Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    bipil.
    tradizioa
    Tr. Documentado en autores labortanos y bajo-navarros desde mediados del s. XIX (cf. biphildu ya desde principios del XVII). Tbn. lo emplean algunos autores meridionales del XX (Orixe, Zaitegi, etc.). En DFrec hay 4 ejs.
    sense-1
    1. (-ph- L, BN; VocBN , Hb, Dv) Ref.: A; EI 108.
     (Terreno) pelado, sin árboles. "Dénudé, dépouillé de tout ornement, ou garniture, ou objet qui puisse soustraire l'endroit ou la substance désignée à la vue du public. Mendi biphil huntan bethi hotz egiten du, dans cette montagne dénudée [...]" VocBN. Ningún ej. confirma que bipil como adj. signifique "desnudo" para contextos diferentes de mendi biphil, etc.; Azkue recoge esta acepción de Salaberry; cf. tbn. Darric (ap. DRA): "Etxe biphila, casa desnuda, desmantelada, sin muebles". "Toki biphilak, lieux découverts" Dv. "Lekhu biphil (L, BN), lugar airoso, abierto" A.
    Baldin lekhua biphila balitz, hedoiek aintzinago jo lezakete; bainan oihanek baratuz, han uzten dute sabelean dagokaten ura. Dv Lab 312. Aurkhintza oihantsuetan ez da hezetasuna galtzen ephaitza biphiletan bezala. Ib. 312. Bere sahetsetako arkaitz osoki murritz eta gainetako munho bipilekin. JE Ber 43.
    sense-2
    2. (BN-baig; -ph- L-ain; Hb, Dv) Ref.: A; Satr VocP.
     Activo, vigoroso, eficaz; decidido, pronto; despierto. "Alerte, dispos, hardi, vaillant" Dv. "(L-ain), valiente, resuelto" A (que cita el ej. de Dv Gen). "Agudo" Satr VocP. v. tipil.
    Aziendak arin eta biphil, ilea eta bizkarrak legun. Dv Lab 230s. Berezi zituen hirur ehun eta hemezortzi, bere etxeko sehi biphilenetarik. "Expeditos". Dv Gen 14, 14 (Bibl bipil; Ol azkar). Irigoin hagin jalitzale bipila. HU Aurp 129. Ezen hango jendea nongo nahikoa bezen bipila da, eta ernea. HU Zez 122. Laborari iduriz gaizoenetik eta jakintsunik bipilenera ez da arte izpi bat baizik. JE Bur 167. Euskaldun bipilak eta Manchatar bizkorrak. "Gallardo vizcaíno" (Quijote IX). Or RIEV 1929, 6. Langile bipila eta abila zen. Zub 26. Ez nizala [...] tetela, ergela, edo mentsa, bainan gizon bat haidorra eta buru bipilekoa. Ib. 69. Ikastetxe aipatuenetan hogoi urthe ereman zituen entzule bipila, ohartze apurrekoa izan zela gizon hura! JE Ber 66. Sudur mehar luxe, kokots lirain, kopeta neurrian bipil. Ib. 46. Antso-rengan ba duke arerio bipil. "Rival decidido". Or Eus 15. Soldado biphil eta erneeri fidaturik. Zerb Gerlan 90. Othoitz egilea, predikari biphila, beharduneri emailea. Lf Murtuts 3. Beso bipileko pilotaria. Zerb Azk 114. A. Larramendiren esku bipil ta alai, eta maltxur ta desairetsua [ikusten det kantu oietan] . Lek Egan 1956 (5-6), 31. Ez da gaizki. Neska biphila bere ezpain mehe eta kopeta hertsiarekin. JEtchep 91. Irudien anditasunez, eta oldarkoitasun bipilez gogoa dardarizatuz. Zait Plat 123. Oraingo neskatilla kirol-zaleak oi diranetarikoa, gertua, ausarta, bipilla, edozertarakoa. Erkiag BatB 74. Lurpetik entzunen du deiadar bipila: / Hemen dago ama bat bere haurrek hila! Xa Odol 208. Bas'ihiziak gerizatzeko badute lege bipilik. Ib. 173. Gudari bipil eta eskualdun suharra. Ib. 131. Jainkoak [...] giza-seme-alaba bipillak sortazi oi ditu garaiz, aldi bakotxeko goraberai zentzunez erantzuteko gai izango diranak. Onaind STeresa 115. Kanboko bikario Jean Etcheverry bipilak egiten ohi zituen itzulpen horiek. Lf ELit 228. Etchart jaun erretor bipila. Larre ArtzainE 108. Idazle bipil beldurgabea. MIH 401. Eta oroit bitez, mesedez, gure artean agertu zaizkigun sorgin-ehiztari bipilak McCarthy zenaren gorputza (B. b.) aspaldi usteldu zela. Ib. 375.
    azpiadiera-2.1
    (Fig.).
    Goizeko aire biphila sartzen zen nasaiki, firrindaka. JEtchep 25.
    azpiadiera-2.2
    (Uso pred.).
    Lagun onak bazituela, erran gabe doa. Beharrik hor baitire oraino bizi, eta bipil. HU Aurp 90. Begiak bipil dabilana. JE Bur 48. Heltzen da Xoane etxerat, begia doi doia baino ere biphilago, sudurra meheago, kopeta zimurrago. Barb Sup 98. Arrapostu ein zion / bipil eta labur: / "Mandatari maltzurra, / ez nuk hire beldur". Etcham 145. Oiuak eta dantzak geldiarazita, an aurreratzen da bipil Torpin zarra, besoak gorarik. Or Mi 133. Burrunda ar dezan baiño lên dute / bipil jasotzen egurra. "Decididos". Or Eus 330. Arek bipil aitortzen zun; onek duda antzean. "Vehementer". Or Aitork 161. Gaitzez nardaturik, eta onari atxikiz bipil. Zait Plat 53. Lurra belarrez jantziz, / loreak ugari dixuriz bipil. Gazt MusIx 79. Burua gora, begia bipil. "L'œil vif". Ardoy SFran 90.
    sense-3
    3. +; pipil (BN-baig ap. A ).
    "Descarado" A. v. MOKO-BIPIL.
    Etxek-andre biphilak elizara jausten, / Bidean dituztela zaiak erakusten. Ox 158.
    sense-4
    4. "Biphil (L-sar, BN-ciz), rama joven en el árbol" A.
    sense-5
    5. "Crudo, despojado. Egia bipilak, verdades crudas" A DBols.
    azpisarrera-1
    BIPIL-BIPILA. Duramente, crudamente.
    Ekharri zioten behin aintzinera muthil gazte bat, nihork ezin moldatua zela; eta othoi, erran zezola zenbeit gaizki biphil-biphila. Bainan saindua mintzatu zitzaion eztiki. Jnn SBi 170.
    azpisarrerakoSense-1.1
    Valientemente.
    Nola nahi baitzuten bere lagunek duelerat bildu, erran zioten harek, bipil-bipila: "Nai baduzue, ariko naiz duelian". HU Zez 25.
    azpisarrera-2
    BIPILEAN. "Biphilean jartzea, se mettre à découvert" Dv. "Al descubierto (BN-ciz)" A Apend.
    azpisarrera-3
    BIPIL EGIN. "Calvare, [...] burua biphildu, biphillegin" Urt IV 94. "... calvabit illum, burúa biphillegin dio" Ib. 95.
    azpisarrera-4
    BIPIL ERAGIN. "Calvare, [...] burua biphildu, biphilleragin" Urt IV 94;
    v. tbn. 95.
    azpisarrera-5
    BIPILIK. Decididamente, directamente, sin titubear.
    Nahiko nuen xanfarin ergelari biphilik ihardetsi. Arb Erlis 103. Hik diokan bezala egin balezate denek, lurrak dauzkan gizon eta emazte guziak jar balite elgarri so, elgarren koi, ondoriorik uzteko axola izpirik gabe, laster gure motakorik ez litakek ageri nehon nehor? Gure mota ezezta litakek? --Amodioz litakek ezezta!, zaundan ihardetsi bipilik. JE Bur 99. Zango puntetan zaizko / Etorri biphilik, / Aizkora eskuetan / Ixil gibeletik. Larz Senper 102.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Estar, etc.)dispuesto, pronto.
    Artzain batek hiru hartz / oren batez hilik, / Hori aipatu gabe / nor egon ixilik? / Mañex berearekin / han baitzen bipilik, / Lau hartz ezarri tuzte / metara bildurik. Etcham 233. Atorra xuri, / gerriko gorri, / gainetik xamarra, / Lerden eta bipilik / beti garaztarra. Ib. 126.
    azpisarrerakoSense-5.2
    Bazoala, urhatsa bipilik, etxe batetara.JE Bur 191.
    azpiadiera-2.1
    Familiako notaria ere han, nausiaren ezkerretarik, begiak bipilik. . JE Bur 130.
    azpisarrera-6
    MOKO-BIPIL. Mordaz, de lengua afilada. "Bon-bec, moko-biphil" T-L.
    Apho, mutxurdin, moko-bipila! Elzb Po 208. Gaxuxa moko biphil, Gaxuxa kokina. Ox 164.

    bipil

    bipil
    << biluztasun 0 / 0 bitore >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper