1.
(HeH Voc, Hb, Dv, H, A (que citan a O)),
beihala (Dv, A).
En otro tiempo, antaño, antiguamente.
"
Behiala, behiola, aitzinago, lehenago bertzaldiz"
HeH Voc
(→)
Aizk.
"Jadis"
Dv.
"1. autrefois, en un temps éloigné. [...] 2. auparavant, non dans un temps très éloigné. Syn. lehen, lehenago, araitzina, haratzina, bertze orduz, bertze aldiz (He), noizbait, noiz ere bait, behin batez
"
H.
v. behinala, behinola.
Tr. Propio de la tradición septentrional; entre los autores del s. XVII sólo se encuentra en Etcheberri de Ziburu, Oihenart y Harizmendi; es bastante frecuente desde mediados del s. XIX. En DFrec hay 12 ejs., 9 de ellos meridionales.
Behiala Elizaren odolezko mendean / hanbat martirio etzen, ez hain latzik lurrean.
EZ Man I 72.
Arima zen behiala gorputzaren nausi, / pena prinzipalak ere hark behar tu ikhusi.
Ib. 117.
Behiala haur ttipiak Augustiñen mendean / itsasoa sarthu nahi zuen zillho batean.
Ib. 131.
O dolore balekigu eta pena balia / eta behiala legez hobenen urrikia!
Ib. 114.
Behiala, hegaztiak minzo zirenean.
"Jadis, au temps que les oiseaux parlaient"
.
O Pr 373.
Behiala gizon batek landatu zuen mahasti bat.
HeH Lc 20, 9 (He gizon batek zuen landatu mahasti bat).
Eta legearen kharrak hartu zuen, hala-nola behiala Phinees, hil zuenean Zamri, Salomiren semea.
Dv 1 Mach 2, 26.
Eta Juda goanik Hebronen (zeinaren izena behiala baitzen Kariatharbe) zagoen Kananearren kontra.
Dv Iud 1, 10.
Letra edo, beihala erraiten zen bezala, guthun hau.
JE Bur 113.
Hitz guti derabila, ba, gure amasok, eta bertzela ixila da. Kasik herrian beihala ikusten zituen gauzen baizik ez daki izendatzen.
Ib. 175.
Hutsik ageri baldin badu [hizkuntzak], zorrotz zezaketen adina zorroztu ez dutenena dela soil-soilik errua, behiala Axularrek zionez.
MIH 213.
Duela bizpahiru urte, lehenbiziko aldiz, Benvenisterekin hasi nintzen, behiala Zubiri aritu zen gisan.
Ib. 368.
2.
(En frases negativas).Nunca.
v. BEHIN ERE.
Beharra badakite oinekin zapatzen, / agorteak ez ditu beihala izitzen.
Hb Esk 134.
BEHIALA HARTAN.
En aquel tiempo.
Eta beihala hartan egotu dira diganteak, Amontarrek Zomzomtarrak deitzen zituztenak.
Dv Deut 2, 20 (Ker antxiña).
BEHIALAKO
(Urt IV 459; beihalako L ap. A; Dv). Antiguo, de antaño, de hace tiempo; de aquel tiempo (antiguo). "Charistia, [...] lehenagoko besta, behialako besta" Urt IV 459. "Qui est des temps anciens" Dv. "Antiguo" A.
Ordean ahantzi zitzaion osoki [...], Faraonek, handik bi urtheren buruan, amets bat izan zuen arteraino. Orduan exansona orhoitu zen bere behialako ametsaz.
Lg I 98s.
Galde egizu beihalako egunez.
"Interroga de diebus antiquis"
.
Dv Deut 4, 32.
Bazohan bozkario handitan Aita Eternalaren besoetarat, behialako Lazaro hura bezela.
Prop 1894, 60.
[Mintzaira] atxiki dugu mirakuluz beialako edertasunian, garbiki, gure arbasoek mintzatzen zuten bezala.
Zub 18.
Garazitik Orreagarako zintzurrak eta errekak betidanik izan dira gudularien eta beilarien bidiak Espainian sartzeko, beialakoen artean.
Ib. 125.
Emeki zabiltzan gure arbasoak, emeki, makila eskuan; neurriz egiten zuten bide, beihalako Greziatarrek.
JE Ber 97.
Beihalako girixtinoek, ortzirale guziez, zerbait emaitza ekartzen zautateian.
Lf Murtuts 4.
Ermitaina deitzen genuen, beihalako saindu eta Jainkoaren lagun bat gogoratzen zigulako, hain baitzen mehar eta zimel.
Mde Pr 295.
Denak ixiltzen ziren, beihalako herriko-mutilaren atabala eta holakorik ere gabe.
Larre ArtzainE 26.
Geure egiazko irudia atzendu edo zaigu eta amets-irudipenezko argitan ikusten ditugu behialako geure buruak.
MIH 373.
Famoso, conocido; de marras.
"
Beihalako (BN-lab), fulano, el de marras. Behialakoak lanari tiro eman zakon, el de marras detestó el trabajo, le dio un tiro"
A.
"
Beilako, ese tal, fulano (L) Lander Cor
"
DRA.
"Se habla de un hecho pasado, y en el curso de la conversación se menciona otro análogo y se dice: berialako aiphu zinduen noizpeitko gerthakaria bezala (L) Lander Cor
"
Ib.
(tbn. aparece "beriala, tal, fulano (L) Lander Cor", seguramente deducido erróneamnete del anterior).
Kristoren petrala ukitzeaz sendatu zeikan behialako emazteari bere sabeldasuna: zer bertutea!
Hm 211.
Beialako urrezko aratxea beti beren jinko: ez da heientzat ez herriaren amodiorik, ez jendetasunik.
StPierre 31s.
Behialako pegarra ere hautsi omen zen, bethi ithurrira joanez!
Barb Sup 2.
Beihalakoak zion: gizonen artean izan nizan aldi guziz, eskasago itzuli niz.
"Dixit quidam"
.
Leon Imit I 20, 2.
Burua hotz eduki zuen; behialako Gabriela Lohitegikoak --Gastonek esanak egia baldin baziren-- bere ezteietan zeukan bezain hotza.
Mde Pr 183.
Beihalakoak zion bezala: mendia sarthu minetan, eta erdi saguñoa.
SoEg Herr
3-4-1958, 1.
Berri batzu, Margarita, behialako pegarra bezala dira: Urrundik urhez, hurbildu eta lurrez!
Larz Iru 132 (Lek beiñolako).
Hau ez zen haatik beihalako herri hartan izan zena bezalakoa.
Larre ArtzainE 295.
Mazedoniar handiak behialako orapiloa askatu zuen bezalaxe.
MIH 378.
BEHIALAKO BATEZ.
En cierta ocasión. v. BEHIN BATEZ.
Behialako batez treina hartu zuela Parisen, edo urrunago, biziki urrun; ikusi nahiz eta ikasi, hemen tokiaren gainean, [...] "langues agglutinantes" deitu mintzaietarik denez eskuara.
HU Aurp 206.