Etim. Para la posibilidad de que se trate de gor + suf. (forma verbal nominalizada) -din , v. FLV 1970, 71ss.
Onom.: Sancti Iohannis de Gordina. (1100) Arzam 260.
sense-1
1.
(gral.; Lcc, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H, VocB).
Ref.:
A; Lrq; Etxba Eib ; Iz ArOñ, To ; Elexp Berg. En DFrec hay 47 ejs., meridionales. Crudo."Cruda cosa, gauza gordina"Lcc.
Jan behar zuten [bildots] hau, ez gordiña edo egosia, baizik ongi errea. MbOtGai III 313.
Gal-ale gordiña jateko. Lard 543.
Lur-sagar gordina. DvLab 261.
Perol bat lapa gordinik. AzcPB 350.
Euskal-etsaien aragi gordiña iatera. AgAL 105.
Bakallao errea edo tipula gordiña. AgG 325.
Baratxuri gordinez ongi xixta zazu. BarbSup 4.
Txokolate gordin pixka bat artu. FIr 149.
Aragi gordiña badauka. TxB II 262.
[Ogiak] azala ikatz eiña, / mamiya gordiña. MendaroTx 83.
[Gaztainen] gordin-soiñua moteldu-âla. OrEus 91.
Akeita gordin guzia ikuslaritzapean jarriaz."Café crudo".EAEg 6-2-1937, 993.
Jan litekena gordiña. UztSas 133.
Tomate gordiñari kozka. AtañoTxanKan 78.
Olio gordiña bota. Ostolaiz 126.
v. tbn. Lf Murtuts 8. Zait Sof 181. BAyerbe 58.
azpiadiera-1.1
No elaborado."Larru gordina, cuir cru. Oihal gordina, toile écrue"H.
Jaunak kriatu zeban / Bizkaian burdina, / armaak egiteko / galzairu gordina. CancVizc 368.
(tal vez 'acero duro'; cf. infra (2))Narru gordinen azpian / edo ondurikoen pean. ZavFab,
RIEV 1907, 531.
Igeltsu gordina herrausturik. DvLab 150.
Galtzak, miesa gordin nabarrez egiñak. Otx 11.
azpiadiera-1.2
(G-nav, S ap. A; Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H). Verde, no maduro. Gordinak iaten dituenak ian ditzake lirinak. "Vertes".OPr 613.
Zur gordiña. BvAsL 194.
Zugatzetatik jausten zirean sagar gordin gogorrak. EchtaJos 29.
Muskerra eratxikitzen da beraz udare gordinak daukan itxurari. JEBur 155.
Beste zerbait gordiñez / gose-xamurturik. GandElorri 214.
Egur gordina. AzurmHitzB 54.
Gero Santiok arte / gariak txit gordin.Insausti 91.
Halako gordin antxa aurkitzen zaio [liburuari] , osoro heldu ez den fruituarena. MIH 303.
v. tbn.
MEIG IX 121 (en colab. con NEtx).
azpiadiera-1.2.1
"Ospela gordiñik dauka (G), tiene el divieso sin madurar"A.
"(S), pas mûr, en parlant d'un abcès"Lh.
azpiadiera-1.2.2
(Fig.).Inmaduro."Ibar orretan eitten diarduen lana, gordiña dago ondiokan"EtxbaEib.
Dana dala, or dioakizue lan gordin au. ZaitPlat 3.
azpiadiera-1.2.3
(Ref. a metales)."Argentum infectum, zillhar látza, obratua eztena, [...] zillhar gordiña"Urt II 293.
Orduko miagizonak burni gordiñ edo latza jalkitzeko aitzkiñ asko gogorrik etzeukatelako. LhYol 6.
azpiadiera-1.3
Amargo."Arno gordina, vin âpre"H.
Neke ta tentaldi guziak badute beren mingai gordin gazia. MbIArg I 230.
azpiadiera-1.4
(S ap. Lrq
; H). "Hur gordin, eau trop froide pour être potable"Lrq.
Aberia berotürik bada edo izerdi etzaio eman behar edatera, berheziki hura gordin balin bada. "Si l'eau a de la crudité".IpDial 75s (Dv gordin).
azpiadiera-1.5
"Urgórdin, agua sin hervir"IzArOñ.
azpiadiera-1.6
(Sangre) fresca. Gordetzen zan oraindik kristalezko ontzitxo batian San Franziskoren zaurietako odol gordiña. BvAsL 160.
Abenda-odol gordiña. Enb 71.
azpiadiera-1.7
(Herida) abierta; (carne) viva. Agerzen diozkate konfesariari beren bekatu gaistoen aragi gogor gordiñak. MbIArg I 278.
Gorputzaren pisua beti yagoko eten ta eten geroago eta zabalagoak eta gordinagoak egiten untzen zilloak. ZavSerm I 78.
Egunaren atariruntz / zauri bat, gordiña, / odol-bearrean urre. LdiBB 106.
Maita oñazea! Orra San Prantzisko / zauri gordiñetan. SMitxAranz 144.
Ipurmamiñak azalak urratuta, aragi bizi gordin gelditzen yakezalarik. ErkiagArran 79.
v. tbn. Arti MaldanB 198.
azpiadiera-1.7.1
Humore lodi gordin oñazez betetzen zuen bat.Mb IArg II 333.
azpiadiera-1.8
(Opuesto a 'corrompido'). Illak gordin piztuko dira, ta gu berrituko gera. Ustelkor dugun au gordin biurtu bearra da. OrQA 201.
Aurkitu eben gorpua, usaintsu ta gordin lurra emon
yakonean legez. OnaindSTeresa 111.
sense-2
2.(gral.; SP, Dv, H, VocB), gordein. Ref.: A; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 3, 296."Adin gordina, âge forte, robuste"SP.
"Robusto, fuerte, fresco"A.
"Zure senarra, gizon gordiña dago ondiokan"EtxbaEib.
"Adin gordineko presuna (BN-lab) [...] adin gordinean da (BN-ciz)"GteErd 3.
Guztiak iaikiren dire adin gordiñenean / eta gizonak indarra gehien duenean. EZMan I 81.
Gaztetasun gordiña. EZNoel 112.
Bai halaber itsasoko / arrain sendo gordinak. Hm 42.
Bersolari aiñ egoki eta atton gordiñ aren aotik. OtagEE 1880a, 111.
Gizon gordina zen oraino. HUAurp 63.
Nai aragi tximurrak / euki, nai gordinak, / ardien musturkadaak / guztiz dira minak. AzcPB 67s.
Edozeñek artuko eban gizon gordiñ, zall, sendotzat. AgKr 151.
Naikoa gordin egon arren bere zaarrean. Mok 4.
Nere urte gordiñak ezkero; ezkondu nintzan ezkero. OrMi 30.
Emakume sendo ta gordiña zan. JAIrazBizia 120.
Berrogei urte inguruko gizon gordiña. OrQA 120.
Oraindik gordiña nago mendian barrena ibiltzeko. EtxdeJJ 255.
Gaztetasun gordiña. ErkiagBatB 203.
Gizona gordein eta azkar oraino eta zerbitzua utzi behar!Herr 17-1-1963, 2.
Gorputz guzia gordiña. UztSas 188.
An egozan beste amar mariñel gordin ittota. EtxabuKontu 131.
Agure gordin askoak, kolperik jo gabe [...], lasai asko pasian or zebiltzak. AtañoTxanKan 11.
Gaur egun, giza-emakume gordin asko arkituko dituzu Euskalerrian.BAyerbe 178.
Europako herrietan zaharrenak izanik, gaztaro gordinean gaude oraindik. MEIG IX 101.
v. tbn. A BeinB 78. Enb 123. EA OlBe 40. Zait Plat 39. Insausti 196.
azpiadiera-2.1
(No ref. a personas). Garaztar horien eskuara gordina. Herr 2-6-1960, 2.
Zure biotzeko maitasuna gorde zazu garbi ta gordin. MAtxGazt 34.
sense-3
3.
(S; Dv, H). Ref.: A; Lrq. Despiadado, cruel; severo; duro. "Erantzute gordinak, reproches sévères" Dv. Garaituaz doazela hirur etsai gordiñak. EZ Man I 30. Begiz urdin / bezain gordin / zarela zur' egitez. O Po 3. Egiozu bethi gerla gordina sathanari. Hm 227. Kezkagai gordiñak. Mb IArg I 195. Begi gordiñez begiratzen zien. Mb IArg II 312. O bijotz gordineko gurasuak umeentzako! fB Ic I app. 22. Beren harmekin izartu ditut, batzuetan hirriz eta bertzetan hitz gordinekin. Hb Egia 153. Faraon gordiñak Israel / ezpadau librau nai egiñ. AB AmaE 154. Lagun urkoarentzat gordeta dauzkan gorroto gordiñak. Ag G 211. Erazotzen dio bere aldiko zillargiñari ezker-eskubiz iñon diran zartako gordiñenez. Anab Usauri 20. Ur pulunpakari, gordin, hotz, burrunbatsu izigarri bat baizik ez da orai gure itsasoa. JE Ber 89. Itz oskideen edo kontsonanteen eizketa gordiña. Ldi IL 30. Ta abek dira gizon gordiñak, abek geroko ezeren bildurrik ez dutenak. ABar Goi 66s.
Nere ao gordiñari errurik ez egotzi. Zait Sof 27. Orrelakorik sinistu be egitea irain gordiña zala. Erkiag Arran 140. Erregearen erostak eta samin gordiñak! Bilbao IpuiB 225. Iru urte luzeko / burruka gordiña. Basarri 45. Sekulako ilkintza gordiñak. Vill Jaink 177. Aolku zakar eta gordin xamarrak. Zait Plat 83. Baiña [eretxi] aek baiño gordiñagoak, zorrotzagoak dira entzun barri dituanak. Erkiag BatB 173. Burruka gordiñean. Onaind in Gazt MusIx 149. Poz aundirikan ez du ematen / batzutan egi gordiñak. Olea 174. Etsipen gordin bat. Azurm HitzB 42. Itz gordiñetan dirausku berak zer jazoten yakon. Onaind STeresa 52. Zailla da guziz bizikera ura zan bezin gordin azaltzea. AZink 29. Inoren negarrak arinduko ez duen oinaze gordin errukigabea. MEIG I 164. Erraz antzemango dio [Larramendik] hiztegia argitara baino lehenagoko giro gordinari, baita ere argitara ondoan sor zitekeen garratzagoari. MEIG VI 64.
(Uso pred. y adv.). Barkoxeko apaiza baiño askoz gordiñago jorratu zun Eskiulatarra. Etxde JJ 272. Zetorrena, garbi ta gordin kontatu zidaken. Ataño TxanKan 174. Bekhatua, zauri hatz-gillea bezala da. Hatz egitean atsegin hartzen duzu. Ordea hatz gordin eginik, gelditzen zaitzu ondotik errasumina. 'Si rascas ásperamente'. Ax 431 (V 280; el significado no es del todo seguro).
sense-4
4.
(Lecl, Dv, H). Inconveniente; indecente, obsceno."Choquant"Lecl.
"Solhas gordina, parole crue, peu décente"Dv.
Eliz berean ere begiratze gordin-lizunak egiten dituzten mutillak. MbIArg I 95.
Ipuirik gordiñenak esan ditaunean. AgG 352.
Idoro al dituan itzik gordiñ itxusienak. Ib. 310.
Ene itzulpena atzera igorten didan bezain laster, gai diot erantzun gordin bat egin. MdePr 60.
Berba gordin eta esakera likitsak. ErkiagArran 150.
Maite-eresi ori gordiñegi zerizkidan gurerako. Or in Gazt MusIx 10s. Gaia berez oso ona izan arren ere, era arrunt gordin eta nabarmenean azaltzen digulako. MAtxGazt 60.
Kontu gordiña izan arren, txukun kontatua bear zukean. NEtxLBB 121.
Gordinegia aurkitzen du [Campionen elaberria]. MEIG VI 86.
(se refiere al "excesivo uso de procedimientos naturalistas") v. tbn. Lek SClar 119. Etxde JJ 174.
azpiadiera-4.1
(Uso pred. y adv.). Itsasgizon ikazkin, negu-gau luzetan / gordin jarduki bitez ontzi txaboletan. "Dénse a cantar [...] canciones atrevidas".OrEus 115.
Aldi, alde ta gaiaren inguruan eraiki oi diran auziak ere gordin eta iori iaulkitzen zituen gazte lotsagabe ark. ZaitPlat 42.
sense-5
5.
(Añ, Dv). "Inclemencia del tiempo, eguraldi gogorra, aserrea, gordiña"Añ.
"Haize gordina, vent âpre"Dv.
Oneek baxen otz gordinagoak andiko aldean ikusita nago ni. ZavSerm I 257.
Aire kolpe gordin bat aski baita bildotsari herioaren emateko. DvLab 272.
Biziro egurasti otz eta gordiñean bizi ziran. JMBELG 40.
Etzan neguko gau gordiñak ikaratzen zun gizona. EtxdeJJ 38.
Noizko dituzu, ekaizte gogor, / negu beltz eta gordiña? Olea 33.
Eguraldi gordiña eta zakar xamarra zan.Alkain 116.
sense-6
6.Brillante, deslumbrante; puro. Argi bat urre kara, hotz eta gordina. JEBur 73.
Hain gordin eta samur urre-apaindura, nun itsutzen baitzitu. JEBer 58.
Gordina aldiz, aditu dutenaren arabera, Greziakoa [zerua]. Ib. 52.
Osto ñimiño gordin batzuekilako landareska pollit andana. Ib. 39.
Ijuti datoz izar gordiñak. GandElorri 47.
azpisarrera-1
AGURE GORDIN.
v. agure.
azpisarrera-2
GORDIN-GORDIN.
Crudamente, descarnadamente. Egiña egin ondoren, bai Kainek, bai Judasek biok ekusen gordin-gordin eta argi-argi egiñaren itxusikeri ta lotsakeria. IbargGeroko 91 (ap. DRA).
azpisarrera-3
GORDINIK.
(gral.; SP, H). Ref.: A; Iz Als (indiyabaik); Etxba Eib; Elexp Berg. a) (Estar, etc.) crudo, en crudo. "Xan tugu bizpur ziza gordinik" ZMoso 58. "Urdai ura gordinik áta" Iz Als s.v. indiyabaik. Pago ezkurraren olioa da guztiz ona ala gordinik jateko nola eltzerako eta zartagierako. It Dial 106 (Ur gordiñik, Dv, Ip gordinik). Dala erre, egosi, / orobat gordiñik. JanEd II 145. Angulak?... Zuk gordiñik ere kilo pare bat jango zenituke-ta. Lab EEguna 77. Gordinik dun [sopa]. PierKat 49. Jan ondoren sagar bat jan gordiñik beure azalarekin. Ostolaiz 127. v. tbn. Egiat 224. A BGuzur 136. Ag G 324.
(Estar, etc.) verde, sin madurar. Han geldi ginduzun gu biok gordinik / eltzaur-oskol barnen ondu-bitartean. Or BM 130. b) (Estar, conservarse) joven, robusto. Asko nekatua dago, da gordin itxurea badauka bere, eztago gordiñik biotzean ezpada. Ag AL 12. Ogeita emezortzi urtetaraño gordiñik eta mardulik iraun zun emakumea izan zan. Etxde JJ 27. c) (Estar, etc.) inclemente. Jin zenean negua / hotz eta gordinik. Etcham 113.
azpisarrera-4
GORDIN NAHI HELDU(Añ, A). "Roso y velloso, sin distinción todo" Añ. "Indistintamente, litm.: crudos o maduros (msLond)" A.