OEH - Bilaketa

377 emaitza hotz bilaketarentzat

Sarrera buruan (54)


Sarrera osoan (323)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
dela.
sense-1
dala .
(Forma personal de izan con suf. -(e)la, empleado en distintas expresiones de carácter distributivo, con un grado mayor o menor de fosilización). v. den.
azpisarrera-1
DELA... DELA... (Dv, H, A, Lf Gram ) (Partícula distributiva). Sea... sea...; tanto... como... Si bien dela se puede repetir cuanto sea necesario, la construcción más empleada es la bimembre. Cuando hay más de dos miembros, es bastante frecuente que dela aparezca sólo en los primeros, quedando el resto unidos por medio de edo, eta o simplemente la coma; de hecho, se encuentran bastantes ejs., meridionales sobre todo, en los que dela encabeza sólo el primer miembro, incluso aunque se trate de construcciones bimembres (cf. p.ej.: Euki dozunez eskuka loi edo tokamenturik edo gauza zikiñik zeuk zeure gorputzaz edo besteakaz, dala mutillak mutillakaz, neskatxak neskatxakaz. Añ EL1 134s (EL2 146 nai... dala, nai...); v. infra otras construcciones más usuales: DELA... EDO..., DELA... ETA..., etc.). En enunciados largos o complejos, en los que un miembro contiene a su vez series disyuntivas, copulativas, etc., dela suele ser el distribuidor principal (cf. p.ej.: Satanasen arrotasun eta zorakeriak, dala janzian, janean, edanean ta beste gauzetan, dala atsegin eta jolasetan. AA I 454; Dala zelai edo plazeetan, dala etxe edo zurkulubetan egiten ditubee mutill ta neskatillaak alkarren naasteko jolas, dantza ta fandanguak. JJMg BasEsc 132). No tiene necesariamente que concordar en número, dado su carácter semifosilizado, pero no faltan ejs. en plural; tbn. se atestigua en pasado (cf. Dv: "avec le sens du passé, zela répété"), pero en cambio no hemos encontrado pasados plurales. "Dela kan, dela kemen (R), sea allí, sea aquí" A. "Quand on veut insister sur le premier membre d'une énumération on emploie bai... bai, dela... dela, ala... ala..." Lf Gram 394. Tr. Al Norte se empieza a documentar a partir de Pouvreau; parece faltar en todos los autores del s. XVIII salvo Larreguy, pero desde comienzos del s. XIX aparece con cierta frecuencia, si bien nunca en suletino. Al Sur es frecuente en los ss. XVIII y XIX, pero después no se encuentra sino muy rara vez.
Dela xikiroek duten adarrik, dela eztuten, dela diren xuri, dela diren beltz, otsoak hargatik eztitu utziko ian gabe. SP Phil 428 (He 432 ala). Dela bero, dela hotz zen, / bethi billuzgorria. Arg DevB 55. Bañan, edo argitzen bada, / edo ilhuntzen eguna, / dela goiza, dela arratsa. 134. Poz andiarekin zere gauz bakoitza egitea, dela errosarioa esatea, dela meza enzutea, dela konfesioa, dela komunioa edo edozein beste gauz. Mb IArg I 296. Anima onetan gaizki egiñik arkitzen dan guzia, dala lurreko argaltasunaz, dala deabruaren engañuz, arren, Jauna, zure eskuz berriro egizu. Cb Eg III 268. Ordean, dela Saulek, dela armadak, guziek guphidetsi zuten Agag. Lg I 271. Dela xismatikoa, / dela heretikoa. Monho 30. Egin dituzten bekatu itsusiak, dala eskuz, dala obraz edo begiekin. Mg CC 116. Txaala esaten jako edozein beikumeri, dala arra, dala emia. Mg PAb 109. Balio dabe, diñot, dala humilduteko, dala Jaunaren serbizioan ardurazkoagoak aurrantzean izateko, eurak eureetan ez fietako, itxaromen geiago Jesusegan ifinteko ta biztuteko gugan erakusten daben maitetasuna. LoraS 110. Euskera egiten dezu, dala Giputzen, dala Bizkaitarren gisan. VMg VII. Pekatu dan gauzaren bat egiteko asmo edo intenzioa artzea: dala lapurreta egitekoa, dala deshonestidade edo loikeriakoa, dala bendekuzkoa; edo beste edozein. Gco II 4. Pensa Jangoikoaren eskutík ta bere éskus elduzaizúla eldudakízun guzía [...], dela osásun, déla heritásun, déna déla. LE Ong 73r. Premiazkoa da zuk umeai erakustea dotrina [...], dala eskolara bidalduaz, dala bestela. AA II 77. Altxa dezagun biotza [...] Jaungoiko guztiz on eta ongille andiagana, dala lanen bat asitzean edo bukatzean; dala neke edo naigaberen bat datorkigunean; dala tentazioen denboran. AA III 334. Ezta deusere meditazionearen usantza baino hoberik, dela bekhatutik beiratzeko, edo hartarat lerratzen bada, hartarik ilkhitzeko, dela prestutasunean finkatzeko, aitzinatzeko eta irauteko. Dh 95. Dala nai txaarragaz, dala ainbagarik, [...] sarri esan deutseezu zeure umiai. fb Ic I app., 14. Yozak haran, yozak mendi, / burutik gan bat iduri, / dela haize, dela uri. Gy 289. Rakelek ere bere aitaren idoloak isillik artu zituen, dala asko balio zutelako, dala bere aitaren etxetik Jainko gezurrezkoak aienatzeagatik. Lard 39. Khen, beraz, hori guzia; khen, dela guti, dela hainitz, zeren Jainkoak nahi ez duen. Dv LEd 272 (Cb Eg II 154 dala..., dala...). Aginte-gauza guziak izkuntza ofizialean edo erresuma osokoan tratatzea, dala Gaztelania dala Franzesa. Aran SIgn 208. Holako egite onekin, dela agindezkoekin, dela oneraspenekoekin, zer erdiesten du kristauak? Legaz 35. Zar eta gazte, gizon zeiñ andra / dierri ta probintziak, / dala arraiñak, dala txoriak, / abereak zeiñ pistiak. AB AmaE 57. Dala barrungo bultzada indartsu eta betiko egien ezaguera argiaz; dala adiskideren baten konsejuen edo konfesore baten gaztiguen bidez. Arr May 102. Dantza frantsesik baizen ez; dela polka, dela maxurka, dela eskotix, eta purtzilkeria, herri handietan hiriko musika batekin. Zby RIEV 1908, 84. Dugun elgarrekin Eskual herriko bilkura zenbeitetan itzuli bat egin. Dela herriko besta, dela merkatu edo feria, edo ihauteria. HU Zez 66. Zernahi lan bururatu, dela burdin-bide, hiri, ur-erreka, dela itsas-untzi, eskoletxe, mekanika. JE Bur 118. Ats ezin hartuz daudela, dela biotzetik, dela edema pulmonar edo crup-diftérico edo zintzurretik beheiti zerbeitek trabatzen duela. FIr 191. Zoazte denak haurraren laguntzerat dela Meriarat, dela elizarat. Lf Murtuts 53. Zer ikusgarriak, dela itsasoko alderat, dela mendirat! Zerb Azk 16.
azpisarrerakoSense-1.1
DIRELA... DIRELA...
(En plural).
Haren inklinazioneak eta egitateak errazki sartzen baitzaizkigu bihotzean, direla onak, direla gaixtoak. SP Phil 310. Ez dago pekaturik pensamenturik ezañenetan, diriala Jesu Kristoren, diriala Ama Birjiniaren, diriala Santu Santen kontrako gauzetan. Mg CO 153. Libra gaitzala pekatuai zor zaien pena edo kastiguetatik, dirala Purgatoriokoetatik, dirala Infernukoetatik. Gco I 448. Estadu bat baño geijago dirala: edo Eleisatikua, nai Erlijinoian nai andik kanpora; edo donzellatasun garbitasunekua, dirala mutill, dirala neskatillaak. JJMg BasEsc 210s.
azpisarrerakoSense-1.2
ZELA... ZELA...
(En pasado).
Bazter guziak Juduen odolez gorritzen zituzten, zala Erromarren ezpatak isurita, zala elkarrekin aserretzen ziralako. Lard 537. Denbora asko gabaz igarotzen zuen, zala otoitz txit arretazkoan, zala gogor bere gorputza azotatzen eta zeatzen. Aran SIgn 21. Alde guzietako medikuak izanak omen zitzaizkon, zela Español, zela Angles, zela Frantses, eta batzuek ez bertzeek ezin senda! Barb Leg 134.
azpisarrera-2
DELA... EDO... (Dos o más miembros, el primero encabezado por dela, el último por edo). Cf. Dv. "Lizela errege edo Aitasaindu, fut-il roi ou pape".
Urte oso ta askoetan gaizki konfesatu ta komulgatu diranak [...], dala lotsaz bekaturen bat edo geiago larga dutelako agertu gabe, edo damurik eraman ez dutelako. Mg CC 212. Eragotzitzen dituala bere griña ta pasioak galanki nekatuaz, dala apainduriak utziaz, barautuaz edo beste eratan. AA III 616. Nork bere menpeko alor guztiak dauzka arreta andiarekin egoki ta zearo esituak, dala esolaz, arantzaz, arriz edo lubakiz. Izt C 26. Marijaren irudi bat albait onduen apainduta, dala lora, larrosa edo beste era atako edergarrijakaz. Ur MarIl 1.
azpisarrera-3
DELA... EDO DELA...
Bada, dela norbaitek, bere aita espirituala hautatu duenean, botu egin dezan haren obeditzeko [...] edo dela boturik gabe iar dadin norbaiten manuko, hura obeditu nahiz, bethiere erraiten da obedienzia hura dela borondatezkoa. SP Phil 249 (He 251 nahiz..., nahiz...). Beraren borondatea ezagutzean itsu itsuan jarraitu bear diogu, dala guretzat samiña, edo dala gozoa Jaunak nai duana. AA III 620. Dala listero edo / dala sobrestante, / enpleo eroso bana / geienak badute. Xe 224.
azpisarrera-4
DELA... ETA... (Dos o más miembros, el primero encabezado por dela, el último por eta).
Seintxu edo jente gaztiak txito erraz ta ederto ikasi darue berbeetia, dala erdera, da [por ta? o por dala?] euskera. Mg CO 110. Usadio galgarri askorekin, dala modestia gabeko janzietan, eragabeko jan-edanetan, joku andi kaltegarrietan, danza eta jostatze peligroskoetan eta beste modu askotan. Gco I 418. Ta biarra daukeenian, dala eureen [umien] arteko aserre, burruka, birao, lapurretatxu ta beste okertasunak gaitik, kastigau biarrian [...] biar bada ez deutsee jaramonik egiten. JJMg BasEsc 11. Frango puska biltzen zuen Bil-bil Errientak: dela oilo, oilasko, ahate eta pekada moko luze. Barb Sup 2.
azpisarrera-5
DELA... NAI..., DELA... NAIZ..., DELA... ETA NAHI..., DELA... ETA NAHIZ...
Bearrik egin edo egin erazo badozu, dala gauza barria, nai adobetea zarrak; dala doarik, nai alogeraz; dala ixilian, nai agirian. EL1 130 ( EL2 138 nai... nai... ). Eukiteko beti presente geure Jaun ta Jangoikua, dala solo, baso nai edozein leku ta biargintzatan. JJMg BasEsc 87. Dala arranoa ta naiz txantxangorria, / lurrera izango da plostetz eroria. Izt C 201. Kaletarrak maite ta zaitu [bear du zuaitza], dala aritza naiz pagoa edo piñua. Munita 55.
azpisarrera-6
EDO DELA. v. edo.
azpisarrera-7
NAHI DELA, NAHIZ DELA. v. nahiz.
dela
<< deboziogabe 0 / 0 1 denda >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper