Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    bortitz.
    tradizioa
    Tr. La forma más antigua y más empleada es bort(h)itz, documentada en autores septentrionales y navarros de todas las épocas y dialectos desde Dechepare hasta nuestros días; es más frecuente la forma con consonante aspirada, sobre todo hasta el s. XX. Se encuentra asimismo en autores guipuzcoanos desde Larramendi (Iturriaga, Arana, Apaolaza), en el catecismo alto-navarro de Añibarro, y es muy frecuente en escritores cultos del s. XX. La forma más usada al Sur hasta finales del s. XIX, y ya desde el propio Larramendi, ha sido portitz (alternando en Larramendi, Arana y Orixe con bortitz ), encontrándose en el s. XX en Campión, Orixe e Ibiñagabeitia. Hay fortitz en Lazarraga, en Guerrico, en LakSerm (320), en Xenpelar y en A. Jauregui, alternando en estos dos últimos con portitz. Se han hallado formas con fricativa final o intervocálica en numerosos textos anteriores al s. XX. En DFrec hay 32 ejs. de bortitz , y 1 de bortiz.
    etimologikoa
    Etim. Del lat. fortis, aunque quizá podría pensarse tbn. en una forma románica como occit. ant. afortitz, caso sujeto.
    sense-1
    1. (L, B, BN, S; Ht VocGr, Lar, VocS 144, Añ, Lecl; -th- S; SP, Urt Gram 45, VocBN , Gèze, Dv); portitz (G, B; Lar, Añ, H); fortiz (V-gip); fortitz Ref.: A (bortitz, portitz); EI 101; Lh; Lrq; Etxba Eib (fortiza); Izeta BHizt2 (bortitz).
     Fuerte, firme; poderoso; valiente, violento; duro, severo. "Acer, miña, garrátza, borthitza, aspréa" Urt I 93. "Fort" Ht VocGr. "Fort, en fait d'opinion" Ib. 362. "Stable" Ib. 427. "Acre, agrio, mordaz, fuerte [...]. Es de genio acre, bortitz, portitz, garratza da" Lar. "Fortachón", "fuerte" Ib. "Almogáraves, almogávares, soldados viejos y de valor, soldadu zar, latzak eta portitzak" Lar. "Acérrimo", "recio" Lar, Añ. "Bortitz eta on (valiente y bueno)" Htoy Recherches 153 (divisa de los señores de St.-Pée). "Gizon bortitza (L, BN, S), hombre severo; lan bortitza (L, BN), trabajo duro. De las piedras y otras cosas no se dice" A. "1. violent (caractère, tempérament). 2. âpre, fort (vin, autre aliment)" Lrq. "Fuerte, de muchos grados. Patxar au fortiza da, este aguardiente es de muchos grados" Etxba Eib. "Aurten negu bortitze dugu" Izeta BHizt2.
    Balinetan nik banerro hari neure bihotza / Eta gero balin balit respuesta bortitza. E 147. Egundano ezta izan, ez izanen iagoitik, / iudizio hain handirik ezetare borthitzik. Ib. 53. Ni nauk hire Iainko Iauna, Iainko borthitza, ielosia. Lç Ins D, 3v. Nolatan nehor sar ahal daite borthitz baten etxera? Lç Mt 12, 29 (He borthitzaren). Ene ondoan ethorten dena, ni baino borthitzago da, zeinen zapatén ekharteko ezpainaiz digne. Ib. 3,11 (He, TB botheretsuago, Dv ahaldunago, Ur sendoago, Echn, Ol azkarrago, IBe ahaltsuago). Elas, elas, Babilon zibitate handiá, zibitate borthitzá. Lç Apoc 18, 10 (TB puxant, Dv hazkar, Ip azkar, Ol indartsu). Denpora baten lotu ninduzun / katea fortitz batekin. Lazarraga 1181r. Unikornio, animal fortitz / animal oen artean. Ib. 1184v. Gauza fortitza oi dana bakust / ezkonduaren kargea. Ib. 1196v. Armada bortitzagorik etor ezpadadi, aise lo egingo dugu. CartEsp 460. Bortitza zuela. "Recia (la suegra)". (Pamplona, 1600) ReinEusk 108. Itze lodiz eta borthitzez. Mat 204. Iauna, garade flakoak eta etsaiak ditugu bortitzak. Ber Trat 93r. Halaberki egiteko gerla borthitz gaixtoei. EZ Man II 54. Zu zara Iainko bortitz hura eta Iainko espantuzko hura. Harb 396. Ez da [...] eta ez oiñhazerik ere hain zorrotzik eta bortitzik, gorenera denean, ematzen eta eztitzen eztenik. Ax 600 (V 386). Gogortasunaren handia. Iustitziaren bortitza. Ib. 141 (V 92). Baldin hunein gauza bortitza eta indartsua bada usantza [...]. Ib. 92 (V 63). Ene animak zu zaitu / Bere saihets bortitza. Hm 89. Egin nadin gai eta baso maitatzeko, bortitz pairatzeko, finko eta fermu irauteko. SP Imit III 5, 2 (Ch indartsu, Mst e Ip azkar, Echve sendo). Edari bortitzak. SP Phil 256. O itsumendu borthitza. Arg DevB 60. O Kometa, gizonen / lotzazale bortitza! Aleson 25s. Pozoarik bortitzena eta biziena. Tt Onsa 37. Egozten dik Txinak lurrera / Bere murrailla borthitza. Gç 195. Eritarzun borthitzetarik. Mong 593. Ezne edatera emaiten deritziet, eta ez iate borthitz bat. Bp II 5.
    ( s. XVIII) Eskualdunak eta asturiarrak, Espainiako bi jendaki hagitz borthitzak. ES 109. Maiz deliberatzen dut borthitz izanen naizela. Ch III 20, 1. Nork du gudu bortizagorik bere burua garaitu nahiz hari denak baiño? Ch I 3, 3. Zenbait tentazione borthitz biziki izaiten dugunean. CatLav 333 (V 163). Herejia guztiak, zeiñ-ere diran illunak eta bortitzak, desegiñ zituena. Lar SAgust 9. [Begi oien] txingarrak aiñ dira gozo indartsu, portiz, non Jangoikoari berari egiten dioten begizko santu bat. Ib. 14. Gudu borthitzenetara eta dorphenetara. He Gudu 48. Ala beitie gerla borthitzik egin bere biziuen hezteko! Mst I 18, 2. Beren tronpetekin egiñen dute beste aldietan baño soñu bizi bortitzago bat. Mb IArg I 390. Zere beso bortitzarekin. Ib. 134. O zeñ itsu, gogor ta portitza zuretzat izan nazan. Cb Eg II 73. Erremedio portitzagoak. Cb Eg III 388. Mendi portitzak. GavS 18. Bildu zuten armada borthitz bat. Lg I 255. Bortitza Jaunarén / dá pasionéa, / bortitza dá amarén / konpasionéa. LE Kop 41. Sü ezinago borthitz batian. CatLan 61. Gathe borthitzak. Brtc 257. Anbat indartsuago, portitzago, sendoago, kementsuago ta bizkorrago egiten da Animaren grazizko bizitza. Ub 203. Ez dezakek gahait kontzientzia, / hagina dik bortitz eta zorrotz. Iraultza 19. Purgatorioko su portitz aetan. CrIc 40.
    ( s. XIX) Sabeleko miñ edo ala portitz batzuek. Mg CC 248. Tentazino bizi ta portitzak. Mg CO 149. Dorre bortitza. Añ CatAN 79. Gizun bortizagorik / etzena kortian / Xarlemañak igorteko / egun destinatian? Xarlem 520. Bere atzapar portitzak. VMg 21. Gaitzerako griña fortitza. Gco I 417. Non kausi hitz aski borthitzik [...] arima haren orduko izialdurak eta deboilamenduak pintatzeko? Dh 135. Ikhusirik haizea borthitz zela, beldur izan zuen. TB Mt 14, 30 (He, SalabBN, Ip borthitz, Echn, Leon bortitz; Lç, Ur sendo, Dv hazkar, Ol, Or, IBk zakar). Erresolüzione borthitz bat. UskLiB 69. Huna Debruari jazarri behar dioen [...] emazte hazkar eta borthitza. MarIl 94. Behar gare borthitz egon fedean. Jaur 393. Arkumerik bortitzenak dira bizkiak. It Dial 96 (Ur senduenak, Dv, Ip (h)azkarrenak). Indar portitzaren bidez. Izt C 252. Pena andi, portitz ta gogorra. Ur MarIl 111. Hurbiltzean Irundik harmada borthitza. Hb Esk 155. Obia estaltzen zuen ar-losa portitza. Lard 466. Urrin borthitz ustelak sudurretan. Dv LEd 220. Tentaziyo bortiz baten ondoriyoz. LesakSerm 254. Tentazio fortitzak. (Lacunza). Ib. 321. Errezibitu zuela pasio eta eriotze bortitza. (AN-arce). BOEanm 1198. Negua zen; hotza borthitza. Laph 119s. Orra arrazoi portizenekoa or euskera gordetzeko. Aran SIgn 206. Guztiz tormentu portitz / gogorra ori da. Xe 327. Eralle fortitza. Ib. 329. Bere etsaiak eman zioten / txit martirio portitza. Ud 113. Heldu zaizkit gainera tiroinak borthitzik / Berekilan ni nahiz eraman hemendik. Elzb Po 201. Ausartzi portitza. Arr EE 1882c, 549. Gudari portitz piñeen jazarrak. Etxeg EE 1882c, 563. Nork ikusi du leoi portitza negar egiten? Camp EE 1883b, 522. Gizonik jakintsu eta fortitzenak. AJauregi 214. Nahiz idekia, nahiz hetsia, Patxekoren eskua gauza borthitza baitzen. Elzb PAd 59. Berberiako plaza portitz eta gogor Azellari erasotzerako. Arr May 188. Nahiago dut Jainko Jaunak kondena nazan onegi izatu naizelakotz, ezen ez borthitzegi edo idorregi. Jnn SBi 55. Butariaren joko / latz eta borthitza... Zby RIEV 1908, 93. Haren karatera eztiaz edo borthitzaz. Elsb Fram 165. Pago gazteak baño bortitzago ziraden mutil tropel baten artean. Apaol 123. Ibai borthitzeri buruz, bethi zuzen dagozin harrokak. Lap V (V 1). Haize borthiz batek buhatzen zialarik. Ip Hil 203. Beharrietan zituen oraino bere nagusi borthitzaren dixiduak. Arb Igand 86. Gai hotz borthitzian. UNLilia 9.
    ( s. XX) Antziñatik datozen gauzak beti gogorragoak, portizagoak dira. Etxeg RIEV 1908, 193. Suaren eta lanaren sapa bortitz hartan. StPierre 27. Ordu berean asaldura handi bat, oihu bortitz batzu entzuten dire. Barb Sup 60. Peña borthitz gain hartan. Ox 171. Iardesten dako beltzuri bortitz batekin. Zub 66. Otomobil handien argi hotz bortitzek lilluratzen gituztelakotz. JE Ber 92. Nahi bortitza. Etcham 51. Mikel bialduz, suntsituko du / etsaien saldo bortitza (indartsu). Or Eus 256. Bide hori bortitza zen arras bortitza, eta bertzeak baino luzeago. Zerb Bahnar 14. Ulermen bizkorreko eta nahimen bortitzeko gizon bat zen. Mde Pr 136. Itxas-gatzetan garraztutako eztarri bortitzak. Lek SClar 104. Etsaia garaitzenago da, norbait bortitzago daukanean. Or Aitork 191. Edozein lotsa baño sakonago ta bortitzagoa zen nere larrimiña. Txill Let 44. Ez dakinat nundik heldu zatan bizi behar bortitz hori. JEtchep 69. Zimaur bortitzarekin landuriko ortua. Arti MaldanB 217. Bortitza zen mutila, gogorra, indartsua. Arti Tobera 285. Zenbat eta gorago igo birtutean, ainbat eta bortitzago izan oi da konzientziaren ausikia. Vill Jaink 107. Begien aintzinean bethi mendi borthitz basa. Larz Iru 86. Odol borthitzekoa duk eskualduna, kasko gogorra eta thematsua. Larz Senper 20. Segur, bazakien bortitzarenaren egiten. 'Il savait faire le rude'. Ardoy SFran 297. Harrigarri da segur hoin bihotzbera kausitzea Nafarra idor eta bortitzeko seme bat. Ib. 296. Bortitz airea. 'L'aspect sévère'. Ib. 324. Etengabeko lan portitzak, oro gainditzen baitu. Ibiñ Virgil 72. Bortitza eta esker gabea ez otoi izan nehola. Xa Odol 211. Izigarriko erreximendu bortitza duk horiena. Iraultza 78. Eztabaida minetan oihuka zebilen polemista bortitza. MIH 264. Ez dakit zergatik hain indar bortitza egozten zaion biribiltasunari. Ib. 223s. Baziren horretarako zenbait gramatika debeku bortitz. MEIG V 105. Beste inork ez bezalako azterlan bortitza egin duena. Ib. 32.
    v. tbn. Monho 44. CatS 55. Aran EE 1885a, 72. Iratz 113. Lasa Poem 104. Larre ArtzainE 132. Portitz: Bast 14.
    azpiadiera-1.1
    (Uso sust.).
    Ez bere eskasa, ez berzen bortitza, eztazki urguluak senti ezpaditza. "Ni son faible ni le fort des autres". O Pr 503.
    sense-2
    2. (Uso adv-). Fuertemente; duramente, violentamente. v. bortizki, BORTITZIK.
    Nigarrak niri zauzkit jauzten orai borthitz! Ox 145. Ez ditazke hoik liliari loth, baitauzka borthitz itzeak. Ib. 174. "Alo, eman zaidan berehala!", manatu zion bortitz mutil gazteak, eta zintzurra bihurtu nahi izan zion. Mde Pr 157. Eta estutzen asi nintzan, geroz ta bortitzago, batere kupidarik gabe. Txill Let 104.
    azpisarrera-1
    BORTITZ EGIN. "Callum obducere" Urt IV 83.
    azpisarrera-2
    BORTITZ ERAGIN. "Callum obducere" Urt IV 83.
    azpisarrera-3
    BORTITZIK. Fuertemente, intensamente. v. bortizki.
    Oi ta jagi zan / su ori utra fortitzik. Lazarraga 1202r.
    azpisarrera-4
    BORTIZKO ATORRA. Camisa de fuerza.
    Erhoak gertha balite, ba omen litazke heien eztitzeko bortizko athorrak! Herr 4-12-1958, 1.

    bortitz

    bortitz
    << bizkarrezur 0 / 0 1 bortu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper