Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    itxura.
    tradizioa
    Tr. La forma itxura es casi general; etxura se documenta en algunos autores meridionales, en su mayoría vizcaínos: Lazarraga, CatAnz, Cardaberaz, Moguel (CC 128), Aguirre de Asteasu, fray Bartolome, CatLlo (59), Arrese Beitia, Azkue, Echeita, Ortuzar, Akesolo (Ipiñ 28), Alzola (Atalak 84) y F. Etxebarria (150). En textos suletinos, además de la var. itxura, empleada ya por Belapeyre (II 17), hay itxüra en Inchauspe y Casenave (SGrazi 70), y ütxüra en Inchauspe, ArmUs y Egunaria. En DFrec hay 177 ejs. de itxura.
    etimologikoa
    Etim. De cast. hechura.
    sense-1
    1. (gral.; SP, Urt I 271, Ht VocGr, VP, Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H); etxura (V, G, AN, L; Lar, Añ); utxura (Gèze, Dv) Ref.: A (itxura, etxura); Etxba Eib ; Iz ArOñ ; Elexp Berg ; Gte Erd 149, 173, 184, 258, 276.
    Aspecto, apariencia, forma (en ocasiones, en sentido peyorativo, opuesto a 'la realidad, lo auténtico'; se emplea tbn. en pl., con mayor frecuencia en textos meridionales del s. XX). "Semblance, mine, feintise" SP, que cita O Pr. "Adulterium" Urt I 271. "Figure" Ht VocGr 361. "Mine, itxura. Bonne mine, itxura ona" Ib. 386. "Ressemblance" Ib. 417. "Itxura ona, buena facción" VP 39v. "Apariencia", "catadura" Lar. "Hechura, forma" Lar y Añ. "Couleur ou teint de la figure humaine" VocBN. "Aspect, mine, apparence, face, image. Denborak hartu zuen itxura izigarri bat [...]. Ez da itxuratik hartzeko gizona, ez eta hitzetarik, ce n'est ni à sa mine ni à ses paroles qu'il faut juger l'homme. Gauza itxuratik hartzera, à prendre la chose du côté de l'apparence [...]. Gure egitekoek itxura berri bat hartu dute [...]. Ikhusteko gauzek zer itxura hartuko zuten (Prop III 166)" Dv. "Gauza txarren bat gertatu zaion itxura dauka (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 173. "Oiek itxura besterik eztaukate (AN-gip), itxura du bakarrik (BN-arb)" Ib. 173. "Arritu itxuria zeukan (G-azp)" Ib. 149. "Jakintsu itxura zeukan (G-azp, AN-gip, B)" Ib. 172. Tr. Documentado desde Leiçarraga, es de uso general.
    Barur dagizuenean, etzaretela itxura tristetako hipokriták bezala. Lç Mt 6, 16 (TB aire). Konpañiatzat tristurea / askotan legez arturik, / giatzat barriz benturea, / baneroen etxurea, / txitez guztiau galdurik. Lazarraga (B), 1181rb (cf. ITXURA GALDU). Itxuraz bete eta zabiltz itxuragilleori. (Goizueta, 1622). ReinEusk 134. Kanpoko itxura baizen / etzitzaien gelditu. EZ Noel 120. Zeinek bere itxura, herrik bere aztura. O Pr 431. Nola kofesatu baino lehen zure arimak [...] duen ifernuko itxura bat. Hm 204. Nahiz izan ditezin itxura diferentetakoak bethi dira urrezkoak. ES 103. Egiaren itxura diala. Mst III 45, 3. Ai au nere itxura! Cb Eg II 192. Ogiaren eta arnuaren idürien edo itxüren pian. CatLan 16. (v. tbn. en contexto similar CrIc 136, Mg CC 239, Añ CatAN 54, CatLuz 36, CatBus 46, Jnn SBi 27, Arb Igand 94, Zby RIEV 1908, 209 y CatJauf 111) Bere itxura eder eta humil guziaren erdian, faltso eta hipokrita batzuk zirela. Lg II 238. Itxura franko, ta errealidade guti. LE Prog 120. Mallukiagaz edozein itxura artu eragiten jako. Mg CO 105. Munduko etxura ta arpegi ederrak. AA III 392. Itxura hitseko gizon baten ganat. Laph 134. Itxura utsezko bertute ori. Arr GB 26. Trukatzen da [ontzia] naiz aundi-txikian, naiz itxuran. "Forma". Otag EE 1882c, 578. Batzen dü gizon gazte itxüra hun bat. Ip Hil 156. Sugearen itxura hartuz. Lap 147 (V 65). Gazterik zar itxurak artu. Ag Kr 75. Horra Egiaren bigarren itxura, gure begietakoa. JE Bur 165. Gurekin aldiz, zuzenaren itxura bederen erakutsi behar zen. StPierre 35. Ez dago zure itxurara begiratzea besterik. Lab EEguna 86. Deabruan itxura / ai zera artzen. MendaroTx 278. Noren itxura dedala, uste dezue, arlote onek? NEtx Antz 114. Jauntxo itxura geiago eukan biargiñana baño. SM Zirik 32. Artoa [...], Eskual-Herriaren itxura eta bizia laster bestelakatu behar zuena. Ardoy SFran 33. Baserri zarrei eman ezkero / kabi goxoen itxura. Olea 108 (cf. ITXURA EMAN). Dantza egiten zuten / itxura ederrian. Uzt Sas 315. Suge itxura artuz. Ayesta 134. Gizon zaila eta zainarta baitzen orduko itxura txarra gatik. Larre ArtzainE 125. Baserri bakar horren izenak jendearen ahoan eta paperetan bi itxura berezi baditu ere. MEIG II 108.
    azpiadiera-1.1
    (Como segundo miembro de compuestos). Simulacro (de).
    Ezta alhargunaizuna edo alhargun itxura baizen. SP Phil 417. On-itxura baizik ez egitea. Mb IArg I 95. Intenzio-itxura. (213). LE-Ir. Penitenzia itxura batekin. Mg CC 155. Zorionari edo zorion itxurari dagokionez. MIH 299.
    v. tbn. Gç 30. CrIc 178. Dh 270.
    Aspecto, pinta (que anuncia o es indicio de algo futuro). "Ez diot orri itxura onik ematen (G-azp), itxura txarra artu zion (G-azp), ezta itxura onekoa (G-azp)" Gte Erd 276.
    Eta ez nihork gaizki egiteko itxurarik egin diotela. CartUrruñ 134. Onian irauteko etxurarik ez daukeenak. fB Ic III 328. Uri jarraikien itxura denean. Dv Lab 24. Ez dakar itxur'onik, ez. Sor Bar 53. Onerako zerbeit itxura badugula. HU Zez 179. Irauteko itxurak eukezan [gudak]. Ag AL 150. Agortuko al da noizbait? Ez du itxurarik. Goñi 45. Illuntasunik edo etxura txarrik egon ezkero. Echta Jos 266. Dirua errez bilduko zun itxura ba zeukan da. JAIraz Bizia 63. Bukatzeko itxurarik ez. Or QA 76. Etzun mugitzeko itxurik artzen. Etxde JJ 264. Hura jali den hainetik? Ez dik itxurarik. Larz Iru 110. Gauzak itxura ori zekarren. Alkain 69. Egunak joan eta egunak
    etorri, geruago eta itxurak txarrago. Gerrika 57.
    v. tbn. Munita 147. Basarri 165. Anab Aprika 59. Salav 67. NEtx LBB 51. Uzt Sas 347. BBarand 181.
    azpiadiera-1.2
    Parecido.
    Bi izate, alkarren artean itxura aundi-aundi gabekoak. Inza Azalp 53.
    sense-2
    2. ( VP , H).
    Representación, imagen, símbolo. "Imagen, semejanza" VP 37v.
    Zergatik imajina den Sainduaren itxura. EZ Man I 29. Aita Eternoaren Semea, eta bere etxura eta imajinea. CatAnz 4. Bekhatiaren itxuraren ekharteko. Bp II 28. Zerren dan Krutzea Kristo kruzifikatuaren figura edo itxura. OA 11. Ezaguezazu, Jauna, zure etxura au [...] Zuk [...] egiña. Cb Eg III 272 (refiriéndose a sí mismo). Ara [...] etxura txiki baten Teresaren pensamentu altubak. fB Ic II 290. Laur abere horik dira [...] laur Profet handien ütxürak. Ip Apoc 4, 6n. Munduko gerthakari handiak Jesusen ixtorioaren itxura batzu zirela. Jnn SBi 5. Berpizte orren irudi edo itxurak. Inza Azalp 110. Ilunabarrak, udazkenak, eta gau-neguen itxuraren azpian izkutatzen zaigun heriotzeak. MIH 319.
    v. tbn. CatLan 135. Ub 200. JJMg BasEsc 24. CatLuz 7. CatBus 21. Ur MarIl 97. Legaz 23. Lap 94 (V 46). CatJauf 106. Zerb IxtS 18.
    azpiadiera-2.1
    (B ap. A; VocBN, Dv, VocB, Lh).
    Imagen, retrato, escultura, figura. "Portrait, figure représentant un objet" VocBN . "Jainko aizunen itxura guziak phorroskatu zituen, il mit en pièces toutes les images des faux dieux" Dv.
    O dohatsu, zeiñen baitut / aitziñean itxura. EZ Eliç 31. Bethiko aiphamenaren itxura edo figura nahi baduzue pintatu. ES 188. Beren jainkotzat zeduzkaten gauz orien itxur txarrei. Mb IArg I 358. Santuben irudin, itxura edo imajiñak. CrIc 51. Kononen itxura [figura pintada en un vaso] . It Fab 189. Ez duzuela adoratu nahi ene itxura. Hb Egia 26. Puskatu arrizko itxurak. Ur Ex 34, 13 (Dv jainko-molde, Ol irudi). Zazpi buru daukazan etxura ezaiña. AB AmaE 274. Saindu-itxura bat. JE Bur 72. Aldare gaineko itxura. Ardoy SFran 276. Berina koloratu ederrez apainduak apez eta apezpiku sainduen itxurekin. Larre ArtzainE 198s.
    v. tbn. CatLan 131. Ub 35. Mg CO 208. VMg 32. Gy 315. Dv Ex 20, 4. Arr GB 147. HU Aurp 184. JEtchep 27. Ker Ex 20, 4. Bibl Ex 34, 13n.
    sense-3
    3. Fundamento.
    Kanorerik ez luke; ez itxurarik. HU Zez 124. Kanorerik, itxurarik eztuen gezurra. Ir YKBiz 525. Hiribarrenen [...] erranak ez du itxura handirik. Zerb Azk 6.
    azpiadiera-3.1
    Manera adecuada, correcta. (En la expr. ez da itxura y similares).
    --Aulan bai. Orretaraezkero Maalen or daguan artian, ezin etxera yuan zeikez, e? --Ez da etxura. A BeinB 140. Etzan itxura, erbestean, edozeñekin! [...] senartzea. Ag G 126. Esan bezait au dan bizitzeko itxura. Alz Ram 27. Ori dok itxuria / mutil gaztientzat! Enb 161. Badakik ori eztana itxura bestien aurrerako be. SM Zirik 78. Apaizari itxoin-eraztea ez den itxura izango-ta. NEtx LBB 16.
    v. tbn. Lab SuEm 192.
    sense-4
    4. (Como segundo miembro de compuestos de valor adj.).
    Oso nekatua dago, ostera; jausia, makal, erkin-itxura gelditu da. Erkiag Arran 81.
    sense-5
    5. (V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
     "Parece [...]. Itxuria, ez dator oiñ ezkerik" Etxba Eib. v. ANTZA (s.v. 1 antz).
    Khanbio handiagorik izanen da, ütxüra, maiatz edo arramaiatzari bürüz. ArmUs 1899, 45 (tal vez errata por ütxüraz). Itxuria, aren etxian andria asiko zuan frakak jazten. SM Zirik 43. Grazia ein zetsan itxuria. Ib. 122. Udazkeneko zuzak, itxuria. (In EZBB II 121).
    azpisarrera-1
    ITXURA ALDATU. v. itxuraldatu.
    azpisarrera-2
    ITXURA ANTZEAN. Presentablemente.
    Itxura antzean etxeratzen bagera, nunbait or. BBarand 164.
    azpisarrerakoSense-2.1
    Pasablemente.
    Bei-sail aundiren jabea, bere emaztea Italitarra omen du, ta seme batekin itxura-antzean bizi diranak. TxGarm BordaB 57.
    azpisarrera-3
    ITXURA BATEAN.
    a) "Etxure baten, al parecer" (V-ger) Ort Voc.
    Etxure baten, andra batelez ibiltxen da bera ba! Ort Oroig 40. Eukitsuago da, itxura batean. Erkiag BatB 152. Itxura baten sasoiko zegon, / askotxok dakigun eran. / Baiña gaitz txar bat bere barruan / urte bete ontan gerran. Insausti 278.
    b) Dignamente.
    Ez arranditsu ez lander ta bai itxura baten biziteko lagin emon bekio. Eguzk GizAuz 74. Ondiño eninduen biarrak eta nekiak ainbeste bildurtzen, eta danok itxura baten aurrera eruan al genduzan. Gerrika 160.
    azpisarrera-4
    ITXURA BATERA. "La primera impresión. Itxura batera eztau emoten krisisik dagonik" Elexp Berg.
    azpisarrera-5
    ITXURA DA. Parece (que), al parecer.
    Paradisua ortxe, / itxura da, zala. NEtx LBB 363.
    azpisarrera-6
    ITXURA DAGOENEZ. Al parecer.
    An ere, itxura dagoanez, ala joan dira. Uzt Sas 348.
    azpisarrera-7
    ITXURA DAUKANEZ; ITXURA DAUKATENEZ (etc.). Al parecer, por el aspecto que presenta(n).
    Ez dira [dantzak] kenduten. Ta etxuria daukanez, guztiz kenduko bere ez dira. fB Olg 137. Ta oraindino bere, etxuria daukeenez, ez dakijee. fB Ic I app., 16.
    azpisarrera-8
    ITXURA DENEZ; ITXURA ZENEZ (etc.). Al parecer. "Itxura danez, onak dira (G-azp-goi)" Gte Erd 237.
    Gaur oso besterik dira, itxura danez. NEtx Antz 58. Danak espero eben txapeldun izatera elduko zala, ta berak pe bai itxura zanez. SM Zirik 116. Eta etxurea danez eztago azkenengo gelditzekotan. Alzola Atalak 114. Itxurea zanez, ezbearra gertau zan baiño ezkerrerako joiazan laguntza emotera urten eben motorrak. Etxabu Kontu 133. Alako baten, itxura zanez, aurkitu eben billa ebizen karpeta ori. Gerrika 87 (itxura danez ib. 32). Itxura danez, iodo edo ez dakit zer likido txarren bat sartzen omen dute ezur barrura. Albeniz 131.
    v. tbn. FLab in Munita 7. MAtx Gazt 55. Uzt Sas 348. Onaind STeresa 86. Zendoia 161.
    azpisarrera-9
    ITXURA DEN LEGEZ. "Itxuria dan letz, según parece. Itxuria dan letz, ez da ondiokan ill" Etxba Eib.
    azpisarrera-10
    ITXURA DUENEZ; ITXURA DUTENEZ (etc.). a) Por el aspecto que presenta(n).
    Babel arretatik ez datoz bada euskaldunak gauzak itxura dubanez? BPrad EEs 1913, 215. Gauzak itxura dutenez, orduan emen zebiltzen gizonak euskaldun jatorrak bait-ziran. JMB ELG 23s. Bertako ondakiñak itxura dutenez. Ib. 73. Ttantto bat falta duela iduri / gauzak itxura duanez. Auspoa 97, 142. Itxura dabenez, lekaime-etxe ori zan bakarrik penal; beste guztiak egitura barriak ditue. Gerrika 104.
    b) Al parecer.
    Honexek garbitu behar lituzke, itxura duenez, euskalariak zenbaitek egozten dien bekatu astunetik. MIH 284.
    azpisarrera-11
    ITXURA-EDER-EGILE. Hipócrita.
    Ez izan itxura eder egileak bezala, zeinek lakhet baitute sinagogetan eta karrika buruetan gelditurik othoitz egitea, gizonez izan ditezen ikhusiak. Dv Mt 6, 5 (Lç, He, TB, Ur (G), Echn, Samper hipokrita, Ip Jinkotiar faltsü, Ol, Ker azaluts, IBk, IBe itxurazale).
    azpisarrera-12
    ITXURA EDERREKO; ITXURA EDERRETAKO. Hipócrita.
    Itxura-ederrekoa, lehenik khen zazu zure begitik laza. Dv Lc 6, 42. Zorigaitz zuei, Iskribau eta Farisau itxura ederretakoak. DvHtoy Mt 23, 23 (Dv alegia ederretakoak).
    azpisarrera-13
    ITXURA-EDERTZALE. Hipócrita.
    Amoina egiten duzunean beraz, ez jo turuta zure aitzinean, itxura edertzaleek singagogetan eta karriketan bezala. Dv Mt 6, 2 (Ip hunetako igaran nahiek).
    azpisarrera-14
    ITXURA-EGILE. Falso, hipócrita.
    Itxura egile gezurti bat zare. Dh 209.
    azpisarrera-15
    ITXURA EGIN (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill, B, BN-arb ap. Gte Erd 173 y 150; VP). a) Fingir, simular. (Acompañado, en los textos, de forma conjugada más -(e)la, -(e)lako, de -t(z)eko, de sust. en gen. o de tema nominal nudo). "Ill-itxura egin, hacerse mortecino" VP 40v (Requejo: "morti se uicinum facere, simulare"). Irakurtzen ari zen itxura ein zuen (G-azp) [...], itxura bakarrik egin zuen (BN-arb), gaixo itxura egin du (G-azp, AN-gip) [...], ez ikusi itxura egin zun (G-azp, AN-gip), jakin itxura egin zuen (V-gip, B), bazekien itxura egin zuen (G-azp), etzekien itxura egin zun (AN-gip), joan itxura egin zuen (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 173. "Jotzeko itxura egin (V-gip)" Ib. 173. "Ara zijoala itxura eginez (G-azp)" Ib. 173. v. ITXURAK EGIN.
    Faltatzera doanean / begirauk ixiltzetik, / alegia ez ikhusten / bai itxura egitetik. EZ Eliç 118. Itxura egiten dugu nahi dugula [...] lekurik beherenean iarri. SP Phil 206 (He 208 alegia). Egin zuten, Josueren alderat, urrundik heldu zirelako itxura. Lg I 196. Itxura egitea onesten duela projimoa. (123). LE-Ir. Atsegin hartzen zuelako itxura eginez. Dh 144. Jateko itxura egin zuan. (In Goñi 15). Prantzesaren itxura egiñaz. Alz Burr 31. Kanpotik zuzentsu-itxura egiten duzue. Ir YKBiz 402. Ostikoz jotzeko itxura egin nion. Anab Aprika 91. Ez ikutuaren itxura egiñarren, berak igarriko zion. Anab Usauri ed. 1986, 31. "Ethortzeko itxura bat egin du, bainan gibelerat goan da, il a fait un semblant de venir" Dv.
    Bertze gaiñerako judutarrak ere jarri ziren hura bezala itxura bera egiten. He Gal 2, 13 (TB disimulazione bera egiten; Lç simulazionez usatzen, Ol alako alegikeritan, Ker alako itxurakerietan, IBk e IBe itxurakeria horretan).
    b) Cumplir, dar una imagen no demasiado mala.
    Dana dala, jendetzarik ez bazan be, itxurea egiteko ainbat batu zan. Etxabu Kontu 60.
    azpisarrera-16
    ITXURA-EMAILE. Hipócrita.
    Jubileora maiz joaten ikusten banaute, itxura emalle bat naizela esango dute. Arr May 68.
    azpisarrera-17
    ITXURA EMAN.
    a) Notar. v. antzeman.
    Bañan laixter itxura eman nion damutua zegola. JAIraz Bizia 111.
    Pensar (que es de cierto modo, etc.).
    Nik itxura ala ematen diot, eta aita zanak ala esaten zuan beintzat. JAzpiroz 10.
    b) Dar apariencia (falsa).
    Gauzak izuntzeko edo itxura emanaz zerbait estaltzeko erabilliko liraken gauzak ere, baituak izango lirake. "Productos destinados exclusivamente a la falsificación o a encubrir fraudulentamente las condiciones de los alimentos". EAEg 19-1-1937, 846.
    c) "Itxuria emon, dar forma, adecentar. Lo mismo que itxuratu. Ez dau guztiz ondo atara, baña itxuria emon detsa. Itxuria emon detsa etxiari, andra-geixa datorrenerako" Etxba Eib.
    Orain olak ere egiten baidituzte birutarekin ere, ta orrekin moldatzen dirade asko. Gañetik itxura emanda, kaixo, motell! Ostolaiz 53.
    d) Parecer, aparentar.
    Itxura emoten ebanez, iru bat egunian ez eban oerik zapaldu. Gerrika 176.
    azpisarrera-18
    ITXURA GALDU.
    "Itxura galdu, desfigurar" VP 39r.
    azpisarrera-19
    ITXURA-GEZURTI. Hipócrita.
    Zorigaitz zuei, Iskribau eta Farisau itxura gezurtiak. Dv Mt 23, 15.
    azpisarrera-20
    ITXURA GUZTIEN ARABERA. Según parece, según todas las apariencias.
    Auzi bat behar dugu ikusi, itxura guzien arabera, egundaino izan ez den bezalakoa. HU Zez 47. Gibel gaude oraino. Eta, itxura guzien arabera, gibel egoitekotan. JE Bur 200. Ez baitzitzaion itsusi, itxura guzien arabera. Ardoy SFran 89.
    v. tbn. Zerb Azk 10. Lf in Casve SGrazi 8. Hantxetan hila da [...], zerbait pairaturik itxura guzien arabera. Larre ArtzainE 55.
    azpisarrera-21
    ITXURA GUZTIEN KONTRA. Contra toda apariencia, contra todo pronóstico.
    Orduan dio Jinkoak eman, itxura guzien kontra, egundaino izan den [buruzagi] iraunkorrenetarik bat. HU Aurp 133.
    azpisarrera-22
    ITXURAK HALA DIRA. Eso parece.
    Itxurak alan dira. Ag Kr 160. Maierek diñona egi bada, ta itxurak ala dira. Or (in Gazt MusIx 38).
    azpisarrerakoSense-22.1
    Itxurak agi danean ala lirake.Berron Kijote 39.
    azpisarrera-23
    ITXURAK DIOENEZ. Según parece, al parecer.
    Berak bere ez, itxureak diñonez beintzat. Ag AL 118.
    azpisarrera-24
    ITXURAK EGIN. Hacer como que, disimular. (Acompañado de forma conjugada más -(e)lako, de -t(z)eko, de sust. en gen. o de tema nominal nudo). "Aserre itxurak egiten zituen (G-azp)" Gte Erd 150.
    [Judasek Jesu Kristori] maithatzen duelako itxurak egiten diotza. Dh 221. Arrantzalien itxurak egiñaz. Ag Kr 140. Laiakaz lurra jasotzeko itxurak egiñaz. Ag G 51. Gitxi dira, baña askoren itxurak egiten dituzte [sozialistak] . EEs 1918, 157. Saleroste itxurak egin ere bai, duten dirua gordean edo atzerrira bidean jartzeko. EAEg 8-11-1936, 246. Lelotzar itxurak egiñaz. Etxde JJ 173. Inolako akatsik ez dutelako itxurak egiten ari behar izaten duten emakumeak. PPer Harrip 45. Gogor-itxurak egiñagatik / etzera orrelakua... Olea 46. Eundoko ongi-etorria eta maitasun-itxurak egiten zizkion andreak. Ataño TxanKan 156. Zerbait egiten zelako itxurak egiten genituela. MEIG III 155.
    azpisarrerakoSense-24.1
    (Sin compl.).
    Itxurak egiteko / desiuan danak, / engañatuko ditu / konfesore jaunak. Ud 128. Iñoiz itxurak egiteko elkarrekin ibiltzera ateratzen baziran. NEtx LBB 123. Sermoi politak zuzendu eta / ederki egiñ itxurak. Olea 206. Gaixoak itxurak egiten zituan, baiña etzuan balio. Maiteegi niñun. JAzpiroz 126.
    azpisarrerakoSense-24.2
    (Con modificadores).
    Judasek adiskidetasunezko itxura guziak eginez. Dh 221.
    azpisarrerakoSense-24.3
    "Itxurak egin, hacer visajes" VP 31r.
    azpisarrera-25
    ITXURAKO (Lar, Dv).
    a) (Lo) que tiene aspecto de. "Aovado, arraultz gisakoa, itxurakoa" Lar.
    Ukaraia besoa, arhan-lil'itxurako. O Po 27. Idi hazkarrenetarik behar ditu; zezen itxurakoak. Dv Lab 234. Esne itxurako pitsa. Ag G 104. Igarle itxurakoak. Inza Azalp 82. Langille itxurako lagun ugari samar. Erkiag BatB 126. Len kurutze itxurako etxea zana. Etxabu Kontu 105. Poxpolo-itxurako mariposa deitzen genion argi bat. Ataño TxanKan 174. Arrautz-itxurako mai (ovalada) baten alde banetatik. JAzpiroz 96. Belarriz antigoaleko euskaldun itxurakoa. Zendoia 95. Pailazo itxurako aingeru hori. MEIG I 183.
    v. tbn. JMB ELG 50. TAg Uzt 205. Mde Pr 106. Zait Plat 89. AZink 150. Albeniz 71. Etxurako: Alzola Atalak 63.
    (En sdo. peyorativo). Que sólo tiene la apariencia de.
    Gizon-itxurako orrek len famili bat zeukan. Albeniz 102.
    (Precedido de gen.).
    Diamantaren itxurako harri batzuez apaindua. JE Bur 140. Trumoi ikaragarriaren itxurako alarau luze bat. Ag G 102. Mendi txikien itxurako ondar-pillak. Anab Aprika 8. Kuletraren itxurako egur batean sartu ziteken tubo ori. Ataño TxanKan 193.
    (Precedido de adj.).
    Diabruak gozo itxurako pekatu zikin bat [eskeintzen deutse]. Ag Serm 187. Zital itxurako esakerak. Ag G 365. Belaxka-itxurakoa izan arren. TAg Uzt 65. Erri aundi-itxurakoa agertu zan. Anab Poli 71.
    Euskal itxurako herri bateko plazan. Arti Tobera 262.
    (Con -t(z)eko).
    Ondo etortzeko itxurakoak oso. Munita 85.
    b) (V-gip ap. Etxba Eib). v. itxurazko.
    Gañerakuan, Jenaro, ondo gizaseme itxurakua ta atsegiña da. Alz Txib 105. Itxurako gizona, altua ta gaztia. EusJok II 162. Bañan, uste dek itxurakoa dala onela ibiltzea [...]? ABar Goi 47. Baso-piñuak antxe ikusten dira itxurakoak. Munita 116. Oraindik ere andre gazte ta itxurakoa zegon. Etxde JJ 27. Aitzgorri, zuri daukat / gaur kantatu naia, / badedala uste det / itxurako gaia. Insausti 164.
    azpisarrera-26
    ITXURALA. v. ITXURARA.
    azpisarrera-27
    ITXURAN.
    a) (Precedido de gen.). En forma (de), con aspecto (de). v. ITXURAPEAN.
    Eztianaz geroz korpitzik, nolaz korpitz baten itxuran erakusten zaikü? Bp I 29. Presentatuzéna gaizkiegillearén itxúran. LE Ong 132r. Aingeru bat txoritxu eder baten itxuraan. JJMg BasEsc 88. Begirauzue Pharisauen altxagarritik, zeina baita ongiaren itxuran gaizkia. HeH Lc 12, 1 (Lç hipokrisia, Dv alegia, IBe itxurazalekeria). Galai baten itxuran. Bv AsL 408. Gizon gazte eder batzuen itxuran. Jnn SBi 100. Askotan zerukoen itxuran agertu dela Luzifer. Goñi 97. Jautsi zen zerutik uso baten itxuran. Zerb IxtS 84. Deabruak, emakume eder baten itxuran, ia pekatuan erorian zebilkiala. JAzpiroz 95.
    v. tbn. Mg CO 187. Hb Egia 59. Laph 71. Arr May 114. Arb Igand 94. Echta Jos 161. Iraola 95. JE Bur 62. Ag G 11. Zub 106. Ir YKBiz 212. Mde Pr 324. Anab Aprika 93. Osk Kurl 77. BBarand 23.
    (Tras tema nominal nudo).
    Yainkoa agertu bada lurrean gizon itxuran. Hb Egia 54. Eudi itxuran asiko da kazkarabarra. Iraola 117. Egi-itxuran gezur galantak ere sartzen zizkiguteken. Ataño TxanKan 119. Bere burua lege-emaile itxuran ikusten. MEIG VII 167.
    v. tbn. Arr May 52. JMB ELG 51. SMitx Aranz 215. MAtx Gazt 45.
    (Tras adj.). "Aundi itxuran dabil (G-goi, AN-gip)" Gte Erd 173. "Pobre itxuran bizi zan (V-arr-gip, G-azp-goi)" Ib. 254.
    Añ samur-itxuran egiteban arrena. Ag Kr 133. Betiko aserre itxuran. Ag G 117. Apal-itxuran beren buruak. Anab Aprika 68. Ikusi zuanean [...] erabateko jauzi-itxuran. "Con muestras de tanta tristeza". Berron Kijote 202. Zuen Periko gure Mirentxurekin jator itxuran asi zan da orain ez dakit. TxGarm BordaB 98. Berri-itxuran apaintzen dute / urte askotxo du baiña. Zendoia 114.
    v. tbn. Alz Burr 22. TAg Uzt 40. NEtx Antz 93. JAzpiroz 46.
    (Tras frase relativa).
    Txilborreraño zuloan sartua zioken, meriñakeak zeramazkin itxuran, gonak zabal-zabal munto gañean. Ataño TxanKan 199.
    Txanbolin agertu zan mendiruzko itxuran. SM Zirik 57.
    Con la excusa de, socapa de.
    Zuen othoitz luzeen itxuran [...] erortzen zarete gaixtakeria guzietan. Lg II 183. Errespetu baten itxuran komunionetik urruntzea. Mih 41. Zertako [eginbide] hobeago baten itxuran gure zoriona arriskatuko dugu? Brtc 190.
    Fingiendo. "Lo itxuran do (V-gip, G-azp, AN-gip), lo itxuran jarri nintzen (AN-5vill)" Gte Erd 173.
    Hek bethetzen direlako itxuran. Mih 53. Idazteko itxuran. JAIraz Bizia 88. Asten zan "erlea" plazako bira guztian bi besoekin ega-itxuran. Anab Poli 113. Arengandik aldentzen nintzan eguraztu-itxuran. Anab Aprika 66. Maite-itxuran kutixiren batzuk beteko zizkioken, aita maitea lilluratuz. Ataño TxanKan 125.
    b) Decorosamente; con buen aspecto.
    Mako guztiz politak egozan, batzuk, zugatz adar da ostro berdeakaz oso itxuran egiñak. Ag Kr 216. Batere itxuran badator [piñua]. Munita 61. Iñori kezka gutxi ematen / dio itxuran jazteak. Basarri 100. Itxuran agertu zeiñ etxera. Etxba Ibilt 466. Gauzak itxuran gordetzeko bere izena eman bearko zion aurrari. NEtx LBB 27. Itxuran bizi beintzat / naiz ez aberastu. Uzt Sas 263. Gogotsu ekin geuntsan geure egitekoari; ta abestiak itxuran abestuten jarri giñan. Etxabu Kontu 49. Itxuran ibiltzeko / dira traste geitxo. Insausti 86.
    c) En apariencia. v. ITXURAZ (b).
    Gizon guziak maitatzen duela egia (itxuran beintzat). Ag Serm 193. Nigaz ados egoten zan nire eretxietan, itxuran beintzat. Gerrika 175.
    azpisarrera-28
    ITXURA-NAHI. Gusto por aparentar.
    Gizakume aipatuenek arrokeria ta itxura naiak alde batera iaurtita. Zait Plat 99.
    azpisarrera-29
    ITXURAPEAN. Bajo la forma (de), en forma (de). v. ITXURAN.
    Jesus oso, guzia dago ogiaren ta ardoaren itxura-pean. Ub 201. Igarri zion [...] bazebillela gauza biziren bat, illaren itxurapean. VMg 65. Aitta Santuagan izkutatzen dala Jesukristo bera, Eukaristiko itxurapean bezela. Inza Azalp 101. Eragiñez onaren itxurapean, nasiz eroriak ez dittezen jeiki. Ib. 149. Erriaren naia zaltzeko bideak auek izango dira: auteskundeak, referendun eta lege-gai itxurapean iritzi-ematea. "La iniciativa en forma de proyecto de ley". EAEg 12-10-1936, 28. [Platonek] bazakikeen, leinhuru eta oiharzun itxura-pean, ederra ez dela ederrago baizik. Lf (in Zait Plat XIV). Ez baitakit neroni ere ez ote naizen arteko, urlia, sandia nahiz berendiaren itxurapean. MEIG III 76.
    azpisarrera-30
    ITXURARA. a) (Precedido de gen.). A la imagen de.
    Jaungoikoaren itxurara egindako gorputz eta arimazko gizona. fB Ic I 13. Egin dezagun gizona, gure idurirat eta gure itxurarat. Lap 113 (V 53).
    v. tbn. Legaz 51. Inza Azalp 44. Itxurarat: Zby RIEV 1908, 206. Etxurara: fB Ic I 14.
    Al estilo de.
    Bertsoak Ovidioren itxurara moldatuak. MEIG IV 89.
    b) +ITXURALA. A ojo, juzgando por su aspecto. "Itxurara saldu, vender algo (un terreno, normalmente) sin pesarlo, llegando a un acuerdo por su aspecto, el vendedor y el comprador [...]. --Itxura ona daukazu. --Bai, itxurara saltzeko hobia nago ni" Elexp Berg.
    Eta itxurala, zen baino gazteago emaiten zuen. HU Aurp 86.
    Al parecer.
    Jalkhi zen elizatik, ütxürala, kunbertitürik. Egunaria 24-12-1963 (ap. DRA).
    azpisarrera-31
    ITXURARAKO. "Qui va à l'apparence. Itxurarako zaldi hunek bertze bat balio du, à l'apparence ce cheval en vaut un autre" Dv.
    azpisarrera-32
    ITXURAREN JABE IZAN. Ser lo que parece. "Bei orrek, itxurearen jaube bada, balio ditu berreun ogerleko, [...] si es tan buena como parece" Zam Man 49. "Sinpatikua eta jatorra emuten dau, baiña ezta itxurian jabe" Elexp Berg.
    azpisarrera-33
    ITXURAREN KONTRAKO. Feo, sin gracia.
    Upela baterako ai zer kantaria / itxuraren kontrako fandangolariya. Auspoa 106, 114. (ap. ELok 60) Itxuran kontrako apo saltaria. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1764.
    azpisarrera-34
    ITXURATIK HARTZEKO.
    Por lo que parece, a juzgar por lo que se ve.
    Hurbiltzen zauzku bi neskatxa. Bi ahizpa zitazken itxuratik hartzeko. Zerb Gerlan 18.
    azpisarrera-35
    ITXURATIK IRTENDA. Demacrado, en estado de consunción.
    Dabiltzala [pobreak] oñen gañean argal, erkin ta itxuratik irtenda. Mg CC 219.
    azpisarrera-36
    ITXURAZ (SP, H, A).
    a) Fingiendo. "Par feintise" SP. "Disimulando, en apariencia" A, que cita a He.
    Gaixtoenek erranen dute itxuraz eta artez zabiltzala. SP Phil 425 (He 429 itxurazko [...] erremangu bat dela).
    b) (gral.; Foix; ütxüraz S). Ref.: A Morf 693; Gte Erd 15. En apariencia; al parecer, por lo que parece. "(En) apparence, itxüraz" Foix. "Hutsik zegoen, itxuraz (AN-5vill), ütxüraz (S)" Gte Erd 15 (junto a nonbait, etc., de otras zonas). "Itxuraz onak dira (V-gip, AN-5vill)" Ib. 237. Cf. Otx 109: Itxuraz itxusijak (y ejs. similares en HU Zez 130, Inza Azalp 47, Anab Aprika 78 y Berron Kijote 39).
    Skribek eta farisauek itxuraz begiratzen dute ene legea. Lg II 146. Itxuraz arrazoi indartsuak begietaratzen ziozkan. Arr May 155. Itxuraz eta naski berak ustez ere, osasunik hoberenean. HU Aurp 136. Zühür eta pherestütako ezagütürik diren gizonak, eta ütxüraz Errelijione katolikoaren hunetan aritzekoak direnak. ArmUs 1896, 99. Baña etxera joan bear andirik bez, itxuraz beintzat. Ag Kr 105. Erraiten daut eztiki, itxuraz odol-hotz. JE Ber 25. Guda-gibelean arkitzen diradenak, itxuraz, eguneroko biziera bizi dutela. EAEg 18-3-1937, 1309. Itxuraz, oso pozik daude. MAtx Gazt 72. Egin operazione / Biziki aundia, / Onera dua itxuraz / Oraintxe guzia. LuzKant 124. Ona ei zan etxuraz. Alzola Atalak 45. Tabernan itxuraz anai, / mendira juatean etsai. Olea 268. Itxuraz ona, ta sagar ustela (AN-larr). Inza NaEsZarr 441. Gauzak, itxuraz, batzarrera aurretik konpondu edo baretu nairik legez azaltzen ziran. Gerrika 193. Herri poesiaren bideetara jo du itxuraz Kerexetak. MEIG II 143.
    v. tbn. Dv Lab 236. PE 64. Bv AsL 223. Elsb Fram 149. Auspoa 97, 77. Ox 93. Kk Ab I 42. EusJok 94. Lh Yol 26. Altuna 20. Yanzi 96. Ir YKBiz 398. JMB ELG 96. TAg Uzt 66. JAIraz Bizia 16. Munita 100. Or QA 139. Etxde JJ 120. Anab Poli 71. Bilbao IpuiB 188. Basarri 63. Vill Jaink 135. Gazt MusIx 61. NEtx LBB 19. Etxba Ibilt 472. Lab SuEm 176. Berron Kijote 149. Etxabu Kontu 28. Ataño TxanKan 129. Onaind STeresa 56. AZink 46. Zendoia 54.
    c) (Tras tema nominal nudo). Con aspecto de.
    Gaur negar itxuraz, bularrak kolpetzen. Mg CC 176. Erkalaren arerioak gudan egiten dituztenak zuzen itxuraz jantzi nai izatea. "Justificación de los actos". EAEg 6-11-1936, 228.
    (Con adj.).
    Jon, bigun itxuraz, zaborkeriz berbegiten aalegindu zan. Erkiag Arran 99.
    (Precedido de gen.).
    Ethorten ziran guganutz olatu ttipien itxuraz. Osk Kurl 125.
    d) Figuradamente.
    Bekhatu mortala sartzen da bai arima batean [...] eta, itxuraz mintzatzeko, khelderra bezain beltz egiten. Lap in Hazparneko Kalbarioa 38s.
    e) Decentemente, correctamente, decorosamente; en buena medida.
    Danak itxuraz portatzen dira / emen mutil eta neska. Uzt Noiz 130. Belarrak ere itxuraz samar / etortzen diran urtian. Uzt Sas 244.

    Elegantemente.
    Moja bat eta itxuraz jantzitako andra bat doaz euren aurretik zear. Onaind STeresa 62.
    azpisarrera-37
    ITXURAZ ALDATU. Transfigurarse. v. itxuraldatu.
    Hekien aitzinean itxuraz aldatu zen. HeH Mc 9, 1 (Dv itxuraldatu).
    azpisarrerakoSense-37.1
    Cambiar de aspecto.
    Itxuraz, ba, aldatzen dira denak. JE Bur 41.
    v. tbn. Mde HaurB 6. Or Aitork 307. Anab Poli 80.
    azpisarrera-38
    ITXURAZ BESTALDETIK. Más allá de la apariencia (?).
    Emen izakiak geldiro ta maite-maiteki begiesten da txastatzen dira [...] baña beti itxuraz-bestaldetik begiesten ere. Gazt MusIx 169.
    azpisarrera-39
    ITXURAZ BESTEKO. Que va contra las apariencias.
    Itxuraz bestekoa, zapoa saltalari. EZBB II 26.
    azpisarrera-40
    ITXURAZ BESTEZ. Al contrario de lo que parece.
    Begiak [...] pakezkoak dizkik. Baña, itxuraz-bestez, eziñegon urduria dik. Ldi IL 17.
    azpisarrera-41
    ITXURAZKO. v. itxurazko.
    azpisarrera-42
    ITXURAZKO GAUZA. "Ezta itxurazko gauzi(a): vale por 'no es una cosa decente; no es una cosa que está bien'" Etxabu Ond.
    azpisarrera-43
    ITXUREN ARABERA. Al parecer, según las apariencias. Cf. Ardoy SFran 221: Bizi [...] itxuren arabera, "en conformité avec les apparences".
    Itxuren arabera, badu gai laneko. Hb Esk 116. Itxuren araura jokoaren galtzera zoan. Mde Pr 85. Itxuren arabera, norbait izanak zitazkeen lehenago Harginaenekoak. Larre ArtzainE 41.
    azpisarrerakoSense-43.1
    Ez erabaki itxuren arabera, epai zuzena egizue.Ir YKBiz 314.
    azpisarrerakoSense-43.2
    Ezen hastetikako itxuren arabera, proosinoa izanen da han sarrixago. HU Zez 119.
    azpisarrera-44
    ITXURETAN. a) (Tras sust. o adj.). Con aspecto de.
    Ganelonek erraten: Kondea bidetan / Morgak dabilka handiz [?] nausi itxuretan. Hb Esk 60. Len ere naiko gaizto gera gu, on itxuretan. Ag G 190. Bearbada, zure erail asmoak kolkoan gordeta on itxuretan zatoz. Etxde JJ 224.
    azpisarrerakoSense-44.1
    Zorion betean ezpada ere zorion itxuretan bizi oi gera. Ag Serm 578.
    azpisarrerakoSense-44.2
    (Tras gen.).
    Noizbaiten matasa lodiaren antzera ta beiñgoan amuko zatiaren itxuretan [lañoa] . (1911). Ag Serm 569. Lengo tokian zegoan, betiko agortu dan iturriaren tankera, arrenik egiten etzaion donearen itxuretan. Ag G 260.
    azpisarrerakoSense-44.3
    (Tras frase relativa). Como.
    Orduantxe erten zuten baserritar guztiak beren marratik, ibai ujolsuak zelai ta soroetara ertetzen duten itxuretan. Ag G 105. Aiekana urreratu zan gizagaixoa, gau illuneko ibiltari galdua argi bakarrera joan oidan itxuretan. Ib. 320.
    azpiadiera-3.1
    Como si.
    Ta ordurartekoa ezer ezpazuten itxuretan, guztiak errenkadan jarri, zumea bezela oker egin, beren buruak ia anketan ipiñi, ta asten ziran biziro ta jarraitzen zuten gogotsu. Ag G 23.
    (Tras -tzeko).
    Odolezko begietatik txingar gorria boteaz ta gizonaren gañera erortzeko itxuretan. Ag G 154.
    b) En apariencia.
    Beti erriertan jardun bear zuana, baño jolastzallerik andienetakoa; itxuretan norbaitzuen etsaia, baño egietan askoren maitalea. Ag G 91. Baña danak dira zeregin gabeak, itxuretan beintzat. Ib. 162.

    itxura

    itxura
    << iturrotx 0 / 0 itzulikatu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper