OEH - Bilaketa

377 emaitza hotz bilaketarentzat

Sarrera buruan (54)


Sarrera osoan (323)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hertsatu.
tradizioa
Tr. La forma con palatal es la más usual en gran parte de la tradición; no hay en ésta aspiración inicial hasta principios del s. XVIII. Hertsa-, forma utilizada en principio por los suletinos y bajo-navarros orientales, se extiende a los demás dialectos desde mediados del s. XIX, parece que desplazando a las otras formas. En DFrec hay 2 ejs. de hertsatu y uno de hertxatu , meridionales.
sense-1
1. (Dv, H), hertxatu (Dv, H; e- SP, Urt I 171, Ht VocGr (-rx-), Lar Sup , Lecl (-rx-), Dv, H).
Instar; obligar. "Soliciter, pousser, induire" SP. "Contraindre" Ht VocGr. v. herstu (2). Tr. Documentado en autores septentrionales desde principios del s. XVII; encontramos además algún ej. meridional moderno; su frecuencia parece disminuir en el s. XX.
Duzun kreditaz puxanta ertxa zazu enetzat. EZ Man II 205. Kantatzera gindituzten / Ertxatu soldaduek. EZ Eliç 273. Beraz, o erregen erregea! zutzaz berzerik nor erxatuko dut? Harb 213. Iesusen amudio nobleak ertxatzen gaitu zerbait handirik egitera. SP Imit III 5, 3 (Mst bulkatzen, Ol bultzatzen). Nor ere ezpaita preparatzen Besta etorri denean edo kostumak ertxatzen duenean baizen. SP Imit IV 10, 7. Ertxatu izango dudan orduan ene othoitzez Eternala hiretzat. Urt Ex 8, 9 (Ur erregutuko, Dv othoitz-eginen). Presuna prestuak [graziak] hertxatzen ditu gerotik gerorat perfekzionean aitziña goaterat. Ch III 54, 14. Zenbeit konsiderazione, gure bihotzak hertxa detzaketenak deus ez nahi izatera. He Gudu 74. Natüra ezta nahi bortxaz baizik hil, ez hersatü ez goithü izan. "Premi" . Mst III 54, 2. Haren [lagunaren] fagoretan herxazazu Jinkoaren ontasuna. Mih 53. Aditzaileak zituen hertxatzen / Penitentziaz bere bekatuak / Borra zitzaten. Monho 158. Hertxatu ta behartu [...] atheratzerat. Dh 136. Hertxatzen du instrukzioneez, exenpluez, agintzez, mehatxuez, lausenguez. Jaur 173. Egarriak hertxaturik. "Les obligea" . Gy 41. Alabainan Kristoren amodioak hertsatzen gaitu. Dv 2 Cor 5, 14 (tbn. Bibl, hertxa- He; Lç hertsen, IBk, IBe behartzen ). Haren hitzaz hertxatuak, gogoetak egin zituzten serorek. Laph 74. Bezperetako eginbideak ez gaitu hainbertzetaino hertsatzen. Arb Igand 121n. Pagano bat zen bere emazte fededungaia, fedearen higuintzaz hil-arazi zuelakoaz hertsatua [= 'obligado a hablar'?], eta egiazki bai ere hobendun atzemana. Prop 1906, 134. Hertsatzenago gaituen eginbide bat. Prop 1908, 5. Bilkhurak bi lagun maite hertsatzen ditu gogoan dutenaren agertzerat. Lander RIEV 1911, 594. Ertsa itzatzu guziok sartzera, nere etxea bete dedin. Ir YKBiz 296. Otoi ta asperen, ertsa baititut / San Mikel eta Trintate. Or Eus 252. Ejiptoarrek oraino gehiago hertsatu zituzten joaiterat. Zerb IxtS 35. Heien [higenauten] haurrak tortxoak eskuan mezalat hertsatuz. Lf Murtuts 49. Oraiko eliza beste giro batean da eta beste eginbide batzu ditu, bizi-bizia hertsatzen dutenak. Larre ArtzainE 187.
v. tbn. Hb Egia 82. Hertxa-: Brtc 193. JesBih 438. MarIl 61.
azpiadiera-1.1
"Violar, bortxatu, ertxatu, kexatu " Lar.
sense-2
2. (-rs- S; Gèze, Dv, H) Ref.: A; Lrq .
(Aux. intrans.).Dirigirse (a alguien), encomendarse. Tr. Documentado en textos suletinos y mixanos (además de en Joannateguy y Prop ) desde el s. XVII. Lleva por lo general complemento en dativo, aunque ya en su primera aparición, y en algún ej. de Maister, lo encontramos con alativo.
Azti, estekazale eta hetara hersatzen direnak. FPrS 25. Jesüs Kristi hersatzen gira. Bp II 62. Zütan [...] ene esparantxa oro ezarten dizüt, zuri hersatzen nüzü. Mst III 59, 3 (Ip ezarten dit ene esperantza eta iheslekhia). Hersatüren dira jaun direktor edo gidariari. Mercy 20. Gure behar guzietan hari hersa giten. AR 105. Zuri hersatzen nüzü. Xarlem 824. Mintza zakitzat zihau zure egitekuez, artekuer hersatü gabe. Arch Gram 28. On dela saindu huni hersatzea edo adrezatzea. Jnn SBi 189. Oro hersa litian Maria Birjinari. Ip Hil 180. Nori behar haiz hertsatu edo adrezatu? Prop 1903, 255. Hersatü ginen Eskualdunari, hartan zatika zatika ezar-erazteko jaun apez haren bizia. Const 13.
azpiadiera-2.1
Refugiarse.
Moisa bethi tabernakliala hersatü izan zen [...]. Zük ere orobat hersatü behar düzü zure bihotzaren xokhuala. Mst III 38, 2 (Ip hertsatzen [...] ihes egin, SP laster egin [...] lasterka sartu). Ordian hun dükezü zuretako hersa zitian obra aphaler eta kanpotikuer, eta alageraxe zitian egitate hunetan. "Confugere" . Ib. 51,2. Hersatzen nintzan ene iheslekhiala, ene Ama Maitiari. Ip Hil 122.
sense-3
3. (L, BN, S, Sal, R; Lecl (-rs-), VocBN, Gèze (-rs-), Dv), hertxatu (L, BN, S), ertzatu (Sal) Ref.: A (hertsatu, hertsa, ertzatu); Lrq (hersa) .
Estrechar; oprimir. "Rétrécir, presser" Lecl. v. herstu, estutu.
Dü bihotza haiñ tinko herxatzen [lotsak] non odola igarain ezinez flakatürik beitago. Egiat 249. Gerriak hertsatuak. Hb Esk 181. Hotz handiegi horiek ere buru fuiña hertsatzenegi ditiztek. Prop 1911, 231. (ap. DRA) [Erreka] hertsatzen duten mendi-pareta goraskoak. JE Ber 12. Ertsa, besarka Pierris eta Katixa. PierKat 45. Ez-ontsa batek hartua zaukan, sahets-hezurrak guti edo aski hertsatzen ziozkala. Lf Murtuts 37. Lehenik apailatzen zuen xehexki [zigarroa], gero eskuetan biribilkatzen, sufremitx bat xorroxten eta harekin hertxatzen. Herr 23-10-1958, 1. Erlijioak eta amodioak, tipitu, hertsatu, eta hondatu egiten dute gizonaren haunditasuna. PPer Harrip 50. Goi aldetik eta noraezean hertsatzen duen asintota moduko lerroa. MEIG VIII 62.
azpiadiera-3.1
(A).
Oprimir, angustiar, afligir.
Ez duzue egundaiño irakurri zer egin izan zuen Dabidek, beharrean aurkhitu zenean, bera eta harekien zirenak gosez hertxatuak izan ziren batez? He Mc 2, 25. Gaitz borthizkienik hertsatzen gitien biziotik sendotzeko. AR 126. Goseteak borthizki hertsatzen zuen Kanaango lurra. Dv Gen 43, 1 (Ur estututzen). Elizak izan ditu etsaiak, asiki eta hertsatu dute miletan. Hb Egia 112. Bethi hertsatua zagon ene bihotza; alde batetik zure manua eta bertze aldetik heien minak. Prop 1876-77, 110. Etsai gaitzek gaituzte hertsatzen. Zby RIEV 1908, 296. Jendea zergaz gainditua, alde orotarik behinere izan ez den bezala hertsatua. JE Bur 47.
azpiadiera-3.2
Rodear, sitiar.
Gerthatu zen Ou-Sien-Hiengo egoitzan hertsatua. Prop 1898, 194. Zure iri guzietan, zure Yainko Yaubek damaizun mugape osoan ertsatuko zaitu. Ol Deut 28, 52 (Dv sethiatua, Ker inguratu).
azpiadiera-3.3
(Aux. intrans.).Apurarse.
"Sorgiñak erre" esanez, aurrak ez dire ertsa. "No se apuran" . Or Eus 287.
sense-4
4. (-rs- S ap. Lrq; Lh).Dirigir. " Lethera hori nuri behar dizüt hersatü " Lh.
Üskal-herritik güthün eta irakurgei eli bat hersatzen (bidaltzen, zuzentzen) zirelarik bere hanko adixkider, beste libürü eta muzkin zunbaiten ükheiteko. Lh EEs 1914, 243. Huna amoros batek bere maitearen aitari hertsatzen dion kobla. Lf ELit 79.
sense-5
5. Restringir.
Libertatiak illobari hersatü zeitzon. Const 35.
sense-6
6. " Arteak hertsatu, tendre des pièges" Lh.
sense-7
7. (Part. en función de adj.).Apremiante.
Fedearen Erromako urhaspidea hertsatuegi da [...] ospatsuki zelebratzen ahal izateko. Prop 1908, 5.
azpiadiera-7.1
Conciso (?).
Bestalde, geiegikeri bildur-mildurra kitatzen aal dezu ortikako yaulkialdi zorrotz, bizi, ertsatuz. Markiegi ( in Ldi IL 13 ).
azpisarrera-1
HERTSATUXE (Aprox. de hertsatu). Casi sitiado, más o menos sitiado.
Gobernadorea bere hirian hertsatuxe zuten. Prop 1906, 73.
azpisarrera-2
EZIN HERTSATUZKO. "Incoërcible", "ezin-ertxatuzko, qu'on ne peut forcer, obliger" Dv.
Mendiak ez itsasoko uhinek ezin hertsatuzkoak neholere [Zumaiako etxeak] . JE Ber 76.
hertsatu
<< heriosuhar 0 / 0 hezur >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper