Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    idor.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte desde la primera mitad del s. XVII; al Sur se encuentra, además de en textos navarros, en Iturriaga, Otaegui (v. infra (II, 2) ), D. Agirre (Serm 425) y algunos autores del s. XX. En DFrec hay 3 ejs.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (G, AN-gip-5vill-erro, L, B, BN-ciz-arb, Sal, S, R; SP, Deen I 493, Ht VocGr, Lar, Añ (AN), Arch VocGr , Gèze, Dv, H, VocB ), igor. Ref.: A; Lrq; Iz R 298; Izeta BHizt; Asp ANaf; Gte Erd 15, 246 En EI 36, para la pregunta 'pelado, raso' hay idor en L-côte..
     Seco; árido. "Egur idorra, bois sec" SP. "Desequido, enjuto, seco, árido" Lar. "Cendra para afinar la plata, zillarra garbitzeko auts idorra" Ib. "A pie enjuto, oiñ idorrez" Ib. "Mainhu idor, bain de vapeur" Dv. "Toki idorreko zuhamuak dire hazta handienekoak, les bois des terrains secs" Ib. "1. [...] Lur idor eta hotza, terre sèche et froide. [...] Sagar, haragi idorra, pomme, viande sèche. [...] 3. sec, qui n'est pas mouillé. Oinetako idorrak. [...] Aho-mihi idorra. 4. sec, qui n'est pas frais. Belhar idorra" H. "Raro en Eibar. Orduan espirituak eruan eban legarre idor batera, diabruak tentau zeixan (Mt 4, 1)" Etxba Eib. "Lurre idor dago" Izeta BHizt. "Pareta idorra, pared hecha sin masa, con piedra solamente" Asp ANaf. "Osto idorra biltzen ari da (BN-arb)" Gte Erd 246. "Zintzürra idor düt (S)" Ib. 15. v. lehor.
    Lur idor eta hotza. EZ Man I 89. Sufre idorraz iratxaki. Ib. 76. Hezur idor. Ax 510 (V 329). Lur idor bat, alde guzietarik irritua. SP Phil 487 (He 494 elkhortu). Denbora idorrean. Ib. 492 (He 498s idortetako denboran). Zenbat [...] herrauts bihi / bide idor gustietan. Gç 173. Zur idor bat. Mst III 55, 6. Biltegi idor beroan. Mb IArg I 312. Putzu idor. Ib. 335. Aize idorrez. Ib. 368. Berzeren sofrantxer bethi begiak idor. Egiat 265. Badoha lekhu idorretan gaindi. "Loca arida". TB Mt 12, 43 (Echn, Hual, Samper, SalabBN, Ip, IBe idor). Orai goibel, sarri iguzki, / idor orai, heze sarri. Gy 141. Yanari idor, gazi, onak [ardientzat] . Hb Esk 232. Hiratze idor. Dv Lab 32. Janharitzat ogi beltza eta idorra. Laph 150. Belhar idor. Jnn SBi 122. Makhila idor. Ip Hil 65. Iguzkia alde dute, aroa idor. JE Bur 162. Hotz idorra. Ib. 121. Bahazuzaren erauntsi idorra. Ib. 76. Gaina trozatu nioten mokanesarekin, kaltzar makila idorregiak baitziren. StPierre 18. Bi ahapaldiz eman zuela Kredo guzia [...] zintzur idor idor batean. Barb Sup 3. Zintzurra idor eta sudurttoa gorri. Ox 163. Mahats idor, arrainki, / gasna gogor. Ib. 107. Aroa sobera idorra. Zub 122. Toki idor ta urgabetan. Ir YKBiz 167. Indarrak joanak, mihia idor. Iratz 103. Inguru guziak ihintz mikorik gabe idor-agorrak zaudelarik. Zerb IxtS 46. Begiak [...] legor ta idor. Erkiag Arran 154. Kristalezko aterpea, alakoxea, euria danean igor egon dedin. Ib. 17. Begitartea beltx, mehail eta idor. JEtchep 79. Esku idor batzu [...] palaren ibiltzen usatuak. Ib. 81. Materia uts, idor. Vill Jaink 44. Lur idor eta harritsu. Ardoy SFran 62. Nafarra idor eta bortitzeko seme bat. Ib. 296. Zer denbra idorra. ZMoso 62. Idoi lokaztuetan altzak sortzen dira [...]. Idorrean berriz, mirtuak. Ibiñ Virgil 84. Iruzkia ona da bainan / [...] beti idor bada ere / ororentzat da kaltean. Xa EzinB 114. Igertzen zion noiz izango zen urte oparoa ta noiz idorra. Berron Kijote 134. Euria baino hobe bero idorra izaitea. Larre ArtzainE 60.
    v. tbn. Hm 88. Tt Arima 104. Ch III 3, 7. Lg II 88. Monho 58. It Fab 226. ECocin 44. Elsb Fram 64. HU Zez 71. Const 16. Ldi IL 44. Eguzk GizAuz 52. Yanzi 175. Osk Kurl 185.
    azpiadiera-1.1.1
    Mendi-kasko zorrotz batzu, zuri-zuria, [...] harri-dirdira idor bat daritela. JE Ber 41.
    azpiadiera-1.1.1.1
    Peio nigarrez hasi zen burua mahain idorraren gainean emanik. JEtchep 62.
    azpiadiera-1.1.1.2
    Lekeitioko kaixerrenka zaarra! [...] Kaixa idor itzalgarri au [...]. Erkiag Arran 35s (Interpr?).
    azpiadiera-1.1.2
    (Tierra, zona) firme, seca (en oposición al mar). Cf. LUR IDOR; cf. infra (II, 2).
    [Iaun puxanta, karta miratzean] irakats diezadazu niri ere xidorra / nola ardiatsi behar dudan zerthan idorra. EZ Man II 133. O Iainko lehor idorra uraz inguratua, / eta milla lore ederrez gañerik bistatua. Ib. 123. O Iongoiko belhar eta arboladiz lehorra, / berregintza handirekin biztatua idorra. Ib. 110 (= lehor idorra).
    azpiadiera-1.1.3
    (Sed) abrasadora.
    Hain zuen egartsu idorra eta edateko desira handia. Ax 511 (V 329).
    azpiadiera-1.2
    2. (L, B, BN, S; SP, H). Ref.: Lrq; Izeta BHizt; Satr VocP.
     (Ref. a personas, carácter, ademanes, trato...).Seco, parco, arisco, frío, desagradable. "Gizon idorra, homme chiche, tenace" SP. "Au mor. sec, sans sensibilité. Bihotz idor baten iabe zare, vous êtes possesseur d'un cœur sec. Sec, qui est d'abord, d'humeur peu agréable. Hartze idor bat egin zerautan, il me fit un accueil sec, froid, déplaisant" H. "5.º rude de caractère. 6.º rude (parole)" Ib. "Persona antipática o algo así. Zein idorra den gizon hori. Yende idorra gure barride hoiek" Izeta BHizt. "Persona poco complaciente" Satr VocP. Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII; al Sur se encuentra algún ej. aislado en Erkiaga, Gandiaga y Lasa.
    Zer, bada, Iainkoa izanen da hain idor eta on-edeki, non utziko baititu bere adiskideak. Ax 505 (V 325). Zein idor eta gogor zaren Iesus gabe. SP Imit II 1. Hain epel meza erraitean, hain idor eta agor errezibitzean. SP Imit IV 7, 2. Tristezia datxekola beronez hotz eta idor den azturari. SP Phil 468 (He 474 idor). Ene ispiritua idor idorra da. Mih 46. Bihotza idor eta sentimendu gabe sentitzen. Ib. 52 (v. tbn. con bihotz: UskLiB 101, Etch 172, Iratz 110, Erkiag BatB 164). Konduita idor, xagrinezko, khexu. Jaur 379. Jasaiten ditu hunen hartze idorra eta idurizko mesprezioa. Ib. 112. Aire idor bat harturik [...] / diotzo: zithal txarra! Gy 84 (v. tbn. aire idor en Dh 74, Barb Leg 131). Batzuen alderat idor zen, bertzen alderat ezti. Laph 231. Alde batetik hainbertze solhas gozo, bertzetik hainbertze atheraldi idor. Ib. 124. Bihotzen hotz idorra / erraitea gaitz da. / Bere burua beizik / nihor ezin maita. Zby RIEV 1909, 107. Halako solhas idorren entzutea haur baten ahotik. Jnn SBi 173 (v. tbn. 171, 55). Oroentzat idorra baitzen, bere buruaz itsutuki hartua. HU Aurp 64. Jendarme batzu [...] idorrak [...] eta moldagaitzak. HU Zez 171. Emaztegaiak, Jainkoak begira zaitzatela gizon idorretarik. EGAlm 1895, 41 (ap. DRA). Sehi direno, azpiz beren nausien jaten; nausi sarthu direa bada, zikoitz ala idorrez hitz dautzut beren ohiko nausier ez dutela deus zorrik. JE Bur 164. [Errege] idor eta bihotzgabea. Lf Murtuts 49. [...] --erran zuen irri idor batekin. Mde Pr 156. Komentu idorren irudi. 'Cual austeros conventos'. Gand Elorri 96. Debru barne idor presatua! Larz Iru 100. Nizen bezalako nahiago diat, diruz hanpatu moltsa idor bat izan baino! Ib. 116. Lekuko bat arras idorra, bertzea ezin athertua. Larz Senper 30. Izan zitezte goxo eta alegera [...]. Ez izan idor eta murritz. Ardoy SFran 297. Gogoa balin bazuen behar orduan idor, bihotza [...] zuen maitakor. Ib. 293. Emakume denen arpegietan / halako animalikeria somatzen dut / zoramena arpegi idorra mirada fijoa. Lasa Poem 70. Bere begitarte zorrotz eta idorrarekin. Larre ArtzainE 54.
    azpiadiera-1.2.1
    (Ref. a la voz).
    Erran zion [...] mintzo idor batekin: [...] gaizki egin duzu. Jnn SBi 169. (Boz idor batekin:) Vot'billet, s'il vous plaît. Barb Sup 83. Goihenetxek botza idor zian; eta Ardatxek belatxa bezain arin. Const 39. Bi mintzo mehe idorrek akulatzen gituzten. JE Ber 98. Bertze munduko boz idor batek erranik. Lf Murtuts 10.
    v. tbn. JEtchep 16.
    azpiadiera-1.2.2
    (Ref. a trabajos, condiciones de vida...). Duro, difícil.
    Bost birjina erhoen bentura eta fortuna idorra eta malhurosa izan zela. Tt Onsa 76. Badakizu: harrobi hortan akitzen; lan idorra. HU Zez 184. Deputatu-gei agertzea. [...] lanetan ditaken idorrenari lotu. HU Aurp 103 (v. tbn. 76). Urthe idorrak [...]: egiteko hanitz edo gutiegi, irabaziak xuhur. JE Ber 5. Anaia han ari da, zangoak lohian, irrisa ereiten [...]. Nik baino bizi idorragoa derama. JEtchep 94.
    v. tbn. UNLilia 2.
    azpiadiera-1.2.3
    (Hora) intempestiva.
    Ai, orduare[n] idorra. "Hora menguada". (Esteríbar, 1605) ReinEusk2 153.
    azpiadiera-1.2.4
    (Ref. a estudios, lecturas, temas...). Árido, poco ameno.
    Hizkuntzalaritzaren eremu idorrenetarik urruntzen. MEIG VI 186. Gaia idorregia zen. MEIG IX 95.
    azpiadiera-1.2.5
    (Uso pred.). "Secamente" Lar. v. IDOR-IDORRA, idorki.
    (Hurbiltzen da, idor). --Agur, jaun Mentaberry! Larz Iru 24. (Idor) --Ez... ez dut sartzeko erran, bainan orai barnean zira. Larz Senper 52.
    azpiadiera-1.3
    3. (S ap. Lrq ; H).
    "Stérile, inféconde, en parlant d'une femme. Emazte idorra. Syn. agorra" H. "Femme stérile, bête stérile" Lrq.
    azpiadiera-1.3.1
    (Uso fig.).
    Bekhatu idorra, gozogabea, arimaren galtzeko baizen deus balio eztuena. Ax 269 (V 180; v. tbn. 511 (V 329)).
    azpiadiera-1.4
    4. (Dinero) en metálico. "Au fig., en espèces. Ehun mila liberaren lurra eman dio eta hogoi mila libera diru idor, il lui a donné [...] 20.000 en espèces" Lh. Cf. IDORREAN.
    Adinen beha gaude [...] / gure ontasun ororen phartitzeko; / diru idorra bere bada bizikixko. "L'argent monnayé". ChantP 264. Diru idorrari eztiolakotz nihork eskerrik toki hautan. Prop 1894, 264.
    azpiadiera-1.5
    5. "Sec, qui n'est pas gras. Idor daude gure ahariak, nos moutons sons secs. [...]. Uste baino idorrago gerthatu zaizko ahariak, [...]" H. "Aragi idorra du orrek (B)" Gte Erd 124 (junto a gogor, trinko, etc., de otras zonas).
    Nausi bat altxatzen da, [...] zur-xuria bezain luzea, bakailaua edo xotxa bezain idorra. Hb Egia 137. Esku ttipiño batzu zituen [...]. Ukai mehe bat, ziria bezain idorra. JEtchep 83.
    azpiadiera-1.6
    6. "Arno idor, vin sec" Lh.
    Siropak emaiten diote [agordienteari] distura bat atsegin egiten duena; sukrearekin bakharrik idor gelditzen dira. ECocin 51.
    azpiadiera-1.7
    7. "Qui est constipé" H. Cf. idorreri.
    azpiadiera-1.8
    8. "Coup sec. Igortziri kolpe idorrak, des coups de tonnerre secs" H.
    azpiadiera-1.9
    9. "(L, BN, S), rude au toucher" Lrq.
    azpiadiera-1.10
    10. "Animal de poca producción o rendimiento (BN-baig)" Satr VocP. "Esnedun idorra da (B), bei ori idorra da (AN-5vill, B)" Gte Erd 107.
    azpiadiera-1.10.1
    "Ardi erautsiak io duena, brebis qui est souffrante (qui a été frappée) de tombée de lait. Ardi erautsi idorrak dituena" H.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. Sequedad; tiempo seco. "Main sèche, qui est le contraire du main douce. Zure eskuaren idorra!, que vous avez la main sèche!" H. "Auntzaren buztanpean idor guti, bajo el rabo de la cabra, poco refugio (B)" A EY III 57. Cf. Lar: "Higrómetro, artificio para medir los grados de sequedad en el aire, idorneurta".
    Laur elementen, laur kalitate diferentak: hotza, beroa, idorra, bustia. Tt Onsa 96. Beroa, hotza, idorra, bustia [...] zure kontre dira. Ib. 96. Norbeitek besta bat zenbeit egunez egitekoa balinbadu, fetixariari badohako idorraren galdez. Prop 1906, 91. Eskualdunek ezin iharduki ahal ukan baitute lurraren eta hango bereko [Afrikako] umeen idorrari. JE Bur 205. Goizaren idorra! Or Poem 517. Ez zuen sekulan beroak eta idorrak lotsatzen gure aita: pentzetik ur freskoaren bila igorri gaituzte gu haurrak. Larre ArtzainE 40.
    azpiadiera-2.2
    2. (AN; Lar, Dv, H). Ref.: A; Iz Ulz.
     Tierra (en oposición al mar). "(En) seco, leorrean, agorrean, idorrean" Lar. "Idorra, est quelquefois employé en terme de marine, pour terre" Dv (que cita el ej. de Otag). "Terre, opposé à eau" H. "Idorréra, (del mar) a tierra" Iz Ulz. v. lehor (II, 1) . Cf. infra IDORREKO, IDORREZ.
    Itsasoan ta idorrean. Mb IArg II 312. Ontzitik saltatu ta idor-ean balebil bezala itsas gañean asi zen S. Pedro. Ib. 351 (v. tbn. 271, 277, 279; IArg I 161, 198). [S. Franzisko Xabier-ek] idor-eko bi bazter-etan egin dituenak aditu ezkero. Ib. 268. [Baleak] Jonas bere tripan zuela [...] bota zuen aizealdi batez idorrera. ErroSerm 266. Nork erakusko dio bidea / idorrera ontziari? Otag CancB III 269.
    azpiadiera-2.3
    3. Forraje seco; comida seca.
    Idor puxka bat yatera eman behar zaioete [abereei] . 'Un peu de sec'. Dv Dial 60 (Ip janhari idor buxi bat). Orduan hartu nuen eta jan bixkotx bat [...] itsas urean hezaturik; [...] Ez nezaken bada ere idorrik xehaka, ez irets. Prop 1896, 184.
    azpisarrera-1
    BAINU IDOR, ESKU-IDOR. v. bainu, esku.
    azpisarrera-2
    IDDOR. (Con palat. expresiva).
    Debré minixtroa mintzatu da [...] duen botz ijorrarekin. SoEg Herr 22-10-1959, 1.
    azpisarrera-3
    IDOR EGIN (Urt II 282).
    Secarse (uso fig.).
    Hura berehala idor eginik, konsolazionez gabeturik [...]. SP Phil 495 (He 502 betbetan gabetua izanik konsolamendu guziez).
    azpisarrera-4
    IDOR-ELKORTU.
    Secarse.
    Onen adimen bizkorra ere etzan idor elkortu. Zait Plat 51.
    azpisarrerakoSense-4.1
    (Part. en función de adj.).Seco.
    Nola nagoen su hunetan errea eta idor-elkhortua. Ax 597 (V 384).
    azpisarrera-5
    IDOR-IDORRA.
    Secamente.
    Haxkok, idor idorra: "[...] ongi beharretan balinbazira, altxatuko duzu zuhaurek!". "Très sèchement". Barb Leg 131.
    azpisarrera-6
    IDOR-OLA.
    Secadera.
    Gatz-ura berotu ta lurrun biurtzeko erabilli oi zituzten pertza antzeko tresna aundi batzuei idorolak esaten zitzaien eta auek jarrita zeuzkateneko tokiari idoroleta, edo gaur esan oi danez dorleta . AEmil AndreM 105s.
    azpisarrera-7
    IDORREAN (H; idorrín S ap. Lrq ).
    "Au fig. Langile idorrean hartzen dena, ouvrier qu'on loue à la journée pour de l'argent, sans lui fournir d'aliments" . Cf. supra (I, 4).
    Orai ürüliak oro / idorrian nahiago. 'Les fileuses préfèrent ne pas être nourries chez le client'. Etch 304 (tbn. en ChantP 180 y Or Eus 281: 'Prefieren trabajar a jornal').
    azpisarrera-8
    IDORREKO.
    De tierra firme.
    Itsastar ta idorreko guziak. Mb IArg II 287. Andia da edozein idor-ekori lagunzeko S. Franzisko Xabierren eskua. Ib. 267.
    azpisarrera-9
    IDORRETIK.
    Secamente, de manera desagradable.
    Zer ez du izan iresteko ja aspaldiko urtetan. [...] Hura beti eztitik, bertzeak idorretik, eta beti ahal bezen tzarretik. HU Aurp 135.
    azpisarrera-10
    IDORREZ.
    "(AN), por tierra" A (que cita el ej. de Mendiburu).
    Andik ekartzeko, idorrez ekarri beharrak diranean, [...], eta itsasoz ekartzekoak diranean [...]. Mb OtGai I 92. Idorrez, itsasoz / dijoaz ta datoz. It Fab 202. Ume erne eta azkarrak, ala itxasoz nola idorrez, zekizkitenak bere bizia ematen. Otag EE 1880a, 111.
    azpisarrera-11
    IDORRIK.
    (Estar, etc.) seco, sin mojarse.
    Itsas gorrian Iuduak idorrik iragana. EZ Man II 123. Uzta horia idorrik baita behar barnean ezarri. Ox 75 (v. tbn. 47). [Zapata lodi batzu] zangoa baitaukate bethi idorrik. JE Bur 114.
    azpisarrerakoSense-11.1
    (Como segundo miembro de exprs. adverbiales). "Begik idorrik ikhusi du hiltzen, il l'a vu mourir les yeux secs. Oinak idorrik itsasoa iragan zuten israeldarrek, [...] à pied sec" H.
    Nihork ez du irakurriko begiak idorrik. Hb Egia 54. Nurk daidio sorik / begiak idorrik / sorthü haurrari / gai hotz borthitzian? UNLilia 9. Jordaneko urak ideki ziren [...] eta oro iragan ziren zangoak idorrik. Zerb IxtS 42s.
    azpisarrera-12
    HIL IDOR, LUR IDOR. v. hil, lur.

    idor

    idor
    << ibilkoi 0 / 0 idortetsu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper