Tr. La forma más general es euri. En los textos labortanos y bajo-navarros uri es la forma más frecuente hasta el s. XX (hay euri en Bordel 106, Laph 218 y HU Zez 168). Emplea tbn. uri Tartas (Arima 47). En DFrec hay 36 ejs. (2 sept.) de euri.
sense-1
(V, G, AN, BN, Sal, R, S; Lcc, Mic, VP 24v, Lar, Añ, Gèze, VocBN, Dv, H);
uri (AN-5vill, B, L, BN-bard-ad-lab; Volt 107, SP, Deen I 215 (<urigia>), Urt I 32, HtVocGr, Lar, Lecl, Dv, H, VocB);
ebi (G-azp-goi-to-bet, BN-mix, S; Gèze(h-), Dv, H);
ebli (H(s.v. uria));
ebri (Sal, S);
eubri (S);
eudi (G, AN; Dv(s.v. euri));
eguri (AN-ulz-arce);
iguri (AN-ulz);
iuri (AN-larr-ulz);
yauri (G-nav);
auri (V-ger-arr-arrig, G-nav, AN, Ae);
abri (R-uzt-urz)
Ref.:
Bon-Ond 137;
VocPir 78;
A(euri, uri, ebi, ebri, eubri, eudi, auri);
EI 115;
Lrq(ebi);
IzArOñ;
IzUlz(eguríe);
IzR 396;
IzIzG;
IzAls(auriya);
EtxbaEib;
IzetaBHizt2(urie);
EAEL 224;
EchaideNav 31;
ElexpBerg;
ZestErret. Lluvia.
"Arrats gorri eguraldi, goiz gorri, euri dagi"Aq 62 (pág.).
"Euri ala ekhi hoala kapareki (S)"A.
"Eurírako eztao, no está para llover"IzArOñ.
"Euritoketaia, el golpe de lluvia"Ib."Orei-eurixa, la lluvia de tormenta"Ib. 192.
"Nagusiya beldur izate zan euriyak ebakitako belarra harrapauko ote zuan"ZestErret.
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
[Zuen Aitak] igorten du uria iustoen eta iniustoren gainera. LçMt 5, 45.
Eguzki eta euri, marti eguraldi. RG A, 14.
Uriaren ondoan da noizbait denbora ederra. EZMan I 80.
Uriak atheri, minak gozo, trabailluak aisia, eta atsekabeak ere atsegintasun eta plazentzia iduritzen baitzaizkigu. Ax 493 (V 319).
Intza ta euria.MbIArg I 51.
Hen balakak ta hitz emanak euriaren hur istiletan küsküillien pare dirade. Egiat 212.
Zelütik eubri xortolak bezala / arimak ifernialat dira juaiten. Xarlem 164.
Odeiak dira, dakizun bezela, euri biurtzen diranak. ItDial 109 (Ur euri, Dv uri, Ip euri).
Geroztik izandu diran eudi, aize ta jelatiak galdu dizkigu babak ta udariak. SorBar 23.
Bere ebi-odei oheti. MdePr 133.
Da orain Arabako jentea etorten da euri eske orra. GandEusk 1956, 226.
Gaurko gaba orduko daukagu zerua euria dariola. BilbaoIpuiB 101.
Euri ondoko eguzkiaren irrifarre bustia. MIH 273.
v. tbn. (Para euri en textos bajo-navarros y labortanos del s. XX): JE Bur 76. Zub 122. Zerb IxtS 65. JEtchep 44. Larz Senper 58. Ardoy SFran 298. Xa EzinB 114. Ebi: Etch 348. PE 44. Xikito 6. A Ardi 60. Eudi: Alz Ram 32. Goñi 117. Iraola 117. JanEd II 127. Salav 62. Uri: StPierre 18. Barb Sup 140. Iratz 52. Zerb IxtS 64. Lf Murtuts 22. Etchebarne 78. Larre ArtzainE 296.
azpiadiera-1.1
(Pl.)."Euriyak, euri zaparra handiak"ZestErret.
Fiestako eguna pasatu ta gero beste egunian / penia etxera etorteko euriyak zirian. DurPl 54.
azpiadiera-1.2
Egin zezala zeruan gauza arrigarrien bat, esaterako, eguzkia geldiarazi, suzko euri bat egin edo olako zerbait. IrYKBiz 233n (v. tbn. contextos similares: suzko eta sufrezko Brtc 98, He y Dv Lc 17, 29, suzko AB AmaE 61, Zerb IxtS 19, sufre erazekizko AA II 131, mitxeletazko Ag G 201, urrezko Altuna 77, Laux AB 25, Zait Sof 188).
azpiadiera-1.3
"Uria, dogg [...], rocío"Deen II 5.
azpisarrera-1
EURIA ARI IZAN (G-to, BN, S; uri-Lar, Dv, H)
Ref.:
Lh;
AEY III 343. LLover.
"¿Llueve? [...] uria ari da?"Lar.
"En plus d'un endroit, on emploie hari avec le verbe transitif, quand la règle veut l'intransitif. Ainsi on dira uria hari du, au lieu de uria hari da"Dv.
"Eguraldi ederra, uria, elhurra, ihortziria, haizea, bero, hotz ephel hari da"H.
"Euria ari düzü, la pluie tombe"Lh.
"Goian bean ari zuen euria (G-to), [...] ibaika ari da euria (BN)"AEY III 343.
Tr. Para su uso trans./ intrans., v. ari izan. Ari beitzen ebia, nahi gabez busti. Etch 348.
Asto oiekin juan dirade / ebia ari duala. PE 44.
Tan, tan, tan, tan, / Rapetaplan! / Uria hari karrikan. ElzbPo 204.
Goian-bean euria perradaz bezela ari da. ZabGabon 25.
Uria ari zenean. ElsbFram 85.
Uria jauts ahala ari zelarik ere. HUZez 132.
Eudia ai dunian. JanEd II 127.
Euria ari dan artean. JaukolBiozk 2.
Eudi asko ari du. AlzRam 32.
Ari du gaur uria, guziak hits dira. Iratz 84.
Biamonerako euria oparo / ari zun, asetuz biotz eta soro. SMitxAranz 55.
Euria ari zen. MdePr 127.
Euri memel, txirtxilla ari zuan. AnabPoli 99.
Gizakumeak, ate aldera begira dagoela, bere artean dio: Euria ari da... ez... euria ari du...NEtxLBB 103.
Hemen euria ateri gabe ari da joandaneko mendeetan. LasaPoem 96.
Euria ari baldin bada ere, berdin. Albeniz 59.
azpisarrerakoSense-1.1
Orregatik [antziñateko gizonek] esaten zuten: Jupiterrek euria ari du. VillJaink 31.
azpisarrerakoSense-1.2
(Pl.). Izigarriko euriak ari ziren.Etchebarne 78.
azpisarrera-2
EURIA BOTA ETA BOTA. Loviendo continuamente.
Geroxeago, ni aizkoran asi baño leen, euria bota eta bota. Ura giroa!Albeniz 151.
Donostin euria bota ta bota ari zala. Ib. 83.
azpisarrera-3
EURI-ADAR. "Auri-adar, arco-iris"AAezk 289.
azpisarrera-4
EURIA EKARRI.
azpisarrerakoSense-4.1
a)"Va a llover, euria dakar"Añ(s.v. llueve).
Cf. los topónimos de Contrasta (sierra de Lóquiz) en LzG AEF 1963-64, 174: Euridacar (1540), euridakargaina (1540).
azpisarrerakoSense-4.2
b)"Auriya dakar guái, está lloviendo; auritan doo, id."IzAls.
azpisarrera-5
EURIA IZAN (Lar, Añ; uria i.Volt);
EURI IZAN. "Il pleut, uria da"Volt 35.
"¿Llueve? euria da?"Lar.
Gerizea]n[ duenak uri denean, eroa da alda badadi. Volt 151.
Goragoko emazte horrek, bethi uria zelakotz, su bazterrean idorrarazten zituen athorrak. HbEgia 138.
Atariyan lo egiten du eta bustiya badator siñale euria dala. UrruzUrz 37.
Etxeko katillu-terriñak eztitut naikoa euria dan bakotxean. AgKr 174.
Euria zan jausialean. EchtaJos 80.
Horren itzalpean pausatzen ziren beren lan dorpen artetik, [...] euria zelarik horren aterberat elgarrekin biltzen. JEtchep 47.
Euria bazan, alpargatak lepoan jarri ta ortozik joaten giñan elizperaiño. AndAUzta 106.
Goiz guztian euria izan zan. OskKurl 189.
Euria delarikan beti / iruzkia du galdatzen. Mattin(inXaEzinB 115).
Batez be neguan edo euria zanean.EtxabuKontu 214.
Euria zala eta abar. Gerrika 173.
Giro ona bazan kanpoan eta / euria bazan arkupen. Insausti 114.
v. tbn. Dv Lab 344 (uria denean). Or Tormes 33 (euria zan). Munita 16 (euria danean). Erkiag BatB 194 (euria da). Gand Elorri 148 (euria geien danean). Uzt Sas 37 (euri danian).
azpisarrera-6
EURI-HAIZE (V-gip)
Ref.:
EtxbaEib;
ElexpBerg. Viento que amenaza lluvia.
"Viento que precede a la lluvia"ElexpBerg.
Holako lanak ez du nahi ez uri-haizea, ez eta bereziki hegoa. DvLab 382.
azpisarrera-7
EURIA JARDUN (V-gip);
EURIAK JARDUN (V-gip)
Ref.:
EtxbaEib;
IzIzG;
ElexpBerg. "Eurixak jardun, estar lloviendo. Juan daneko amabost egunian eurixak diardu eta ugaratxu biurtu biar gara"EtxbaEib.
"Euri kixixa, edur kixixa diardu, está lloviznando, nevando un poquito"IzIzG.
"Eurixa jardun, estar lloviendo. Eurixa dihardu, arra arra"ElexpBerg.
azpisarrera-8
EURIAK EURIARI. Bajo la lluvia incesante.
Euriak euriari hartzen du harateko bidea. ZerbGerlan 18.
EURI-ARRAIN. "[Zorrotzaileai] Motrikun ezizen irrigarritxo au ematen die: euriarrain"AEY I 424.
"Afiladores ambulantes y componedores de cazuelas (G-azp)"AApend.
Galiziarrak izaten ziran euri arraiñak. ZubkAGuzur 20.
azpisarrera-11
EURI BERA (V-gip ap. A
; eulberaV--mgip ap. A);
EURI BERERA (V-m ap. A). "Lluvia que cae tranquilamente"A.
"Eulbera (V-m-gip), lluvia hermosa, abundante, benéfica"Ib. Gertatu zan gau hura guziz epel biguña, noizik beñ euri beraa eta urrena aize epela egiñaz. ArrGB 58.
azpisarrera-12
EURI-BISUTS.
azpisarrerakoSense-12.1
a)"Llovizna, xirimiri"BUArano.
v. EURI-LANBRO.
azpisarrerakoSense-12.2
b)"Hizearekin batera euri-ekaitza"ZestErret.
azpisarrera-13
EURI-BRUMA. "Euri-lanbroa; tanta guztiz xehetan erortzen den euria. Eguna argitzen hasiya zan ta euri-bruma haste zun"ZestErret.
azpisarrera-14
EURI EGIN (Gèze; uri eginVolt 106; urigi-Lecl);
EURIA EGIN (Mic, VP 24v). "Llover, euria egin"Mic.
"Urigitea, pleuvoir"Lecl.
"Llover"EtxbaEib.
Baina Lot Sodomatik ilkhi zen egunean suz eta sufrez uri egin zezan zerutik. LçLc 17, 29 (TB uritu).
Etzezan egin uririk lurraren gainean hirur urthez eta sei hilebethez. LçIac 5, 17.
Loitutzen dira euria egindakoan ordu gutxi barru. IztC 88.
Uria egin duenean ere bego belharra idortzera aphur bat. DvLab 273.
Euria eginda ere. Munita 20.
Bart euria egin dau ta bidea bustita dago. ErkiagBatB 115.
Euria egiteko, obe da bi aizeren burruka; ez santu guztiai erreguka. EZBB I 107.
Euria egin ezkero, ura artzen eben barruan [txalopak]. EtxabuKontu 18.
Garai batean legorte aundietan ere ekartzen zuten, euria egiteko eskatzeko, Zegamako San Martin eleizara.Insausti 163.
v. tbn. Zab Gabon 101. Lard 385. Anab Poli 25. Vill Jaink 31. Gerrika 143. Uria: Volt 140.
azpisarrerakoSense-14.1
Ahal egik, euri egik. Saug 62.
azpisarrera-15
EURI-EGUN;
EULEGUN (V-gip). Día lluvioso.
"El día de lluvia"IzArOñ.
Euri-egun eta iai-egunetako lanak. IbiñVirgil 69.
Ai, guk pilotako leku estali bat baginu! Euri egunetako bederen aterbetzat! LarreArtzainE 277.
azpisarrera-16
EURI-EKARLE. Que trae lluvia.
Ilargi koronatua, euri-ekarle. EZBB II 16.
azpisarrera-17
EURI-ELEMENTAv. elementu (4).
azpisarrera-18
EURI-ERAUNTSI (V, G, AN-ulz, R; H; uri-e.H; ebi-e.S)
Ref.:
A;
Lrq(bi eauntsi);
IzUlz;
ZestErret. "Avenida de aguas, aguacero"A.
"Egurierauntsíe, el chaparrón"IzUlz.
Iñularreko euri-erauntsia atertu orduko zearo garbitu zan ortzealdea. TAgUzt 68.
Euri-erauntsi horrek berak izigarriko zorigaitza ekartzen dio laborariari. Herr 18-9-1958, 1.
Nigarra bezala erortzen dira, zar-zar-zar zurrupitan, nigarra bezala, euri-xortak, euri-erauntsiak!SoEgHerr 27-10-1960, 1.
Betoz negua, aize zakarra ta euri-erauntsia. IbiñVirgil 88.
Paganoen sorginak beren ziloetarik atera ziren orduan... karakoilak euri erauntsi baten ondotik bezala. ArdoySFran 198.
[Artoa] beltzatzen hasia kolorean azken euri erauntsia horiekin. LarreArtzainE 65.
EURI ETA ATERI (euri ta aterriV-gip; H);
EURI ALA ATERI;
EURI NAHI ATERI;
ZEIN EURI ZEIN ATERI. Llueva o haga buen tiempo.
"Euri ta aterri an dabil (V-gip)"GteErd 111.
Barriz gure neskatilla, euri ta aterri, eguraldi on edo txar, ortozik edo abarka zulatubakaz dabiltzanak, zein desbardinak besteetatik?MgPAb 59.
Gau ta egun, euri ta aterri [...] biarra egitia. fBIc I 263.
Eta handik aintzina han zagon, izan zadiela, uri ala atheri, uda ala negu, gau ta egun. JnnSBi 86.
Uda ta negu, zein euri zein aterri, nai eguzki galdatan nai lei-antziarra buruan dabela. ABGuzur 107.
Nere burua ezkutatzera jo nuen biderik-bide, euri ta ateri, uda ta negu. NEtxAntz 83.
Euri nai aterri [...] plazara joan eta an putzka egon bearra. EtxabuKontu 44.
Ez neban uts bat be egin, illuntze guztietan ontzikada esnie Iruzubietara eroan barik [...], euri nai aterri, edur nai txingor.Gerrika 35s.
azpisarrerakoSense-20.1
Zein euritan zein aterritan. ABeinB 86.
azpisarrera-21
EURI-IHINTZ. Llovizna, lluvia menuda.
"Euri-intza ai du"ZestErret.
Laiño ta euri intza zetorren zeruetatik.AZink 91.
Mugarriluzera abitu nintzan garaian, or sartu zitzaidan laiñoa, aizea eta euri intza. Ib. 161.
azpisarrera-22
EURI-INAR. "Euri-inhar batzu (BN-arb), algunas gotas de lluvia, que caen de una nube pasajera"A.
azpisarrera-23
EURI-ISOLA. "Uri-isola, cataracte, ondée, torrent"Lh.
Gure jaun doienak ez duke etxean bustitzeko perilik, neguko euri-isolak jinik ere!Herr 12-11-1959, 3.
azpisarrera-24
EURI-JASA (V-gip, G, AN-larr; Lar, Dv, H; ebi-jasaVP 26r)
Ref.:
A;
IzTo(ebijasa);
ZestErret. Lluvia torrencial.
"Aguacero"Lar.
Euri-jasak estali zuan urez mundu guzia. Ub 67.
Bete ziran epeak, asi ziran euri jasa izugarriak. AA II 131.
Noe bereakin kutxan sartu zaneko euri-jasa izugarri batek eraso zion. Lard 9.
Euri jasa ta illuntasuna. Otag(inFrantzesB II 128).
Kaltegarri otsoa ukuilluentzat, euri-iasa uzta-zorituentzat. IbiñVirgil 39.
Emen, berriz, garai ortan, euri-jasa ederrak botatzen bazekik. TxGarmBordaB 20.
Elurteak eta euri-jasak. MEIG VI 116.
v. tbn. Izt C 75. Zab Gabon 26. Inzag EEs 1913, 243. Ir YKBiz 141. Or Eus 183. Zait Sof 188. Munita 30. Anab Poli 124. Gazt MusIx 125. Lab SuEm 179. NEtx LBB 105. Eudi-jasa: Sor AuOst 70. Alz Ram 33. Iraola 118. Ataño TxanKan 139. MMant 33.
azpisarrera-25
EURI-KIXKOR. Gota de lluvia.
Nigarra bezala, euri kixkor biribilak, nigarra bezala erortzen dira. SoEgHerr 27-10-1960, 1.
azpisarrera-26
EURI KIZI. Llovizna.
Arratserako euria izango dala ta euria bere ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, truizu edo eraunsi edo zaparrada ederra baiño. AEzale 1899, 88a.
azpisarrera-27
EURI-KOLPE. Lluvia torrencial, golpe de lluvia.
Euri-jasa edo euri-golpea botatzen duanean, iturri asko izaten dira ura ematen dutenak. MMant 33.
EURI-LIRDISKA. "Lirdíska, barro muy removido [...] eurílirdiskia, eurílardaskia"IzArOñ.
azpisarrera-41
EURI-MEMEL (A);
EURI MAMEL. "(V, msLond), llovizna"A.
v. EURI-LANGAR. Euri mamela ari ta ari egun guztian. AnabUsauri 86.
Euri memel, txirtxilla ari zuan. AnabPoli 99.
azpisarrera-42
EURI-MUTUR. "Mutur, poco, poquito. Aize mutur, euri mutur, diru mutur"AspLeiz.
azpisarrera-43
EURI-NEGAR. Lluvia fina.
Euria izaten zelako [San Agustinen], edo euri negarra. (In EZBB II 98).
azpisarrera-44
EURI-PESIA. "Uri/euri-pesia, torrent de pluie"H.
Zerutik etortzen ziren halako uri-pesiak eta elementak banatu ziren baster guzietarat. Lg I 30.
Bainan, uri-pesia batzu gaitzak igortzen zituela lurrera, ohartzen da Hedoia harroka handi bat harrotzen ere ez zuela. BarbLeg 27.
azpisarrera-45
EURITAN. Bajo la lluvia.
Cf. A Morf 108: "Difícil sería explicar la diferencia (y hay alguna) entre euritzan y euritan expuesto a la lluvia o algo así". Ta iruntz edo euritan zuritu ditezan, zabalduten dira bedar ganian. MgPAb 139.
Or ibillten ziran aldra andiak, oiuka, deadarka, garrasika, mendirik-mendi, ibarrik-ibar, basorik-baso, euritan da edurretan. AgAL 12.
An egongo zala bear ba-zan gau guztian euritan. AnabUsauri 123.
Patioan beste aldera euritan joan zan. JAIrazBizia 58.
Bazkaltzen berriz euritan / izaten giñan sarritan. UztSas 69.
Iñoiz euritan, orduan zakua burutik artu ta karobira.JAzpiroz 205.
Traste guztiak euritan. Gerrika 54.
v. tbn.
EZBB II 60 (V-m). Alkain 79.
azpisarrera-46
EURI-TANGA. "Euri-tanga (V) [...], gota de lluvia"A.
azpisarrera-47
EURI-TANTA (V; eurtantaLcc; eguri-tAN-ulz);
EURI-TANTO (G)
Ref.:
A(euri);
IzUlz(eguritánta);
EtxbaEib;
ElexpBerg. "Gotera, eurtantea"Lcc.
"Euri-tanta (Vc), euri-tanto (G), gota de lluvia"A.
"Euri-tantak asi die"ElexpBerg.
Udako jasarik andienean euri tantak bezala animak infernura erorten ziran. CbEg II 205.
Atsegarri zaio, benetan, aurpegi kiskalduari euri-tantoak damaioen xaplateko biguña. TAgUzt 37 (131 euri-tanta).
Etzen andik ezer entzuten, euri-tantak neronen guardasolan jotzen baizik. TxillLet 31.
Zelaian lanin ai den alperrenai, eroitzen yo aurreneko ebi-tantua. (AN-gip). EZBB II 139.
Ez uan aize ta euri-tantarik sartzen ara. AtañoTxanKan 139.
v. tbn. Mg CO 256. Astar II 256. Or Mi 137. Laux BBa 90. NEtx LBB 106. Euri-tanto: Anab Poli 33.
azpisarrera-48
EURI-TANTAKA. Gota de lluvia.
Euri-tantakak eta euri-tantakak leioaren aurrean, gelditu barik, eta atertzeko etxurarik be ez. AlzolaAtalak 84.
azpisarrera-49
EURI-TANTAN (V-gip ap. EtxbaEib). Gota de lluvia.
azpisarrera-50
EURI-TARRAPATA (uri-B ap. A). Chaparrón.
v. EURI-ZARRAPATA. Gu Xuriek eztugu maite halako uri tarrapatarik bizkarrera hartzea. Prop 1904, 95.
azpisarrera-51
EURI-TINTIN (auri-tintinV-gip ap. IzAls). Gota de lluvia.
v. EURI-TANTA.
azpisarrera-52
EURI-TORMENTA. Tormenta.
Uri-tromenta elementak / hitz batez tutzu kalmatzen. Gç 134.
EURI-TRUXU. Aguacero.
Euri-truixuak botaten ekin eutsan pare bat orduan. ErkiagArran 164.
azpisarrera-55
EURI-TTORTTA. Gota de lluvia.
Zer da uri-ttortta bat itsasoko ur guziaren aldean?Dh 199.
azpisarrera-56
EURI-TXAPAR. "Euritxápar bat, un chaparrón"IzR 403.
v. EURI-ZAPARRADA.
azpisarrera-57
EURI TXIKI (V-gip). "Indar gutxiko euria (gutxi erabilia)"ElexpBerg2.
Bero bat aundia egiten bazuan egun batean, beste iru-lau egunean laiño edo euri txikia edo lanbroa egiten zuan. Insausti 89.
EURI-UHAR. Chaparrón.
Uri-uharrak dira erortzen harrabots azkarrenetan. BarbEskual 28-9-1900, 4.
Uri uharraren artetik, nere beldurrarekin, ongi ikusten ere othe nuen?"Trombe".BarbLeg 149.
azpisarrera-61
EURI-UR. Agua de lluvia.
"Uriura, eau de pluie"Dv.
"Gure attonak askotan euri-urak jaso ite zittun teilatupian jartzen zun tubo mouko batekin"ZestErret.
Euri-ur oiek bazter guzietara zabaldu ziran. Lard 9.
Beraz, uri-urak gelditzen dira bi lurren artean. DvLab 109.
Ipar aizeak kale zokoan intziri, / euri ur tantak oiñazez malko itzuli. NEtxLBB 222.
azpisarrera-62
EURI USU. "Uri usua, pluie drue"H.
azpisarrera-63
EURI XEHE. Llovizna.
Euri xeak naiz lodiak busti egiten du.EZBB I 107.
EURI-XIPITX;
EURI-TXIPITX. "Euri-xipitxak, edur txipitx batzuk, las primeras gotitas de agua o nieve que apenas se notan"(G-azp). IzIzG.
azpisarrera-66
EURI-XIRRISTA. "Uri-xirrista, petite pluie. Syn. et plus usuel uri-xirxira"H(s.v. xirrista).
azpisarrera-67
EURI-XIRTXIRA;
EURI-ZIRZIRA. "Uri xirtxira, pluie fine"H.
"Uri xirtxira bat ou xirtxira bat hari zen, il tombait une pluie menue, fine"Ib."Euri-zirzira ari da, llovizna"A.
Oren erdi baten buruan uri xirxira bat hasirik. EskLAlm 1910, 17 (ap. DRA, s.v. xirxir).
Euri xirxira bat igorri baiterauku gure pleinuak bethi aditzen dituenak. Herr 1-9-1966, 2.
azpisarrera-68
EURI-XORTA. "Uri xorta, goutte de pluie"Dv(s.v. xorta).
"Ebri-xorta [...] petite [...] goutte de pluie"H.
Cf. EURI-ZORTA. Nigarra bezala erortzen dira, zar-zar-zar zurrupitan, nigarra bezala, euri-xortak, euri-erauntsiak!SoEgHerr 27-10-1960, 1.
azpisarrera-69
EURI-XURRUPITA. "Uri [...] xurrupita, averse de pluie"H(s.v. xurrupita).
azpisarrera-70
EURI-ZAPARRADA (V-gip, G-azp-bet, AN-5vill; Añ; euri zaparraraV-gip; uri-zaparradaH)
Ref.:
A(zaparrada);
EtxbaEib;
ElexpBerg(euri zaparrara);
GteErd 111. Chaparrón.
"Avenida de agua, de lluvia, euri zaparrada bat"Añ.
"Chaparrón de agua, euri zaparrada"Ib."Uri-zaparta, uri-zaparrada, torrent, déluge d'eau"H.
"Euri-zaparrada, chaparrón de lluvia"A(s.v. zaparrada).
"Euri-zaparradiak artu gaittu urriñ baten"EtxbaEib.
"Euri lapratza lankarra baino gehiago da, baina euri zaparrada baino gutiago (AN-5vill)"GteErd 111.
Banekijan, ainbeste trumoeren ondoren, laster jausi biar ebana euri zaparradiak. JJMgBasEsc 186.
Asi ziran trumonadaak, oñaztuak ta euri zaparrada andi bat. UrMarIl 42.
Arratserako euria izango dala ta euria bere ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, truizu edo eraunsi edo zaparrada ederra baiño. AEzale 1899, 88a.
Euri zaparradak illunean aundiago dirudi. NEtxLBB 107.
Ta euri-zaparraren ondorenean, ateri.TxGarmBordaB 106.
Bitarte guzti orretan euri zaparrada asko egin ditu. Gerrika 128.
Giza-hizkuntza ez da, ordea, euri-zaparrada edo trumoiaren deiadarra. MEIG VI 99.
v. tbn. Ag AL 108. Kk Ab I 47. Altuna 66. Anab Poli 62. Alzola Atalak 58.
azpisarrera-71
EURI-ZAPARRADATZA (V-m ap. A). "Euri-zarame danean, eztalakoan bustiago egiten gara euri-zaparradatzan baiño, bai ta ez gitxi, [...] chaparrón de lluvia"A(s.v. zarama).
EURI-ZARAMA (V-m ap. A). Llovizna.
Arratserako euria izango dala ta euria bere ez euri kizia edo zaramea edo ziriña edo landurra, tuizu edo eraunsi edo zaparrada ederra baiño. AEzale 1899, 88a.
azpisarrera-74
EURI-ZARRAPATA (uri-BN)
Ref.:
A(zarrapata, uri-z.);
GteErd 111. "Uri-zarrapata, borrasca de lluvia"A.
"Uri-zarrapata (L?), borrasca de lluvia"Ib."Uri zarrapata handia egin du (BN-ciz)"GteErd 111.
Gauaz anitz gozo da uri zarapata batek iratzartzen gituenean. Prop 1880, 305.
Uste gabean, uri zarrapata batzu heldu zitzauzkun gainera, laburrak, bainan nasaiak. Ib. 172.
azpisarrera-75
EURI-ZARRASTA;
EURI-XARRAXTA. "Uri-zarrasta (B), chaparrón. Uri-zarrasta bat egin baleza errauts unen lekutzeko!"A.
Bestarik ederrena lurrean emateko aski da gauza guti: uri zarrazta bat bera. Herr 12-5-1960, 2.
Bazkaleku onak ginituen Haitzaldeko pentzeak [...], batere euri xarraxta batzuek berriz abiaraziz geroz. LarreArtzainE 42.
azpisarrera-76
EURI-ZARRASTADA. "Euri sarrastaa bat, un golpe de lluvia"IzArOñ.
azpisarrera-77
EURI-ZARTZAKA (uri-B ap. A). Chaparrón.
"Uri-zartzaka orrek, ostoa nola zabaldu duen!"A(s.v. zartaka).
azpisarrera-78
EURI-ZEHAR. Tempestad de lluvia.
Cf. ZEHAR-HAIZE. Uharte bi urratsetan baita, hango ezkilaren ozenak emanen dautzu euri zeiharraren seinalea. LarreArtzainE 314.
azpisarrera-79
EURI ZETABATU. "Uri zetabatu (BN-lab), bruine"Lh.
azpisarrera-80
EURI-ZIGORRADA. "Eudi zigorrada (AN-gip), tromba de lluvia"A.
azpisarrera-81
EURI-ZIPIRTA. Gota fina de lluvia.
Kanpoan karroina balinbazen, edo euri-zipirtak, orduan barnean egiten ginuen gure berotzea. LarreArtzainE 192.
azpisarrera-82
EURI-ZIRI. "Llovizna en Bermeo"GarateCont 1935, 350.
azpisarrera-83
EURI-ZIRIN (V-m, G-azp). "Euri-zarama (V-m), euri-zirin (V-m), llovizna"A.
"Garia burututa gero euri ziriña bada, galduak gara, gorriñeak joko deusku labore guztia (V), si después de espigarse el trigo llovizna, somos perdidos, la roña atacará todos nuestros cereales"Ib.(s.v. burutu).
"Zirimiria"ZestErret.
azpisarrera-84
EURIZKO. "Urizko, qui est de pluie. Lurrak hartu du urizko asea"Dv.
Odoi gañeko labe sutu artatik / jasa ta ujola, / eurizko errola, / amilzen zan lurrera, iduriturik / ixurtxen ote ziran sua ta odola. SBaroj(inFrantzesB II 122).