Tr. Documentado en textos septentrionales desde finales del s. XVIII (buru-murritz en Larreguy) y en Lizarraga de Elcano (murritx ); a partir de principios del s. XX tbn. se encuentra en autores guipuzcoanos y vizcaínos. En DFrec hay 9 ejs.
Onom.: Garcia Murrizça. (1360) Arzam 348.
sense-1
I.(Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (AN, L, BN ap. A; SP, Urt IV 98, Dv, H).
Pelado (aplicado a personas, tierras, etc.). "Qui a les cheveux ras" SP. "Ras, nu" Dv. "Zuhaitz murritza, arbre auquel on a coupé les branches" H. "Mugona murritza da, eta lokhirik eztuena, la bonne occasion (heure) est chauve [...]" Ib. "Raso, desnudo, despojado, pelado" A. Cf. BURU-MURRITZ, KASKO-MURRITZ, kalimurritz. Oihal izpi bat bizkarretik edo gerrian, buruak murritz. Hb Egia 64. Bere sahetsetako arkaitz osoki murritz eta gainetako munho bipilekin. JE Ber 43.
azpiadiera-1.2
2."Bat batean hiltzea murritz da, mourir tout d'un coup est chose courte, vite faite, rude, effrayante"H.
[Aisiari yarrekitzen direnen] berokeriei darraikote gaitza: / buruko min, sukhar beltz, herio murritza. HbEsk 187.
azpiadiera-1.3
3.
(B, BN; VocBN, Dv, H)
Ref.:
A;
IzetaBHizt2. Corto."Belhar murritza, herbe courte"H.
"Corto (de dimensión)"A.
"Gona murritzek"IzetaBHizt2.
Ilea murritza eta lodia, bainan gozoa. DvDial 93 (It y Ur labur, Ip llabür).
azpiadiera-1.3.1
(Toque en el juego de pelota)corto. Paso marrako edo / arte-jo murritza... / Kintze gudukatuan / hark du azken hitza. ZbyRIEV 1908, 93.
Seiek dute jokoa / murritz eta gaitza. Ib. 91.
azpiadiera-1.4
4.+murriz. Escaso, insuficiente, que se queda corto."Hain dohain murritza eman gogo diozu, vous osez lui offrir un si piètre cadeau"Lh.
Elhe onak hitz murritzez / ez du gozo hanbatik. ZbyRIEV 1908, 757.
Norbeit hil izan bada, erranen dute, ez frantsesaren ahapaldi murritza: "Hil da"; bainan "Jainkoak ereman du". Prop 1902, 82.
Murritzak dira, lantze ttipikoak, berdinegiak, hotz eta motzak beren loreengatik, Zestonako hotelak Vichykoen aldean. JEBer 75.
Gizonen mintzairea ez dea usuegi labur eta murritz, gogoak erabili guzietarat ezinago heda-gaitz?Lf( inZaitPlat XV). Munduko izaki murritzek eztute betetzen. VillJaink 148.
Eguneroko sari murritz baten trukera. AZink 126.
Neure erderako erreztasun oso murriz da guzti be. Gerrika 202.
Zorioneko ere banaizela --gizakumeari dagokion neurri murritzean, jakina-- esango nuke. MEIG IX 91.
v. tbn. Lander RIEV 1910, 600. Inza in Jaukol Biozk VII. Erkiag BatB 25. Xa EzinB 57. Berron Kijote 121.
azpiadiera-1.5
5.
(AN-larr-ulz, B; H)
Ref.:
A; Inza RIEV 1928, 153; Asp Leiz2; Gte Erd 154. Huraño; seco, de pocas palabras."Aithortu behar da, gizon murritza da, [...] c'est un homme à parler bref"H.
"Serio, antipático"AspLeiz2.
Piarresek, arpegi murritzez (huraño, esquivo) etzion jaramonik egin. Etxde JJ 190. Ez izan idor eta murritz, ezen begitarte ilun batek ainitz zuetarik urrunduko ditu. Ardoy SFran 297.
azpiadiera-1.6
6.Triste. Negu murritzak totelik neukan, / illun-aldi bat sorturik neugan. Olerti 1960, 16.
Hola mintzo direnen bizia zoin murritza ahal den!LarreGazte 1961 (1) (ap. DRA).
Zer da alabainan bakartasuna baino murritzagorik?LarreArtzainE 257.
Lan hori [=kantua] ez balaukute beneditarrek orduan egin, zer biltzarre murritzak ez ginituen guk izanen gure gazte denbora guzian! Ib. 284.
azpiadiera-1.7
7."Tacaño"AspLeiz2.
Cf. infra MURRITX (b).
azpiadiera-1.8
8.Vil. Egin diran gaitza, / aziyo murritza. ImazAuspoa 24, 128.
azpiadiera-1.9
9."(BN-baig), sans saveur, fade. Edari murritza, liqueur insipide"Lh.
azpiadiera-1.10
10.(Tierra)escasa, pobre, estéril. Alhagia murritz iduritu baitzaiku. JEBer 16.
Itsas-egi murritzera. "Estéril".OrEus 202.
Lur murritz onek. Ib. 202.
Bat pazka leku aski aberatsa bezen, murritz eta harritsua bertzea. ZerbAzk 33.
v. tbn.
Herr 27-1-1955 (ap. DRA). Erkiag Arran 12.
azpiadiera-1.11
11.Estricto, limitado, restringido. Olabideren hizkera [...] gipuzkera soila da mami mamiraino joz gero, eta gipuzkera murritz hertsia gainera. MIH 348.
[Hizkuntza] batzuek zabalago baitute eskua eta besteek murritzago. MEIG VII 192.
Kontzejukoari, Herriko enparantza deritza, "La place du Peuple" delako sinestean, "Place de la ville" murritza baizik ez delarik. MEIG VI 171.
sense-2
II.(Adv.).
azpiadiera-2.1
1.(Pelar, despojar) totalmente. Ez gaituk nihoiz izan hoin tinko estekan, / ez eta biphilduak hoin murritz errekan. ZbyRIEV 1909, 231.
azpiadiera-2.2
2.Secamente. Kexu ta murritz / Gizahaizo gizona, / Au erran bide dako, / Bai askitxo bortitz.(1954). LuzKant 106.
Eskerrak emon eutsazan, murritz eta labur. ErkiagBatB 30.
azpisarrera-1
AURPEGI-MURRITZ.
Huraño, de expresión hosca. Iru astez arat onat ikusi ginun labakietan borda-inguruan, illun eta margul, zarpil eta aurpegi-murritz. 'Hagard'.OrMi 86.
azpisarrera-2
BURU-MURRITZ.
Calvo. Higan zaite, buru murritza, higan zaite. Lg I 366.
azpisarrerakoSense-2.1
"Buru murritz ibiltzea, aller (la tête) les cheveux coupés, tondu de près"H.
Buru-murritz dabilla, ahantzten duela / neskatxa dela. (1808). RobBertsZB 181.
azpisarrera-3
FARRE-MURRITZ;
IRRI-MURRITZ (AN-ulz, B).
Ref.: Iz Ulz; Izeta BHizt. Sonrisa. Parra-murritzean begiratu omen zion. Goñi 48.
Amak par murritz batekin erantzun. OrQA 194 (v. tbn. 41 y 196).
Bioz-kilikari zerion irri-murritza zan. "Risus".OrAitork 50.
Biederman joku jostagarria bai litzan par murritza egiñez. LabSuEm 205.
Gu izketa ortan asten giñanean, beti par murritzez egoten zan.JAzpiroz 153.
Algara lasaia egiteko besteren farremurritzaren bizkarretik. MIH 367.
Irrimurritza ezpainetan. MEIG IX 92.
v. tbn.
Par murritz: Zait Sof 165. Parramurritz: Lek (ap. DRA).
azpisarrera-4
KASKO-MURRITZ.
Calvo. Ez da buru pelaturik / ez eta kasko murritzik, / alegiako tupeta zenbeit / egiten ez dakienik. BertsZB 127.
azpisarrera-5
MURRITX.
(Forma con palat. expr.). a) Escaso. Errestituzio murritx labur bat (212). LE-Ir. Senarraren aloger urri ta murrixegia dala-ta. Eguzk GizAuz 174. b) Tacaño. Murrítx denak orí eztú, / eraikigábe ezin bildú. LE Kop 202. c) "Haur murritxa, enfant à cheveux courts" H. d) (Terreno) improductivo. Pentze txar, murritxa, ekainean deusik emaiten ez duena. EZBB II 91.
azpisarrera-6
MURRITZEAN.
a) En estado de escasez, insuficiencia. Jaki-ontzi bat baiño geiago ustuaz, izan ere iñoiz gutxitan bait-dira murritzean etsitzekoak oiek. Berron Kijote 213. b) Aburriéndose. Herritar guztiak murritzean, abusailurik gabe. Gazte 1958 (Dic.), 8 (ap. DRA).
azpisarrera-7
MURRITZ GELDITU.
Quedarse corto. Hizkuntza baten menturan dena, murritz gelditzen da egun. XaOdol 28.
Bestalde, gure etsaietakoa izanik [kondairatzaillea], pentsa liteke leenago murritz geldituko zala, muturi baiño. BerronKijote 112.
azpisarrera-8
MURRITZIK(H, A (que citan a Dv)). (Estar, etc.) incompleto, escaso. Oihanik ez duen etxaldea murritzik dago. DvLab 303.
azpisarrera-9
MURRITZ-MURRITZA (L, BN, S ap. Lh).
a) (Estar, etc.) triste. "Hor murritz-murritza zagoen hilaren ondoan, il restait tout triste [...]" Lh. b) (Estar, etc.) incompleto. Horren eskasean, neurthitza murritz-murritza dago, batere hedadurarik gabe, hertsi eta soil. Lf ELit 89.