai, eta konformatzen bada... --Nola ez?
Sor Gabon 46.
Danak jarraitzen zuten. Nola ez?
Ag G 26.
--Maitea... Maitea al nazu? --Nola ez...
ABar Goi 25.
Antxe azaldu ziran baita ere, nola ez? [...] andoaindarrak.
FLab (
in
Munita 10
).
Guztiz erotuta dago gañera. Nola ez!
Txill Let 99.
Eriek bereziki badute Frantsesen baitan fidantzia. Nola ez?
Ardoy SFran 274.
Amak ere alegiña lagunduko zion; nola ez?
TxGarm BordaB 111.
Nik segurik badakit bai, senditu ginuela, eta anaia ttipiagoak nola ez?
Larre ArtzainE 128.
Mutila, gainera, nola ez?, bihurria eta edozertarakoa omen.
MEIG I 180.
v. tbn. JE Ber 102. NEtx Antz 121. AZink 129.
NOLA GERTA (B ap. A).
Según sea.
Aita [merkaturat joaiten zen], behi umadun baten saltzera, edo erostera, nola gerta.
Larre ArtzainE 293.
NOLAKO.
a)
(V-gip, G, AN, L, BN, Ae, Sal, R; SP, Lar, VP 40r, Añ, Lecl, Dv, H; nulako BN-bard, S; Gèze). Ref.: A; EI 215; Lrq (nulako); Iz Ulz.
(En oraciones interrogativas, directas o indirectas). Qué, de qué tipo. "Qual, preguntando, por lo mismo que tal es" Lar. "¿(De qué) manera? [...] nolako maneraz?" Ib. "¿Qual, que tal es?" Añ.
Tr. De uso general, excepto en textos vizcaínos.
Nor nolako izan giren orduian ageriko da.
E 33.
Eta batbederaren obrá nolako daten, suak phorogaturen du.
Lç 1 Cor 3, 13 (He, Dv, Ol, IBe y Bibl nolako; Ker zelako, IBk zer-nolako
).
Eta nolako gorputzetan ethorriren dirade?
Ib. 15, 35.
Nolako den othoizteko manera.
EZ Man II 4.
Erran behar da nolako desohorea den.
Harb 170.
Konsideratzea, ea nolakoa, handia ala ttipia, luzea ala laburra den emaztetako plazer hura.
Ax 382 (V 251).
Ordea nolako konsiderazioneak hartukoitut?
SP Phil 373.
Nolako ziren süperstizione hurak?
Bp II 115.
Horra nolako behar duen gizonak bakean eta soseguan sartzeko.
Ch III 23, 3.
Nolakoak ordea [argiak]? arako Dabidek esan zituen bezelakoak.
Lar SAgust 7.
Ikher ezazü zure kontzentzia, nulako izan diren egün hartan zure hitzak.
Mst I 19, 4.
Nolako kharrarekin lehiatu othe zare meza entzuterat?
Brtc 243.
Nolako kastigua zan inori gurutzean bizia kentzea?
Ub 92.
Ai! eta baziñaki nolako perillean zauden!
AA III 498.
Nolakoak dire bada nere sentimenduak bekhatuaren alderat?
Dh 245.
Bere herritarrei erakustekotzat nolakoa den igeltsuaren indarra.
Dv Lab 194.
An ikusten zan oe batetik bestera nolako moduz zebillen.
Bv AsL 38.
Nolakoakin ibilli, ainbatean irudi.
"
Dime con quién andas y te diré quién eres"
.
Mant EAlde
1911, 460.
Eta haren arima, norat joan ote da? Nolako errepublika hatzeman ote du, orai den tokian?
HU Aurp 48.
Ta dei ori nolakoa?
Ldi IL 100.
Zer eskatu bear diogun Yainkoari eta nolako uste osoan.
Ir YKBiz 129.
Nork daki gure zangoen azpian nolako leize izigarriak alha diren.
Lf Murtuts 13.
Nolako aurpegia zun iduritaratzen burua autsi gabe.
Or QA 165.
Baiña izaki orrek nolako egokera artzen du nere adimendura aldatzen denean?
Vill Jaink 66.
Nolakoak izan ote ziren ezteiak?
Ardoy SFran 62.
Bazekian Antsone nolakoa zan.
JAzpiroz 16.
Pentsa beraz nolako oroitzapen onak ditugun.
Larre ArtzainE 64.
Nolakoak nahi zenituzkete?
MIH 137.
(En oraciones exclamativas). "Nolako ongi-etorria egin ziran! ¡con qué agrado me recibió" VP 64v. "Nolako gauza ederra den" Urt III 297.
Oi nolako atrenpea / irra darabildan ankaetan!
Lazarraga A19, 1190r.
Helaz ordea! nolako diferentziarekin!
SP Phil 51.
Ah, nik nolako gloria!
Gç 116.
Oi! nolakoa den gure flakezia.
Ch I 22, 6.
Elas nulako den bizitze haur!
Mst III 20, 3.
O nolako Ama sekulako galdu dedan!
Cb Eg II 116.
O zer fagore, nolako gozoa!
Monho 158.
Ai! ta nolako taldeak!
AA III 293.
Nolakoa zan gure zoria!
Zab Gabon 39.
Bi seme galdu izan ditu. Eta nolakoak!
Arb Igand 156.
Sega heldu zitzaioten egun, bainan zer eta nolako sega!
Barb Sup 141.
Erderaz ari dituk inguruko guziak! Eta nolako erderaz ere!
Mok 17.
Musika, nolakoa!
Or QA 89.
Ta nolako ames ederra, Kati!
NEtx LBB 197.
Bai segur bere gain hartzen zituen, nolako kharrarekin!
Ardoy SFran 253.
Nolakoak egiten gaitun Jainkoak!
Ataño
TxanKan
113.
Nolako alaitasuna! Zer izadiaren pozkarioa!
AZink 21.
Gaztelaniaz ari zen eta nolako gaztelaniaz!
MIH 144.
v. tbn. VMg 95. FrantzesB I 133. Arr GB 112. ChantP 222. Elzb Po 215. Jnn SBi 155. Ag G 142. A Ardi 26. Zerb Ipuinak 519. Muj PAm 8. Lab EEguna 115. Ir YKBiz 192. SMitx Aranz 144. JAIraz Bizia 84. Basarri 182. JEtchep 91. Anab Aprika 32. MAtx Gazt 73.
(Con negación expletiva).
Nulako etzen izanen haren bihotz mina.
Const 22.
Nolako langileria ez du lan horrek bizi-arazi [...], hor behar ziren egur, labe eta guziekin!
Larre
ArztainE
38.
(Precediendo a un adj. o adv.).
Ikusten dek nolako polita dan gure Malentxo?
Ag G 77.
Gogoan det nolako eroria etorri zan neskatxa errukarria.
NEtx Antz 59.
Euskeraz nolako ederki egiten zuela gero!
Uzt Sas 349.
Nolako garbia ta / txukuna.
Ib. 356.
v. tbn. TAg Uzt 30.
b)
(Precedido de ni, zu...
).
Similar.
v. BEZALAKO.
Neuretako eztazagut zu nolako amarik.
E 113.
Hi nolako ziradela [hilak] bizi ziren artian.
Ib. 15.
Ni nolakorik aski duzu.
Ib. 193.
Ditxoso ni nolako kapitana, / ditxosa zu lako arerioa.
Lazarraga B20, 1193v.
c)
(Con bait-
).
Como.
Eta lur ikharatze handia egin zedin, nolakorik ezpaita izan gizonak lurraren gainera diradenaz geroztik.
Lç Apoc 16, 18.
O arrosa liliak! nolakorikan iasaten ez baitu uda berriak.
EZ Man I 104.
Eta nolako baitaite hitz hau bakhotxarentzat, / hau berori adituren du orduan beretzat.
Ib. 49.
Ez ordea munduzale erhoek uste eta bantatzen duten bezalakoa [doatsutasuna], baina bai nolakoaren begira baitaude Iesus gana fidel direnak.
SP Imit III 16, 2 (Ch bezalakoa
).
Ailu Iainkoak nahi halako beharrik ezpaliz, bainan arimako othuruntzatzerik xoilki baliz nolakorik, helaz! gutitan aski dastatzen baitugu.
SP Imit I 25, 9.
Gizonen ararteko leiala, nolakoa baita Ama Birjina Andrea, ez salutatzea.
Harb 201.
Kanpoko nahasketara, nolakoak baitira hauziak.
SP Phil 419.
Iskiribüz erraiten diren gezürrak, nolako baitira akto falsiak.
CatLan 90.
d)
(V-gip, G-azp, AN-gip, L-ain, B, S). Ref.: A; Gte Erd 271. (Con bait- o -(e)n). Como, según (sea, etc.). "Prezioa nolakoa den (V-gip, G-azp, B, S) [...]. Nolakoak eramaten dituzun (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 271. v. NOLAKO... HALAKO...
Nolako baitiratezke bakhotxaren egiñak, / hekin eredura zaizko emanen atsegiñak.
EZ Man I 136.
Eta batbederak nolakoa baitu espiritua, haren lantzeko behar duen desiraren lekua dadukate.
SP Phil 388.
--Noiz nola; ez bethi; ephaitza nolakoa den.
Dv Lab 104.
--Orrelakoak obeto ikasiko dituzu, liburuetako ikaskizunak baño. --Nolako liburuak diran, Azentzi.
NEtx Antz 77.
[Pruitu] batzuak gorriak, besteak beltzak ta txuriak, nolako txertua daukan.
Ostolaiz 46.
Borda hartako pentzeetan ginituen, sasoina nolakoa zen, behi antzuak eta bizpahiru miga gazte.
Larre ArtzainE 37.
Norbaitek etxean lan oiek egin bear iza ten zituan astean, nolako giroa zegoan, artara.
JAzpiroz 73.
NOLAKO... HALAKO...
(BN-baig, Sal, R ap. A; Lar, Añ, Dv). "Qual, siguiéndose tal" Lar y Añ. "(A tal) abad, tal monacillo, nolako jabea, alako tresnea" Lar. "Nolako soiñua, kalako dantza (R-vid); soñua nolako, dantzara kalako (Sal)" A. "Nolako egurra, kalako sua (R)" Ib. "Nolako ezteiak, alako zopa (BN-baig)" Ib.
Lurrekoa nolako, halako lurreko diradenak-ere.
Lç 1 Cor 15, 48 (He, TB, IBk, IBe, Bibl nolako (...) halako; Dv nola (...) hala, Ker zelako (...) alako
).
Enzuten nauten guziak ere egin zindeizten halako, nolako ni bainaiz.
Lç Act 26, 29 (He ni naizen bezalako, Dv ni naizen bezala, Ol ni bezelakotsu).
Nolako elizalde, alako abade.
RIs 60.
Nolakoa baita aita / halakoa semea.
EZ
Eliç
126.
Zeren nolako baita lurra [...] halako gerthatzen baita ura ere.
Ax 215 (V 143).
Pika nolako, umea halako.
O Pr 396.
Otsoa nolako, umia halako.
Bela 43.
Bizitzean halakoa izateko, nolakoa nahi bailuke heriotzean kausitu.
Ch I 23, 4.
Bizitza nolakoa, eriotza alakoa.
Cb Eg III 214.
Nolakua bizitzia, alakua eriotzia.
CrIc 31.
Nolakoa daraman kandela, alakoa izango da argi artua.
Mg CC 230.
Nolako arbolia halako fruitia.
Arch Fab 219.
Nolako baita ama, alaba halako.
Hb Esk 177.
Nolako izari, halako sari.
Arb Igand 125.
Gurasoak nolakoak, umeak alakoak.
A Ardi 53.
Nolako mundu, halako molde.
Zerb Metsiko 212.
Gogua nulako, Uskalduna halako.
Egunaria 9-8-1961 (ap. DRA
).
Buru-muiñak nolakoak, gogamena alakoa.
Vill Jaink 68.
Nolako gurasoak, alako umiak.
(AN-araq).
Inza NaEsZarr 73.
Nagusia nolako, txakurra alako.
EZBB II 65.
Gizona beti gizon delarik, aldiak nolako, gizakiak halako ageri baitira.
MIH 235.
v. tbn. Mat 248. Harb 179. Hm 198. SP Phil 315. Tt Onsa 12. Zub 94. NEtx LBB 119.
Nolako burua duzun, alaxeko txapela arkituko duzu zure ezkontzan.
(AN-ulz).
Inza NaEsZarr 1264.
Nolako baita nihor bera baitan, hala iujeatzen du kanpotik.
SP Imit II 4, 2.
Nolakoak diran deretxak ala izango dira lizunkeriak.
AA III 606.
NOLAKO... ARABERAKO...
Así como..., así....
Nolakoa izanen baita zure bizia [...], araberakoa aurkituko duzu Jainkoa.
Lap 22 (V 13).
NOLAKOARI HALAKO.
"Tal para cual" Lar.
NOLAKO EDO HALAKO.
De condición dudosa. v. NOLA-HALAKO.
Sendalari, nolako edo alako, Madrilen egin ninduten.
A Ardi 92.
Beti ez da gai ona aukeratzea ere segurua izaten [...] eta nolako edo alako gai asko bear gure moduko batek.
Uzt Sas 23.
NOLAKO ERE DATEKEEN.
Sea cual sea.
Zure erabakia nolako ere datekean, pentsatzen dut ene postura enthelegaturen duzula.
Mde Pr 63.
NOLAKO NAHI.
Cualquier. v. NOLANAHIKO, s.v. nolanahi.
Tximinoak uste zuten nolako nahi erranak kastigatzen dituela gaixtoak.
Arch Fab 99.
Nolako nahi lanetan izan zedin.
Ip Hil 52.
NOLAKO NAHI IZAN,
NOLAKOA NAHI IZAN,
NOLAKO NAHI BAITA IZAN
(Usado en 3.a pers.). Cualquiera que sea (sean, etc.). "Nahi reste indéclinable, et nolako ne sert qu'aux passifs indéfini et défini, nolako-nahi, nolakoa-nahi, nolakoak-nahi" Dv. "Nolakoanai (G, AN, BN), de cualquier calidad" A.
Nor nahi den, eta nolakoa nahi den zarela.
Ax 397 (V 259).
Nulako nahi beita izan dadin zure kanpotiko lana, behar düzü arranküra handi bat ükhen.
Mst III 38, 1.
Ogenik eztianez edo dianaz, nolako nahi den.
Egiat 223.
Nulakonahi izan dadin zure elhesta, bethi laketgarri beitate.
Ip Dial 108 (Dv nolanahikoa, It dana dala, Ur dana dalakua).
NOLAKORIK.
v. supra NOLAKO (b, c).
NOLAKOTZAT.
Por lo cual, por tal (pasar, ser tenido, etc.).
Baderitzazu naizala ni gizon zuzen, on ta prestua (nolakotzat egon zirian lengo egunetan ta erri oietan nere aita ta osaba).
Mg VersBasc 17 (PAb 211 zelangotzat).
NOLAKOXE
(L, BN, R; Dv; nulakoxe S). Ref.: A; Lrq (nulakoxe). Cómo, de qué tipo (poco más o menos). "Nolakoxea da?" A.
Orai badakizue nolakoxeak diren Akhantisak.
Prop 1883, 35.
Nolakoxea ote-da, gero, zerua goi-alderditik.
Ldi BB 20.
Orduko soziolojia nolakoxea zen antzemateko.
MIH 382.
NOLA NAHI ETA HALA.
"Ainsi désiré, ainsi arrivé [...]. Nola-nahi eta hala gerthatu da, [...] la chose est arrivé comme on le désirait" Dv. Cf. nolanahi.
NOLA NAHIKO ETA HALAKO.
"Nola nahikoa eta halakoa ekharri du, tel qu'on le désirait et tel il l'a apporté" Dv. Cf. NOLANAHIKO, s.v. nolanahi.
NOLAXE.
v. nolaxe.
NOLAZKO.
Cualquier, del tipo que sea. Cf. nolazko.
Frera eta Serora, edo nolazko eskola-emaile giristinoak nahi baditutzue, "appelez-les, payez-les".
HU Zez 114.
ZER NOLAKO.
v. zer.