gibelatu.
Tr. Documentado en textos alto-navarros, labortanos y bajo-navarros (no en los suletinos que emplean gibeltü). Se encuentra tbn. en Lizardi y Villasante. En DFrec hay 2 ejs. v. atzeratu, 1 gibeleratu, 1 gibeldu.
1.
(
AN-egües, L-sar, Sal; Volt 112,
SP,
Urt I 452,
Lar,
Dv,
H)
Ref.:
A;
Bon-Ond 156
.
Retroceder.
"Reculer"
SP,
Ht VocGr,
Dv.
"Retroceder"
Lar.
"Revenir en arrière"
H.
v. 1 1 gibeldu, 1 gibeleratu.
Haurrak bada men hartara dira aitziñaturen / Eta agureak ere harat gibelaturen.
EZ Man I 81.
Ezta asko gaizkirik ez egitea, ezta asko ez gaixtatzea, baiña ondu behar da, eta ongi egin behar da; ez aitzinatzea, gibelatzea da.
Ax 162 (V 108).
Uste duzun bezala ikusten baduzu guti aitzinatu edo gibelatu zarela.
SP Phil 511 (He 518 gibelatu
).
Apur bat gibelatu ondoan, zelatik bi eskuez dilingo erakusten dauku bere pirripita.
JE Ber 45.
Hauk bethi joanki, joanki bethi aitzinago, eta hura bethi haratago gibelatzen.
Ib. 80.
Gu aspertu gatzaio laguntzez, ta Arregiren arako aolkuaz gibelatu.
Ldi IL 44.
Jeneralak manatu zaukun Corbeny berehala uztea eta doi bat bederen gibelatzea.
Zerb Gerlan 27.
Retroceder en el tiempo.
Karrika zahar eta mehar horiek lekuko dira nola orai ehun urte Iruñen yende geien-geiena mintzo zen gure eskual mintzairan, bai eta aintzinago gibelatzen balinbagira, zer gudu izigarriak izan dituzten beren artean.
Zub 89.
2.
Echarse atrás, desistir.
"Guri iguzkigutzue / heriozko kolpeak, / eta utz bizirik gure / iaio berri umeak". // Bañan hargatik etziren / batere gibelatu, / aitzitik eskua zuten / haurretara hedatu.
EZ Noel 76.
Hartzen dugu gogo [...], obra onak egin behar ditugula; eta ethortzen gara egin behar ditugun orenera, ordea han ixtitzen eta gibelatzen gara, han anu eta ukho egiten dugu.
Ax 47 (V 30; tbn., con alguna modificación, en ES 180 y Vill Jaink 148).
Hemen sartu nahi zuten. Bainan hi hemen ikustearekin gibelatu dira.
JEtchep 95.
(Con el compl. en ablativo).
Desistir de.
Aitzingibel behaturik gibelatzen baitzara mendekatze hartarik.
Ax 273 (V 182).
Ezin bertzez eman zen eginbide dohakabe hartan: uste zuen ezin gibela zitekela hartarik, eta haren botuak baitezpada konplitua izan behar zuela.
Lg I 221.
Saulek erran zion yuramentu egina zela, eta ezin gibela zitekeiela hari gal-araztetik bere bizia.
Ib. 269.
Salbatzailleak bazakien zer xede zaraman apostolu traidoreak; etzen hargatik gibelatu yoatetik bere dizipuluekin mendi hartarat.
Lg II 256.
(Dv, A (que cita Dv Imit
)).
Apartarse, alejarse.
"
Ez naiz batere gibelatua ene eginbidearen bethetzetik, je ne suis pas du tout éloigné de remplir mes devoirs"
Dv.
Sutik gibela, okhasionetarik aparta, etsaietarik ihes egin.
Ax 291 (V 193).
Etzaitezila gibela komunione sakratutik edozein tribulamendu, edo atsekabe aphurgatik.
SP Imit IV 10, 3.
Komunione saindutik eztela arrazoin gutiz gibelatu behar.
Ch IV 10, tí.
Gibela daitezela idolez lizunduak direnetarik.
He Act 15, 20.
Munduaren ahalkez, mundutarren trufen beldurrez berthutezko obretarik gibelatzen direnek.
Brtc 56.
Zer ez dugu egin behar sekulan akhabatuko ez den zori gaitzetik gibelatzeko?
Jaur 123.
Trebetasun handiegietarik behar dela gibelatu.
Dv Imit I 8, tí.
Librarse de, evitar.
Ezin gibelatuko dire, bizitze huntarik lekhora, erortzetik yuie yustiziak berak yuiaturen dituenaren eskutarat.
Lg I 201.
Ikusi baitegu otseña eztala esanetik gibelatuko.
Ldi IL 42.
3.
(H).
Impedir (una cosa).
Iangoikoa ganik gure arimen salbamendua gibelatzen duten trabu guztiei garaitzeko indarra.
Mat 302s.
Guztiarekin seguren hik egikek promesa / Zeña gero deusek ere gibela ez baiteza.
EZ Man I 27.
Arren gibela ezazu lethorken gaitz borthitza.
EZ Man II 111.
Zuk diezadazu othoi / gibela neure gaitza.
EZ
Eliç
285.
Amorerik ez emaiteak, gibelatzen du nehork egin nahi duen ontasuna, hersten eta trabatzen adiskidetzeko bidea.
Ax 295 (V 196).
Ez gibelatu Iainkoaren ofensa [= 'ofensa hecha a Dios'] edo berzena.
Hm 194.
Nola bake handi batean bizi baigare zure bidez eta desordenu hainitz gibelatzen baiditu zure abisamenduak.
He Act 24, 2.
Ordean haren egin-ahal guziak alferretan gerthatu ziren: etzuten batere kantitu errege haren bihotza; etzuten gibelatu gudukatzeko zuen nahi handia.
Lg I 220.
Haren bidegabeak, hartako botherea edo kargua dutelarik, gibelatzen ez dituzten guziek.
Brtc 65.
Uste izan ginuen zure Aitak eta nik, gibelatuko ginuela, hoin iduripen izigarriaren efetua.
MarIl 97.
Garhaitzen ditu haren Konbertsionea gibela ditzaketen traba eta difikultate guziak.
Jaur 146.
4.
(
H) .
(Con sust. vbal. en caso ablativo como complemento).
Impedir (hacer algo a alguien).
"
Haren egitetik ixtitzeko eta gibelatzeko (Ax)"
H.
Nihork nihor ordena hunetaratzetik iakiara gibelatzen badu.
Harb 447.
Ohoiña zerk gibelatzen du, gibelatzen denean, ebastetik?
Ax 570s (V 366).
Non iduritzen baitzaie ezen ia han direla, eta deusek ere hara heltzetik ezin gibela ditzakeiela.
Ib. 114 (V 76).
Ezagut eztezazun ausiki zaitzan, eta zilhegiki hurbiltzetik gibela zaitzaken narriorik.
SP Imit IV 7, 1.
Deusek eziñ gibela detzake ene maitatzetik.
Ch III 5, 5.
Zerk gibela nazake bathaiatua izatetik?
He Act 8, 36.
Deusek ere ez gaitzake gibela, gu nor bagare, sartzetik zeruan.
Lg II 85.
Ez zaituzte hek gibelatu behar hartu duzun deliberazionearen segitzetik.
Brtc 174.
Bere etsajen erasia gaxtoek ere eztute gibelatzen ardi errebelatuen bilha ibiltzetik.
Dh 258.
Gure pasionek gibelatzen gaituztela ezagutzetik zer behar ginuken desiratu.
Jaur 121.
Deusek ez du gibelatu etsaia haren azken egunak nahigabez eta kirestasunez pozoindatzetik.
HU Aurp 122.
Hura da naturalezaz goragoko berthute bat, garhait-arazten daizkuna gure eginbiden bethetzetik gibela gitzazketen guziak.
CatJauf 93.
Ez du sekulan norbaitentzat zuen amodioak egundaino bere eginbide latzenaren egitetik gibelatu.
Ardoy SFran 297.
Ez nuen uste deusek gibela / nintzazken zu ikustetik.
Mattin 78.
v. tbn. Hm 195. Arg DevB 153. He Gudu 58. Mih 62. Jnn SBi 79.
"
Ethortzetik gibelatu du, il l'a dissuadé de venir"
Dv.
Alcalarat itzultzetik gibelatu zuen, Salamancan hobeki izanen zela.
Laph 892.
Ez konda nik nehor, edo berotuko dudala Ameriketarat, edo harat joaitetik gibelatuko dudala.
Larz Iru 142.
Librar de, evitarle (algo).
Superstizionez bekhatu egiten dute zenbait hitz suerteren berthutez [...] etxeak edo berze zerbait erretzetik gibelatu uste dutenek.
CatLav 108
(V 60)
Gizon aipatuak, / Handi ohoratuak / Ez metatu ohorek / Ez zuen titulu gorek / Ez dute hiltzetik / Begiratzen.
Monho 140.
(Con un sintagma nominal en caso abl. como compl.).
Apartar, alejar.
Gibela ezazu zeure oiña adiskidearen etxetik, ez han maiz ibil, ase eztezazun, higuin etzakitzan, eta gaitzets etzaitzan.
Ax 43 (V 27).
Ezta ageri seinalerik nahiko zaituztela debozione hartarik gibelatu.
SP Phil 165.
On da bada halere amudioak oraiño gibelatzen ez bazaitu bekhatutik, gibela zaitzan bederen ifernuaren beldurrak.
Ch I 24, 7.
Ordean zerk behar gaitu gibelatu zorion beretik.
Lg II 109.
Egizu, o Ama amultsua, egun egiten dudan komunioneak gibela nazan gaizkitik.
Brtc 72.
Haurren gibelatzeko eskola giristinoetarik.
HU Zez 42.
Zer diozu beren haurrak apheztasunetik gibelatzen dituzten burhasoez?
CatJauf 129.
(Sin compl. en ablativo).
Egotzazu zeure burua gogoan darabillazun bekhatu horretan, obra ezazu, zeure desira konpli ezazu, etzaitzala deusek ere gibela.
Ax 135 (V 89).
Amudio duena [...] lausterka eta airetan dabilla [...], deusek eztu trabatzen ez gibelatzen.
Ch III 5, 4.
Iduri du, ifernura heldu beharrez, nere egin-ahal guziak erabiltzen nituela; eta zuk baratzen eta gibelatzen ninduzun.
Dv LEd 137 (Cb Eg II 74 eragozten ta gelditzen
).
Gure haurretarik bat edo bertze Jainkoak bere zerbitzurat deitzen duenean, ez dugu gibelatuko, bainan bai lagunduko bere xedera heltzen.
HU Zez 31.
Buruari eman zuen Jainkoaren gaztigua zuela, gazte tzarrak ez gibelaturik bezperako jokoan.
Zerb Azk 90.
5.
(
H (que cita a EZ)).
Atrasar, echar, tirar hacia atrás.
"
Soka arkuari gibelatzea, tirer, tendre en arrière la corde de l'arc (EZ Man)"
H.
Hala nola arkuari soka gibelatzean / Urrunago arthikitzen baitu fletxa airean.
EZ Man I 91.
Aphezak eskua gibelatu duenean ahoa hetsi behar da eta Ostia Saindua iretsi.
CatJauf 117 (v. tbn. gibelatu para el mismo contexto en CatLuz 38).
"
Orena gibelatzea, retarder l'horloge"
H.
6.
Retrasarse.
Eztezala bada berant / iaunaren gana itzultzera, / eta ez adilla gibela / egunetik egunera.
EZ
Eliç
184.
7.
(SP, Lar DVC, Añ (AN), VocBN
A, H).
Retrasar, diferir.
"Retarder"
SP.
"Atrasar"
Lar DVC,
Añ.
"Postergar",
"dilatar"
Añ.
"Différer, retarder l'exécution d'un projet"
VocBN
.
"Arriérer"
Dv.
"
Gibelatuak ditu lanak, il a des les travaux arriérés"
Ib.
"
Egun eginkizunak ez biharrera gibelatzea
"
H.
"(msLond), postergar"
A (que lo toma probabemente de Añ).
Zeren nola ardurako trabailluak, lan guztiak aitzinatzen baititu, hala alferkeriak gibelatzeintu.
Ax 37 (V 23).
Nahi dute komunione saindua gerotik gerora gibelatu.
SP Imit IV 10, 4.
Zer probetxu duzu berant konfesatzeaz, eta komunione sainduaren gibelatzeaz?
Ib. 10,4.
Bethi gerorat gibelatu dutelakotz osoki Jainkoari ematea.
Dh 121.
Neguko hotz handietan jaikitzea gibela diteke bortz orenak eta erdietaraino.
Ib. 48.
Hiriaren arrobatzeko manua gibelatua izan zen, eta gero khendua.
MarIl 90.
Bera ikasketan, eritasunak gibelatu baccalaureat diplomaren prestatzen ari zen.
Larre ArtzainE 150.
8.
Evitar, abstenerse de.
Eskusatu behar dira eta gibelatu hitz alferrak, arinak, iokolariak.
Ax 396 (V 258).
Iaki baten gibelatzea bertzearen hartzeagatik.
SP Phil 320 (He 321 aldaratzea
).
Hekien ondokoek ere eztute [lehenagoko eskualdun ohoratu] hekinganikako ethorkiaz ukhatu ez hekien ohorea eta loria bathere gibelatu.
ES 117.
Aitzitik kaltiar da hagitz komunionearen hanbat gibelatzea.
Ch IV 10, 4.
Spinozak ez zuen gudua nahi ukhan neholaz ere gibelatu, ez eta ihes egin.
Lf EG
1956 (1-2), 56.
9.
Retrasar, causar retraso (a una persona).
Bi egun galdu ditut zeñek gibelatu bainaute orai artean.
CartVera
265.
Lanaren difikultatek edo gaitztasunak gibelatzen edo geldi arazten bazaituzte zuen bidean.
CatLav 3v (V 4).
10.
Retrasarse, ir con retraso.
Asko laborarik landarea mindegitik atheratu eta, lotzera uzten dute toki berrian [...]. Segurago da hori, bainan arbola gibelatzen da; berantago heltzen da gero.
Dv Lab 380.
Aroa sobera idorra doala, ereintzako biziki kaltekorra dela, bi ilabetez bederen gibelatua dagola.
Zub 122.
(Con aux. trans.).
"Tarder. Gibelatzen dute, ils tardent"
H.
(B ap. Izeta BHizt
; H).
"Retarder, en parlant d'heure, d'horloge. Orenak gibelatzen du, l'horloge retarde"
H.
"
Erleju hunek gibelatzen du
"
Izeta BHizt.
11.
(Part. en función de adj.).
Retraído, renuente.
Jende gibelatua, deusik ezin adiarazia.
HU Zez 122.
Ez baitziren segurki gibelatuenak beren elizarentzat duten atxikimenduaren erakusteko.
Ib. 131.
Atrasado, subdesarrollado.
Barastarrak dire irletako gibelatuenak eta makhurrenak.
Prop 1911, 44 (ap. DRA
).
EZIN GIBELATUZKO.
"Qu'on ne peut empêcher, dissuader, renvoyer. Bidaia hori gehiago ezin-gibelatuzkoa da
"
Dv.
GIBELATU-NAHI.
"Désireux de reculer. Gibelatu-nahia, aintzinerat egin behar izan du, désireux de reculer, il a dû avancer"
Dv.
GIBELATUXE (L-ain ap. A
; Dv) .
(Forma con suf. xe, de valor aprox.).
"
Gibelatuxe zenean ihesari eman zen
"
Dv.
"Un poco separado"
A.