galdu.
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Galdu es la forma más empleada; hay galtu en Mendigacha (139, galtruk 137, galten 142). Gal, rad. verbal, está bien documentado en textos vizcaínos antiguos (v. Mondr,
TAV 3.3.1, 16, RS 188 y 513, BBizk 9 y Acto 282), en el alavés Lazarraga, y más modernamente en Añibarro (gal etzitezen Añ EL 2 236 (EL 1 223 galdu)); se encuentra tbn. con cierta frecuencia entre los autores guipuzcoanos: Larramendi (Cor 184), Echagaray (230), Txirrita (B I 138), Orixe (Mi 113), Etxaide (JJ 173), N. Etxaniz (Antz 29), Zaitegi (Plat 36). Hay futuro galduren en Dechepare, Leiçarraga, Archu, Oxobi y PierKat (56); junto a galduko en Etcheberri de Ziburu, Larreguy y Duvoisin. Hay sust. verbal galtzaite en Lazarraga (galzaiten 1196v), Capanaga (101 galzaiteko, pero 109 galduten), Micoleta (14r galzaiten), Urquizu (23 galzaiteko , pero 12 galduteko), CatLlo (galtzaiteko 57, galtzaiten 38); galtzeia en JJMg, galzeia en Astarloa (II 33; galzeian 35). Hay además galzaen en Lazarraga (A5 1165v). CatLan escribe el sust. verbal galdze- . En DFrec hay 623 ejs. de galdu .
1.
(
gral.; Lcc, Volt 105, Mic 8v, SP, Ht VocGr, Lar, VP32v, Añ, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H),
galtu (
R)
Ref.:
A (galdu, galtu); Bon-Ond 1158; Lrq (gal); Iz ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 169 y 189.
(Aux. trans.). Perder. "Descocarse, [...], ahalka galdu" Lar. "Ajusticiar, [...] justiziaz bizia galdu" Ib. "Desgargantarse, ojuka eztarria, samea galdu" Ib. "Descarriarse, bidea galdu" Lar y Añ. "Desmayarse, perder el sentido, [...] kordea galdu" Ib. "Emmudecer, [...] (V) berbea galdu" Añ. "Desesperar, [...] ustea galdu" Ib. "Contristar, poz guztia galdu" Ib. "Perecer, dejar de ser, [...] izatea galdu" Ib. "1. perdre ce dont on était en possession. Dirua, osasuna, arima, Iainkoa, omen ona... [...]. 2. perdre une partie de soi, quelque membre. Begia, eskua, bizia. 3. perdre par suite de mort quelqu'un qu'on affectionne, un bienfaiteur, etc. Adiskide bat, ongile bat galtzea. [...] Perdre, égarer quelque chose. Erhestun bat galtzea. 4. perdre le tour, l'avantage, le gain... aldia, gaina, irabazia galtzea. 8. perdre, ne pas saisir, comprendre quelque chose. Lasterkiegi erranak entzunleak [sic] galtzen ohi ditu" H. "Osasuna galgeta dut, pierdo la salud" A s.v. -keta. "Galdu behar denean, gorde ezin daiteke (V-arrig). Fórmula fatalista" A Apend. "Biloa galdü dü (S), hileak galdu ditu (BN-arb)" Gte Erd 189. "Ontziak ziloa du eta ura galtzen du (BN-arb)" Ib. 169. "Lo asko galtzen deu (V-arr, G-azp), gau galdua izan dugu (AN-gip, B, BN-arb), gaba aunitz galdu ditut (AN-5vill, B), [...] makina bat gau galdu eginazitako umea da ori (G-azp), gau galdu asko eman dizkigu ume onek (G-azp)" Ib. 213. En EI 202ss. se recogen diferentes formas de decir "a punto de perderse": galtzeko arriskuan, galtzeko zorian, galtzeko puntuan, etc. Recoge, por otra parte, galkan en Vidangoz (R-vid). (Para ejs. de su uso con aux. intrans. bipersonal, v. infra (3)).
Tr. De uso gral.
Zaratearrak galdu ei dabe Markia-Zuia sekulako.
EZarate 3.
Bihotza daut bethi ere nigarrez, / neure amore xotiltua galdu dudan beldurrez.
E 164.
Zuk etzindiro erran au ola baten ez galtzeagatik.
(Lesaca, 1549).
ReinEusk
42.
Eriden dut galdu nuen drakmá.
Lç Lc 15, 9 (He, TB, Dv, Brunet galdu nuen, Ker galdu neban, IBe galdua nuen; Oteiza, IBk galdu zitzaidan).
Eiza galdu banegi.
Lazarraga A7, 1172r.
Ez galdu esperanzarik.
Ib. 1182r.
Galzaiten dogu kreditoa.
Ib. B5, 1159v.
Ohiko ere galtzen du kolorea bisaiak.
EZ Man I 43.
Gal ezazue gal, hortik ilkitzeko esperantza.
Ax 606 (V 389).
Zakuti bihia gal, edo zorroti irina, da galtze bardina.
O Pr 418.
Ororen nahiz, oro gal.
Ib. 378.
Eztuela gizonak bihotza galdu behar.
SP Imit III 57 (Echve 378 animoa galdu, Ip bihotza galdü; Ch erori).
Orazioniak eztezan gal bere balioa.
Tt Arima 14.
Bilahala egozten dute zaku zilhatu batera eta zakuak galzera utzten.
Gç 30.
[Zakariak] minzoa galdü baitzian.
Bp II 113.
Galtzen dugu maiz liburu sainduen irakurtzetik ginduken probetxua.
Ch I 5, 2.
Ordian galdüren eta ezabatüren dütüzü üdürüpen banuak oro.
Mst III 37, 3 (Ip ezabatü, Ol, Leon suntsitu).
Urdinzen da, galzen ditu orzak eta agiñak.
Mb IArg I 285.
Bizia galdu.
Ib. 383.
Irakurtzen zaien guzitik hitzik ere gal ez dezaten erritar gaisoak.
Ib. 55.
Ez dugu deusere galduren munduari ihes egiteaz.
Lg I 246.
Haren galtzeko zorigaitza.
Mih 118.
Arrazoiñain galzerainokuan edatia.
CatLan 116.
Adiskide bat galtzen badut, beste bat egiten dut.
Brtc 139.
Pitxerrak [...] bethe bitez berritan, / gogotik gal arteraino gure nahigabeak.
Monho 26.
Onekin galduko ditu bere arrotasunak.
Mg CC 223.
Alango moduz gogortuten dira, eze galdu darue geijenez Jangoikuaren gauzeetarako gogua.
Mg CO 105.
Ai! ta baziñaki zer galtzen dezun!
AA III 586.
Egunazko ikasijari gitxi eretxita, gabak galduten ditubee liburubak irakurten.
fB Ic I 41.
Gurasuen lotsia galduta daukanak.
Ib. app., 10.
Galduriko honria.
Astar II 29.
Naiago izatea gauza guziak galdu, Yaungoikoa ofenditu baño len.
CatB 41.
(CatAe 42, CatSal 43, CatR 43 gal)
Parabisukotzat egiten ez dugun guzia, galdua dela guretzat.
Jaur 187.
Galdu ta gero ona ezagutzen degu.
It Fab 61.
Orkatzaren arrastoa dutela orek galdua.
Gy 107.
Gatzak gazitasuna galtzen badu, zerekin gazituko da?
Lard 379.
Hostoa galdu duten arbola landareak.
Dv Lab 210.
Behiak, ernaldu ondoan, esnea laster galduko duela.
Ib. 248.
Hemengua gal eta / bertzia menturan.
Bordel 141.
Komentuko serorek ikhusi zuten lurra galdurik airean zagola.
Laph 73.
Zenbat aldiz kalean denpora pasatzen, / genduan Martiñegaz, ta eskolea galtzen.
AB AmaE 234.
Kordea galdu.
Arr May 112.
Aire eskasez, hatsa galtzeko heinean zirela.
Elsb Fram 94.
Lanho pean bidea galdu duen jendearen pare.
Jnn SBi 80.
Zer gizona dugun galdu.
HU Aurp 179.
Hamabortz ehun miliun: burtzoragarri da soma hori gogoan hartzea bera. Eta hori guzia gal!
HU Zez 46.
(s. XX)
Ekandu zarrak etzirala galdu bear.
Ag Kr 54.
Galdu ebazan dirutan 650 ogerleko.
Echta Jos 343.
Igo zaitia edo galduko ditugu adiskidetasunak.
Iraola 120.
Ez baitzeie lili maiteer galtzekorik gelditzen deus.
JE Bur 88.
Niri zer? zer galduko yuat ba?
Kk Ab I 24.
Ugazaba galduta dabillan txakurra lez naiagok.
Ib. 14.
Parisen siñismena galdutako gazte bat.
Inza Azalp 35.
Kartutxoak aski zitutela erri ua ez galtzeko.
Or SCruz 67.
Euskara galtzeakin ikasiago bere buruak agertzen dituztela iduri zeie.
FIr 177.
Ikustekoa da badoazilaik yantzan, xuri-xuriak, lerroak galdu gabe.
Zub 116.
Eun gizon galdu zituzten gure ontziek.
Or Mi 9.
Amar kilo pixuan galdu ditut.
Lab EEguna 111.
Iges egittian alkar jo ta ogija galdu; eutsin barriro ogijari ta igesi ostera be.
Otx 137.
Leentxeago egin urratsak irristaldi batez galtzen dituzte.
Ldi IL 145.
Zuk eman dizkidazun auetatik bat ere eztut galdu.
Ir YKBiz 471.
Buru auste oiek danak galtzeko artu ditzala beste buru-lan batzuek.
ABar Goi 41.
Iru txito izan, eta lau galdu.
Or Eus 169.
Euskaldunari min dio, aiten / etxea galdu bearrak.
Ib. 409.
Lurraldetik begira zegozkienen itzotsa galdu zuenean.
TAg Uzt 134.
Miren galduta dena galdua jotzen zualako.
JAIraz Bizia 83.
Zuaitza botatzen danean barruan daukan ezetasuna ta zumoa galtzen dijoakiola.
Munita 73.
Mediterraneoraño zuaitzen itzalik galdu gabe igaro zitekeala Españi guzia.
Ib. 146.
Euskaldunek Lapurdiko lau erreka handietarik biga atxiki badituzte, bertzeak galdu dituzte.
Zerb Azk 48.
Ardoa edateko oitura galdu.
Etxde JJ 187.
Ez zuan beñere aria galdu.
Anab Poli 95.
Txuri txuri zegoen; odol asko galdua baitzan.
NEtx Antz 10.
Ez don beinbere iñorgaitik lorik galdu?
Erkiag Arran 110.
Burua galdu dau.
Bilbao IpuiB 121.
Laranja hoiek, / zaporea galdu dute.
Arti MaldanB 193.
Bere senhar maitea gerlan galdu zuelarik.
JEtchep 58.
Goan den gerratean beso bat galdu zuen.
Izeta DirG 49.
Definizioak ez ditzagun bein ere bistatik galdu.
Vill Jaink 72.
Lapikoa hautsi egin da, eta galdu barnean zuan guztia!
Osk Kurl 14.
Etzuen beste beharragorik bere azken indar bakarren galtzeko!
Ardoy SFran 263.
Iñoiz iñontzik galtzen eztuten Ripeeko zelaietan.
Ibiñ
Virgil
117.
Ekarri genituan kapoteak edo bero estalkiak, baiña neronena galdu egin nuan.
AZink 113s.
Gure kritikarekin harrituko ginake, harrimena aspaldi galduak ez bagina.
MIH 322.
Hitz bat behar den bezala deklinatzeko [...] azken kontsonantea beharko du galdu.
MEIG VII 174.
(Aux. tripersonal).
Tr. Documentado en la tradición meridional.
Ea emazteak obedienzia galdu deutsan senarrari.
Cap 99.
Galdu ote dien zor zaizten respektorik.
OA 147.
Moldean [liburuaren] geiena galdu zidaten.
Cb Eg III 396.
Nola errespetoa idukiko zaie, berak beren buruai galtzen badiote?
Ib. 358.
Ezteutsut nik lotsarik galdu.
Mg PAb 47.
Alkarri leijaltasuna ta lege ona galdu deutseen senar emazten etxia.
fB Ic III 346.
Lotsagabekeri andiaz berari obedientzia galtzea.
Arr May 35.
Igarotako arriskoeri, oso urrutira joan eta bildurra galdu diegunean, par egiten diegu.
Anab Aprika 104s.
v. tbn. VMg 1. AA II 14. JJMg BasEsc 7. Inza Azalp 75. Osk Kurl 174.
(Acompañado de -tik
).
Perder (parte) de.
AxN explica zuzena kitatzen (347) por deretxotik galtzen.
Zerere eman baitraut, eztezadan gal hartarik, baina resuszita dezadan hura azken egunean.
Lç Io 6, 39 (He eman darotan guzitik deusere gal, Dv eman darozkidan guzietarik batere gal).
Uste duzu Iainkoa han goitian, zu gabe ezin iragan ditekeiela? Edo zu ez haratzeaz bere loriatik galduko duela?
Ax 142 (V 93).
Deusere etzuen galdu bere emetasunetik.
Lg II 235.
[...] atez ate salgai dabiltzan janziera edo soñekoakin gertatzen dana. Etxean balio zunenetik galtzen due asko.
AA II 84.
[Yainkoak] gal lezake bere erregetasun handitik, baldin hiltzen balitz ihizirik xumena haren nahia gabe.
Hb Egia 41.
Echar.
Ahotik gahuna du galzen.
Arch Fab 101.
Anbotoko Señorie [...] etorri omen zan sue dariola, erdi etzanda bezela, argi argi ta fara-fara sua galduez.
(V-gip).
Gand Eusk
1956, 215.
(H).
Perder, desaprovechar, desperdiciar (el tiempo, las fuerzas, etc.).
"
Galdu, malbaratar"
VP
36r.
"
Denbora ez galdu berriketan! (G-nav), [...] berriketan denbora galdu dugu (AN-gip), oiek solasean bai denbora azkarki galdu (AN-5vill)"
Gte Erd 3.
"
Ez gaude nolanai arratsaldea galtzekotan (G-azp, AN-gip), [...] ezin dogu zurekin arratsaldea galdu (V-m), [...] ez dugu arratsaldea alferretan galtzekoa (BN-arb)"
Ib.
76.
Eztukegu gure denbora galdu, gure adimendu eta afekzione guzia hartan [...] abanzatzera enplegatu dukegun orduan.
Lç
Adv
** 8v.
Galdu ze egik aldia ta idoro daik naia.
RS 336.
Bekhatutan dagoeiño egiten dituen obra on guztiak galtzeintu.
Ax 542 (V 348).
Orañ añ erraz galtzen ditudan ordu oietatik bategatik zer emango nuke orduan?
Cb Eg II 96 (Dv LEd 173 galtzen).
Gaitzitu zitzaion hala galtzeaz hanbat diru balio zuen ura.
Lg II 218.
Iru urte zan ikorik emon baga, lurra galtzen egoala.
Añ
LoraS
12.
Hekien biltzen enplegatzen ditudan denborak eta nekheak arras galdutzat atxikiko ditut.
Dh 126.
Galdu dot denporia zorakerijetan.
Ur MarIl 24.
Lixibak eta salboin-urak ez dira galdu behar: Gernu-ongarrira botatzen dira.
Dv Lab 169.
Ene erranak ontsa hartzen baditu, ez da ene lana arras galdua izanen.
Laph 150.
Errukia da galtzea [makallao-saltsea]
.
Azc PB 92s.
Horra bi egun galduak.
JE Bur 171.
Asten zan iturritxua tantaka nire abora [...] ta, on dakiola galtzen zan tantari!
Or Tormes 19.
Eguna galdu besterik eztegu egin.
Or SCruz 111.
Itzik galdu gabe entzun ta ikasi.
Ldi IL 157.
Egun eder bat nola-nai galtzekoa ezta.
Ib. 39.
Aldi huntan bederen ez dut galdu ene Pauerako bidaia!
Lf Murtuts 93.
Zure itz erdi bat naiko dedala egunik galdu gabe zuregana joateko.
JAIraz Bizia 121.
Ez zitazken galtzerat utz holako ele pollitak!
Zerb Azk 32.
Emen etziok denbora galtzerik.
Anab Poli 42.
Ixil-ixillik gelditzen ziran, aren itzik ez galtzeko.
NEtx LBB 92.
Burua kantsetan denporarik galdu barik.
Gerrika 184.
Perder, dejar pasar.
"
Aukera earra galdu dik
"
ZestErret.
Oriek dira lenbizikoak elizan, kapillan; oriek ez dute galzen komunioko aldirik.
Mb IArg I 297.
[Jatorduba] atzeratu leiteke, ibilera edo biajia ez galduterren.
Astar II 238.
Gerrari ona da, eta era onik galtzen ez dakiena.
Lard 199.
Meza bat galdu dodala.
Itz Azald 144.
Damu izangon oraingo ereti onak galdua.
Echta Jos 218.
Lasaitasuna errez galtzen dezu.
Lab EEguna 67.
Eztot uste ezer galdu dozunik, irakurle.
Otx 6.
Biamon goizez ontzi-antola / ez omen diteke galdu.
"No se puede dejar de ver"
.
Or Eus 387.
Zine bat ikusi gabe galduko ez dutenei.
NEtx Antz 78.
Aukera au ez nuke galdu nai.
Etxde JJ 116.
An eman bear duten film ori ez genduke galdu bear.
Izeta DirG 25.
Violar (el ayuno).
Barau zaro egunetan baraua galdu, aragia jan [...] edo besteai janerazo badeutsezu.
Añ
EL1
130.
(Part. en función de adj.).
Drakma galdua.
Lç Lc 15, 8 (tít.).
Aizen madarikatua, o fortuna galdua.
EZ Man I 94.
Zer kontu emanen duzu bada urthe galdu hetzaz?
Ax 162 (V 109).
Ezta gaixtatasuna baiño gauza trabaillutsuagorik, eta ez hartako trabaillua baiño, trabaillu galduagorik.
Ib. 515 (V 332).
Esku larru, erhastun, mukanes galdu hura.
SP Phil 378.
Zeru galdura joatekotz.
Gç 146.
Gaiza galdien edireitera.
Bp I 87.
Thenpora galdia eztela berriz ützültzen.
Mst I 25, 11 (SP, Echve 103 galdua, Ch galduak, Ip galdia; Ol galdutako, Leon galdu orenak).
Denbora galdua, galdua betiko geratzen da.
Cb Eg II 100.
Fama galdua.
Añ
EL1
138 (
EL2 153 kreitu galarazoa
).
Birjinidade galduba.
fB Ic III 326.
Hori ederra da, ezen hola bardinki eraiten da ez da hazi galdurik.
Dv Lab 68.
Ainbeste gau galdu eta ainbeste pena igaro ondorean.
Zab Gabon 39.
Leku on galdu hura.
Arr May 39.
Zeru galduaz etxunate naigaberik.
Or QA 96.
Jan da eran ere geieigi eta / gaiñerako gau galduak.
Uzt Sas 174.
Paradisu galduetako oroipena.
Lasa Poem 58.
(Precedido de sust., en composición).
v. GALDUKO.
Gure buruz gogo-galtzeaz eta desesperatzeaz berze gauzarik ezin gineaidikek.
Lç
Ins
A, 5r.
Zeren gatik ni mundura nintzen titxa galdua?
EZ Man I 100.
Lekhu esperantza galdua!
Gç 156.
Ezin errezibituak dire presuna gazte, ohore galdu, hutsean eroriak.
JesBih 429.
Salbatzailearen ontasun miragarria bere dizipulu fede galduaren alderat.
Jaur 166.
Lotsa galdurik ezta gure tartian.
Apaol 75.
Gizon izpiritu gaizki itzuli eta bihotz galdu batzu.
Elsb Fram 64.
Gau batez lo-galdurik nengoala asmu oneetan.
"Desvelado"
.
Or Tormes 51.
Neskazar uste-galduak.
Or Eus 58.
Zenbat neke... zenbat lan... lo-galdu... buruauste...
MAtx Gazt 19.
Emakume buru-galduak.
Etxba Ibilt 464.
v. tbn.
Prot 66. Arb Igand 151. Balad 225.
Neska zantar jausi ta garbitasuna galdubak.
Mg PAb 95.
Gaixoa nintzan eta poza galdua.
Or Aitork 82.
2.
(V-gip, G-azp; Dv, H, A)
Ref.:
Etxba Eib;
ZestErret
.
Perder (en un juego, negocio, etc.), deteriorarse, empeorar.
"
Egun oroz galtzen hari da, il dépérit tous les jours"
Dv.
"18. perdre de sa valeur. Igurikitzeaz saltzekoa galduz doha. 19. perdre au jeu, en affaire (sens actif). Hagitz galdu dut, j'ai beaucoup perdu. Absolumment: galdu dugu, nous avons perdu"
H.
"
Ez galdu ta ez saldu (V, msOch), ni quito ni pongo rey, litm.: ni perder ni vender"
A.
"
Aurten galdu eiñ dau gure dendiak
"
Etxba Eib.
"
Galduaz ikasten da mundu onetan [...], perdiendo se aprende"
Ib.
"
Apustua galdu zun
"
ZestErret.
Tr. De uso general.
Bat irabazi, bi galdu, au bere bizitza modu.
RS 103.
Salzen dabillena galzen dabil.
RIs 78.
Gure ohoreak doaz / egun oro galduaz, / eta harena kontrara / bethi abantzatuaz.
EZ Noel 92.
Zeren irabaztea, bere egitez baita plazer, eta galtzea desplazer.
Ax 510 (V 328).
Hobe da galdu eziez galduago.
"Il vaut mieux perdre que surperdre, ou perdre davantage"
.
O Pr 625.
Non fida, han gal.
Ib. 337.
Edo gal, edo irabatz, lehen kolpian doa gauza oro.
Tt Onsa 66.
Ez duzu deus hirriskatzen zeure burua bertze guzien azpian emateaz; baiñan hañitz galtzen duzu zeure burua batez gorago idukitzeaz.
Ch I 7, 3 (Mst galtze handi bat eginen düzü, Leon kalte handia).
Zerua galzeko beldurrak.
Mb IArg I 121.
Pekatuaz zerua galdu.
Cb Eg II 109.
Bataillak galtzen dütügü.
Xarlem 1058.
Asko galduko nuala nere faman aitortzen banuan nere bekatua.
AA III 533.
Zein zuk auzija irabazi, zein galdu, ardura ez deutseenak.
fB Ic II 168.
Jokian galdu zinukia zure diru guzia?
Arch Fab 239.
Ez hortako deusere balorean galtzen.
Hb Esk 131.
Uzta bethi bilduz, bethi galtzen hari dela lurra.
Dv Lab 165.
Samatsa, bere tokian, hiru hilabethez ontzen hari da [...]. Handik harat galduz dihoa.
Ib. 152.
Jokuan galdu.
Xe 257.
Guda galduko dutela.
Bv AsL 214.
Amar duro galdurik erosleak.
Sor Bar 84.
Lehen ez zen pilotaririk pagatzen [...] bazohazin berek jokhatzen zuten diruaren irabazteko edo galtzeko menturarat.
Zby RIEV
1908, 87.
Deusik galtzeko ez duenari.
Elsb Fram 132.
Hau [kanoiya] izan zen asko aldiz, batzuez eta bertzez, hartua eta gero galdua.
Ib. 119.
(s. XX)
Cambok eman ziozkan 173 boz; bertzeari 175. [...] Bere sor-herri Saran galtzeak baino anitzez min gehiago egin zion haren bihotzari, bere Cambo maitean ez nausitzeak.
HU Aurp 105.
Zer deritxozube? Galdu eingo yuat partidua, ala zer?
Kk Ab I 99.
Berriz e jokua galduko dezu.
EusJok 108.
Gaztien aldekuak beti geiaguan, galduz gelditu dira gero atzenian.
Ib. 120.
Jokatu ezkero batek galdu biar.
EusJok II 73.
Irabaztunak kontentu dira, galdu dutenak bajeza.
Tx B I 194.
Zenbat arpidedun [...] gutxienez bear ditugu, lenengo egunetik galdu gabe, ala oso gutxi galtzen, asteko?
Ldi IL 79.
Trukeaz galdu nai dauanik eztago.
Eguzk GizAuz 51.
Gizon bakotxak gizartean biziaz irabazi baño geiago galdu bear baleu, gizartean bizite ori zetarako leuke?
Ib. 112.
Ta jarritakoa? Galdutzat eman nai dek?
ABar Goi 71.
Oiloa irabazi ta kapona galdu.
(AN-larr-ulz)
"Echar una mala carta (al juego) y venir otra peor"
.
A EY III 69 (cf. tbn. NaEsZarr 75 (AN-araq), que explica: "erosketa edo trukada txarra egitean").
Azken arditeraino galdu zuen.
Zerb IxtS 60.
Zitunak eta ez zitunak zaldi jokun galdu zitun.
JAIraz Bizia 73.
Zenbat galtzen du [pixuan] piñuak botata igartzen denean?
Munita 73.
Handik laster galdu zuen [...] Halti eta Xilarren kontra.
Zerb Azk 115.
Elezioak galdu zetunaten.
Or QA 80.
Galtzen zunak amaiketakoa [...] ordaindu bear izaten zion irabazleari.
Etxde JJ 32.
Jator jokatu arren, Martin eta Juan galtzen dijoaz.
NEtx Antz 28.
Eztabaida galdu.
Zait Plat 151.
Ortxe dauka orain ondasun apur bat, ondo ordaindua leen, geroago galduaz salgei jarteko.
Erkiag BatB 171.
Galdu guziak ordaindu ditut.
Mattin 56.
Beiarekin tratuan ez nuke nai galdu.
Uzt Sas 236.
Abek diote galtzen ariko / gerala urtetik urtera.
Uzt Auspoa
10, 120.
Kaletar batekin [apustua egin zuan] Tolosako zezen-plazan; eta aldi ontan anaiak galdu zuan.
AZink 44.
Bat eta bost galdu partidue.
Gerrika 196.
Zer egin du Donostiak 70 urte hauetan, galdu ala irabazi?
MIH 131.
Ez du gutxi galdu zinemak bere heriotzarekin.
MEIG I 189.
3.
(
V-m-gip, G-nav; Lcc,
Añ,
H)
Ref.:
A; Iz Als; Etxba Eib.
Perderse, extraviarse (tbn. al leer, p.ej.).
"Errar, andar perdido, erradu, galduik ibili
"
Lcc.
"Perderse en el camino"
Añ.
"Se perdre, s'égarer. Oihanean galdua dabilla
"
H.
"
Galdu baño oba enaz (V-m), estoy casi perdido"
A.
"
Galduta ibili giñan luzero mendirik mendi
"
Etxba Eib.
Tr. De uso general salvo en textos suletinos.
Oren oroz bekhatutan nabilena galduia.
E 74.
Galdu zen eta eriden da.
Lç Lc 15, 24 (He, TB, Dv galdu zen, Oteiza, Or galdu zan; Brunet, Ol, Leon, IBk, IBe galdua).
Zegaiti zabilzen on ez deretxunorren atzean galdurik.
Lazarraga A, 1152v.
Sirena bere ainbeste dabil / besteok legez galdurik, / Doristeori on deretxala, / Silvero anzi jakinik.
Ib. A, 1145v.
Etzaiteztela aparta haren xidorretarik, / gal etzaitezten kontrako bidera zeharturik.
EZ
Eliç
178.
Bonifazio martira denbora batez ibili zen emazte eder, noble, aberats batekin galdua eta haragizko bekhatuan barrena sarthua.
Ax 221 (V 147).
Zure urrezko uleak nauko galdurik.
Gamiz 199.
Eta nola bada galtzen dira herejeak argi oni begira daudela?
Lar SAgust 11.
Galdurik ibilli naiz ni.
Cb Eg III 292.
Itzoro galdu ta trabukatuko litzake.
Cb EBO 59.
Koran mintzo da xeheki gauza ezdeusez, ergelkeria dario, galtzen da lerro hirrigarrietan.
Hb Egia 84s.
Harez ezeztatzea, osto baten adarretik galtzea bezala liteke munduko oihanean.
Ib. 40.
Galdua zabilarik, ez jakin norat itzul.
Laph 59.
Maitia, nun zira? / Nik etzütüt ikhusten, / ez berririk jakiten, / nurat galdü zira?
ChantP 6.
Beia agertu da baña / txal gaxua galdu.
Ud 103.
Elur-tartean galdu dan arkumetxoa.
Jaukol Biozk 98.
Orretaraxe bialtzen ziran gauzak orduan, eta etziran galtzen.
Kk Ab II 168.
Atxen artian galduta lez dagon baserri.
Ib. 125.
Oihan beltz handian galdu ziren.
Barb Leg 69.
Gerta baledi ere eskutik galtzea [eraztuna], / biotzen lokarria estugo daukea.
Or Eus 374.
Arantzazura zetorren erromesen bat bidean galtzen bazan.
SMitx Aranz 47.
Maisuak "zaude geldi, utzatzu ori eskutik" esaten bazion, galdurik gelditzen zan.
Or QA 141.
Manestarren ametsetan galtzen baitzan.
"Per manichaeas fallacias aberrabat"
.
Or Aitork 122.
Panpetako zabalera onetan ur-tanta bat itxas-erdian baño galduago nintzan.
NEtx Antz 107.
Iñon be galdu barik eldu zirean euren basetxe maiteraiño.
Bilbao IpuiB 215.
Juana [...] bat-batetan Ameriketako oitura lasaietan galdua arkitu zan.
NEtx LBB 30.
Lano pean bezala galduak gabiltza.
Xa Odol 179.
Bueno, galduta nabil nere zapo eta igelekin. Oraindik ez det San Joan sua bukatu.
BBarand 51.
Saioetan teoriak, eta teoria zuzenak, behar du izan gidari, sasi tartean galduko ez bagara.
MIH 350.
(Con suf. de comparación).
Hala bada bekhatorea ere, gero eta gero galtzenago, errebelatzenago eta bere aztura gaixtoetan barrena sartzenago da.
Ax 78 (V 52).
Geroz eta galtzenago / hamalaudun nintzanetik, / ez dut eduki Jainkorik.
Azurm HitzB 53.
(Con inesivo).
"Se perdre, être abîmé dans ses pensées. Bere gogoetetan galtzea" H.
Bere baitharik atheraia, Jainkoa baithan galdua.
Laph 192.
Othoitzean zagon eta galdua bezala Jainkozko gauzetan.
Jnn SBi 143.
Isilik geratzen zelarik, gogoetan galdurik.
Mde Pr 181.
Soa uretan galdurik zegoen hortan.
Ib. 141.
Susmo txarretan galdua.
NEtx Antz 89.
Bera aphailatzen da bulegoan, alegia paperetan galdua.
Larz Senper 62.
Bere gogaketan ega-egaka ametsetan galdua.
Berron Kijote 139.
Zenbat ere bat bere buruaren apainzan sartuago, Jangoikoaren amorean anbat galduagoa.
"
Tanto magis a supremo amore disjungimur"
.
Mb IArg I 74.
(Intrans. bipersonal).
Tr. Aunque lo hallamos ya en Leiçarraga y Lazarraga, no se encuentra con cierta regularidad y frecuencia hasta principios del s. XIX, en autores meridionales, entre los que se hace relativamente frec. en los ss. XIX y XX; cf. supra (1) ejs. con aux. trans. bipersonal.
Gauza delikatu eta exzellent guziak galdu izan zaizkin.
Lç Apoc 18, 14 (Dv galdu zaizkin, Ip galdü zaitzak, Ur (G) galdu zazkik, Ol galdu dun).
Libertadea gal ekidan.
Lazarraga B16, 1201r.
Bere laguna galdu jakinda.
Ib. A16, 1184v.
Aristotelesen liburuak [...] zeren galdu baitzitzaizten, berriz berriro bere hitzkuntzara itzuli eta ganbiarazi zituzten.
ES 402.
Konfesore izan dirian batzubei galdu jakee buruba.
Mg CO 180 (v. tbn. 33).
Birtute au txit minberaa da, eta erraz galtzen zaio bere distiadura ederra.
AA II 135.
Akordetan nas, diñuee, orduko gauzaakaz, ez jatan galdu errazoia.
JJMg BasEsc 207.
Izanik entzute andikua ta estimauba, galdu jakon entzute ona.
fB Ic III 266.
Bidean galdu zitzaion / aizkoratika kirtena.
It Fab 143.
Marijak daukan arduria galdu ez dakijon bere serbitzaririk.
Ur MarIl 17.
Eun ardi dituen bati, bat galtzen bazaio.
Lard 410.
Osasuna galtzen bazat.
Arr May 22.
Orduan beingoan begietatik galdu zitzaion.
Ib. 58.
Or ez zaizu ezer ere galdu!
Apaol 85.
Bildurrez begia galduko ete jakan.
Echta Jos 49.
Batari txapela galdu zitzaion, besteari gonea urratu.
Ag G 73.
Ez, ez zitzaien Zabaletakoai Malentxoganako maitetasuna galtzen.
Ib. 135.
Txakur bat galdu zaigu, ixena du Xaxpi.
Tx B II 125.
Ez zinen ta jada nuen / ezautzen zure bihotza [ilobaño,]: / hain zitzaitan usu galtzen / zuri amesten otoitza
.
Iratz 186.
Askotan gauza bat bizi daukagu oroimenean, baiñan gauza izena galdu zaigu, izketan ari geran izkuntza artan.
Or QA 136.
Iri galdu al zaik?
Etxde JJ 6.
Denboraz, [oroipenak] indarra galdu, urrutiratu ta galdu egiten zaizkigu.
Anab Aprika 104.
Duro bat galdu jatak.
SM Zirik 54.
Azkeneko orduan zentzua galdu zitzaion.
Salav 20.
Bost seme-alaba, bata bestearen ondoren galdu egin zitzaizkion.
NEtx LBB 17.
Onekiñ ez da giro / gaurko egunian, / berai buruko illeak / galdu zaizkonian.
Gorrotxategi (
in
Mattin 146
).
Ez giñaden gu nekatzen ere / osasuna gendunian; / ezertarako ez gera berriz / ura galdu zaigunian.
Uzt Sas 137.
Hazparne galtzen ari zaukula hor mintzo dira eroak.
Xa Odol 161.
Bildu bezenbat galtzen baitzaio urteak iragaitean.
Ib. 320.
Sinismena asko galdu zaigu bolara ontan.
BAyerbe 179.
Galdu zitzaigun papera berriz hatzematen dugunean.
MIH 106.
v. tbn. Astar II 186. AB AmaE 306. Ir YKBiz 299. Zait Sof 93. Basarri 155. Berron Kijote 203.
(Part. en función de adj. y sust.).
Perdido, descarriado.
"Oveja perdida, ardi galdua
"
Añ.
"Perdido. Gure ardi galdua amen dator betiko moduan
"
Etxba Eib.
Eriden dut neure ardi galdua.
Lç Lc 15, 6 (Ol, Or ardi galdua; He ene ardi galdu nuena, Dv ene ardi galdu zena, TB galdua zen, Ker galdu yatan, IBk galdu zitzaidan, IBe galdutako).
Zein gizonek zuetarik ehun ardi dituela, eztitu etzitzen lauregoei eta hemeretziak desertuan eta ezta ioaiten galduaren ondoan [...]?
Lç Lc 15, 4 (Ol, Ker, IBe galduaren; He galdu den haren, TB galdua denaren, Dv galdu denaren, IBk galdutakoaren).
Ethorri zarela mundura galduen edireitera, errebelatuen bilhatzera.
Mat 230.
Gizonaren Semea etorri da galdua billatzera eta salbatzera.
Lard 420.
Ontzi galduko mariñela ziruriyan gizajoak.
Urruz Urz 30.
Gau illuneko ibiltari galdua argi bakarrera joan oi dan itxuretan.
Ag G 321.
Ez ahal da guti unhatua, behi galdu demuntre haren ondotik!
Barb Sup 76.
Uretan galduen nigar illuna.
Or Mi 130.
Nik ere alde egin nenunan eta ez gurasoen etxera, txori galdu onek.
Or QA 44.
Bala galduren batek jota, or geratu uan mikelete bat.
Ataño
TxanKan
34.
Denbora askoan ardi galduak bezela ibili giñan, al zan bezela.
Albeniz 33.
Aitzina yuan ziren bere bide galduan.
Elsb Fram 108.
Ona Aizkorriko maldan / zure Andra Mari! / Pauso galdu oreik / onatu ta ikusi.
SMitx Aranz 56.
Orbel galdu batek arpegian jo zuan.
NEtx LBB 16.
Olatu galdu batek bota zun legorrera.
Ib. 270.
Europatik aize galdu baten burrundan Ameriketara etorri giñanean.
Ib. 74.
Nondik datorren eta zertarako den ez dakienak daraman huskeriazko ibilera galdua.
MIH 36.
--Hemeretzia! ihardetsi Etxebarnek begiak galduak, nehori behatu gabe.
JEtchep 102.
Begiak lengo malkoak legortuta, begirasun galdu batek illuntzen zizkion.
NEtx LBB 52.
(Part. en función de adj.).
Perdido, recóndito.
Larrebide galduetan oi dabiltzan ardi erratuak.
Izt C 226.
Hil usteldua etxe galdu batean.
Hb Egia 27.
Orarretik / Bardotzeraino / bada oraino / bazter galdurik.
Ox 119 (tbn. bazter galdu en Etxde JJ 65).
Mendi galdu baten, piztijak eurak be bixi ixateko destaña egingo leuskijoen zokondo baten aurkittu dogu.
Otx 116.
Belaguako borda galdu bateraiño igoa.
Etxde JJ 41.
Amazazpi urte etxerik gabe bide galduetan eskean!
NEtx Antz 95.
Hain maite zituen herriko xoko galduetaraino.
JEtchep 24.
Baso galduen erdian.
Gand Elorri 38.
Obe lizake olako oriek izaro galdu batera baztarrerazi litezen.
Or (
in
Gazt MusIx 46
).
Pasarte galdu batean.
MEIG VII 116.
4.
(
Urt,
Lar,
VP
,
H)
Perder(se), conducir (o ir) a la ruina, a la perdición; destruir; perder(se), corromper(se), volver(se) malo; perjudicar; (en sentido religioso) condenar(se) (acompañado frecuentemente de betiko(tz) o sekulakotz); (ref. a barcos, etc.) naufragar, ir a pique. "En adelante se llamara galindi gazte on, que quiere decir perdístete joven bueno" TAV 3.3.1 (etimología del apellido Galíndez en IC). "Abolescere, [...] osoki galtzea" Urt I 34s. "(De) remate, a remate, galdua guziz" Lar. "Asolar, destruir, echándolo por el suelo o de otra suerte, lurreratu, desegin, galdu" Ib. (v. tbn. Añ). "Desgraciarse, malograrse", "barar, perderse el navío, dar en la costa, [...] galdu" Ib. "Estragar", "a pique, irse la nao" Lar y Añ. "Infamar, [...] besteren fama galdu" Ib. "Lagunak galdu dute, le han pervertido los compañeros" VP 56v. "Desolar", "derrotar al enemigo" Añ. "Naufragar, [...] ontzia galdu" Ib. "10. se perdre, aller à sa perte (EZ). 11. se perdre, se damner, id. bethikotzat galtzea, se périr pour toujours. [...] 13. se perdre, se corrompre, au moral, id. à l'act. perdre, corrompre. Lagun gaixtoekin galdu da. [...] 17. se perdre, faire naufrage. Untzia galtzera doha" H. "Nor galtzen da? Erramuko ortzilarean barutzen eztena (AN-araq). [...] Euskalzaleak gogoz artuko dute berri au: an, Arakilen, erriak kondenatu-ren ordez galdu esaten duela" A EY I 119. "Alkar galdu, perderse el uno al otro. Uretara jausi ziranian, alkar-galdu eben" Etxba Eib. "Gazterik galdu zan a mutilla" Ib. "Alkar galdu, perjudicar el uno al otro. Hasarre papeladak eitten badittue be eren artian, eztabe alkar galduko" Elexp Berg. AxN explica bilhakatzera (190) por galtzera.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Sardina que gato lleva, galduda ba.
(Refrán del Marqués de Santillana).
TAV
3.3.1.
Gal didila [Un]zueta ta Bergara.
Mondr (B), 1.
Ene etsaiak galdu ustian ene hona egin dik.
E 239.
Galdu gara, gizonak elkar iltzen dute.
(Larraun, 1554).
ReinEusk
49.
Gu ez galdu baina salbatu nahi gaituenari.
Lç
Ins
C, 4v (v. tbn. Adv ** 2r).
Eta ethor zedin dilubioa, eta gal zitzan guziak.
Lç Lc 17, 27 (IBk, IBe galdu; He suntsiarazi, TB galarazi, Dv, Leon xahutu
).
Dakuskezun gauzagaiti ez begiok espilurean kendu, zegaiti bertati galduko zara.
Lazarraga A, 1153v.
Ala galdu zan / lekuau desastradurik.
Ib. A28, 1202v.
Zarrari axea egiok aldatu ta daik galdu.
RS 178.
Señaleak handi ziren Faraon galtzekoak.
EZ Man I 77.
Alferkeriak galdu zituen.
Ax 381 (V 250).
Ai gure urrikalkizunak, galdu gara, egin du gureak.
Ib. 192 (V 130).
Neurk neure burua galdu dut.
Ib. 595 (V 383).
Iokoak, emaztek et'arno onak, dostatzez, galtzen tuzte gizonak.
O Pr 525.
Goseak bano gehiago galtzen ditu aseak.
Ib. 615.
Gal didila mairua.
BBizk 9.
Gezurrak erraten zarozkidaten ni galdu nahiz.
Gç 45.
Ütziren dütiala ez ogiz eta hurez, bena bai bere hitz saintiaren gosian eta egarriaz galzera.
Bp I 18.
Bertze batzuk goardia eskasez galdu dire bere debozionean.
"
Seipsos destruxerunt"
.
Ch III 7, 2 (SP galdu dute bere burua, Echve 192 beren burubak galdu, Ip debozione soberak galdü dütü, Leon galdu ditu; Mst debozione soberak gal erazi
).
Galdu ta galerazi dituzun guziak.
Mb IArg I 145.
Entzuten badute galdu dela untzi bat.
Lg II 239.
Besoak hedatzen diotzate galtzerat dohazinei.
Brtc 245.
Demonioa garaitu ta aren esku ta egin-al guziak galduko zituan Munduaren zuzentzalle ta salbatzallea.
Ub 9.
Noizbait salbatu ustean galtzea sekulakotz.
Ib. 112.
Zerren onelango okasinuetan geijenak galduten dirian.
Mg CO 135.
Era ederra Otso nere etsai tontotzarra galtzeko.
VMg 82.
Betiko galdu edo kondenatu etzaitezten.
Gco I 429.
Jauna, gorde nazazu, galdua naiz bestela.
AA III 328.
Egundaino saindu guziek salbatu ahal izan duten baino arima gehiago galdu du exenplu gaxtoak.
Dh 229.
Alkarri pekatu eraginda, alkar betiko galdu dozulako.
fB Ic I 328.
Octaviano sarri aurkitu zala galdu aginian bere exerzitu gustijakaz.
Astar II VI.
Galduten dirianen pillo andia.
Añ
EL2
62 (
EL1 55 kondenetan
).
Debruaren enganioak galdu eta koronpitu duena.
JesBih 459.
Desertüko ihizik badabiltza gordez / gizonen arrakontrik gal ditzan beldürrez.
Etch 108.
Berar zakar itsaskin kaltarkitsu guztiak arras galdu, eta ale garbi garbi txaua etxeratzen dutelako.
Izt C 28.
Lanyer handienetarik / uruski dena atheratzen, / maiz afera txar batetik / eziñ yalgiz da galtzen.
Gy 301.
Ixilik egonak nehor eztu galdu.
Ib. 257.
Faraonen israeltarrak galdu-naia biziena zan egunetan.
Lard 64.
Eba sagar ederra ikusiak galdu zuen.
Ib. 45.
Ezpatalaria ezpatak galtzen du.
Hb Egia 83.
Ona errez galtzen da / gaixtuen artian.
Ud 157.
Etzakitelakotz zer asma Jesusen galtzeko.
Jnn SBi 26.
Txalupa ta gizon guztiak galdu zirean.
Echta Jos 91.
Zorigaitz bere baithan handitzera uzten duenari! Galdua da.
JE Bur 109.
Ardoak gaitu galdu.
JanEd II 34.
Argintzan bizi biar badezu / galduko zaitu gosiak.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 154
).
Su ta sufre-erauntsia erori zan zerutik ta guziak galdu zituen.
Ir YKBiz 339.
Azariak sei axuri / galdu ditu bart bordan.
Or Eus 175.
Jauna, galtzerat goazi: salba gaitzatzu!
Zerb IxtS 85.
Erritik landa il diranak, itorik edo bestela galdurik.
Or QA 113.
Zer pentsatzen duzu?. Amerika gazteen galtzeko ala ontzeko dela?
Larz Iru 146.
Fubolean jokatzeak, eztu pelota jokoa galdu.
NEtx LBB 293.
[Emazte] hoitarikan bat aski omen da / zazpi gizonen galtzeko.
Mattin 39.
Amorratuta asiak gaude / batak bestia galtzera.
Uzt Sas 216.
(Part. en función de adj.).
Arria urtigi ta eskua ostu, ax gizon galdu.
RS 405.
"Pecador de mi, [...] ene galdua
"
Añ.
Elas, amoria, ene galduia!
E 197.
Ah, nere Jangoiko maitea! ta zuzenzen ezpanazu, nere galdua!
Mb IArg I 143.
(Con -tik
).
Halatan presuna ezkondua berea utzirik, bertzerenera lehiatzen da, alda nahitzen da eta handik galtzen da.
'Esto le pierde'
.
Ax 360 (V 238).
Gizona maiz galtzen da bere begietarik.
Gy 163.
Ez da nehor behinere haren ahotik galdu.
HU Aurp 108.
Mihitik ala galtzen gorpuz ta gogoa.
Or BM 122.
Condenar.
Cf. supra A EY I 119.
Eriotzera galdu ninduten.
"Me condenaron a muerte"
.
Or Eus 122.
Iltzera galduko dute erru gabeko Jauna.
Or Poem 546.
Eriotzara galdua dala.
Or Aitork 300.
Emakume, iñok be ez zaitu galdu? Iñok be ez, Jauna. Neuk be ez zaitut galduko; ez egin pekaturik barriro.
Ker EMeza 157 (ap. DRA).
(A Apend) .
(Part. en función de adj. y sust.).
Condenado (al infierno), réprobo.
Arima galdien penak eta suplizio eternalak.
Tt Onsa 34.
Ifernua, o ifernua, galduen suzko etxea.
Gç 163.
Galdu madarikatuak.
Añ
EL2
57 (
EL1 50 madarikatuak
).
Hunelakoa da dohatsuen zortea. Bainan nolakoa izanen da galdu dohakabeena?
Dv LEd 191.
Galduak pena eramango du, / justuarentzat fortuna.
Xe 382.
Galduen gorputzak [birpiztu ondoan] autatuen gorputzen bereixgarririk ez dute izango.
Inza Azalp 111.
Gastar(se), consumir(se).
"Perdre, gâter, détériorer. Aizkora hunek ahoa osoki galdua du
"
H.
Orai Iainkoak emaiten derauzkitzun bizitzea, osasuna, indarra, antzea eta onhasunak nahi ditutzu Iainkoaren beraren kontra zabiltzala higatu eta galdu.
Ax 66 (V 43).
Agertzen hasten den bezain fite, kandela bezala galzen hasten baita.
Gç 30.
Zeruko ondasun ugari, inos bere galdu eta gitxitu baga iraungo ditubeezanak.
Astar II 164.
v. tbn. Mercy 40.
(Acompañado de -tik
).
Degenerar.
Sugeak Eba amarruz atzi zun bezala, aien zentzuak ere galdu ditezen gure senarraren garbitasunetik.
"Eorum sensus corrumpantur a castitate quae est in sponso nostro"
.
Or Aitork 389.
(
Dv,
A).
Matar; morir.
"
Galtzea, el limpiar, en su acepción vulgar de 'matar, destrozar'"
A.
Sar balitza iustiziak hamar gizon garzelean barrena urkhabera kondenaturik, eta handik athera balitza galtzera [...].
'Para ser ejecutado'
.
Ax 59 (V 38).
Nork pensatu zukeien Susana gaixtotzat kondenaturik, plazara galtzeko atheraz gero, hanbat ohorerekin etxerat bihurtuko zela [...]?
Ib. 131 (V 86).
Biatzetati bururaginoko gatx triste batek artuta, galdu zan.
fB Ic II 163.
Zenbat izan ziran etsai galduak eta uri artuak.
Lard 117.
Anaiak alkar galdu gurarik / gogor ebiltzen aldian.
GMant Goi 75.
Izkilluz edo arrika galdu oi zuten [eiza]
.
JMB ELG 41.
Ez zuan bere bururik galduko, ez, bere xinixmenak ezurretaraño sartuk zeuzkalako.
JAIraz Bizia 108.
Ai ene! Aita galdu bear yaku! Zoiaz arin mediku bila!
Erkiag Arran 73.
"(V-ger), matar culebras, sapos"
A.
"Ez astoazaz, ez erleazaz eta ez beiezaz akabatu diranik ez da esan bear; galdu egin dirala baño"
JMB LEItz
97.
"Mamu ta piztien eriotzea aitatueran galdu nai amaitu-ren ordez il esanezkero, miiñaz iru kurtze egin bear dira (V-ger-m, AN-5vill, BN-baig)"
A EY I 221.
"Morirse las abejas y el ganado, en Ataun"
Garate Cont,
RIEV 1935, 350.
"
Galdu sabeleko aurra, malparir"
VP
36r.
"Abortar, [...] (G, AN) aurra galdu
"
Añ.
"
Ume galtzea (AN-gip), [...] haur galtze (G-azp, AN-gip, BN-arb, S)"
Gte Erd 2 (s.v. abortatzera).
Aurtxi txiki bekatua estaldutzeagatik bateo gabe ta amaren sabelean galduak.
Mg CC 141.
Onek seina egin dabela, arek galdu dabela.
Astar II 191.
Ea sabeleko seiña galduteko aleginik egin [...] izan dozunez.
Añ
EL2
143 (
EL1 134 galdu bozu
).
(Lar, Añ, Dv, H)
(Part. en función de adj.). (Ref. gralmte. a personas) perdido, libertino, de mal vivir; (ref. gralmte. a estados de ánimo o similares) loco, insensato; (ref. a cosas) malo, corrupto. Parece que se emplea a veces para intensificar un calificativo ('rematado, de remate'). "Mozcorra, neska limuria, galdua" Lar. "Rematado, hombre perdido, guztiz galdua" Añ. "Perdulario, [...] gizon galdua" Ib. "Meretriz, ramera, andra galdua" Ib. "Gizon galdua, homme perdu, corrompu" Dv. "Un perdu, un vaurien, un mauvais sujet. Galdu bat da, c'est un mauvais sujet, un perdu" H. Cf. Deen I 513: "Galdu, [...] loco, insensato". Cf. emagaldu, gizagaldu.
Tr. De uso general.
Uri galduan hauzia eskuan.
"En la villa ruin"
.
RS
148.
Zenbait alfer eta iende galdu.
Ax 31 (V 18).
Zeren hain da gauza galdua eta galgarria alferkeria.
Ib. 34 (V 20).
Gu miserabliak, gu galdiak, gu erhoak.
Tt Onsa 113.
Erraten darotzuet, eta hala izanen da, publikanoak eta emaste galduak aitzinduko zaitzkitzuela Jainkoaren Erresumarat.
He Mt 21, 31 (SalabBN emazte galdu, Ur emakume galdu, Echn mazteki galdu; Lç paillarda, Ol, Leon, Or, Ker, IBk emagaldu
).
Munduko galdu eroekin ongi etorri naizik.
Mb IArg I 164.
Ai anima galdu, au irakurten edo enzuten dezuna!
Cb Eg II 148.
Lan zikin desonestuen kutizia ta nai galdua.
Ub 180.
Ziren bezalako ez deus miserable galdia.
AstLas 33.
Mundu galdu au utzirik Erlijioko bizimoduari jarraitzea.
AA II 144.
Lagun galdu bati.
Dh 127.
Hire sentsu galduek zoraturik.
Ib. 152.
Gustijok gatozalako sustrai galdu atatik.
JJMg BasEsc 33.
Guzurra esateko ekandu galduba.
fB Ic II 181.
[Gizonak] urteten badabe galdu, gexto eta okerrak.
Astar II 98.
Ezin uste leiteke gizon edo emakume batek benetan nai leuzkijola bere burubari onelako zori galdurik; baña dakuzku asko eta asko ibaira bota diriala.
Ib. 119.
Burduntzira, zital galdua.
Zav Fab,
RIEV 1909, 35.
Yauna, ken niganik, bekatari galdu bat nas eta.
Añ
EL2
170s (
EL1 156 bekatari andi
).
Ene bizi galdu eta izigarriaren gatik.
MarIl 72.
Etxekoandreari Joseganako amorio galdua sartu zitzaion.
Lard 51.
Solas galduek etzetzaketen gorriraz.
Hb Egia 70.
Nahiz girixtino hiria, hiri galdu bat zen Goa.
Laph 200.
Bere bizimodu galdu galgarria utzi.
Arr May 53.
Nehon diren gazte galdu, gizon hordi, deus onik ez diren batzu.
HU Zez 181.
[Zergabiltzaleai] oso begi txarrez begiratzen zieten Yuduak, yende galdutzat zeuzkaten.
Ir YKBiz VIII.
Ixillik egon adi, arro galdu ori!
Bilbao IpuiB 186.
(gral.; Lar, VP, Añ, Dv, H),
galtu (R)
Ref.:
A; Iz R 290; Etxba Eib; Gte Erd 218; ZestErret.
Perder(se), pudrir(se), corromper(se), estropear(se), echar(se) a perder, arruinar(se). "Ajar así [maltratar, manoseando, especialmente las flores], [...] atzatuaz galdu" Lar (v. tbn. Añ). "Asolearse, [...] eguzki beroegiz jo, galdu" Ib. "Carroñar", "enviciarse, dañarse" Ib. "Apolillarse, [...] sitsaz, zerrenaz galtzea" Ib. "Alunado, illargiak joa, galdua" Ib. "Kanpoak galdu, asolar los campos" VP 14v. "Corromper, galdu, usteldu" Añ. "Apolillarse, [...] (V) zedenak galdu, (G) zerrenak" Ib. "Perdre, se perdre, corrompre" Dv. "Se perdre, se gâter, se corrompre, se pourrir. Haragi, sagar, edari, ur galdua" H. "Corromperse alimentos y bebidas" A. "Éznia galtu tzu, se ha perdido la leche" Iz R 290. "Aurten garixak galdu dira edurrik ez zalako izan neguan" Etxba Eib. "[Moztu arbolak] galdu ez daitezen (AN-gip)" Gte Erd 218.
Galdua zure arpeiko narrua.
(1516).
TAV
3.3.1, 2.
Eztute ezarten mahatsarno berria zahagi zarretan: ezpere lehertzen dirade zahagiak, eta mahatsarnoa isurten, eta zahagiak galtzen.
Lç Mt 9, 17 (He, SalabBN, HeH, Dv, Ip, Ur, Echn, Leon, IBk, IBe galdu, Ol, Or galdu egiten; TB funditu).
Trabaila zaitezte ez bianda galtzen denagatik, baina bizitze eternalekotzat irauten duenagatik.
Lç Io 6, 27 (He, Dv, IBe galtzen den, TB galtzen hari den; Leon galkor, IBk hondatzen).
Estomagoau galdu leiket / bianda probatzakeak.
Lazarraga A24, 1196v.
Eskeak jolasa galdu.
RS 122.
Ez iateak galtzen baititu hortz-aginak.
Ax 50 (V 32).
Solhas gaixtoek galtzen dituzte aztura onak.
(1 Cor 15)
"Corrumpunt"
.
Ib. 396 (V 258).
Amoren kontentuak / eztaude irauten, / kanpoan lorak legez / dira galzaiten.
Mic TAV
3.1.27.
Jirosleiak, uda beroan, / ur-peituz lehenik ximaltzen / baitir'eta net gero galtzen.
O Po 51s.
Urak eznea galtzen du.
O Pr 455.
Zeren bere tresora eta bozkarioa eman baitu zeruan deusik galtzen ezten lekhuan.
Ch III 54, 9 (SP, Mst, Echve 362, Ip, Pi, Leon galtzen; Ol aitzen).
[Lenbiziko argiaren] erraiño eder irazekiak etziran emendatu iñoiz, ez galdu, ez likistu ere odeiez.
Lar SAgust 6.
Salduten dirianian [...] ontzat, galdu edo kaltetubak dagozan gauzak.
Mg CO 148 (CC 106 galduak).
Geiena erne ere gabe galtzen dala.
AA III 468.
Zeinbat ezkontza galduten ditubee miin gaistuak [...]?
fB Ic II 212.
Ez da galdu, ez illundu San Pedroren pediak Eleisiari emon eutsan edertasuna.
fB Ic III 309.
Baña etzaio zartzen utzi bear [olioari], laster galtzen dalako.
It Dial 104 (Ur galduten, Dv, Ip galtzen).
Bildu itzatzute [ondasunak] zeruan, non ez erdoiak jaten dituen, ez sitsak galdu.
Lard 383.
Onborren kopaduran gelditzen den ura pozoina da aziendentzat; barnea galtzen diote.
Dv Lab 376.
Batzuei bertzeen odol galdua zainetarat sartuz.
HU Aurp 76.
Zuk emaguzu hilkor gaudeno, gal ez diteken ogia.
Ox 76.
Naigabez beterik egoten zan, baratzeko lorak galduko yakozalakuan.
Altuna 64.
Euskalerriak burua yasotze'aal ote zuan oraindik? Ez al zegoan guzia ustel, guzia galdua?
Ldi IL 134.
Iristen dituan kimu edo altsume berri guziak galduko dizkio [auntzak zugatzari]
.
Munita 131.
Giarrak, geldi egonaz, galdu egiten dira.
Vill Jaink 140.
Trumoi ikaragarri baten ondoren, elur-maluta asi zan bideak galtzen.
NEtx LBB 65.
Negu gogorra bada / arbi danak galdu, / orma beltzak jo eta / ziaro usteldu.
Uzt Sas 85.
v. tbn. Mong 590. Gç 152. Añ LoraS 108. Izt C 190. Sor Bar 100. Itz Azald 192. JE Bur 86. Enb 168. Lab EEguna 68. JAIraz Bizia 42. And AUzta 98.
(Precedido de instr.).
"Encancerarse, [...] minbiziaz joa, galdua
"
Lar.
Batzu daude gorputzez, osasunaz eta mienbroez galdurik.
SP Phil 40.
Zure odolez salba zazu mundu bekhatuz galdua.
Gç 117.
Akordura zenean arkitu zuen bere burua golpez galdua.
Mb IArg I 329.
Lepra zikiñez galdurik arkitzen zen gizon bat.
Ib. 185.
Emakume bizio arzaz galdurik zegoen bat.
Cb Eg II 134.
Azotez galdu ezkero / geure Yesus laztana, kondenau dau Pilatosek / krutze baten iltzera.
Añ
EL2
188 (
EL1 180 zatitu
).
Euskalerria gorrotoz zebillen oso galdua; anai-arteko burrukaz odoletan kutsatua.
NEtx Antz 71.
Medall hau ukitu horduko gaitzik bage ta osasun osoan [...] esku, beso edo oiñ ezin galduagoekin arkitzen ziranak.
Mb IArg II 310.
40 urte bederen, medikuek bularrak galdutzat etsitu zutela.
HU Zez 162.
Pareta hari joka / besoa da galtzen; / bixta eta indarrak / guti han largatzen.
Zby RIEV
1908, 92.
Airetik zafratuaren ariaz, ez duia besoa arrunt galdua, ez baitezake gehiago goiti?
JE Bur 30.
(Con -t(ar)ik
).
"
Oñetatik galdua, estropeado"
VP
72r (Requejo traduce "pedibus debilitatus").
Emaztetto bat bulharretarik galdua, hiltzerat zohan.
Laph 156.
Orduan zangoetarik galdua zenak eginen du jauzi oreñak bezala.
Jnn SBi 4.
Gorritira bidean / otea latz dago... / oiñak galdu ezkero / gizonik ez dago.
"Una vez que uno falla de los pies"
.
Or Eus 38.
(Part. en función de adj.).
Perdido, podrido; ajado, deteriorado.
Ale ona edo ale galdua.
Mb IArg I 205.
Klabelin luzaro eskuan erabilliz galdu baten gisan.
Ib. 164.
Gauza txatar ta erdi galdubak ontzat saldubaz.
Mg CO 71.
Maiz gaitza da hainitz hedatua, / guziek dutelakotz edan ur galdua.
Hb Esk 232.
Tresna zar, arrañ galdu ta erretillu zati guztiak.
Ag Kr 37.
Arbitxo bat, txikarra, luxanga ta galdua, lapikorako balio ezta ara yaurti edo ebena.
"Ruinoso"
.
Or Tormes 27.
Baratz-erdian dut arki / amona: alderoka dator, / begi galduak nora-nai...
"Divagan sus ojos nublados"
.
Ldi BB 148.
Bata bereala ill zan, eta bestea geratu zan burutik galdua.
AA I 532.
(
G-azp, S; Lar,
Añ,
H)
Ref.:
A;
ZestErret
.
Perderse (de vista), desaparecer, desvanecerse, borrarse, olvidar(se).
"(Perderse de) vista, begiz, begietatik galtzea
"
Lar, Añ.
"Desaparecer"
Añ.
"5. perdre la trace de quelque chose, perdre de vue... Hatzak..., begietarik galtzea. [...] 14. se perdre, disparaître. Ohitura onak eztira galtzera utzi behar
"
H.
"Disiparse el humo"
A.
"Desagertu"
ZestErret
.
Hire izenaren memorioa lurretik khen eta gal dadin.
Lç
Ins
A, 7r.
Ondo uste dot galdu zala / itsasoaren ondarretan.
Lazarraga A25, 1197r.
Bere herria eta herriko lurrak bistatik galduz gero.
Ax 107 (V 71).
Zeñü danga airian eranzünik galzen direnek, mündüko bizitzia [...] ürüpen bat dela erakusten die.
Bp I 145.
Espainiako lekhu gehienetan galdu eta iraungi izan zen lehenagoko hitzkuntza.
ES 401.
Hitz airean galtzen direnak.
Ch III 46, 1.
Tximenitik atera ta laster galtzen den kea.
Mb IArg I 62.
Agertu zitzaien berriz ere [...] begitarik galdu zuten izar hura bera.
Lg II 114.
Mesede oen oroipena galdu etzediñ.
AA I 428.
Ikusi zuten airian zijuala txit goi, begiz galtzeraño.
Bv AsL 169.
Egiazko fedia ez zela jagoiti galdüren Españatik.
Ip Hil 3.
Asko tokitan galdua da edo galtzen ari usaia hori.
HU Zez 12.
Bi ontzi oriek emendik atera ta gure begietatik galdu arteraiño.
Lh Yol 27.
Urrutira, zabaldia itsasoan galtzen, eta itsasoa zeruan galtzen.
Or Mi 61.
Harrokarte batean gorde zuen, Jean Sougarret bere adixkideari sekretua fidatu... eta laster harriburua handik galdu!
Zerb Azk 22.
Uhaitzean sartzen eta galtzen den erreka.
Ib. 47.
Gogotik oso galdu baledi, aipaturik ere ez dugu oroitzen.
"Aboleatur ex animo"
.
Or Aitork 267.
"Aida idi"-ka galdu da bere abotsa.
Txill Let 54.
Odol-aztarnak emen galtzen dituk.
NEtx Antz 140.
Aloñaren maldan du beste ezkuta-lekua. Gaizto-zuloko aitz-aoan barrena galtzen da orrelakoetan.
Ib. 11.
Kanta zarrak galdu ez ditezen / lengo oitura piztera.
NEtx LBB 368.
Bildu ditu hamaika gai, bere arreta izan ezik, aztarrenik gabe galduko zirenak.
MIH 237.
Euskara galdu dutenak.
MEIG VIII 100.
Maiz aski galdu dela -e hitz elkartuen gibel-aldean.
MEIG VII 98.
Esaera hori ederki hedatua zegoen noizpait eta agian ez da oraindik arras galdua.
MEIG I 223.
v. tbn. Laph 46. CatS 113. AB AmaE 120. Jnn SBi 13. Laux AB 23. Munita 39. Mde Pr 232. Arti Ipuin 27. Gand Elorri 99.
(Con suf. de comparación).
Euskera [...] gero ta galtzenago dogun egunotan.
Erkiag Arran 5.
(Part. en función de adj.).
Olvidado.
Abuztua atsegin ez zitzaigulako, antzinako hitz galdu bat "ederturik" [...] dagonila sortu genduen.
MIH 72.
(
V-gip ap. Elexp Berg; Lar, Añ).
Desmejorar, empeorar de aspecto, de salud.
"(Este enfermo está muy) postrado, galdua, indarkaiztua dago txit
"
Lar.
"Decaer, [...] galdu. Mucho ha decaído, asko galdu da
"
Añ.
"Aperreado, nekatua, arikatua, galdurik dabilena
"
Ib.
"(Adj.) desmejorado. Zuen ama, gaixua pasau zebanetik oso galdua dago
"
Elexp Berg.
AxN explica iragana 'consumido' (593) por galdua; hildumatuak (543) por galduak.
Bata oraindo adin onean tzan: / bestea ia / galtzen asia.
Zav Fab,
RIEV 1907, 539.
Leizearen sotar-gañean zetzan persona, bizia zirudien bat guziz aitu eta galdua ikusi zuen.
Arr GB 101s.
Zaurien zauriz galdu galduta / Amatxo zuaz iltera.
AB AmaE 3.
--Oso galduba dago gizon ori. --Ala dago, bai. Erariyak, jauna, erariyak.
Sor Bar 53.
Mikaelak ere ez du ezer galdu. Au bai dagoala neskatxa.
Apaol 33.
Azkenekotz osoki galdua eta funditua zela. Burregoek uste izatu zuten ere behin hila zutela.
Jnn SBi 176.
Gurasoak lurperatu zituztenetik, Martiñ egunetik egunera galtzen asi zan.
NEtx LBB 56.
v. tbn. Ag AL 114. Iraola 71. JAIraz Bizia 90.
(Part. en función de adj.).
Gizon ondikozko, lazeriatu, galdu eta sorhaiotasunez bethe bat.
SP Phil 177.
Gantzaraindarrak neskatillaren osasun galdua ikusita, etzuten pakerik.
NEtx Antz 158.
"
Donzella galdu, desflorar la doncella"
VP
20v.
"(V, msOch), violar, abusar de una doncella. Galdua izan (V-arr-oroz-m), ser violada"
A.
Indar egiten dizu galtzeko?
Mg CC 111.
Galdu daben neskatillaren baten pekatu isillekua lagunen bati agertubaz.
CrIc 94.
Gelara eraman, eta donzella gaztea galdu zuen.
Lard 194.
[David-en emazteak] an bertan galdu zituen, eta esan ere ezin ditezkean zatarkeria likits eta loi guziak egin ziezten.
Ib. 198.
An izan zan indarrez galdua egin zenduzana.
(V)
"Violata"
.
CantCS
8, 5, G bortxatua
.
Soldadu likitx batzuek neskatxa gaixo bat galzera zijoazela.
Aran SIgn 34.
5.
(Aux. tripersonal).
Quitar, hacer perder.
"Descabezar, burubagetu, burua galdu
"
Añ.
v. galarazi.
Tr. Poco frecuente al Norte.
Arima gaixtatu eta ohorea galdu derautzuen perilgarrizko sugea.
SP Phil 291 (He 291 galarazi).
Heian zuen bezain sarri / Jesus ikhusi argiak, / negu hotz eta kruelak / galdu ziotzan graziak.
Gç 73 (v. tbn. 87).
Aek alanik iragoarren Ugarte beti kalean, / Magdalentxori bentanarako bidea galdu artean.
EiBer
532 (no es seguro su carácter trans.).
[Arzak] arrapatzen badu oriek [humeak] galdu diozkan edo daramazkion gizona, urratzen du bere atzapar ortzekin.
Mb IArg I 145.
Zer egingo zenuke bizitza galdu nai balizute?
Mg CC 111 (CO 157 kendu).
Galdu deustazube aita semiok apaitako gogo guztija.
Mg PAb 103.
Beartua zaude galdu diozun onra biurtzera.
AA II 223.
Buruba edo zenzuna ardauak galduko baleuzkijo.
Astar II 123.
[Sikemek Dina] indarrez etxera eramanerazorik, osotasuna galdu zion.
Lard 44.
Igoaz zijoan bezela, odei eder argitsu batek begietatik galdu zien.
Arr GB 84.
Lehen ere Amatore ta Penalto galdu darozkigu [Iñaziok]
.
Laph 111.
Geroztik izandu diran eudi, aize ta jelatiak, galdu dizkigu babak eta udariak.
Sor Bar 23.
Oeri indarra galtzeko.
Bv AsL 195.
Arren gizonari iya osasun guziya galdu niyola.
Iraola 101.
Gurago neban neure begi bat galdu, bapere ez ebanari biak galtzearren.
Or Tormes 23.
Txirritak galdu naiko lioke / Gazteluri ezkontzia.
Gaztelu (
in
Tx B 121
).
Axuri, oillo, galdu digunik [azaririk] / bada tegietan asko.
Or Eus 175.
Harat joan nahiak, etxeko lanetako gogoa galtzen diote.
Larz Iru 26.
Gure biotzetan, eguneroko lan itoak, [...] tarterik gabeko arretak, galduko digu goizeko poza.
NEtx LBB 194.
Zer irabazten dugun, gogoan har ezak, / hauen amodioa galtzen badauk sosak.
Xa Odol 201.
Zugaitz madarikatu ori, betirako paradisoa galdu ziguna.
Ostolaiz 50.
v. tbn. Añ EL1 131. fB Ic II 162. JanEd I 129. AB AmaE 237. Itz Azald 110. Inza Azalp 46. Ox 60. Enb 124. Tx B I 84. BEnb NereA 167. Uzt LEG II 130. Insausti 349.
ALFERRIK GALDU
(A; alper- V-gip, G-azp; A. Ref.: Etxba Eib (alperrik galdu); Elexp Berg (alperrik); Gte Erd 190. Estropear(se) (pero no averiarse), echar(se) a perder; desperdiciar(se), malgastar(se). "Ez egizu sagarrik alperrik galdu, no eches a perder la manzana" Zam Man 4. "Echarse a perder. Dana alperrik-galdu naiz artu doten erarixakin, [...] me he echado a perder con el líquido que he tomado" Etxba Eib. "Alperrik-galdu dozu etxian genduan gauzarik polittena, [...] has echado a perder la cosa más bonita que teníamos en casa" Ib. "Estropearse, echarse a perder. Sikutiak leka guztiak alperrik galduittu" Elexp Berg. "[Euriak] bideak alperrik galtzen ditu (V-gip, G-azp)" Gte Erd 190 (junto a ondatzen ditu, andeatzen ditu, etc., de otras zonas). Cf. matxuratu.
Tr. Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII.
Ta alferrikan ez dedin / galdu burnia ura / enpleatzera diaz / gure probetxura.
GavS 33.
Ezta Bizkaijan arraa bete lur alperrik galduten; besterik ezpada, tokirik agorrenian billatuten da iraurkina eta egiten da simaur edo satsa lurraren ongarritzat.
Mg PAb 129.
Baita on izateko eraak sarri euki ditubana, ta alperrik galdu ditubana bere.
fB Ic III 277.
Bear bada zuk alperrik galduten dozun ordu ori, izango dozu zure azkenengo ordua.
Añ
EL2
27.
Atsegin-kontentu lizun bategatik alperrik galtzen dezu ainbeste kostatzen dan bizitza bat, bizitza añ preziotsu bat!
Arr May 26.
Ainbeste neke nitzat alperrik / galdua izan eztaila.
"Tantus labor non sit cassus"
.
Azc PB 30.
(s. XX)
Dana omen zan zerbaiterako, ta ez omen zan ezertxo ere alperrik galdu bear, ezta ari albañu bat ere.
Ag G 55.
Ai, zenbat euskaldun zabartu diran Somorrostroko lur gorrietan. Antxen zegoan ta bertan alperrik galdu zuten Azkarragako Martin.
Ib. 218.
Nik badakit gure zentzunak alperrik galduta daudela, baño ez gure animak.
Ib. 193s.
Zetan gabiltz onetan astija alperrik galtzen!
Kk Ab I 82.
Bizio ontan aurreratzian / gorputza beti makaldu, / interesa ta ondasun ona / danak alperrikan galdu.
JanEd II 107.
Oiek ere, alperrikalduak, osasunik gabe, alkoholizatuta edo ugorkonduta daude.
IArt Itzald
II 51.
Ta zeure erruz Jel-bide, / sendi ta etxie, / tamalgarri litzake / alperrik galtzie.
Enb 166.
Erremientak alperrik galtzen bai, bazekik orrek. [...] Neri axkora ondatu zidan bezela. Milla deabru!
Alz Burr 36.
Begiratu zer egin duan ik, saskeltzar orrek: arrautza guztijak apurtu [...] eta eure prakak naskilddu, marmaiztu ta alperrikaldu!
Otx 140.
Besterik ezer iritxiko ezpagenduke ere [...], ez genduke astia alperrik galdua.
Ldi IL 76.
Opor egiñaz naiz lankaiak alperrik galduaz, euren buruai kalte egingo leuskioe-ta.
Eguzk GizAuz 34.
Ez dituzu, beñepein, bost milla duro alperrik galdu naiko.
ABar Goi 62.
Gaur arte eroan izan dotan kordoitxoa, guztik [sic] alperrikaldu yat. Bialdu egistazu len-bailen beste kordoi bat.
EgutAr 1956.
(ap. DRA)
Zelan, bada, abagune ori alperrik galdu?
Erkiag Arran 89.
Samia kenduko eutson [olloari], eta gero lapikora. Ala! Olan beintzat ez ebazan alperrik galduak izango orrenbeste arta-garaun eta ore.
Bilbao IpuiB 258.
Ibiliaren ibiliz gurpilak alperrik gal etzitezen.
Zait Plat 36 (v. tbn. 118).
Mixiolarien jokabide onek kalte egin zigun. Itz auek eztira alperrik galtzekoak. Zenbat aldiz [...].
Vill Jaink 20.
Zuurki bizi denak osasuna jasotzen du saritzat; [...] Atsegiñari geiegi eman ezkero, gorputza alperrik galtzen duzu, ta abar.
Ib. 103.
Ta gaztaiok alperrik galduten euki bear etxean!
Ib. 201.
Etzuan alperrik galdu presondegian egondako denbora luzea.
Osk Kurl 20 (v. tbn. SM Zirik 67 denporia alperrik galtzia, Alzola Atalak 124 denborea alperrik galdu
).
Iru gauza dira munduan alperrik galtzen diranak: mendiko egurra, alperraren indarra eta pobriaren arrazoia.
And AUzta 98.
Zenbat indar eta ordu eder alperrik galtzen dituzten gaztetxoak maite-jolasetan.
MAtx Gazt 34.
Gabeko ibillerak / itxizuz, Maritxu, / eta egun argitan / garbiro jolastu. / Gabaz dabiltzazanak, / goiz edo berandu, / alperrik galtzen dira / eta neskazartu.
BEnb NereA 74.
Gogoz kontrako lanetan, zenbat ordu alperrik galduak!
NEtx LBB 8.
Eta besteak, berriz, erreka alperrik galdu duten Papelerako bi nagusi.
Bordari (
in
Uzt Noiz 38
).
Bertso bat ona aterako zaizu nundik dan ez dakizula, ta ura ez du iñork jasoko eta antxe alperrik galdu esaten zaio orri.
Uzt LEG 165.
Eltzia egositzen / zanian bazkaldu, / gaztañarikan ezin / alperrikan galdu.
Uzt Sas 93.
Aita gizarajua / etzan ixildutzen: / ari dirala danak [gaztañak] / alperrik galdutzen.
Ib. 92.
Ez dutela denbora alferrik galtzea beste atarramenturik.
MEIG I 239.
v. tbn. Berron Kijote 179. Alperrik galdu: Zuzaeta 77. Ur MarIl 16. Zab Gabon 70. Iraola 61. Zam Man 4. Anab Aprika 21. Olea 176. JAzpiroz 102. Gerrika 123.
Prankotar gizagaixoren bat ikusten bazan, gudetan zauritu ta alperrik galdua, urtengo eutsan bidera Riktrudisek [...], garbitu ta sendatuko eutsazan zauriak.
Ag AL 144.
ELKAR-GALDUKA.
Intentando perder el uno al otro. Cf. supra (4).
Gerrari biak ebela egiten egiñala, / erruz burruka, txit murruztuta, alkar galduka, / zeñ azpiratu, nok gaña artu, ebiltzala.
AB AmaE 453.
EZ GALDU BAI GALDU (V (no ple-oroz), G, AN-sept (no gip), AN-arce-erro, L-sar ap. EI 204),
EZ GAL BAI GAL (S ap. EI 203).
"A punto de perderse" EI 202ss; en Azpeitia (G-azp) y Rentería (G-bet), "utilizados por los viejos". v. GALDU EZ GALDU.
EZIN GALDUZKO.
"Impérissable, imperdable, inamissible" Dv.
Ezin-galduzkoa da haren orhoitzapena.
Dv Sap 4, 1 (Ol iñoiz ere ez da itzaliko).
GAL-ARRISKU,
GALDU-ARRISKU.
Peligro de perder(se).
Latz ikaratzen da, batek maite ta opa ta seguru gorde nai ditun gauzak galdu-arrixkuan.
Or Aitork 47.
Gal irriskuan nadukanari.
Xa Odol 329.
GAL-BELDUR,
GALDU-BELDUR.
Miedo de perder(se). v. GALTZEKO BELDUR.
Jaun arrotzari errespetua gal beldurrez, ez zen jarri.
Laph 232.
Gehiago gal beldürrik gabe.
Ip Hil 238.
Bide orretan gal-beldurrik ez.
Or BM 60.
Azpigarria galdu bildur bazera piñua sartuta.
Munita 69.
Gorputzaren gal bildurrez munduz-mundu banoakizu.
Etxde JJ 244.
Gauzaño orien ukan-naia edo galdu-bildurra agertu dalako.
Or Aitork 45.
Zu gal beldurrez askotan zeraut nigarra begira jautsi.
Xa EzinB 58.
Poztasun gitxi biotzean da / dana galdu bildurrean.
FEtxeb 61.
v. tbn. Xe 238 (galdu bildurrez). Barb Leg 142. Ox 200. Or Mi 137 (gal-bildurrez). Zait Plat 151. BBarand 13.
Ez diote deusere aintzinatu nahi, beldurrez gal beren dirua.
Dv Lab 87.
Beldur nintzen merkatu on bat gal.
Mde Pr 107.
GALDUA ETA GORDEA.
"Galdua ta gordea erdibana, pérdidas y ganancias a medias" A Apend. Cf. GALDU-GORDE (b).
GALDUA GALDU,
GALDUAK GALDU.
"Galdua galdu, bego hortan, puisque la chose est perdue, n'en parlons plus" Dv.
Galduak galdu pasa ziran da / urbildu ziran Parisa, / kañoiak onak zeuzkatela ta / artuko zutela aisa.
Tx B III 20.
Galdua galdu, galduen pena, / iñork jakite nai etzuena.
(In Or Eus 24
).
Naiz ta aldiz kemenak / atsekabez auldu, / galdua galdu baiña / egiñari eldu!
AZink 122.
Halaz guztiz ere, eta galduak galdu, Ramuntxo-ren leku aldatze hori euskaldunen onerako izan denik ezin uka.
MEIG III 81.
GALDUA IRABAZI,
GALDUAK IRABAZI.
Recuperar lo perdido.
[Hizkuntza erromanikoek] beti izan baitituzte eta dituzte bestelako ereduak [...] zabar aldietan galdua irabazten lagun ziezaieketenak.
MEIG VI 30.
Galduak irabazi nahi zituen Eleizaldek aditz-sailean.
MEIG VIII 54.
GALDUAN.
a)
(Lar, H). (Salir, resultar, terminar, etc.) perdiendo. "Perdidoso, [...] galduan dagoana, gelditzen dana" Lar. "3. perte au jeu. Galduan gelditu nintzen, je m'arrêtai étant en perte. 4. en parlant de meute qui a perdu la voie et cherche à la retrouver. Galduan dabiltza, ils courent hors de voie" H. v. GALTZETAN GELDITU s.v. galtze.
Zertan geran? Galduan.
Ag G 308.
Bera zan karguan / bertsolari-tratuan, / ni beintzat galduan / gelditu orduan.
Tx (
in
Imaz Auspoa
24, 134
).
Nor-gehiagoka hauetan [...] bat gertatuko da irabazian eta bestea galduan.
MIH 215.
Okerrenean jarriaz beti galduan gabiltzala uste dugularik.
Ib. 281.
Galduan geldituko ez direlako segurantziak ematen zaizkie.
Ib. 150.
Ez uan galduan atera.
Ataño
TxanKan
99.
Irabazten zutenak ordaintzen zuten edaria. Askotan galduan irtengo ziran.
BBarand 14.
Ez gara galduan irtengo irakurtzen badugu.
MEIG III 44.
Gerra galdu zutenak, [...] galduan gerra egin zutenak dira.
MEIG VIII 32.
v. tbn. Etxa Ibilt 466.
b)
(Precedido de ia(-ia), erdi). A punto de perder(se). EI 203 recoge ia galduan "a punto de perderse" en G-azp-to, AN-gip-larr.
Naiz bera ibillirik / iya iya galduan, / zazpi artu zituben / al zuben moduan.
Arrantz 91.
Zer da ikustea txalupa andi bat / ekaitx-aizete artean / kairaino ekarten erdi-galduan / ontzi andi bat atoean.
Azc PB 103.
Ori're or juan da galtzak ya galduan.
Noe 115.
Erdi galduan dabillen ardi atsekabea biurtu zaidazu.
Alz Ram 136.
Aldebaran edo Alcor arrastero bikotea etxeruntz etozala, olatu andi batek ia galduan laga eban lenengoa.
Etxabu Kontu 134.
Penagarri da baiña / ia galdun dago [oitura]
.
Insausti 168.
Ainbat bertso zar eta / ainbat pasadizo, / erdi galdun zeudenak.
Ib. 340.
c)
"Galduan zabiltzate, vous êtes, vous faites route en un lieu, en un pays perdu, désert, dangereux" H.
GALDU-BEHAR,
GALBEHAR.
a)
"Galdu-bear, destino, sino" A. "Galbear, desamparo, perdición, sino" DRA.
Pekatari aien galdu bearra ikusi [...] ta neke ta peligro artatik libratzen zituen.
Cb Eg II 158.
Ai nere galdubearra!
Ib. 68 (Dv LEd 129 galdu beharra
).
Iluna kozkortuxe galdu dut bidea, / ta galbear gorrian nauzu biotzilik.
Zait
BGlod
52 (ap. DRA
).
Famili artan bazan / espa ta negarra, / aura zan iskanbilla / ta galdu biarra.
And AUzta 148.
b)
"Galdubearrak (V, msOch), los precitos, réprobos" A.
Mundu galdu bearrari begira diozagun alde guzitik.
Cb Eg II 158.
Ah guraso ez fede ta ez Legeko galdu bearrak!
Cb Eg III 361.
Eta Jaungoikoaren miserikordiak errukiz begiratzen ezpadigu [...], galdu bearrak [giñan]
.
Gco II 25.
Jasankortasun handirekin jasaiten baditu hasarrezko untzi, galdu behar batzu?
Dv
Rom
9, 22.
Ai eta pekatari galdubear triste arentzat alperrik ixuri dala nere Seme laztanaren odola!
Arr May 129s.
Ai gure galdubear tristeak, bere deiai erantzuten ezpadiegu!
Ib. 104.
Astiasuarrak lagundu ezpaliyo / galdu biarra zan noski.
Tx B I 223.
GALDU EGIN.
"(Vc), abortar" A. Cf. supra (4).
GALDUENEAN
(V-ger ap. A Morf 552 A Apend). "Por si lo perdiera o se perdiera" A Morf.
GALDU ERAGIN (Añ),
GALERAGIN (Urt, Lar, H).
Hacer perder. "Auferre spem omnem, [...] esparantza guziak galeragin" Urt III 164. "(Hacer) perder" Lar, Añ. "Impacientar, [...] pazienzia galeragin" Lar. v. galarazi.
Tr. Documentado en Ochoa de Arin, Guerrico y autores vizcaínos del s. XIX.
Besteren gauza, interesa edo hazienda [...] galdueragin dionak.
OA 166.
Santa bati bere galdu eragingo leuskio pazienzija.
Mg CO 177.
Kastidade santua [...] ez galdu, eta ez galdu eragin.
Gco I 433.
Arimaak ostutera edo galdueragitera.
JJMg BasEsc 115s.
Parkazinoiaren ustia guztiz galdu eragiteko asko dirian gomuta bildurgarrijak.
fB Ic III 277.
Eleiz-funzioak galeragiten dituztenak.
"
Los que perturbaren los actos del culto"
.
OrdUs
4.
Osasuna galdu eragiteko janariak artuten.
Itz Azald 99.
Santa Ana, San Joakinek pazientzia galdu eragin eutsana.
EZBB II 104.
Baña guzti onek ez dauste lorik galdu eragin.
Gerrika 295.
v. tbn.
CatLlo 47. Ur MarIl 18.
GALDU EZ GALDU.
"(G-bet), a punto de perderse" EI 204. v. EZ GALDU BAI GALDU.
GALDU-GORDE.
a)
(O-SP 228, SP (sin trad.), Dv (que cita a O)). "Galdu-gordea, perdu, à perdre" O-SP. "Galdu-gorde (O), perte, perte assurée" Dv. v. GALDU-GORDEAN.
b)
"Galdu-gordeak (V), pérdidas y ganancias" A.
[Partidua bukatutakoan] beren galdu gordeak egindakoan.
Izt C 255.
Artzai bakotxari bi arroba uzten zaiozkala bere galdu-gordeetarako.
Ib. 170.
c)
Ventura, suerte.
Plazaren galdu gordea aiñ irrisku andian ez lagatzeagaitik.
Izt C 435.
d)
"Eztu galdu-gorde andirik (G-goi), no tiene mucho que perder o ganar" A. "Galdu gorde aundik ez du, no tiene mucha diferencia. Ez dauke galdu gorde aundirik, no tiene mucho que ganar ni perder" SMuj. "Ez da galdugorde aundiko gauzia (V-gip)" Gte Erd 166 (s.v. no importa). Cf. ZER GALDU-GORDE.
Galdu-gorde aundirik ez du jokatuko.
(AN-larr).
Inza NaEsZarr 412 ("jokatzeko deus gutxi duela esateko").
GALDU-GORDEAN.
a)
(G, AN ap. A; O-SP 228, SP (que cita a Ax), Dv). En trance de perderse, en peligro. "Galdu gordean doa, il va se perdre" O-SP 228. "Galdu-gordean doha, il court à sa perte" Dv. "A punto de perder o perderse" A.
Tr. Se encuentra en Axular y, desde la 2.a mitad del s. XIX, en autores meridionales.
Egitekoak egitekotan direnean, galdugordean dabiltzanean.
Ax 129 (V 85).
Perilean eta galdu gordean.
Ib. 552 (V 354).
Aita au galdu-gordean arkiturik, Sigifredok eriotzetik libratzea gertatu zan.
Arr GB 7.
Esplikatu det al dan moduan / mariñel oien bizitzan, / len eta gero galdu-gordean / zer estadutan dabiltzan.
Arrantz 80.
[Itxasoak] ugin (olatu) gaitzez arrantzale gaixoak galdu-gordean erabiltzen.
A EEs
1916, 305.
Orren galdugordean zagozanik eztot uste, Jon.
Erkiag Arran 99.
Galdu-gordian ikusten doguz bere edertasun guztiak.
BEnb NereA 92.
v. tbn. Enb 49.
b)
"(Vc, Gc), a la ventura, a la buena suerte" A.
Katuak nonbait gosiak / galdu gordian saltatu dira, / [...] txopo-puntatik erreka ondora / egiñik salto luziak.
Noe 75.
Ez dauka, antza, irabazi ziurrik. Galdu-gordean dabil, beraz; nun zer izango.
Erkiag BatB 177.
c)
"(Vc), vender a bajo precio" A. v. GALTZETAN s.v. galtze.
GALDU-GORDEKO.
Aventurero, azaroso, arriesgado.
Zenbat bider ames egindako galdu-gordeko ibillerak egiteko gogo ta guraria.
Erkiag BatB 186 (v. tbn. con ibillera 3, 98, 106).
GALDU-IRABAZI.
a)
(V,G; gal-irabazi L, BN, S, R). Ref.: A (galdu); Etxba Eib (galdu-irabazixak). Pérdidas y ganancias. "Munduko galdu-irabazixak, beti laburrak" Etxba Eib.
Animako galdu-irabaziak.
Mb JBDev 216.
Merkatari batek ateraten ditu bere artu emon ta galdu irabazijen kontubak.
Mg CO 30.
Galdu-irabaziyak egite'ira deman.
Ud 152.
Galdu-irabazi, gora-bera gitxikua da diru bajuagaz jokatzen badozu.
Gerrika 240.
b)
(A) perder o ganar.
Plazan alkarren kontra / jokatutzen asi, / arriskua zijuan / galdu irabazi.
Xe 290.
Partida egin genduen / galdu irabazi.
EusJok II 33.
(Sust.).
El triunfo o la derrota.
Galdu-irabazia jokatu zan, baiña alkarri barkatzeko asmorik txikienarekin.
AZink 53.
GALDUKE.
Sin perder. v. GALTZEKE.
Teseu urbil ote? bizirik eta konortea galduke nagonez ote dator, alabok?
Zait Sof 147.
GALDUKO
(Adnom.).
Orren arima galdukuak egiten gaituzu, zein da sangrijak emongo ditugun diru geijago irabazterren?
Mg PAb 50.
Zein esker galdukoak.
VMg 11.
Nai ta ez lotsatuko da danik lotsa galdukuena bere.
fB Ic II 201.
Edo betiko zori onekoak direala, edo betiko zori galdukoak.
Añ
EL2
46 (
EL1 41 adu gaistoko
).
Iragarri zion zein barru galdukoa eta biotz gaiztokoa zan.
Lard 492.
Itxura añ galdukoa zijoan, non obi edo zulotik irtena zirudien.
Arr May 79.
Anjelek, oñeko miñak iraun eutsan arte guztian, beste indar-galduko gizon da indar-gurako umeakaz batera [...] egiteban lana.
Ag Kr 78.
v. tbn. Astar II 9. Altuna 15. Enb 179. Erkiag BatB 96.
Herodes ain oitura galduetako gizon lotsagarri oni.
Lard 452.
GALDU-LEKU,
GAL-LEKU.
Lugar de pérdida o perdición. Cf. galtoki.
Izatekotzat atsegiña ardi errebelatuak beren gal lekhuetarik <galle-> tiratzeaz.
JesBihD 125.
An [dantzia daguan lekuban] daguala emakumen galdu lekuba.
fB Olg 79.
Piestara, zein dan birtute guztien ondamendija edo galdu lekuba.
fB Ic I app., 19.
GALDU-ORDEAN.
"Galdu-ordian (V-m)" Eusk 1926, 44 (respuesta no recogida en EI 202ss. "a punto de perderse"). Cf. 2 galorde.
Untzi pilotu gabe galdu ordean dabiltzanak.
ES 141 (v. otro ej. en la misma pág.).
Galdu ordian dabiltz / oraingo demanda, / aitonak asi dira / gaztiak ezinda.
Auspoa 97, 103.
(ref. a la Primera Guerra Mundial)
GALDUTAKO
(Adnom.). v. GALDUKO.
Zuek zerate lotsa galdutakuak.
Apaol 75.
Isabela urdanga lotsa galdutakoa.
Mde HaurB 79.
GALDUXE
(Part. con suf. -xe, de valor aproximativo).
Zokho galduxe batzutan baizik aditzen ez ditugun hekien [hitzen] biltzen.
Lander RIEV
1907, 432.
Hirur azken urtheetan osagarria galduxea zuela.
Ox 200.
"Izugarriak" eta "pamerialak" eta olako beste-munduko bildurgarriak, galduxe dira Euskalerrian.
Or Eus 60n.
Esaera au galduxea dago gaur.
Ataño
TxanKan
190n.
Galduxea dago langintza ori.
Ostolaiz 138.
On da eta on litzake, adibidez, ederki bereizten ditugunez gero, zergatik ez gorde, galduxe dugunok, egin dezake eta egin lezake artekoa?
MIH 113.
v. tbn. Zerb Azk 93. Zait Plat 22. Ardoy SFran 268.
GALDU-ZALE.
Que gusta de aniquilar.
Bakarrik apaiz bat gelditu zan, guziak galdu-zale zan Saulen damuz bederik.
Lard 172.
GALDUZ-GALDU
(Andar, etc.) perdido, por el mal camino.
Bere gogotik Jangoikoa utzi ezkero, galduz-galdu dabill [...] bere bizi guzian.
Mb IArg I 383.
GALDUZKO
(Adnom.). v. GALDUKO.
Eratsu berekoa edo gaiztoagoa da biotz galduzko bekataria.
Mb IArg I 301.
GALDU-ZORIAN.
En peligro de perderse, en trance de perderse. Cf. galzori.
Sikiliko iaun eta iabe gertatu zanean, eladetarren nagusigoa galdu zorian zegoen.
Zait Plat 18 (v. tbn. 18, nota a kordokatzen).
Galdu-zorian dagon ontzi baten irudia.
Gazt MusIx 68.
GAL-ETA.
"(BN-mix), después de haber perdido" A.
Meso, Asdrubal eta Annibalen aita, / Szipion aiphatua osabak gal eta.
Hb Esk 27.
Gizona zein triste den esposa gal eta.
Oxald (
in
AstLas 72
).
Bañan, ontzia gal-eta, / zer dagike gaxoak / ol aul bati eutsiz / osin beltz aserrearen aurrezka?
Gazt MusIx 121.
GAL-IRABAZTE.
"Ganapierde, galirabaztea" Lar.
GAL IZAN.
Perder. "Gal (L, BN, S), perte. Ez dira oro gal izan, tout n'a pas été perte. Eni emana ezta gal (S-saug), ce qu'on me donne n'est pas perdu (Inscript. sur une aumônière de l'église)" Lh.
Bainan hekin gaixtakeriak / ez balinbadu nebririk, / nahiz gal dituen guziak, / nork behar du axolarik?
Monho 134.
Yende hek hori egiten dute khoro galkor baten izaiteko; baina guk, gal izan ez ditaken baten izaiteko.
TB 1 Cor 9, 25.
Atsegin izpiritualek zoratzen naute, [...] eta horrela gal dire enetzat [eskolako] nausiaren erran guziak.
Laph 70.
Bihotz onez emanen diozkagu Jainko onari galdatzen dauzkigun guziak, orroituz hari emana behinere ez dela gal.
HU Zez 31.
Garai-zantzua gal dute.
Or Eus 75.
v. tbn. Gazt MusIx 135.
GAL-KEXU.
Lamento por la pérdida.
Maitenaren gal-kexua.
O Po 18 (
VocPo "complainte pour la perte de la maistresse" s.v. kexatzea ( SP y Arch UFH); DRA, que cita a este último, da "compasivo", pero lo que trae Archu es "compassion; lamentation").
GAL-LOTSA.
Miedo de perder(se). v. GAL-BELDUR.
Ezi hurak eztira zirekin gal lotsa.
Etch 458.
Libertate, hunak, uhurik galdürik agitzen nüzü, / eta khorpitzaren gal lotsaz, mündüz mündü banuazü.
Ib. 246.
v. tbn. Mde Pr 50 (gal lotsaz).
GALTZEAR (G-to, B),
GALTZER
(L-sar, Ae, BN-ciz-baig-lab; Lar). Ref.: EI 204; Gte Erd 284. "(Estuvimos) a pique de perdernos, galtzer egon giñan" Lar. "Ama galtzer zuen (BN-ciz)" Gte Erd 284.
Orra non [...] galzear nazan eternidade ta sekula guzirako!
Mb IArg I 122.
Len ere gauza argatik galtzer jarri zala.
Lard 279.
Galtzear arkitu nindun, egia arkitzez etsirik.
Or Aitork 125.
GALTZEKE,
GALTZEKA.
Sin perder.
Begiz galtzeke.
Or Eus 329.
Barruko bake ta gentza galtzeke.
Ibarg Geroko 99 (ap. DRA).
Auzi ura unerik galtzeke zuritu bear zula.
Etxde JJ 124.
Fortunatok, irri gaiztoa galtzeke, bota zuan arroxko: [...].
NEtx Antz 141.
Egunik galtzeka.
SM Zirik 42.
Itxaropena galtzeke.
Erkiag BatB 204.
Eskailleretan bide-galtzeke an bota zituan danak [liburuak] leiotik beiti.Berron Kijote 76.
GALTZEKO.
a)
(Adnom.).
Que hacer perder(se).
Zetarako esaminau ez ondo, berak [Diabrubak] imiñten dituban pensamentu aragija gozatutekuak, ete diran arimia galdutekuak?
JJMg BasEsc 141.
Adiskidetasun txarra, alkar galdutekua.
fB Ic II 207.
Oi, burua galtzeko gauza!
Dv LEd 226.
Jaten ebezan [...] edozer janari osasuna galtzekoak.
Echta Jos 29.
b)
A punto de perder(se).
Larri-aundi nindagon alako itxarokizuna galtzeko edo galduxe nulako.
"
Perditurus vel etiam perdidisse"
.
Or Aitork 137.
GALTZEKOAK EDUKI.
Llevar las de perder.
"
Jente orrekin onian konpontzia obe dozue. Txarrera jo ezkero galtzekuak dauzkazue
"
Elexp Berg (s.v. txar
).
GALTZEKO BELDUR.
Miedo de perder(se). v. GAL-BELDUR.
Nola gauza preziatu baten galtzeko beldur direnek, hura hersiki baitadukate eskuan.
SP Phil 463 (He 469 haren galzeaz beldur direnek).
Han ontasun guzien iabe izanen zare hekien galtzeko beldurrik gabe.
Ch III 49, 6 (SP, Ip, Leon galtzeko beldurrik, Echve 341 g. bildurrik; Mst galtzeko lotsarik, Ol gal-beldurrik).
Bizia galtzeko beldurrez.
Mb IArg II 269.
Bere nausia galtzeko beldurrak zaurtzen zituen hekin barneak atsekaberik minenaz.
Lg II 210.
Eurak [doe oneek] galduteko bildur andi bat euki bear dogula.
Itz Azald 194.
Apaizak elkarrenganako baimena eman zien ordutik, lengo elkar galtzeko bildur ura txoritara joan zan.
NEtx LBB 122.
v. tbn. Gco I 470. AA III 510. Añ EL2 71 (galduteko bildur). Laph 21. JanEd I 81. HU Zez 45. Urruz Urz 39. Txill Let 112. Erkiag BatB 167.
GALTZEKO BIDE
v. 1 galbide.
a)
Extravío.
Ikhusazu zeure itsutasuna, desgobernua eta galtzeko bidea.
Ax 67 (V 34).
b)
Ocasión de perder(se), medio de perder(se).
Begia atera ta oña ebaki bear dala anima galtzeko bide jakiña ematen badigue.
Mg CC 144.
Diabrubak emendi artu eban dama santatxu au galduteko bidia.
Mg CO 194.
Juduak asi ziran San Pablo galtzeko bideak prestatzen.
Lard 515.
Bizija galtzeko bide erraza be ixan leitekek.
Kk Ab I 93.
v. tbn. Añ EL1 134 (galduteko b.). AA I 624. Azc PB 203.
GALTZEKO BIDEAN,
GALTZEKO BIDETAN.
En peligro; en peligro de perder(se).
Jangoikoa galtzeko bidetan arkitzen zen.
Mb IArg II 270.
Galtzeko bidetan jarri nahi eztenak.
Dh 74.
Zeure erruz [sabeleko seiña] galdu, edo galduteko bidean yarri izan tzareanez.
Añ
EL2
143.
Penitentziako izpiritua ez duena, segurki galtzeko bidean dabila.
MarIl 31.
Ain estu eta galtzeko bidean arkitu ziranean.
Lard 116.
Ez naiz gehiago galtzeko bidetan sarthuren.
Dv LEd 102 (Cb Eg II 53 galtzeko peligroan).
Hanitx haatik, biziaren galtzeko bidetan, bazabiltzan gaiaz haur bateiatzen.
Const 25.
v. tbn.
G. bidean: Arr May 74. ABar Goi 59.
(Con determinantes).
Itsasoz dabiltzanek asko pena ikhusten dute, galtzeko bide handitan jartzen dire.
Dh 200.
Osasuna galtzeko bide amilkorretan gazte denpora guztia igaro.
Izt C 39.
GALTZEKO ZORIAN.
En peligro de perder(se), a punto de perder(se), en trance de perder(se). Cf. Dv: "Galtzeko zoria, danger de périr". v. galzori.
Tr. Documentado en autores meridionales y en Duvoisin (LEd 200).
Kristautasuna ondatzeko, itotzeko, galtzeko zorian zebiltzan.
Lar SAgust 9.
Begiyak galtzeko zoriyan egondu zala.
Aran SIgn 46.
Galtzeko zorian zeukaten lagunen dirua, etxeko pakea, erritarren arrera ona, beren izen andia!
Ag G 104.
Ordurako, oitura ori galtzeko zorian-edo zegon.
Lek SClar 115.
v. tbn. Apaol 57. Or Tormes 55. Etxde AlosT 73. Txill Let 49. Mde HaurB 77. Ibiñ Virgil 59. Lab SuEm 173.
Euren buruak galtzeko zori txarrean doiazala igarri edo gogoratu barik.Ag Kr 30.
GALTZERA BOTA.
Echar a perder. v. supra (4).
Gálzera botatzen dueláik guzia kaskarinak.
LE Prog 120.
Orrela ibiltzea otso indartia / [...] galtzera botatzen arras artaldeak.
It Fab 261.
Galtzera bota didak manta bat fina.
ChantP 90.
Loreak galtzera botatzen kurruxka dabillen zerri zikin bat.
Inza Azalp 96.
GAL-HURREN.
a)
Peligro.
Galurrenik gabe.
Mde Pr 286.
Gauza bat berez txarra ez izatea, ta, ala ere, askorentzat ogenerako bide ta galurren urkoa izatea.
Zait Plat 33.
b)
A punto de perder(se).
Bere izkuntza [...] galurren dauan euskal-Erri gaiso onengana.
Erkiag Arran 5.
Bai, gal-urren da, laguntzen ez bazaio.
MIH 156.
ZER GALDU-GORDE
(Tener) algo (ganancias, bienes...). Cf. GALDU-GORDE (d).
Inguru aietan ere baziran zer galdu-gorde asko etzutenak.
Lard 135.
Beren bizia ateratzeko erak, batzuek nekazaritzan, besteak saldu-erosian, nork bere gisan artuta zeuzkaten, eta guziak zer galdu-gorde zuten.
Ib. 325.