Tr. Iduripen es la forma general (üdüri-, üdürü- en los suletinos).
sense-1
1.
(Lar, H);
uduripen;
udurupen. Imagen, representación; fantasía, ilusión; visión, aparición."Representación, figura, imagen"Lar.
"2. imagination, ce qui n'est qu'imaginaire. Horiek guziak iduripen batzu dire, mintza gaiten egiazki. [...] 4. image, représentation"H.
Tr. No se documenta en la tradición vizcaína. En DFrec hay 2 ejs. de iduripen.
[Iujamendu ondoan] argi baizen eztaiteke eta itzalarenik / lehen bezala izanen ezta iduripenik. EZMan I 88.
Haizatzatzu ametsak / eta iduripen gaitzak. EZEliç 289.
Ezta hori iduripen huts bat, bainan egiazko egia bat. SPPhil 98 (He 100s iduripen sinple bat; v. tbn. en contexto similar Cb Eg II 118 y Dv LEd 211).
Ikhirik Piarres, bazarraikon jakin gabe aingeruak egiten zuena egiazki zela; aitzitik uste zuen zenbait iduripen zuela ikusten. HeAct 12, 9.
Amesak edo iduripenak diradela. LarSAgust 5.
Bere barrenean deabruen iduripen ta bisaje añ izugarriak ikusten zituen non [...]. CbEg II 191.
Dohatsu [...] atsekabe guziak pazienki pairatzen dituztenak, ezen halakoentzat da bizien lurra, zeinaren iduripena baizik ez baida lur agindua. Lg II 145.
Gai onetan itxumen edo iduripen asko izan oi dira. Gco II 290.
Edanak eman oi dituan iduripenakin iduritzen zate itsasoan daudela. AA III 376.
Zure asmoa zala antzua, legorra, nai ez nai edo iduripen utsa. Ib. 512.
Munduko iduripen eta utsaren ondoren llilluraturik gere egunak igarotzea. Ib. 456 (v. tbn. en contexto similar PE 27).
Iduripenak ta engañuak idurituko zaizkigu. EchveDev 68.
Nun Paulok izan baitzuen gabaz iduripen hau. TBAct 16, 9 (He bisione, Dv ikhuspen, Ol irudi-ikuspen, IBk y IBe ikuskari).
Mundu negargarri iduripen utsa baizik ez dan onetatik. IztC 240.
Debruak alde orotarik tiraka! Ai! Iduripenak berak ikhara bat ematen darot. DvLEd 134 (Cb Eg II 72 pensatzeak ere).
Jende ez jakiña izutzeko, apaizak sortutako iduripenakiñ. AJauregiEE 1885b, 176.
Igortzi zituan begiak, iduripen edo ametsen bat zualako. ZabGabon 82.
Nork ero batek aiña iduripen eta asmakeri?OrY 1933, 406.
Besteek ikusten ez dituzten gauzak [...] ikusten ditu. Galdea da, egiazko ikuspenak direnez, ala iduripen. MdePr 340.
Zeiñ urrun zauden, beraz, ene iduripen aietatik, ez diran gorputz aien idurietatik. "Phantasmatis illis meis".OrAitork 62.
Iduripen bat izan duzu segurki, [...] nik ezpaitut ezer entzun. EtxdeJJ 111.
v. tbn. LE-Ir. MarIl 98. Üdüripen: Mst III 6, 3 (37, 3 Üdürüpen).
azpiadiera-1.1
Berjakintza-petiko asmo bat ikus-iduripen antzean kanporatua.Mde Pr 340.
sense-2
2.
(L, BN-lab ap. A
; SP, Dv, H);
uduripen (S ap. A). Opinión, creencia, impresión; sospecha, idea vaga."Soupçon"SP.
"Réminiscence, vague souvenance, idée vague d'une chose, opinion vague. Iduripen bat badut nonbait zu lehenago ikhusirik, il me semble vous avoir vu quelque part avant ce jour"Dv.
"Ce qui semble, qu'on pense, qu'on se rappelle vaguement. Halako iduripen ethorri zaut burura, ezen gizon hori gaixtoa dela. [...] Iduripen bat badut nonbait ikhusi zaitudala"H.
Iduripen gaixto guziak. SPImit IV 9, 6 (Ch suspitxak, Mst mesfidantxa; v. tbn. iduripen gaizto en AA II 100).
Ez gara zilhegi dudatzera ez eta iduripen hartzera [...] seinaleek dudatzera bortxatzen gaituzten bezanbat. SPPhil 349 (He 351 iduripenik hartzea; v. tbn. 226).
Bere burien instruitzera ahalge dira [...]. Iduripen falsu batzutan erorzen dira eta dotrinaren aize guzier itzulzen. CatLan 3.
Asko da oenzat iduripen bat, osotoro sinisteko, etsaiak egin duala onelako edo alako bekatu. AA II 211.
Ez det maite iñor besterik / zu zerade nere jabe. / Iduripenak dizkitzu / eman naitasunak. IztPo 113.
[Ez zioten] errendatzeko iduripenik txikarrena ere burura ekarri. IztC 343.
Zure iduripenaz zaite mesfida beti. Gy 57 (v. tbn. 70).
Badakit ez nizala haizü gaiza hoien behar bezala ezagüterazteko, nihaurek hoietzez ez tüdanaz geroz üdüripen bat baizik. IpHil VI.
Gizontasuna da hori? [...] Balute jaun hoiek xede onaren itzalaren iduripenik [...] bertzela erakuts lezakete. HU Zez 106.Bere iduripenan kontra edo gezurren gañen jurementu iten duenak. CatUlz 28.
Uzkudun mutill jatorra dala / askoren iduripena, / eun urte ontan Euskalerriyan / agertu danik onena. EusJok II 160.
Ni iduripen bereko nintake, gazteago banintz. JEBer 81.
Kantuz hasi ginen eman-ahala. Iduripena dugu Andre Madalen hasi ginuela lehenik. ZerbGerlan 57.
Trumoia urbil ote zegon iduripenak eman zion. EtxdeJJ 124.
[Arestik] beti gogoeta sakonak eta iduripen biziak azaltzen dizkigu bere esanetan. AIrEgan 1960, 87.
Ez duzia zerbait iduripen zertako Antonek egin duen krima hori?LarzSenper 78 (v. tbn. 26).
Haurrentzat berdin dela dut iduripena / auzoko arta izan, nola amarena. XaOdol 149.
Au nere iduripena da. Baliteke ni deskuidatuta egotea. UztSas 20.
v. tbn. Mde Pr 328.
azpiadiera-2.1
(AN-larr). "Obsesión. Idea fija"AspLeiz.
sense-3
3.
(G, AN-5vill ap. A);
uduripen (üdü-Foix). Semejanza, parecido."Analogie"Foix.
Eztüzüla deüsere egiten Jesü-Kristen [...] imitazioneareki üdüripen miragarri bat eztianik. "Non probet consonantiam cum imitatione Domini nostri Jesu-Christi".Mst VI.
Nola bizi, hala hil. [...] kausatzen dute biziaren eta heriotzearen arteko iduripen hori. Jaur 139.Ez dela iduripenik xumena Kristo eta bertze izen hoik garraiatu dituztenen artean. HbEgia 56.
Hura da eskuara bastarta, oro erdararat itzulia, gure hitzkuntza ederraren iduripen zerbait beizik ez duena. ArbIgand 22.
sense-4
4.Muestra, manifestación; simulacro, fingimiento, apariencia. Zenbait judioek onkietan garbitzea eskuak, zarrastatzea bestidurak, oianetan ta plaza-eskinetan xutirik ta oius orazio egitea, ta alako iduripenak, zeuzkite gauza anditako. (194). LE-Ir(figura tbn. en el voc. de LE Doc).
Ordik dator konfesatze-iduripen ura, engañatzeko beren buruak. (190). Ib.Alakoen penitenzia esta penitenzia, baizik iduripena ta komedia (212). Ib. Ez dirala bekatariak beñere egiaz poztutzen, baizik egiten dituela pozaren jestuak eta iduripenak. AA III 301.Birjina sainduaren alderako debozionea dela [...] saindutasun egiazkoaren itxura eta iduripen zori onezkoa. MarIl 67.
sense-5
5.
(H);
uduripen (üdü-S ap. Lrq; Gèze). Aspecto, apariencia."Egiaren iduripenik ere eztu zuk diozunak"H.
Hobeki behar dugu siñhetsi Jainko bothere guzia duena ezenez gure sensuak eta gauzen kanpoko iduripenak. Ch IV 5, 2.
Zenbat gazte, gizon eta emakuma, iduripen ederrekuak, batez ere osasun sendokuak. msOñ 103r.
azpiadiera-5.1
Adoratzen zütüt Sakramentian diren üdüripen horien pian.Othoitz 25. Jinkotarzüna [...] ogiaren eta arduaren üdüripenen pian. CatS 72 (v. tbn. en contexto similar UskLiB 29 üdüripenen pian, Ip Hil 233 üdüripenaren pian).
sense-6
6.
(A). Imagen, parábola, metáfora. Eta mintzatu zitzaien hainitz gauzaz, iduripenez zioela: Behin ilkhi izan zen ereile bat [...]. HeHMt 13, 3 (Ur (G) iduripenetan; He paraboletan; v. tbn. HeH Mc 4, 34 e Io 16, 25).
Bertze ederbide bat da pertsuen argitzea eta phiztea, itzuli berri edo iduripen batzueri esker. LfELit 95 (v. tbn. 96).
sense-7
7.Imaginación, fantasía; pensamiento.v. idurimen. Iduripenik aberatsena (la más rica fantasía). Otag EE 1881b, 33. Neskak itz aundirik ez du / baiñan iduripena ez darabil antzu. "Estéril en palabras pero no en pensamientos". Or Eus 105 (v. tbn. Mi III). Gorputzez Quiton arkitzen gatxin [...] bañan iduripenez, gogoz, an geuden. Or QA 55. Aren gogoa etzitekean Omer-ek asmatutako iduripenez ase. Zait Plat 30 (116 idurimen). v. tbn. Inza in Jaukol Biozk VI.
azpisarrera-1
IDURIPENEAN.
Bajo la apariencia (de). Españaren onerako adiskidetasun andian zetozelako iduripenean, martizti izugarriak etorri ziran. IztC 403.
azpisarrera-2
IDURIPENEKO (SP, sin trad.).
a) Aparente. Lurreko ponpa, banidade, ondasun eta iduripeneko atsegiñak. Gco I 445. b) (Tras gen.). "Ene iduripeneko, bertzela behar zuen egin lan hori, à mon avis il eut dû faire autrement ce travail" Dv.
azpisarrera-3
IDURIPENERA (Dv);
IDURIPENERAT(Precedido de gen.). En (la) opinión (de). "Ene iduripenera ez da egiteko hori ongi itzuliko, cette affaire ne tournera pas bien, ce me semble" Dv. Galdegiten niolarik San Inazioren ithurriak egiten zuenez mirakulu hanitz. --Guti, arras guti, zaundan hotz-hotza erantzun, bide hortazko mirakuluek haren iduripenerat gibelondorik batere ukan ez balute bezala. JEBer 57.
azpisarrera-4
IDURIPENEZKO.
a) Aparente; imaginario. Presenzia hura egiazkoa eta erreala liteke, eta ez iduripenezkoa. He Phil 101 (SP 99 idurizkoa). Denpora onetan izan zan Irun Aranzunen ustekabeko alboroto bat iduripenezkoa. Izt C 380. Iduripenezko asmakari oen bidez eraso zion Probinzia oni. Ib. 411. Amets eta iduripenezko agerkari oro. Or Aitork 232. Iduripenezko zeru hura. Etcheb MGaric 17. b) Imaginativo. v. IDURIMENEZKO. Burnien iduripenezko geometri latzean lanean ari da. "Imaginativa [...] geometría de los hierros". MEIG IX 124 (en colab. con NEtx).