Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 nagi.
    sense-1
    1. (V-gip, G-azp; SP, Urt II 294, Ht VocGr 396, VP 64r, Lar, Añ, Izt 91r, Lecl, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB , Zam Voc) Ref.: Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
     (Adj. y sust.). Perezoso. (En relación con alfer, nagi tiene un sentido algo más suave: algo así como 'perezoso, poco inclinado al trabajo', frente a 'holgazán, haragán'). "Ezta nagi behar, il ne faut pas être paresseux" SP. "Flemático, perezoso", "apoltronado", "dexado", "pando, lento, tardo" Lar. "Floxo, perezoso", "baldío, ocioso", "desidioso", "haragán", "lerdo, pesado, tardo", "remolón" Lar, Añ. "Lothuko hiza lanari, nagi ezin higituzkoa?, [...] indolent; [...] Nagi handi bat da, c'est un grand indolent, nonchalant, paresseux" H. "Nahi du eta ez du nahi nagiak, el perezoso quiere y no quiere" A. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. En DFrec hay 10 ejs.
    Gizon beti nagia, etsa galzaigarria. RG B, 3. Iaigi zidi nagia, erra zizan uria. RS 294. Iarraikitzera atzartzen tik presuna nagiak. EZ Man I 29. Zeren nagi-alferrak eztu behin ere erraiten, egun. Bethi bihar, bethi gero. Ax 44 (V 28). Trabaillatzen eztiren alferrak eta nagiak. Ib. 35 (V 21). Nahi eta nagi. Bela 38. Nagia bethi lanzu. O Pr 322. Mutil nagia, jagi adi! Acto 129. Langille txar nagi alferrak gaizki ta berandu maneatzen ditu bere bazterrak. Mb IArg I 81. Arima uzkur eta nagi batek [...]. Mih 47. Laneko nagi direnak, ohean sobra egoten direnak. Brtc 67s. Guraso asko dira txit nagiak umeen aziera onean. Mg CC 105s. Zorrai eranzuten nagiak dirianak. CrIc 82 (cf. infra NAGI IZAN). Esku nagi edo alperrak berekin ekarri du premia. AA I 573s. Zer penak ez ditu ipiñi gai onetan nagiak diran arzaien kontra? AA III 408. Seme alper, nagi, jokolari [...]. Astar II 79. Gizon nagi, axolagabe bat. Dv Lab 229. Laborariak nekez bilatu ogia, / zuk gozatuko duzu hiritar nagia! Elzb Po 219. Eztago dema bezelako akullurik, nekazaririk txepel, nagi ta geldoena dendatzeko. Ag G 80. Nagia pizkortzen ezta erraz. Urruz Zer 32 (v. tbn. Urz 60). Bestetan nintzen ernia / lan egunetan nagia. Etcham 98. Suia ekarri zuan alabak / mozkorra eta nagiya. MendaroTx 103. Bitako erleak dagoz: langilleak eta nagiak. Eguzk GizAuz 109. Gazte nagi asko baiño gogorrago aritzen zen. Etxde JJ 232. Nagia, beti nekatua. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1780. Zintzoaren alegiña / nagiaren etekiña. Insausti 282. Eredu ederra aurki dezakegu jesulagun langile honengan euskaltzale zabar eta nagiok. MEIG II 68.
    v. tbn. Harb 106. Hm 200. Gç 30. ES 185. Ch III 3, 3. Cb Eg III 376. CatLan 117. Mg PAb 203. Añ LoraS 101. Gco II 75. JJMg BasEsc IV. Echag 256. Izt C 151. Gy 43. Lard 434. Hb Egia 154. AB AmaE 420. Apaol 38. Arr May 19. Zby RIEV 1908, 94. Jnn SBi 86. HU Aurp 60. Itz Azald 181. JE Bur 75. A Ardi VII. Ox 85. Enb 182. Kk Ab II 114. Ldi BB 120. Zait Sof 187. Vill Jaink 120. Arti Tobera 267. Etxba Ibilt 470. Berron Kijote 19. Uzt Sas 20. Lasarte in Uzt LEG II 88. Xa Odol 254. Zendoia 236.
    azpiadiera-1.1
    Beti baita gizona bere nagian eta ustelean, Jainkoari eskerrak, itxura jakinik ez duten ametsen mirabe. MEIG I 196.
    azpiadiera-1.2
    (Lar, H).
    (No aplicado a personas). "Deleitación morosa, gozande geldia, nagia" Lar. "Il se dit des choses: Ibilte nagia, démarche indolente. Begi logalez nagi eta nareak, yeux appesantis et languissants" H.
    Bere pausu lasai nagian dabil. Mb IArg I 81. Bizitze hotz eta nagi bat baderamat. Dh 124. Nere zaldiyak zeukan / pausaje nagiya; / ezurrak zorrotz eta / palta aragiya. Noe 61. Jartzen dira eri, / koloriak zuri, / gorputzera lodi, / mugimientua nagi. Yanzi 164. Ontzi zar astun eta nagia. [...] arraunaldi indartsuen mendean. TAg Uzt 232s. Ez nuan erantzutekorik itz nagi ta loti auek baizik. Or Aitork 193. [Tranbiak] noizean bein [...] joten ditue kanpai nagiak. Erkiag BatB 126. Mastiak bere osto nagiak erantzi dituneko. "Seras posuit cum vinea frondis". Ibiñ Virgil 90. Gurdi nagiak. "Tarda [...] volventia plaustra". Ib. 73. Txakurraren saltoak / ez ziran nagiak. Zendoia 104. Jendeari bere lo nagian iraunerazteko. MIH 322.
    azpiadiera-1.2.1
    Menéndez y Pelayok alexandri-bertsoari nagia esan zion. "Llamó torpe". Or (in Gazt MusIx 22).
    azpiadiera-1.3
    Irrisa ur-nagian eta arrosa hungarrian bezala. "Eau croupissante". Ardoy SFran 185.
    azpiadiera-1.4
    (Uso pred.). "Remolonearse, nagi ibili" Lar, Añ.
    Bere buruak othoitz egitera hotz eta nagi ezagutzen dituztenean. Lç Ins E 2v. Hargatik gelditzen gare hotz eta nagi gure eginbidetan. SP Imit I 21, 5. Bere lan-egitekoan alfer ta nagi dabillenari. Mb IArg I 80. Alper nagi andi egin ta galduko ziñake. Cb Eg III 341. Zertan nago nagi eta alfer? Brtc 139. Anima gelditzen dala onerako nagia eta gaitzerako gosetua bezala. AA I 405. Dotrina ikasteko nagi bizi diran oekin. AA III 412. Buruba astun, gorputza nagi eta biarrerako alper. Astar II 126 (v. tbn. 19). Urhatsa haiñ nagi zuen, / kargatzat gatza baitzuen. Gy 305. Esana egiten zerbait nagi agertu zalako. Bv AsL 187. Amak irakatsia: / goizean iagi, / ez belu ez nagi. Azc PB 196. Zankoak andi, burua nagi, mingaña totel. Ag G 374. Mezatarako beti nagi aurkitzen diranak. Kk Ab I 10s. Etzeuzkiyen nagiyak / anka ta besuak. Tx B II 125. Gogua ta gurarija nagi ta neke dittuzalako ak bidian asi orduko. Otx 117. Mikel Eleder ez dabil nagi, / ernerik begi ta esku. Or Eus 81. Bele bat isil ipar-aldera, / egalak nagi iñarrausten. Ib. 312. Euren eginbearrak [...] beteteko ain nagi ibilli diranok. Eguzk GizAuz 27. Ez dago an [...] iñor nagi, ez du an iñork atsedenik. TAg Uzt 81. Batzordearen aginduak bete naiko ez lituken edo nagi beteko lituken erritarra. EAEg 9-4-1937, 1464. Zaldia nagi zebillen. Etxde JJ 254. [Aulkian] jesarri zan, nagi, bagai, astun ebala bere gorputza. Erkiag Arran 73. Lanian asteko baiña, oso nagia dot senarra. Bilbao IpuiB 226. Atzera samar ta erdi nagi, mutikoa bere, urreratu yakan. Erkiag BatB 54. Oietzaz zerbait adierazteko / asmoz ez nago nagia. Insausti 97. Motela, nagia aurkitzen zuen arterainoko prosa. MIH 261. Itsasoa, nagi xamar bada ere, gora eta behera ibili arren, ez du ontziak zirkinik egiten. Ib. 312.
    v. tbn. Monho 110. Zav Fab RIEV 1907, 97. Echag 220. Imaz Auspoa 24, 143. Ldi BB 128. Zait Sof 45. Gand Elorri 174. Ibiñ Virgil 73. Azurm HitzB 67. Onaind STeresa 95.
    azpiadiera-1.4.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Animako beste gauz guzietan nagi-nagi dabillena. Mb IArg I 94. Gogo otzaz, ezinbestez ondo iritxiz ta nagi nagi ziniala, erdi lagundu zeunstan maiko erregubak egiten. Mg PAb 67s. Gabi astunak nagi nagi ta / geldi geldirik oletan. AB AmaE 71. Egon oi dira jai ta aste [...] nagi nagi, aulkietan erdi etzinda. Ag G 162. Mira-eragiñez nagi-nagi jartzen badute [...]. "Entomecen". Berron Kijote 206.
    azpiadiera-1.5
    (Como sobrenombre). Cf. Ag G 302: --Ja ja iii! Eztula ta Burukomiña uztarrian. --Baneuka ta Balitz. --Eroko ta Nagiko
    Txomin nagi. (tít). AB AmaE 282. Riktrudisen barriak iakiteko ostera, or daukat Lope Nagi. Ag AL 41.
    azpiadiera-1.6
    "Nagia, remolón", "lerda, nagia, lerdo" Izt C 206 (en una lista de nombres de peces).
    sense-2
    2. (gral. ap. A ; Mic 8v, Lar, Añ).
    Pereza. "Desidia", "acidia" Lar. "(Ignorancia) supina, [...] ezjakite bat, nagiz betea" Ib. "Flema, tardanza" Lar, Añ. "Se usa más el abstracto nagitasun. [...] Nagiak erre eieban erria (V-m), dicen que la pereza quemó la villa" A. Tr. Documentado en Astarloa y Zavala, y en autores del s. XX, en su mayoría meridionales.
    Komuninoe bakotxagaitik emongo baleutsubez eun dobloe, eukiko zeunke orain daukazun nagija altarara elduteko? Astar II 235 (v. tbn. 227). Yagi zan goxean goxetik / nagi andi bagarik oetik. Zav Fab, RIEV 1909, 34. Gizon eskolatua, alhapiderik ez ukanez, auzoen ez-jakin eta nagiaren kutsutik egunetik egunera oiestuz baitoa. JE Bur 107. A ixangok nagi barik... / dantzan eraitie! Enb 165. [Mandoak] bizkor ari ziren nagiak artu bage ta tarrapatan ari bage. Or Mi 90. Goizeko nagi goxoak ogean nindukala. Ldi IL 39. Ez du nagirik. "Pereza". Or Eus 165. Gure gazte ôk, nagirik bage / naiz izan bero zapala. Ib. 309. Atsegiñago zaio maindirapeko egona, bere nagi zoroan. TAg Uzt 74. Aulgarria da beroaren eztena. Nagiak eta ixiluneak gainditu du izadi osoa. Ib. 94. [Getarik] arkaitzaundi tinkoa du itxasaldetik bere nagiaren zaitzale erne. Ib. 42. Goibel-nagirik iñork ez emen / baizik zorion-uztargi. EA OlBe 89. Nagiak erre eieban erria. (V-m) "La pereza". A EY III 215 (cf. el ej. de RG B 3 en la 1.a acepción). Txiliñok, baiña deiez daukadaz, nire nagi alperren zirikatzaille ditut. Erkiag Arran 156. Eta jagiteko nagirik iñoiz izan ez dauanez, jagi da. Erkiag BatB 110 (v. tbn. 166). Argi gozo biguna / bazatoz neure leiora / nagi bagarik goizian goiztik. BEnb NereA 36. Beste batzuek nagiagaitik / itxi oi dabe geroko. Ib. 190. Nagirik bako langille trebe [...] sutsua. Ib. 158. Beste ainbestez erantzun zion Santxori eta bai esnarazi ere nagiagatik. "Le quitó el sueño". Berron Kijote 180. Gure artean gogo onez ta nagi-gabe euki dugula. "Con prompta y buena voluntad". Ib. 126. Beharrak bulkatzen baina nagiak iltzatzen. MIH 135.
    sense-3
    3. "(V-ple), (dedo) anular" A.
    sense-4
    4. Desperezamiento.
    Gorputzak asko eskertzen du alako bigurrikada bat tiratzea [nagiak ateratzea]. Tarteka amas luzea artzea ere bai. Ori ere nagia da barrenerako. Doministikua ere nagi onenetako bat da. Zendoia 187.
    azpisarrera-1
    NAGIAK ATERA (G; VP 65r, H (que cita a AA); n. atara V; n. atheratu L; n. etara V-gip); NAGIA ATERA Ref.: A (nagi); Lh (nagi); Iz To (nagik atera); Elexp Berg (nagi); ZestErret .
     Desperezarse. "Estirarse; litm., sacar las perezas" A. "Nagiak atheratu, être ennuyé, s'étirer" Lh. "Eztakitt ze pasatze jatan gaur, egun guztia nagixak etaratzen diardut" Elexp Berg. Cf. Or Eus 313: Nagi guziak atera ziran / entzunez aren oiua. "Todos sacudieron su pereza al oír este grito".
    Au zabalka, erdi lo edo nagiak ateratzen. AA III 339. Besoak luzatuta, nagia ateratzen zun noizbeinka soina biurraldikatuz. TAg Uzt 249 (v. tbn. 108 nagia atera). Arrausika edo / nagiak ateraten / ari da. Gand Elorri 173. Katua, bizkarra arrotu ta nagiak ateratzen gelditu da. NEtx LBB 156. Beste bat ere oso ona da osasunerako: nagiak ateratzea. Zendoia 187.
    v. tbn. Nagiak atera: JMB OC II 291 (ap. ELok 87). Or Eus 238. JAIraz Bizia 45. Bilbao IpuiB 236. Osk Kurl 168.
    azpisarrera-2
    NAGIAK HARTUA IZAN.
    "Nagiak hartua hiza? es-tu pris de paresse?" Lh.
    azpisarrera-3
    NAGIAK ASTINDU.
    Desperezarse. v. NAGIAK ATERA.
    Nagiak astindu zituanean, kabitik atera zan alai. NEtx LBB 186.
    azpisarrerakoSense-3.1
    Goiz-nagia astindu ondoren, sabel-irakitan suspertu da izadi osoa. TAg Uzt 146. Joaleen deira, jaieguneko loaldi nagia astindurik. Ib. 23.
    azpisarrera-4
    NAGIAK BOTA; NAGIAK KENDU; NAGIAK UTZI; NAGIAK UXATU.
    Desperezarse. v. NAGIAK ATERA.
    Ta nagiak ezin botean egoala, esan eustan: Au logurea daukadana, Aita! Ag Ezale 1897, 67. Nagiak botatzen zituzten [...] eta berriren berriz asten ziran beren lanean. Ag G 25. Nagiak bota ditu; / esna duzu oro. / Zuti da aguro. Ldi UO 36. Oillaritea adituz nagiak uxatu. "Todos se desperezan". Or Eus 13. Garaidi, nagiak bota ta bereala jeiki zan. Loidi 51. Nagiak kendu ta errenka atera zan [Poli] eguzkitara. Anab Poli 13. Zenbait eguneko nagiak kendu ta [...] bidean asi zan. Ib. 57. Jagi eta [...] nagiak utziaz, bide nagosiratu da. Erkiag BatB 118.
    azpisarrerakoSense-4.1
    Ire nagiak / beinguan kendu yozak gustiak / or agertu dan udabarriak. Enb 192.
    azpisarrera-5
    NAGIAK EMAN.
    "Nagixak emon, nagikeriaren mende egon. Erri aretara aillegau giñanian nagixak emon zoskun da ezkiñuan aurrera segidu" Elexp Berg.
    azpisarrera-6
    NAGI-ANTXA.
    Sin diligencia.
    Zenbait Ordezkaritza inkimanka eta nagi-antxa dabiltzala. EAEg 4-5-1937, 1608.
    azpisarrera-7
    NAGI-ANTXEAN.
    Algo perezosamente.
    Bere bidetik ibili ziren, lasai eta nagi-antxean. MEIG IV 128.
    azpisarrera-8
    NAGIARREN.
    "(V), por pereza" A Morf 363.
    azpisarrera-9
    NAGI BAI NAGI.
    Perezosamente.
    Ala ta bere, nagi bai nagi, jagi zan. Erkiag BatB 98.
    azpisarrera-10
    NAGI-EPELIK; NAGI-EPELKI.
    Con pereza, con desidia.
    Nagi epelki bere gauzak egiten dituenak [...]. Mb IArg I 81. [Meza enzuten dogu] guztiz nagi epelik, ganora baga, arrauzika. Añ EL1 86. Irazartu ta biztu nagizu banakutsu nagi epelik. Ib. 10.
    azpisarrera-11
    NAGI ERE NAGI.
    (Estar, mostrarse) perezoso.
    Emengo ugazabok euren langilleak garazkide egiteko nagi be nagi, muker be muker dagoz. Eguzk GizAuz 154.
    azpisarrera-12
    NAGI-ITURRI.
    "Nagi-iturrixa: pot-iturri [fuente que brota hacia arriba]" Iz ArOñ.
    azpisarrera-13
    NAGI IZAN ((intrans.) gral. ap. A ; Dv).
    Tener pereza, dar pereza. "Nagi naiz ohetik jaikitzera, j'ai de la paresse à me lever du lit. Hartzerat erne, ematera nagi, alerte pour recevoir, paresseux à donner" Dv. "Nagi da, tiene pereza" A.
    Bada ez naiz nagi izanen gauza hauzaz bethiere zuen orhoit erazitera. Lç 2 Petr 1, 12 (TB ez naiz alfer izanen). Zerbitzu egitera ez nagi, spirituz ardént, Iauna zerbitzatzen duzuela. Lç Rom 12, 11 (He ez zareten nagi zuen eginbideetan, Dv ez izan nagi). Eta ez naiz zuen kaltetan nagi izanen. Lç 2 Cor 12, 14. Gaixtakeriara lixturtua eta oneratzera nagi izan naizela. SP Imit III 52, 2. Besua aterateko bere nagi naz. Mg PAb 116. Beraz jagi biar dot. O ze nagi nazan! Ib. 116.
    azpisarrerakoSense-13.1
    Eta alanbere ze nagi, ze atzera pekatupetik urteteko. Astar I 116.
    azpisarrera-14
    NAGIPEAN.
    "(L, BN, S), sous le coup de la paresse" Lh.
    azpisarrera-15
    NAGIRIK.
    (Estar) perezoso.
    Alperrik eta nagirik egotiak gatx asko irakatsi ditu. Astar II 150s.
    azpisarrera-16
    NAGI-TIRAKA.
    "Nagitieki, el acto de desperezarse; nagitiekan doo, está desperezándose" Iz Als.
    azpisarrera-17
    NAGI-URTIKA.
    "(V-gip), desperezándose" A.
    azpisarrera-18
    NAGIZ.
    "Nagiz nago, la paresse me tient" SP.
    Edo deskuiduz edo nagiz igaro iakan urtebete eginzaga. "Por pereza". Cap 114. Bada nagiz ekusi nai ez dezu zere bekatua. Mb IArg I 84. Aleak une, diardu, nagiz, Aldiak / yalkitzen artaburua. 'Perezosamente'. Ldi BB 36. Ohea uzteko nagiz nindagola pentsalari. Xa Odol 197. Mamirik geiena tinta-ontzian uzten dute nagiz, gaiztoz edo ezjakiñez. Berron Kijote 176.
    azpisarrerakoSense-18.1
    Begira ea konfesoreak aginduriko penitenziak [...] luzaro zeure nagiz atzeratuta erabili izan badozuz. Añ EL2 133.

    nagi

    nagi
    << mutiri 0 / 0 nagitu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper