Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 iduri.
    tradizioa
    Tr. Documentado sobre todo en autores septentrionales. No se encuentran ejs. vizcaínos, salvo alguno moderno. En DFrec hay 75 ejs., 32 de ellos septentrionales. Emplean üdüri los autores suletinos. Hay iduria , con -a constitutiva, en dos ej. de Añibarro (CatAN 54 y 55), junto con iduri.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (SP, Urt II 472, Ht VocGr 361, Arch VocGr , Dv, H); uduri (üdü- Gèze, Dv (S)).
    Aspecto, apariencia. "Semblant, semblance. [...] Iduri du eta ez izana, il en a la semblance que non l'effet" SP. "Haren iduria du, il a sa semblance" Ib. "Figure, itxura, iduria" Ht VocGr. "L'apparence" Arch VocGr . "Semblable, üdüri bereko" Gèze. v. 1 irudi. Tr. Documentado al Norte desde la primera mitad del s. XVII en autores de todas las épocas; son escasos los ejs. del s. XX. Al Sur se encuentra en Larramendi (SAgust 6), Mendiburu, Lizarraga de Elcano, Aguirre de Asteasu, Arrese Beitia y algunos pocos autores de la segunda mitad del s. XX.
    Prezio gorean da alxatzeko iduriarekin. "Hay apariencia que alzará más presto". Volt 184. Iujamendua akhabatu den bezala munduak / berze iduri harturen du kharrez purgatuak. EZ Man I 88. Egia da, hala dirudi. Ordea ezta hala, iduria du, eta ez izana. Ax 56 (V 37). Iduri onetako muthil gazte bat. Ib. 349s (V 232; v. en contexto similar Lg I 274 iduri ederreko, Anab Poli 129 iduri atsegiñeko). Aitzinerat hobeki behatzen ezpadugu, galtzeko eta fin gaitz egiteko iduri, arau eta molde gehiago [dugu] . 'Trazas, indicios y caminos de perdernos'. Ib. 67 (V 44). Espiritualak garelako iduria dugunok. SP Imit III 31, 3 (Ch spiritualtzat pasatu nahi dugunok). Eztute on iduri hutsa baizen. SP Phil 200 (He 202 ongiaren itxurapen). Zerbitzariek hartzen badute justiziaren ministroen iduria. He 2 Cor 11, 15 (Dv itxura). Moisesek egiten zituen [...] gauzak, Jesusen Amarenak baño soñu andiagokoak eta iduri obekoak ziran. Mb IArg I 353. Bake-iduri bat izanagatik. Ib. 302. Etzela behar yuiatu gauzez iduritik. Lg I 274. Galanta ze Judit ezin yagos idurian ere. (175). LE-Ir. Zerbitzu-iduria. (4) 'Una apariencia de servicio'. Ib. Gizon ez, [...] gizon-iduriak. (188). Ib. (s.v. galtzazpi). Munduaren begietan onaren iduria egiteko. AA I 440 (cf. infra IDURI EGIN). Gazteagoak, nik bezain luzeki bizitzeko iduri ederra zutenak. Dh 121. Munduak alde orotarik iduririk ederrena egiten eta gisa guzietako nahikarak eskeintzen. Ib. 182. Zertako desgisa nork bere arpegia? / Zertako har bertze baten iduria? Gy 269. Iduki arren markes iduria / [...] etxeetan dute miseria. AB AmaE 407. So egizu ean au denez [...] / iduria dukezu / hura bera dela. Balad 125. Hobeak girelako iduria dugu, ez bertzerik. JE Bur 167. Iduriaren kontra zapoa saltari. (L-côte). Lander Eusk 1925 (IV) 38. Jatorri ta iduri oneko gaztea zalarik. Anab Usauri 145.
    v. tbn. Mat 251. Harb 311. Hm 206. Arg DevB 238. ES 128. Ch III 54, 18. Mih 25. CatLan 131. MarIl 98. Jaur 148. Zby RIEV 1909, 106. Lap 45 (V 25). Or Mi 133. Zait Sof 78. Üdüri: Mst I 20, 3. Egiat 165. CatS 98. Ip Hil 90.
    azpiadiera-1.1.1
    Ardi marrakaren iduri egin zaidak erreka aldetik.Etxde JJ 6.
    azpiadiera-1.2
    2. (Volt 79, Urt II 472, Ht VocGr 373, H); uduri (üdü- Gèze).
    Imagen, figura (bien mental, bien ref. a la representación de un objeto en pintura, dibujo, escultura); símbolo, representación. "Image" Gèze. Cf. infra IDURIRA. Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII en autores de todas las épocas. El primer testimonio meridional es del alto-navarro F. Elizalde, a mediados del s. XVIII; posteriormente se encuentra en un texto de Goñerri del s. XVIII (FLV 1992, 312), en Ubillos, en algunos autores del s. XIX (los catecismos alto-navarros de Añibarro y Legaz, un texto alto-navarro de Ibero (FLV 1988, 147), Aguirre de Asteasu, Arana, Beovide y Urruzuno), y ya en el s. XX, en Goñi, CatUlz, Inza (Azalp 69), L. Jauregui (Biozk 66), T. Agirre y varios autores de la segunda mitad.
    Imajina batzuk, erran nahi da gizonen iduri batzuk, urrez, zilharrez. Mat 103. Maite ditudan gauzen figurak eta iduriak enekin daramatzat etxera. SP Imit III 48, 6 (Ch, Mst imajina; v. tbn. SP Phil 30 (He 29 imajina)). Kristi lagüna, zoin baita haren [Jinkoaren] üdüria. FPrS 12. Birjinaren iduria. Gç 139. Hirur presuna diferenten iduriak edo imajinak. ES 91. Nik ispilluan egiten dudan bekala neure iduria. El 33. Guzia da ogi mee edo hostia zuri baten iduri edo ainzura bat. Ub 201. --Aldarean dagoana nor da? --Zeruan dagoanaren iduri bat, ta aren antza duena. Añ CatAN 33 (Legaz 23 itxura ta iduri bat, CatUlz 25 iduri edo semejanza; Cb CatV 36 imajinea ta aen antza, CatLuz 17 itxura eta imajina (cf. en la misma pág. iduri), CatSal 39, CatR 39, CatAe 38 imajen eta semejanza). [Zurez] egindako iduri edo figurak. AA III 431 (v. en contexto similar Jnn SBi 174 iduria edo bultoa, Goñi 113 estatua edo iduri, Ip Hil 24 statüa edo üdüri, Zub 46, Erkiag Arran 193 arrizko iduri, Or Aitork 186 arri-iduri, Ibiñ Virgil 90 buztiñazko iduri). Gurutzea da Jesusen anz eta iduria. AA II 20. Hura imita dezaen, haren iduri ta kopia biziak izan ditezen. Dh 252. Pinturazko Santu beraren iduri aundi bat. Aran SIgn 84. [Uso-tortolak] anima garbien iduri batzuek zirala. Bv AsL 174 (v. tbn. 219s). Iduri bakhotxa zathitzen denean, / Jesus osorik da zathi bakhotxean. Zby RIEV 1908, 210. Etxetan dituzten iduriek edo potretek. Jnn SBi 174. Brontzezko iduri mee ondo egiñak. Ag Ioan 158. Iduririk edo dibujorik ederrena. EEs 1913, 109. San Antonioren iduri edo estanpa bat. Urruz Zer 37. Paretan emana, [...] Ama Birjinaren iduri bat. Barb Sup 51. Gezur-iduri guziek. 'Les idoles'. Or Mi 135. Ames-iduriak. TAg GaGo 29. Sorgin igartuaren iduri bizia. "Imagen viva". Or Eus 286. [Diru-txartel berrien] gezurrezko iduriak egingo lituzkenak. EAEg 21-4-1937, 1540. Beraz, [...] begi-iduria naiz beste edozein, xor egonik ere, naiz oso itzalia, beste zentzu-iduriz norbait gogora dezakegula. Or QA 137. Gorputz aien idurietatik. "Phantasmatis corporum". Or Aitork 62. Zure iduri amesgarriak ernetzen du nere barne-muña. Txill Let 37.
    v. tbn. EZ Man I 28. Gy 68. CatJauf 113. StPierre 36. Zerb IxtS 21. Lf Murtuts 12. Zait Sof 95. Mde Pr 352. NEtx Antz 149. MAtx Gazt 85. Lopategi in Xa Odol 335. Onaind STeresa 126. Üdüri: Bp I 84. Mst I 20, 3. Egiat 172. CatS 111.
    azpiadiera-1.3
    3. (AN-5vill-egüés-ilzarb-olza, B, BN; SP, Urt II 470, Ht VocGr 417, VocBN, H); uduri (üdü- S; Gèze) Ref.: Bon-Ond 160; A (iduri); Lh (üdüri); Gte Erd 15.
     Semejanza, parecido, similitud. "Nondik dakizu ene izena? iduritik. D'où savez-vous mon nom? de la ressemblance" SP. "Aitaren iduririk ez du semeak, le fils n'a pas de ressemblance avec le père" Dv. "Bata bertzearen iduri handi dute, [...]. Zure erranak eztu egiaren iduririk ere, votre dire n'a pas même la vraisemblance" H. "Badu anaiaren iduria (AN-5vill); [...] elkarren iduria badute (B)" Gte Erd 15. Tr. Documentado sólo en textos septentrionales desde la primera mitad del s. XVII. Aunque escasos, se encuentran ejs. de todas las épocas.
    [Arrosaren] izenaz, elizak / othoiz hau deithu zuen / zeren lore eder haren / iduria baitzuen. EZ Eliç 398. Horrela hobeki zenduke Iesusen iduria, eta saindu guziak bezalakoago zinateke. SP Imit II 12, 14 (Ch iduri gehiago baikinduke Jesu-Kristorekin, Mst Jesü Kristen haboro üdüri beitzünüke). Itxurapenak eta egiazko bertuteak elkharren iduri handia dute kanpotik. SP Phil 429 (He 434 kanpotik elkhar dirurite). Arbola hek hagitz dute bata bertzearen iduria. INav 57s. Ebaren eta Mariaren artian zer üdüri edireiten düzü? Bp II 98. Zenbatenaz ere hitzkuntzak elkharren artean baitira diferentago, hanbatenaz hekien mintzatzeko manerak ere direla elkharren iduri gutiagokoak. ES 129 (v. tbn. 139). Munduko lekhurik ohoragarriena eta parabisuarekin iduririk gehien zuena. Lg II 106 (v. tbn. 274). Pareza horrek dakarke bihotzen batasuna. Elkarren iduririk ez denean, ez da adiskidetasunik. Mih 3. Higuingarri horiek eta Jesu-Kristorekin iduririk eztuten bertze giristinoak. Dh 256. [Sofrikarioak] egiten gaituzte Jesu Kristoren iduriko, eta harekilako iduria nesesario da salbamenduarentzat. Jaur 177. Zure botzak zaiaren / balinbadu iduria, / bortutan diren ihizi ederrenen / zu zira erregia. Arch Fab 75. Ez dute deusetan elkharren ite edo iduririk. Hb Egia 79 (v. tbn. Esk 12). Zer iduri haundiko diren Erronkariko eta Saraitzuko eskuarak. Zub 104 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
    v. tbn. JEtchep 53s.
    azpiadiera-1.4
    4. (Ht VocGr 393).
    Opinión, parecer. "Mon opinion, ene iduria" Ht VocGr. Cf. IDURIZ (b).
    Ea Sarako euskara denz Euskal-herriko hoberena eta garbiena ez naiz ni hartan sartzen, bat-bederak emanen du bere iduririk. Mat XV. [Domingo Sotoren] erranaren eta iduriaren arauaz, diot ezen [...]. Ax 584 (V 375). Nahiz den gauzaz hainitzetan iujeatzen dugu gure iduriaren arauera. SP Imit I 14, 1. Erraguzu beraz zure iduria: zilhegi zaizu Caesarri pagatzea tributua ala ez? He Mt 22, 17. Bere iduria, spirituko lehia batez bezala, errateko atsegiña gatik. He Phil 346 (escrito <idaria>; en al ed. de 1847, 288 iduria). Adiu: Nik erran dut ene iduria. Gy 261.
    v. tbn. ES 198.
    azpiadiera-1.4.1
    Gure borondatea harenarekin elgar iduri perfetean ezartzen dugularik.Jaur 159.
    azpiadiera-1.5
    5. Deseo, gana (?).
    Iduririk senti badu ezpain zarratzekorik, / tenazaz ahoa dio idekitzen bertarik. EZ Man I 105.
    azpiadiera-1.6
    6. Imaginación, cosa imaginada.
    Zer zinuen suieta / ene aipatzeko, / zuhaur iduriekin / erreformatzeko? // [...] Murmuratzen dituzu / iduritzen zaitzunak. Bordel 74. Kantetan dodazala iduri eta asmaziño askoren artean egiak bere asko. AB AmaE III.
    azpiadiera-1.7
    7. Imaginación (facultad).
    Utzirik alde batera bere iduriaren (imaginación) sua. EE 1900b, 418. [Arrasgorriren diztirak] baitakarkio / biamon on idurira. "Le traen a la memoria". Or Eus 89.
    azpiadiera-1.7.1
    Ikusmin geiegiak galtzen gaitu, naiz egiazko begiz, naiz iduri-begiz.Or QA 161 (177 iduri-begi). Zeruko berri bere gisa ematen, idurimena agortuazi zula esan liteken, eta iduri-gaiak ere bai. Ib. 73.
    azpiadiera-1.8
    8. Parábola; imágen (figura retórica). "Comparaison, exemple, similitude, parabole" H.
    Ara iduri edo exenplo bat au aditzeko. Echve Dev 186. Auek guztiak kristauetan gertatuko zanaren iduritako jarri zittuala Jesus onak, nago. Inza Azalp 12. Iduri batez obeto uler dezazuteke. Eman'tzagun mendi latz bat gaindu-bearrak gerala [...]. Ldi IL 145. Asmaketa polita, olerki onetako beste ainbat iduri eder bezela. Aitzol (in Ldi UO 6). [Olerkiaren] iduri mee-goitarrak. "Sublimes y sutiles imágenes". Aitzol (in Laux BBa XIV). Orduan Pedrok egin zuen arrantza mirarizko ura, gero animekin egin bear zuenaren iduri bat zan. Ir YKBiz 88n.
    v. tbn. Onaind in Gazt MusIx 145.
    sense-2
    II. (Tras sintagma nominal, adj. o part.).
    azpiadiera-2.1
    1. (G, L?, B, BN-lab; VocBN, Dv); uduri (üdü- S; Gèze, Dv, H) Ref.: A (iduri, uduri); Lrq (üdüri); Gte Erd 15.
     (Precedido de sintagma nominal en caso absoluto). Parecido, semejante (a); especie (de). "Iduri, adj., qualité de ressemblance; bi ahizpak elgar iduri dire, les deux sœurs se ressemblent" VocBN. "Ressemblant" Gèze. "Parecido" VocB. "Bera iduri lagun zenbait du ikusten (Hb), il voit quelques compagnons qui lui ressemblent" Dv. "Dena hura iduria da (BN-lab)" Gte Erd 15. "Aita iduria da (B)" Ib. 15. "Algar üdüri dira (S); [...] Denak elgar iduri gira (BN-lab)" Ib. 15. "Guziak elgar iduriak dituzu (BN-lab)" Ib. 15. v. IDURIKO. Tr. Documentado al Norte desde Etcheberri de Ziburu. Al Sur se encuentra en Lizarraga de Elcano y algunos pocos autores modernos a partir del segundo tercio del s. XX.
    Hark egortzen ditu orma / kristala iduriak, / [...] haize eta / hotz ikharagarriak. EZ Eliç 390. Mingranak, bertze fruituek eztutena, badu koroa iduri bat. Ax 458 (V 298). Gauz' orok ber' ekoiztea / bera iduri du egiten. 'Toute chose produit un effet qui lui est propre et qui lui ressemble'. O Po 40. Hegoa iduri da emazten gogoa. "L'esprit [...] est léger comme le vent de midi". O Pr 225. Herioa hor errabiatu gaixto bat iduri da. Tt Onsa 139 (v. üdüri en contexto similar en Xarlem 430, Etch 542, CatS 48, ChantP 174, Ip Hil 29; cf. iduri izan (3)). Olierko buruak badirudi cap de Toro. Gaiñean badu Ispillon iduri bat. INav 101. Hilen meza zergatik ezta orotan bestiak üdüri? Bp II 128. Ezi eztüzü zü üdüririk zelian eta lürrian. Mst III 21, 6 (SP, Ch zure parerik). Horra bi gizon elkhar guti iduriak, bata, [...]. Lg II 188. Gauza bera düzü baruraz eta bertze horik üdüri legez <leger>. CatLan 101. Emáteko emén zerúko deskánsu iduri bát. LE Matr2 81. Mortuan barna zohalarik [...] ohartu zen munstro iduri bati, zeina ihesari eman baitzen. MarIl 70. Oro zaite elkhar iduri; / hartzean handi promesak. Gy 3. Non baitu kaskoa meloi bat iduri. Ib. 20. Dire theatreko maskak iduriak. Ib. 314. Bizpahiru mendixka, bulharrak iduri. Hb Esk 91. Andre bat ere badu perla iduria. Ib. 111. Eskerrak darozkitzut, zeren ezpainaiz ni bertze gizonak iduri. HeH Lc 18, 11 (He bertze gizonak bezalakoa). Bada bertze har bat hau iduria kermesa deitzen dena. Dv Dial 19 (Ip hau üdüri, It onen antzekoa, Ur onen antzekua). Zeinen guti elkar iduriak. Dv LEd 258. Hekietako kofoinak ez dira hemengoak iduri. Dv Lab 299. Hatzeman zuen bera iduri lagun bat, adin berekoa. Laph 123. Ez ziren bertzenaz batere elgar iduriak. HU Aurp 104. Gizon luze bat, herioa iduri begitartez. HU Zez 162. Eta haren ondokoak jali ziren hura iduriak. CatJauf 23. Ilea labur, margoz kanela iduri. JE Bur 15. Oro elgar iduriak ziren. StPierre 14. Eta gainak arkaitzez brokatuak, doi-doia xutik egoiten ahal direnak iduri. Zub 30. Nun nahi othoitzean / belaunikauta, / saindu iduri / debru madarikatua. Balad 215. Bista ere argiya, / begiya zuriya, / treku iduriya... Yanzi 54. [Gogoratu zait] noizbeit saindu izaitea eta zu iduri / Oi ene aitatxi! Iratz 171. Betikor senti naiz / Jainko-iduria. "Semejante a Dios". Or Poem 518. Nahiz aski hiri ederra den Gan eta laket-leku iduri, etzuen laketu gure Pettanek. Zerb Azk 80. Irribarre samurra, amarena iduri. Erkiag BatB 204. Lepo meia, esne-iduri. NEtx LBB 341. Frantses bezalako ez-deus iduri bat nola onhartu. Ardoy SFran 168. Ezen badakigu nolakoa zuen gaia: gurea iduria. "Semblable au nôtre". Ib. 328. Tantiruri, biak elgar iduri. "[Ils] se ressemblaient comme deux gouttes d'eau". Ib. 178 (v. tbn. expr. similar en Ox 117 y Zerb Azk 30s). Dotzenaka bera iduriak dituen hitz batekin hasi eta poto eginen duzu. Xa Odol 59. Alkar iduriek, alkar bila. "Los parecidos se juntan". ZMoso 64. Beti badago nunbait zu iduri bat bakartasun hartarik kontsolaturen zaituena. Larre ArtzainE 63s.
    v. tbn. Saug 11bis. INav 127. Prot 70. LuzKant 68. Elzb Po 194. Zby RIEV 1908, 296. Elsb Fram 84. Ldi IL 45. Mde Pr 311. JEtchep 26. Etchebarne 23. Üdüri: Mercy 24. Xarlem 367. Etch 544. ChantP 152. Mde Pr 49. Casve SGrazi 22.
    azpiadiera-2.1.1
    (iduriago).
    Airean zagola, zerafin bat iduriago gizon bat baino. Laph 73. Euskaldun lamiñen iduriago dira Galesko [...] "Enda ederrekoak". Mde Pr 266. Arintasun eta igiduraz su orri iduriago ta osotasunez gorago. Zait Plat 32.
    azpiadiera-2.1.2
    (idurien).
    Eztut beraz bilhatu baizen bertsuak egitea izarietan ahalik yustuenak, eta buruak ahalik hobekiena parekatuak eta elkhar idurienak. Gy XI. Nor ere ezen baita, hilla iduriena, / hura ohi da hilltzen bethi bortxazena. "Le plus semblable aux morts". Ib. 171.
    azpiadiera-2.1.3
    (Precedido de gen.). "Astoak bere üdüri kakoak (S), el burro tiene ganchos correspondientes (semejantes) a él" A. "Maite aitaren iduria da (B)" Gte Erd 15. "Elkarren iduriak dire (B)" Ib. 15.
    Igelaren iduri hanitz bagutuzu / giren beno handiago jin nahi gutuzu. Arch Fab 77 (v. tbn. 167 y Gram 73). Ezen ditu beharriak, / formaz guren iduriak. Gy 219. Bat frantsesa, bertzea alemana, elgarren iduriak, ohoinak. StPierre 31.
    azpiadiera-2.1.4
    (Precedido de dat.).
    Elkarri iduriak izan arren, ez dute izate bat bakarra. (Urdazubi, 1829). ASJU 1993, 587. Neptunek igorri zuen jinko enganatzaile ["jainko enganatzaille" en el ms.] bat ametsei iduria. "Semblable aux songes". Dv Telem 122. Laguna lagunari beti iduria. EZBB II 41.
    azpiadiera-2.1.5
    (R ap. A ); uduri (R ap. A ).
    "Iduriak idurieki, ni ere keki (R), los parecidos se juntan, yo me junto también a ellos (se aplica a los capigorrones)" A.
    Iduriek idurie ar(ra)patzen. (B) "Bakoitza bere antzekoekin ibiltzen". Inza NaEsZarr 2041.
    azpiadiera-2.2
    2. (Dv).
    (Precedido de adj. o part.). "Badire gizon batzu on iduriak eta barne gaixtokoak, il y a des hommes bons en apparence, intérieurement mauvais" Dv.
    Erran derautzuet ezplikatuko narozkitzula hemen diren izen barbaro iduriak. Mong 594. Gehien errho iduriak dire askotan zuhurrenak. Lg I 285. Obra on iduri hek guziak, kanpo ederra eta barnea gaixtatua duten fruituak bezala dire. Lg II 234. On-iduria. (250) 'Bien aparente'. LE-Ir. Holako jende prestu-iduriek [...] bidegabe handi bat egiten diote debozioneari. Dh 69 (v. tbn. 66). Garratz iduri gozo bat har dezan arteo. "Hasta que tome un agrete agradable". Dv Dial 84. Leenbiziko [...] kartapazioak zekarren [...] garaikerriaren iduria. [...] Euskaldunaren zamaria, ain bizi-iduri zagon, ageri baizuen urrundik, alogeran artua zuela. (Quijote IX). AIr RIEV 1928, 603. Eder ezak [...] Iainkoz iantzirik / Iainkoz erantzi-iduria. "De aquel que parece desvestirse de Dios". Or BM 82. Argi xuri eta hori trixte iduri gau ilhunaren erdian. JEtchep 78. Atzo harrizko iduri, eta egun ogi fresko muflea bezain gozo eta mamitsu egina. Larre ArtzainE 132.
    sense-3
    III. (Partícula comparativa de igualdad).
    azpiadiera-3.1
    1. (Dv); uduri (üdü- S ap. Lrq ).
    (Pospuesto). "Ixilik heldu zare gabaz ohoina iduri, vous venez la nuit en silence comme un voleur" Dv. "Bihurtu zitzaion lehoin bat iduri, il se retourna contre lui semblable à un lion. Syn. bezala, legez, nola" H. v. bezala. Tr. Documentado en autores septentrionales desde mediados del s. XVII. Al Sur se encuentra en varios autores a partir del segundo tercio del s. XX.
    Leihoti iauziz, ohoin' iduri. O Po 16. Kargako abreak iduri / nekhatzen gare net. Gy 193. Gatza harria iduri aurkhitzen da lur axalean eta luphean. Dv Dial 112 (It arriaren gisa, Ur arrijaren gisan, Ip harri gisa). Kriminel bat iduri, tribunaletik tribunalera bazeramatzate. Dv LEd 7. Ximinoak iduri, itzulika eta yauziz. Hb Egia 138. Belhauniko zagon saindu bat iduri, aingeru bat iduri. Laph 144. Eskua hetsirik, burdina iduri. HU Zez 127. [Zakurra] besoez bermatzen zelarik eta zangoez iduri aitzinatzen. JE Bur 61 (v. tbn. Ber 103). Arima herratua iduri, herriko etxeko-jaun batetarik bertzera. Barb Sup 37. Zakiak lehertu eta irin guzia ixuri zukan, bidia elur erauntsi baten ondoa iduri. Zub 75. Arin-arin axia iduri. Laux AB 85. Sistuka, zirimolaka iduri, aize-hegoa / mendiz hainditik etor bekigu. Iratz 182 (v. tbn. 52n). Buru ta biotza alde banatara / [...] bi liran iduri. "Como si fuesen dos". Or Poem 556. Griñaturik iduri, galdegiten du: [...]. Mde Pr 68 (v. tbn. 153). Han zagon hilik, gogortua iduri. JEtchep 32. Hitz horiek itze batzu iduri sartzen ziren Frantsesen beharrietan. Ardoy SFran 104. Gu iduri, behartsu batzu dira. Xa Odol 171. Ikarati [...] / txorino hiltzearraren / bihotz gaixo iduri. Azurm HitzB 59. Naiz ta bere jaiotza arrigarrizkoa izan ta bere ekintzak ametsezkoak iduri. Berron Kijote 79. Erle langille iduri, nasai ta bizkor aurkitzen zan bertan. Onaind STeresa 33. Elkarrekin daude hor, pilaturik, otsoak ardiekin iduri. MIH 349.
    v. tbn. ChantP 150. Arb Igand 146. StPierre 36. Ox 181. Ldi UO 51. TAg Uzt 74. Etcham 215. Ir YKBiz 516. Zerb IxtS 35. Zait Sof 112. Etxde JJ 67. Erkiag Arran 184. Izeta DirG 97. Ibiñ Virgil 82. NEtx LBB 363.
    azpiadiera-3.1.1
    (iduria).
    Harat hunat badoa gure ama ona, / erlea kofoinean iduria, dena! Barb Sup 126. Hemen zegoen egon gizona / txaplata beltz iduria, / errukigabeko eguzkipean. Lasa Poem 66.
    azpiadiera-3.1.2
    (Precedido de gen.).
    Ez izan gaizoki / fable hontan agertzen den astoaren iduri / zoina nausiari gostu gehiago emaiteko [...]. Gy 21. Otso horren iduri / da esker gabea, / guziz meneko badu / ongi egilea. Zby RIEV 1908, 768. Eskua hantua du pintzaren iduri. JE Bur 31. Betarrak [...] / Goitarrak, barriz, zuri ederrez / bakanderaren iduri. Enb 107. Lurraldetik itxasora begira [...] itxaspiztien iduri, zaindari bi ditu erriak: ugarte bi. TAg Uzt 10. Aparta eziñeko anai-ordea, gorputz bateko ezur-mamien iduri. Etxde JJ 147. Geroa, ozkarbi urdiñaren iduri dakuste, zoragarri [...] laño izpirik gabe. Ib. 35. Atera nintzan etxetik, tximistak jotako zugaitz baten iduri. NEtx Antz 82.
    azpiadiera-3.1.3
    (Precedido de completiva). "Zurrungaz ari zen, lo zagola iduri (BN-ciz)" Gte Erd 172.
    Haurraren amak, burutik joana zela iduri, hartu zuen besoetan. Jnn SBi 74. [Bi gizon mozkor] noiz nahi biak lurrerat elgarrekin tanpez erortzera doazila iduri. HU Zez 202s. Urratsak herremel eta hurri, lepo gainian duen aztak nekatzen duela ibiltzeko iduri. Zub 21.
    azpiadiera-3.2
    2. + udui. (Antepuesto). Como, como si fuera. v. infra IDURI-ETA. Tr. Documentado desde principios del s. XVIII en autores septentrionales; son escasos los ejs. suletinos.
    [Gizonak] aitzitik, iduri bestia adimendu gabekoak, bere arima ematen dute [...] atsegiñagatik. Ch III 12, 4 (SP abre mutuak bezala). Baratzen ez zen iduri arima herratua. Gy 78. Zuhurrek askotan, iduri langosta / kurritzen dute gibelka. Ib. 270. Hegatsa, iduri harri handi bat, ezin ibili eta eman da xutik bera. Hb Egia 153 (v. tbn. 59). Batzu nagusi, esklabo bertzeak / iduri aita baten ez ziren semeak. Elzb Po 215. Nor dire hauk, heldu direnak / desertuaren barnetik / gu salbatu beharrez jenak / iduri bertze mundutik? Zby RIEV 1908, 609. Gorphutz guzia uspeldua edo urdindua, eta iduri osoki hila. Jnn SBi 123. Batzu beldurrez ikaran, bertzeak hantu-hanpaturik, iduri Frantzia guziaren jabe. HU Aurp 138. Murde erraiten dautzuna mintzo zautzu aitoren seme bazinauzka bezala... iduri trufaz. HU Zez 175. Heien izena bera ere galdu zen. Iduri, gure Elizatik jalitzen diren populu xizmatikoak. CatJauf 27. Ezin egonak harturik zaukala bere alkian, iduri kukusoz ausikia alde orotarik. JE Bur 99. Ezin elgar adi gehiago, bai eta iduri samur, bizkarra itzultzen dute [...] batek bertzeari. Ib. 170. Munho ttipi bateko ordoki gainean jarria, iduri alde orotarat so. JE Ber 20. Oihan hortan orai-orai sartua da iduri norbaiten ihesi. Lf Murtuts 42. Haur txar batzu bezala, iduri eriak, lasterka ezin ibil. JEtchep 16. Zozo burua! Iduri berak, denek baino gehiago jakin. Larz Iru 44. Akitua, lehertua, iduri jadanik higatua. Ardoy SFran 136. Hedatzen da begitara / [...] üdüri ez ikhusirik / [...] mendiarte bat zabala. Casve SGrazi 72. Plaza ixilik dago, iduri eliza. Xa Odol 283.
    v. tbn. Dv Lab 388. Lh Yol 33. Etcham 155. Iratz 151. Mde Po 48. Mattin 84.
    azpiadiera-3.2.1
    Bazabillan fanfarruna / arras iduri lehoina.Gy 23.
    azpiadiera-3.2.2
    (Seguido de completiva). Como si, se diría que. v. IDURI-ETA.
    Nihor gutik munduan hain gorphutz sanoa / iduri badutela, indarren gakhoa. Hb Esk 186 (v. tbn. 237). Ez dute nahi Elizaren nausitasunik, iduri Eliza [...] ezpata gorri bat dela. Hb Egia 129. Bilhatu ditut atseginkeriak, iduri hekietan zagoela zorion osoa. Dv LEd 275. Oihuka eta izkirituka, iduri bazter guziak hautsi behar zituela. Jnn SBi 47 (v. tbn. 66 y 123). Sor-tokian ezin egon! Iduri, hemen ez bezalako atseginak [...] badirela bethi bertze nonbait! Arb Igand 26. Esküz lotü zen züntzürrari, üdüri zerbaitek itotzen ziala. Const 18. Parise utzirik [...] Belgikan [...] eta handik landa Londresen, iduri hegalak badituela. Ardoy SFran 102. Zineman eta dantzan uda ta negua, / iduri sekulako duela galdua / gure aintzinekoen kantuko gostua. Xa Odol 118.
    v. tbn. Egiat 261 (üdüri). HU Zez 144. JE Bur 20.
    azpiadiera-3.2.2.1
    (Seguido de subordinada con suf. -(e)n).
    Hau salatuko, hura errebokatuko; iduri haren egitekoa den hori! HU Zez 129.
    azpiadiera-3.2.2.2
    (Con bezala).
    Heben algarretatürik / zütiegü borogatzen / üdüri bezala zerbait / düziela zotükatzen. Casve SGrazi 48.
    sense-4
    IV. (Colocado entre el part. y la forma vbal. personal).
    azpiadiera-4.1
    Sasitartean zinkurin batzuk aditu-iduri ditiat. 'Il me semble ouïr'. Or Mi 67 (v. tbn. 105, 115, 121...). Gañerakoek [...] esan-iduri zidaten: "el zakizkigu". 'Le reste [...] semblait me dire'. Ib. 112. Aren aurrean millazkek iges-iduri zuten. Ib. 144. Igande-goiza da-ta, inguruetako sinestedunai deika diardue [joaleak] egiñalan. "Atozte, atozte!" esan iduri dute. TAg Uzt 23. Illa izan zala entzun iduri dizut. Zait Sof 77. Araugaindiko ezagumenaren tankerak indar eman iduri dio. Mde Pr 329. Iakintzaren erabateko asmatzaile Platon izan zala uste-iduri dute ainitzek. Zait Plat 26.
    azpiadiera-4.1.1
    (Precediendo al part.).
    Ergoienean daude ta, ibar zabala Agora, Apol-aren ta Ere-ren yauretxeak iduri-ikusi ditue. Zait Sof 11.
    sense-5
    V. (Vb.).
    azpiadiera-5.1
    Pintar, dibujar.
    Burrukaldia zagoen bizi bizi [...] margoztua. [...] Euskaldunaren mandoa ain bizi-antzo iduria zagoen, iduri baitzuen [...]. (Quijote IX). Or RIEV 1929, 8.
    azpisarrera-1
    EZ IDURIAN. Contra lo que pueda parecer.
    [Musean] nik laguntako nuen ogi-egilea; / Aguxtinek Battitta, gure abadea, / ez-idurian hauxe zer xori parea! Xa Odol 140 (tbn. en EzinB 40). Eta, ez-idurian, beti begi onez ikusten zuten heietarako Etcheberry jaun erretoraren bisita. Larre ArtzainE 243.
    azpisarrera-2
    IDURIAN (SP, H).
    a) (Tras tema nominal nudo). Bajo (la) apariencia (de), con (el) aspecto (de). "On idurian, par ce qu'il semblait bon" SP. v. IDURITAN, IDURIAREKIN, IDURI(AR)EN AZPIAN.
    [...] legea / on idurian baitaite zein pozoñez bethea. EZ Man I 67. Nano-idurian Sathan heldu zaio burlari. Ib. 107. Ematen da bera ogi eta arno / idurian zarratua. Gç 124. v. tbn. Aran SIgn 100. Jetsi zan Espiritu Santua, uso idurian. Ub 74. Begiyak igortziyaz pañueloarekiñ negar-iduriyan. Moc Damu 19 (v. tbn. 34). Lizarraga Prantziko muga-erri batean zegoan gaixo-idurian, eta bere mutil guzien agintarizkoa Valde-Espinari eman zion. Or SCruz 117. Ogi-idurian nire ianari. "Se hace alimento mío en apariencia de pan". Or BM 78. Atsa zerutik uso-idurian yexten. Ir YKBiz 52.
    (Tras gen.).
    Hartzen dudala / arnoaren idurian / hustu izan zuen odola / Kalbarioko mendian. Gç 121. Ikusi zuen Jainkoaren Izpiritua jausten zela uso baten idurian. He Mt 3, 16. Jantzitzen dioe soñeko gorri bat Erregeren idurian ipintzeko. AA I 520. Badator Judas saltzallea, eta adiskidearen idurian ipintzen du Jesus bere etsaien atzaparretan. Ib. 520 (v. tbn. 419, 424 y 444). Begira urrikaltasunaren idurian agertu dezun lagun urkoaren utsegite andiren bat. AA II 224. Izpiritu Saindua agertu zen suzko mihien idurian. Jaur 198. [Urola] igarotzen da [...] Erri Zestoakora, zeña ingurutzen daben biribillerdiaren idurian. Izt C 113. Auzo hurbiletako herri eta elizez ederki inguratua, oilo xitadunaren idurian. Larre ArtzainE 313. v. tbn. Bp I 85 y CatS 101 (üdürian). ES 393.
    (Con adj.).
    Aingerua bathu zaie / [...] / morroin gazte kortes baten / iduri ederrean. EZ Noel 105.
    b) (Tras gen.). Al parecer (de), en opinión (de). v. IDURITAN (b), IDURIKO (b).
    Ofizio miserablia zuien / ene idurian. Balad 244. Zen santu bat aundiya jendearen iduriyan (Larrainzar, 1906). FLV 1988, 280. Biño gizonen idurian etzegon gizagajoa etxetik urrutira ateratzeko. Goñi 57.
    (Con adj.).
    Zeren hobe baidaukat nik nere iduri sinplean / handia naskian baino, txikia segurean. Gy 47.
    azpisarrera-3
    IDURIAREKIN. Bajo (la) apariencia (de). v. IDURIAN.
    Ezkontzeko itzaren iduriarekin animak infernura amilderazo zituenak. AA III 539. Aingerua gizonaren iduriarekin agertu zitzaionean. Dh 273.
    azpisarrera-4
    IDURIARENA EGIN (Precedido de sust.). Fingir ser.
    Errho iduriarena egiñ badute. He Phil 213.
    azpisarrera-5
    IDURI BATERA. Más o menos, a ojo. "Ez dakigu, iritzira ari gera (G-azp), iduri batera ari gera erraten (AN-5vill)" Gte Erd 144. v. idurikal.
    azpisarrera-6
    IDURI EGIN. (B, BN-lab ap. Gte Erd 172 y 173; SP A, Dv). a) (Tras part., sintagma nominal, completiva, -tzeko, etc.). Fingir, aparentar. "Ez ikusi iduri egitea, faire semblant de ne voir pas" SP. "Ezagutzen nauelako iduririk ez du egin, il n'a fait aucun semblant de me connaître" Dv. "Aparentar, simular (SP)" A.
    Zerura igateko iduri du egiñen. EZ Man I 74. Eta disimulatu zuen, ez aditu iduri egin zuen. Ax 312 (V 207; v. tbn. 295 (V 196)). Bat ere damurik hartzen dutela iduririk egin gabe. Ib. 260 (V 174) (v. tbn. SP Phil 206 iduririk egin). Erho-iduri egin. SP Phil 212. Eztagigula azkenik iarri nahi garelako iduririk, non bihotz onez azken lekuan eztugun iarri nahi. Ib. 207. Enetzat laudoriorik baizen etzutela iduri egiten zarotatenek. Gç 48 (v. tbn. 45). Eginak ez ikhusi iduri eginez. ES 180. Badago zigoiña lehen bezain gose / iduririk eztu egiten halere. Gy 51. Nik geienez, lo artu-iduri egiten neban. "Las más veces hacía del dormido". Or Tormes 55. Yoan iduri dagi, baña abeslariak geldiarazten dute. Zait Sof 131. Gauzen uskeria ez ikusi iduri egiñik. Vill Jaink 143. v. tbn. Harb 380. He Phil 225. Vill in Gand Elorri 10.
    b) Modelo.
    Izaten dira irarritako iduri-egiñak, Zenbatzeak nola egin eta Uribatzarrean [...] nola onetsi dan agiriaz. (1919). "Modelación impresa". ForuAG 279. Iduri-egin oek ordia kaltz izaten dira [...] gora ta bera jotzen badute ordainen bat. Ib. 321.
    azpisarrera-7
    IDURI EGON (Con aux. bipers.). Parecerle. "Iduri dagot, il me semblant. Iduritzen zait" SP. v. iduri izan.
    Egia da batbedera gogotik hari dela iduri dagokanaren arauera. SP Imit I 9, 2. Zer ere egiten baitugu bertzeagatik, bethi iduri dagoku hainitz dela. SP Phil 384 (He 388 iduritzen zaiku). Iduri dagot erreberenzia handitan iduki behar dugula [...] hitza. Ib. 319 (v. tbn. 346, 315...).
    azpisarrera-8
    IDURI EMAN. "Opiner" Volt 102.
    azpisarrera-9
    IDURIEN ARABERA. Por lo que parece, según parece.
    Gogoan atxik ezazu ez diola, idurien arabera, hilen adinari hainbat axolarik, emazteki diren ber. Mde Pr 155s.
    azpisarrerakoSense-9.1
    (Con guzi, intercalado).
    Salbatzailea ezbalitzio urrikaldu, iduri guzien arabera, bere gaitzarekin hilen zen. Jaur 113. Alta, iduri guzien arabera, eskualdun gaizoak ez zukeen ihes joaiterik. Lf Murtuts 47. Eta iduri guztien araura, guztiak ez ziren Indoeuroparrak. Mde Pr 213 (338 iduri guzien arabera).
    v. tbn. MarIl 1s. Hb Egia 26.
    azpisarrera-10
    IDURIAREN AZPIAN; IDURIEN AZPIAN; IDURIAREN PEAN; IDURIEN PEAN. Bajo (la) apariencia (de). v. IDURIAN.
    Ogiaren eta arnoaren iduriaren azpian daudela [...] gure Iaunaren gorputz sakratua eta odol preziatua. Mat 130. Kristoren gorputza [...] ogiaren eta arnoaren idurien azpian. Arg DevB 244 (v. en contexto similar CrIc 136 y CatJauf 110 iduri(en) edo itxuren azpian). Izitu zen angeru baten ikusteaz gizon iduriaren azpian. SP Phil 303 (He 304 gizonaren idurikoa). Jinkotarzüna, ogiaren eta mahatsanoaren üdürien pian. Bp I 153. Hañbeste itxura hunen üdüriaren pian gordatzen den etsaiari. Mst XIII. Bai ogiaren bai arnuaren idürien pian. CatLan 131. Orguilua maiz gordetzen da prestutasunaren idurien azpian. Dh 66.
    v. tbn. Lg II 255 y 98. Mih 24. Brtc 69. Arb Igand 168. CatJauf 112.
    azpisarrerakoSense-10.1
    Ogiaren eta arnoaren iduri eta itxura mehe batzuen azpian.SP Imit IV 2, 5.
    azpisarrera-11
    IDURI-ETA (L, BN, S ap. Lh) (Seguido de completiva). Como si. "Iduri-eta ez nuen ikusi, comme si je ne l'avais pas vu. Syn. alegia" Lh. v. IDURIZ (c).
    Senarrari aztaparka lotzen zaio, iduri-ta begitarte guzia larrutu behar diola. HU Zez 60 (v. tbn. 54). Uste zuten [...] lan guziak hartan akabo zirela. Iduri eta gazeta bat aski den, bertze laguntzarik gabe [...]. Ib. 50 (v. tbn. Aurp 200). [Ez zuela] beti gizon hil baten esklabo egon behar, iduri eta biharko den azken jujamendua. JEtchep 60. Ez zukek gehiago mintza ere! Iduri eta zuen beharretan nizan! Larz Iru 116. Urtea deitu daukute andren urte berezia / iduri eta aurten artean etzutela merezia. Xa Odol 274.
    v. tbn. Herr 15-3-1962, 3. Lf ELit 118. Iduri ta: JE Ber 79.
    azpisarrerakoSense-11.1
    (Con beharrez).
    Ez dute zeren guri lepotik lot iduri-ta nahi eztugulakoa iretsarazi beharrez. HU Aurp 205.
    azpisarrerakoSense-11.2
    (AN-5vill, B ap. Gte Erd 172 ).
    (Seguido de sust. o part.). "Noter quelques constructions qui équivalent à des comparatives conditionnelles: [...] iduri-eta ez ohartua, comme si on ne s'en était pas aperçu" Lf Gram 891. "Iduri eta leenago ez ikusia (AN-5vill, B), iduri ta bein ere ez ikusi (AN-5vill, B), iduri eta eri handi (BN-ciz), iduri eta ez ohartua (BN-ciz)" Gte Erd 172.
    Zer ari zare hor, orai ere, iduri eta saindu? Jainkoaz baizik ez hartua, zu? Barb Sup 52. Haize hego figura horrek [...]. Iduri eta arima herratuak... Dena amets tzar eta hola nintzan! Ib. 119.
    azpisarrera-12
    IDURI EZI. Como si. v. IDURI-ETA.
    Dragon terrible [...] bat, ahotik su [...] urtikiten ziala, iduri ezi ingurunekoak bizirik iretsi [...] behar zutiala. Tt Onsa 95. Gauaz loan zure ohian amets egiten eta zure ametsian iduri ezi gizon [...] handi bat zirela. Ib. 106.
    azpisarrera-13
    IDURI IZAN. v. iduri izan.
    azpisarrera-14
    IDURIKO. (L ap. A; Lecl, Dv, H).
    a) (Precedido de sintagma nominal en caso absoluto). Semejante (a), parecido (a). "Semblable, ressemblant" Lecl.
    Larrua du khe belzaren kolore itsusiko / eta hautsko hantuaren bulharrak iduriko. EZ Man I 98. Bazuen arreba bat gizon iduriko. Hb Esk 107. Mihi iduriko su batzuek. Hb Egia 97. Badira [...] hura iduriko hanitz. JE Bur 200. Zakur saingak iduriko karrasia batean. StPierre 37. Hire kokotz, eskalapoina idurikoarekin. Barb Sup 26 (v. tbn. 68). Nehork ez zautan behatzen / ni idurikoek baizen. Etcham 99. Izar iduriko orratz arek. NEtx LBB 75. Engana, erlea iduriko bat omen da. Auspoa 97, 23n. Desiratzen dut etor ditezen / neska eta mutikuak / [...] ait-amak idurikuak. Mattin 78. Hoiekin ere kontentatzen da / gu iduriko jendia. Ib. 80. Erromatisma iduriko artrosia zerbait. Larre ArtzainE 295. v. tbn. HU Aurp 197. Zub 118. Zait Plat 13.
    (idurikoen).
    Horien guzien eta hoik idurikoenen mihian. JE Bur 98.
    (Precedido de gen.). "Assimilat patrem, [...] aitaren iduriko da" Urt II 470. "Qui ressemble. Ez da haren idurikorik, il n'y en a pas qui lui ressemblat. Izan behar da Jesus Jaunaren iduriko, [...]" Dv. "Bi zaldi elkharren idurikoak, deux chevaux qui se ressemblent" H. "Ezta beraren idurikorik iakitatez, il n'a pas son pareil en science" Ib. "Haren idurikoa da (BN-lab)" Gte Erd 15.
    Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII; al Sur se encuentra en Mendiburu y algunos pocos autores a partir de principios del s. XX.
    Kristalaren iduriko / horma miragarriak. Hm 158. Jesus gurutzefikatuaren iduriko izan nahiak. Ch II 12, 8. Aza-girorik andiena bezain andia ta arbol baten idurikoa. Mb IArg I 209. Ez bazarete haurren idurikoak, etzarete sarthuren zeruko erresuman. Lg II 172. Bere iduriko egin nahi gaitu. Brtc 230. Kasik ez duk sinisten zeruetan / Jainko Jauna guzien gaineko; / gutiago direla mundu huntan / erregeak haren iduriko. Iraultza 15. Egizu arren, nere bihotza zurearen iduriko. Dh 109. Bilha dezagun haren iduriko izaitea. Jaur 363. Dostetak errabillzkik hire idurikoekin. Gy 9. Kristo eztia zen, bildotsaren iduriko. Hb Egia 80. Oherik edo ohearen idurikorik, ez. JE Bur 115. Debruaren iduriko adar gorri batzuekin. Zub 112 (v. tbn. 25). Dinamitazko zapart-asotsen iduriko batzu. FIr 138. Semeak ez dire bethi aiten idurikoak. Zerb IxtS 52. Bere iduriko neska gazte bat ezagutu nahi luke. JEtchep 90. Legeak armi-armo saren iduriko dire. EZBB II 47.
    v. tbn. He Gudu 108. Mih 84. Monho 84. JesBih 451. MarIl 68. Dv Lab 252. Elzb Po 220. Zby RIEV 1908, 84. Lap 28 (V 16). HU Zez 31. Arb Igand 105. Jnn SBi 3. Elsb Fram 173. CatJauf 21. Barb Sup 55. Ag Kr 214. Etcham 152. Ir YKBiz 467. Or Aitork 159. MAtx Gazt 28. Zait Plat 35. Larz Iru 98. Larre ArtzainE 143. Üdüriko: Ip Hil 33. J. Iriart GH 1958, 13.
    (idurikoen).
    Bihotz, Jesusen bihotzaren idurikoena, zeinaren imajina perfeta baitzare. JesBih 441.
    (Tras adj.).
    Gizon on-iduriko askoren barrunpe lizunak. Izt C 419.
    (Tras adv.).
    Gaur iduriko arrats ixil geldietan. Mde Pr 98.
    b) (Dv). (Precedido de gen.). En opinión (de), al parecer (de). "Ene iduriko hori da hoberena, selon moi, à mes yeux celui-là est le meilleur" Dv. v. IDURIZ (b).
    Ez da haiñ yakiñ lanean? / Baita yakiñago ere, / nere iduriko bedere. Gy 55 (v. tbn. 66). Bainan, ene iduriko, erlisioneko zerek ez lukete nahi argi dirdira sobera. JE Bur 74 (v. tbn. 36). Oihanburu Itxassoukoa zen gehienen iduriko hobekienik ari. Ib. 149 (v. tbn. Ber 60). v. tbn. Etcham 226 (ene iduriko). Orgatik, ene iduriko, mozkortzen ez den edarikoia da makurrena. FIr 175. Hak ere, ene iduriko, / Ez duke gusturik. LuzKant 138. Frango egina badut / nere iduriko. Mattin in Xa EzinB 108 (v. tbn. 106). Horra beraz, gure iduriko, urrats bat ona. Lf in Casve SGrazi 17. Ene iduriko, nik ezar nezakek Auch-en. Etchebarne 125.
    c) "Bere idurikoa: pagado de sí mismo (AN)" Inza RIEV 1928, 152.
    azpisarrera-15
    IDURIKOZ. "Par conjecture" SP vEys.
    azpisarrera-16
    IDURIPE (En casos locales de declinación sing.). Bajo la apariencia.
    Ogiaren ta ardoaren anz ta iduripean dagoan Jesu-Kristo. Ub 201s (v. tbn. la misma expr. en CrIc 136). Zure liburuetan iduripean dauden esanak. Or Aitork 408. Aztertu ere dugu zeren iduripean egin diran au ta ori, ta zer burubidez idaztea nai ukan duzun. Ib. 420. Ageriko aldakuntzetan eta aldaketa-iduripean zer-dana ezagutzen omen du gure adimenak. Zait Plat 44.
    azpisarrera-17
    IDURIRA (Urt, Dv, H, Etxba Eib ); IDURIRAT; ÜDÜRIALA. a) (Precedido de gen.). A semejanza (de). "Assimilat patrem, [...] aitaren idurira egiña da" Urt II 470. "Lo mismo que irudixa. Semejanza. Jaungoikuak eiñ eban gizona bere idurira" Etxba Eib.
    [Linboa,] purgatzeko putzuaren hau ere idurira, / beheretik hurbilltzen da munduaren hegira. EZ Man I 127. Iainkoak berak bere imajinara eta idurira hain ederki egina. Ax 172 (V 116). Areliok peintatzen ohi zituen egiten zituen imajinen begitarte guziak maite zituen emazteen idurira eta airera. SP Phil 2 (He 2 emaztekien iduriko; v. tbn. Imit III 55, 1). Baldinetariak ezen xertatuak izan bagare haren heriotzearen idurirat, halaber izanen gare xertatuak haren phiztearen ere idurirat. He Rom 6, 5. Haren obrak, haren idurirat eginak. Brtc 206. Haren idurira izaiteko [...] desira khartsu batekin. Jaur 366. [Uhina] xutitzen zen bertan pareta zabal baten idurirat. JE Ber 79 (v. tbn. Bur 104). Ene lagunen oixtiko idurirat [...] loak hartzera noa. Ib. 37. Eta batera ta bestera, itsaspiztien idurira, ixurkia usainduz ibilli ondoren. TAg Uzt 40. Gizonak, ez baitira Jainkoaren idurirat eginak? Ardoy SFran 304.
    v. tbn. Mat 311. Ch III 55, 1. CatLan 31. Dv LEd 189. Legaz 67. FLV 1988, 279 (Larrainzar, 1906). CatJauf 53. Or Aitork 404 y 405. Üdüriala: Bp II 19. Mst III 55, 1. CatS 44.
    (Tras tema nominal nudo).
    Gizon idurirat, Jauna aphaldurik / mintzatzen zitzaion, ondorat heldurik. Zby RIEV 1908, 206.
    b) (Dv; üdüriala S ap. Gte Erd 240). (Precedido de gen.), Al parecer (de), en opinión (de). "Ene idurira, zuk duzu hoben, à mon sens c'est vous qui avez tort" Dv. v. IDURIZ (b).
    Nere üdüriala hontarzün gütiago zien akadoiek eziez lehonaren bürüzagiak. Egiat 266. Zorigaitz gizonen idurira garbiena den bizitzeari, baldin Jainkoak urrikalmendurik gabe etsaminatzen badu. Dh 140. Zure iduriala, nortaz niz minzatzen? "À votre avis". Arch Fab 213.
    azpisarrera-18
    IDURITAKO (Tras gen.). Semejante a. v. IDURIKO.
    Enjendratzen baitu bere sustanziatik seme bat bere iduritakoa. Mat 54. Eta deusik eztela kreaturetan zure iduritakorik. Arbill 84 (III 31, 5). Halatan dira hain elkharren iduritako. ES 127 (v. tbn. 171, 176). Lausegatzen ditu aberatsak eta bere idu[ri]takoei egiten diote besta eta begitarte. Ch III 54, 14 (SP bera bezalakoak balakatzen, Mst bera üdüri direnen). Ez dugu uste izan behar Jainkotasuna urre, zilhar edo harrizko figura gizonen antzez eta asmuz moldaturikakoen iduritako ditekela. He Act 17, 29. O Yauna! Berthuten Jinkoa, nor da zure iduritako? Mih 55 (v. tbn. 51).
    azpisarrerakoSense-18.1
    Zimendu hauk baitirateke elkharren iduritakoagoak.ES 139.
    azpisarrerakoSense-18.2
    (Urt II 473).
    (Tras absoluto).
    Gizon iduritako angeruaren beldur. SP Phil 303.
    azpisarrera-19
    IDURITAN.
    a) (Tras tema nominal nudo). En apariencia de.
    Hantxe gizon-iduritan / gauherditan / Iesus iaio zekion. O Po 58s. Oarkabean kutxa-barruan, Jainkoaren aurpegia ikusten dot ogi-iduritan. "En figura de panes". Or Tormes 45.
    b) En apariencia, aparentemente.
    --Jesüs Krist hilzen deia sakrifizio hontan? --Bai üdüritan, bena ez egiatan. Bp I 76.
    c) (Tras gen.). Al parecer de, en opinión de.
    Aurrak ere etzuten ezagutu aita eta beren iduritan arrotz edo eskale baten ustea egin zuten. Etxde JJ 197.
    azpisarrera-20
    IDURITARA. A semejanza de.
    Iñon ere arkitu al baledi amaren doloreen iduritara anza deuanik. Lar SermAzc 51.
    azpisarrera-21
    IDURITARA EDUKI; IDURITARA EKARRI; IDURITARA ETORRI. Imaginar, recordar.
    Ekartzu iduritara Bolibiko zabaldi arrigarri ua. Or QA 137. Ezagutu dugun baten aurpegia etzaigula iduritara etortzen. Ib. 136. Or erdian, nere Jauna, zaukat iduritara. "Te tengo en imagen". Or Poem 539.
    azpisarrera-22
    IDURITIK HARTZERA (Dv). A juzgar por las apariencias. "Iduritik hartzera, à juger sur l'apparence" Dv.
    Nor, iduritik hartzerat, [...] [farisauak] bezain saindurik? Lg II 234 (v. tbn. I 249).
    azpisarrera-23
    IDURITSU. v. 1 iduritsu.
    azpisarrera-24
    IDURIZ. (BN-arb ap. Gte Erd 238; SP, Dv, A (que cita a Ax); üdüriz Foix).
    a) Al parecer; en apariencia, aparentemente. "À la semblance" SP. "Suivant l'apparence" Dv. "Apparemment" Foix.
    Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII; al Sur se encuentra en Mendiburu y en algunos pocos autores a partir del segundo tercio del s. XX.
    Lege katolika saindua, iduriz flakatzera, kordokatzera [...] zihoanean. Ax 6 (V 3). Iduriz gure bakekotz [...] diren gauzak, eztire deus zu gabe. Ch III 59, 4. Iduriz onak eta funtsean gaxtoak direnak. He Gudu 153. Paseo itzaldun leun bat, eta paseo iduriz agitz luzea. Mb IArg I 376. Hutsik, iduriz arinena bera, aski da maiz tarritatzeko Jaunaren haserradura. Lg I 270. Iduriz [...] hañitz gosta behar zitzaikun [...]; bizkitartean ez ginduen nakazdurarik batere erakutsi. Mih 109. Egiazki edo üdüriz beldürra dela heltzen. Egiat 206. Egundaino ezta [...] errege hura bezain dohatsu izan denik iduriz. Dh 193. Badire izarretan iduriz higitzen ez direnak. Hb Egia 39. Guzien kontra [elepide] eman duena, eta iduriz are gehiago emaiteko xedetan zena, hil da. HU Aurp 136. Barne azkarra zuen... iduriz. Ib. 63. Hanitzetan laborari iduriz gaizoenetik eta jakintsunik bipilenera ez da arte izpi bat baizik. JE Bur 167 (v. tbn. Ber 84). Pazko zelakotz bihotza loriosago nuen, iduriz bederen. JEtchep 75. Etziren eskas komentu eta elizak: hauk ehun bat hurbil iduriz, beste hain beste komentu. Ardoy SFran 85. Noiz sartu ziren "mystère" deitu antzerkiak? Iduriz, Lepantoko itsas-gudua baino lehenago. Lf in Casve SGrazi 10. Zu orai gizon gaztea, lanean dakizuna eta iduriz segurik azkarra. Etchebarne 92. v. tbn. SP Phil 437. AR 328. Brtc 126. JesBih 425. Jaur 357. Gy 240. Zby RIEV 1908, 412. CatJauf 24. Lh Yol 41. Or Poem 537. FIr 193. Zerb IxtS 61. Zait Plat 96. Larz Senper 48. Xa Odol 220. Larre ArtzainE 121. Üdüriz: Const 34.
    b) (SP). (Precedido de gen.). Al parecer (de), en opinión (de). "Bere iduriz ona da, selon qu'il semble il est bon" SP. v. IDURIAN (b), IDURIKO (b), IDURIRA (b) .
    Ikhusirik ezen, haren iduriz, hitz mitzti eta salhati zarela, utzten zaitu. Ax 538 (V 346). Hark guregatik egiten duena, ezta deus, gure iduriz. SP Phil 384. Gauzak izanagatik [...] gure iduriz ezer-ezak [...]. Mb IArg I 209. Ene iduriz, [...] Achitofelen abisua ez da batere zuhurra. Lg I 314. Munduaren iduriz prestuki bizi direnek. Lg II 202 (v. infra munduko iduriz). Etzituen ontzat hartzen akzione, bere iduriz, sainduak ere. Jaur 383. Eta bakhartasunean erraiten dio, haren iduriz hirrisku handitan ezartzen duela aditzailen fedea. Laph 176. Aurkitu nuen, eta ez makala, ene iduriz. Vill Jaink 10. Alta, harek errexki egiten zuen, ene iduriz, pertsua. Xa Odol 39.
    v. tbn. SP Imit III 14, 3. Lap 27 (V 16). Ardoy SFran 52.
    (Precedido de -ko, en todos los ejs. en la expr. munduko iduriz).
    Zeren munduko iduriz erremediorik eztuten egitekoei ere hark edirenen deraue. Ax 129 (V 85). Munduko iduriz [...] bizitzea merezi etzuten hek. SP Imit III 47, 3. Bertze aldi batzutan, munduko iduriz herbalenak, konfunditzekotzat borthitzenak. Lg I 205.
    c) (Precediendo al sintagma con el que va). Como si. v. IDURI-ETA.
    Frantsesek irria ezpainetan zuten orok. Iduriz garraitia irabazia zuten bururen buru. StPierre 36. Okotza okozpe-bage / iduriz golde-muturra. Or Eus 371. Bestea jotzen dute iduriz oiala. "Sacuden la otra como lo hacen con el lienzo". Ib. 101. Elizan sartzen dira / debozionerekin / iduriz bodohazila / saindu guziekin. Balad 215.
    (Tras part.).
    Atzi-iduriz urbiltzen zaio. (Acot. escén.). Zait Sof 131. Bestela, laistertxo nere eskuen berri izango duk. (Kereon yo iduriz). (Acot. escén.). Ib. 130.
    d) Con la imaginación, con imágenes.
    Iduriz dakusagun / ez dena ageri. Ldi UO 30. Badakusat iduriz / gelan lekaidea. Ib. 13. Baiñan Donosti ta Baiona zer / iduriz asmatu ezin. "No podía imaginarse cómo eran". Or Eus 385. Gerokoen iragartea [...] oraiño ez izanik, orain liraken gisan iduriz igarten diran, ez dakit. Or Aitork 322 (v. tbn. 165).
    azpisarrera-25
    IDURIZKO.
    a) Aparente; imaginario. "Qui est selon l'apparence. Zerbait baia egiazko edo idurizko (He), quelque défaut réel ou apparent" Dv.
    Dela egiazko, dela idurizko. SP Phil 349 (He 351 idurisko; v. tbn. 99). Ofentsatze arin bat, hoben xume bat [...], idurizko afrontu bat. Jaur 193. Pazientziarekin jasaiten ditu hunen hartze idorra eta idurizko mesprezioa. Ib. 112. Idurizko eziñetaz. "Imposibilidades aparentes". Zink Crit 21. Idurizkoak ez baina egiazko direlako. Mde Pr 332. Zure semearen egizko aragia idurizko zala uste. Or Aitork 215. Idazlearen izakeran alako sentikizun ezberdiñ auteman dituztela ta, [...] olertitza idurizko jotzen. Gazt MusIx 59 (v. tbn. 169). Han du erak idurizko leku aldagarria itoka, zapalduta, hutsetik sortua. "Presencia oculta". MEIG IX 119 (en colab. con NEtx).
    b) Parecido (a), semejante (a). v. IDURIKO.
    Oraiko alfer idurizko urrats hauk oro hatzemanen ditugu egun batez [...] saristatuak. HU Aurp 103.
    c) Convencional, no real pero aceptado.
    Gipuzkoan artu bearko dan edo ez [...] idurizko urtea, Españin legeak jarri dun bezela Jorraillaren 1tik paillaren 31eraño. ForuAG 283.

    iduri

    iduri
    << idortetsu 0 / 0 iduripen >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper