OEH - Bilaketa

377 emaitza hotz bilaketarentzat

Sarrera buruan (54)


Sarrera osoan (323)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 behatu.
sense-1
1. (AN, L, BN, S, R-vid-uzt; VocS , Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: Mdg 63; A; Lrq; Gte Erd 48 .
(Intrans.). Atender, prestar atención (escuchando o mirando); hacer caso, tomar en consideración. "Écouter" Gèze, VocS, Lecl y Lrq (que lo relaciona con beharri 'oreille'). "Écouter, écouté" VocBN. "Beha, appel par un individu pour qu'on lui porte attention" Ib. "Bere onari beha baladi, s'il considérait son bien" Dv. "Beha zaite ene herbaltasunari, prenez en considération ma faiblesse" Ib. "Zuzenari baizik ez da behatzen, il ne tient compte que de la justice" Ib. "Ez da sobera behatu behar jendeen erraneri, il ne faut pas trop faire cas" Ib. "Ez da nihori behatzen, il n'écoute personne" Ib. "Ez da bere aitari behatzen, il n'obéit pas à son père" Ib. "(Intrans.). 1. écouter quelqu'un, être déférent, obéissant envers lui [cita Ax 319, v. infra]. 2. être attentif. Behatzen direlarik, eztezaten intzun, ez endelga, qu'étant attentifs, ils n'entendent, ni ne comprennent (AR). 3. considérer, réfléchir. Beha zaite ongi, considérez, réfléchissez, pensez sérieusement" H. "Bea, escuchar" Mdg 163 (en una lista de palabras). "Beatu (AN, L, R-uzt), behatu (L, BN, S), mirar, escuchar" A. "Beadi (R-uzt), behadi (Sc), escucha. Behadi Israel, escucha, Israel (Lç Mc 12, 29). Bea-bedi, escuche. Bea bitei, escuchen. Beazte, escuchad. Beaztei, escuchad (varios)" Ib. s.v. beha. "Kantik beatu naz (R), de allí he escuchado" Ib. s.v. bea. "Beha ziteie haren erranari (S)" Gte Erd 48 (opuesto a "mesfida haren erranari"). v. aditu. Tr. Propio de la tradición septentrional: atestiguado ya en Dechepare (sobre behatu y so egin en este autor, v. Lfn BAP 1951, 338) y Leiçarraga, aparece tbn. en Etcheberri de Ziburu, Axular y Etcheberri de Sara, pero el resto de la documentación procede de autores bajo-navarros y suletinos (tbn. lo hallamos en el roncalés Mendigacha). En suletino tiene casi exclusivamente, como reflejan la mayoría de los ejs., el significado de "escuchar"; el testimonio de Lopez apunta lo mismo para el BN-mix, pero no el catecismo de Laneufville. Dechepare lo utiliza tanto con alativo como con dativo; Etcheberri de Ziburu con alativo; el resto de los autores, sólo con dat.
Elas, othoi, hunat beha bekhatore guzia. E 37 (sobre el régimen de este verbo, no sólo en Dechepare, v. la nota del ed.). Amorosak nahi nuke honat beha balite; / hon lizaten gaztigurik agian enzun liroite. Ib. 85. Hek [emazteak] gizoner beha balite, elizate bat honik. Ib. 125. Gaixteria egitia laido dela dakizu; / ni erhoa, zu iakintsu; beha enakidizu. Ib. 217. Behadi Israel, Ni]k[ nauk hire Iainko Iauna, hi Ejipteko lurretik, sklabotasuneko etxetik idoki audana. Ins D, 2v. Baldin gure minzoari behatu nahi ezpazaizkió, beha zakizkio Iainkoaren Semearenari. Ib. F, 8v. Gauza beharra [...] da Pastorak diraden Elizetan? --Bai: eta nehor haei beha dakién, eta haién ahoetarik [...] humilitaterekin Iaunaren doktriná rezebi dadin. Ib. E 8v. Gero deithurik populu guzia beregana, erran ziezén: Beha zakizkidate guziak, eta adi ezazue. "Écoutez-moi tous, & entendez" . Mc 7, 14. Haur da ene Seme maitea, huni beha zakizkiote. Lc 9, 35 (Dv hau entzun zazue). Mendekatzen delarik Iainkoa ezagutzen eztutenéz, eta Iesus Krist gure Iaunaren Ebanjelioari behatzen etzaizkionéz. "Ceux [...] qui n'obeissent" . 2 Thess 1, 8 (He obeditu ). Ikhusirik etziñela / hitzetara behatzen, / aserrerik tormentara / altxarazi zintuen. EZ Noel 149 (v. tbn. 169). Nahi badu sendatu, beha bekio bere adiskideari, goberna bedi haren konseilluz eta abisuz. Ax 319 (V 211). Hil arazi zuen bere seme hura. Zeren hura bizi zeiño, haren beldurrez, ezpaitzeikan Aurelia behatu nahi. Ib. 354 (V 235). Hala bata nola bertzea galtzeintu amurus itsuak, emaztearen hitz ederrei eta maiñei behatzen zaienak. 'El que hace caso' . Ib. 344 (V 229). Nol' arrai miratzea / baitu, eme mintzatzea, / gozo, gozo ere handi / da hari behatzea. O Po 31. Beha lehenik, minza azkenik. "Écoute le premier, & parle le dernier" . O Pr 79. Salbatu nahi bazira, othoi beha zakizat, ezarriko zitut bide hon batean. Tt Onsa 12s. S. Bazilo handiak dio, eta othoi, beha zite haren abisu honari. Ib. 86. Horren endelgatzeko <-oko> , arima debota, konparazione honi behazite. Tt Arima 22. Ez iagoitik beha elhe theiü edo sobera nabasier. Bp I 97. Gaizki errailer behatzian laket izatiak Jinkoari ogen egiten deroia? Ib. 102. Krist beha zakizkü; Krist emagüzü. "Christe audi nos" . Bp II 62. Humilitatereki hen izkiribien irakurtzez, eta predikier behatzez, zoñek hen erranak argitzen baiterizkie. Ib. 119.
( s. XVIII) Jende dohakabe hauk gizon madarikatu hunen hitzei behaturik, hasi ziren berotasun handi batekin [...] dorrearen egiten. ES 389. Bena señale da ihur ürgüllütsü eta bürü gogor dela besteren sendimentiari behatü nahi eztenian. Mst I 9, 3. Beha zite ene hitzari, eta eztüzü axolik ükhenen gizonen ehun mila hitzentako. Mst III 46, 2. Behatüren niz, Jinkuak ene bihotzian erranen dütian hitzer. Ib. 1,1. Eta zeren? arrazua galthatzen badüzü, haur düzüla, beha zite. Ib. 3,2 (SP galdetzen baduzu zergatik, adizazu zergatik). Zer egin behar da koleraren ebitatzeko? --Behatü orotan arrazoinari eta fediari. CatLan 117. [Senhar emazteak] eztaitezkeela goizegi haz [...] heen [haurren] instrukzioniaz arrangüra hartzen eta heen konduitari behatzen. Ib. 159. Medisenzia errailer eztela behar behatu. AR 442. Medisenzia defendiatu behar dien batek medisentari behatuz bekatu mortal egiten dizi. Ib. 443. Emotzue zuen errespetuak, / behatuz han Salbatzaileari. Iraultza 19.

( s. XIX) Othoi, enzün nezazie, / Jinkuaren amorekati / beha zakiztadie. 'Entendez-moi; pour l'amour de Dieu ecoutez-moi' . Xarlem 181. Beste propos bat badüt / zier komünikatzeko. / Behar zitzaiztadie behatü / ene adiskidiak oro. Ib. 58. Eta gure Jinkuek ere / hobeki aie faboritüren, / oraiko ene er[r]anari / balin bahiz behatzen. Ib. 112. Mirabolon, behadi: / behar dük khiristitü / ore jente ororeki / ere bai batheiatü. Ib. 936. Etzaizie gaizki juanen / behatzen bazirie guri, / guk ezteiziegu emanen / exenplu hunik baizi. AstLas 15. Hanbat aldiz eta hanbat gauzetan behatu natzaionazkero munduari, Jesu Kristo ta haren ebanjelioa alde bat uzten nituelarik. Dh 116. Debrua [...] hautatu izan du bere nausitzat; hari behatu zaio; hark emaiten ziotzan gogoramendu gaxtoei jarraiki zaie. Ib. 153. Zu izanen zare geroroz, zure seme maitearen bihotz adoragarriaren ondoan, ni gehienik behaturen natzaiona. Ib. 90. Erregelari behatzen bazaio, egin behar zaion bezala, Jainkoaren beraren nahiari bezala. Ib. 46. Irakur debozionezko librü zonbait edo beha irakurtzen dütiener. UskLiB 78. Egün hartan beha zite profeitatzeko desir handi bateki pheredikü edo katiximer. Ib. 78. Eihartxe behakhigü et' erragük bertan / eia zertan hizan hiru lan hoietan. 'Écoute-nous' . Etch 276. Bi berset dolorusik nahi dizüt khantatü, / plazer düzielarik, jente hunak, behatü. Ib. 138. Hamasei jakiletan zortzi falsü banütin, / her behatü balira galtzia segür beinin. Ib. 144. Eni zeitanak behatzen dü entzünen / Irixibauko semia nula hil den. Ib. 638. Bena biak gitien beha urhenziari. "Mais attendons la fin" . Arch Fab 93. Sirats handireki behatüko nüzü erran nahi deiztatzün güzier. Ip Dial 54 (It, Ur, Dv en(t)zun). Geroko lanyerrari / ez dira behatu, / konbeni den bezala / nahi dut deklaratu. Bordel 173. Azpeitian egon zaren denboran ene erraner guti behatu zare, ene gatik nahi duzuna egin duzu. Laph 161. Jainkoak agerraraziko darotzue, zuen artean, nere iduriko igarle edo profeta bat. Beha zakizkote ongi. (Deut 18, 15). Jnn SBi 3 (Dv hura entzunen duzu). Jendea nori behatuko zaio, noren beldur izanen da, [...] ezpaditu ohoratzen gure jainko handiak, eta adoratzen enperadoren iduriak? Ib. 144. Jakin zazu gaizki egiten duzula zure tenploko apezen solhasei behatzea, gutaz mintzo zaitzunean. Ib. 133. Beha zakizkü zure huntarzün handian, eta Jinkoaganik ardiets itzagützü [...] behar dütügün graziak. Ip Hil 6. Mariak oro ikhusten zütian, orori behatzen eta ohartzen zen eta oro begiratzen zütian eta erabilten bere gogoan. Ib. 98. Ez zen behatü nahi Aita eta Amen aholkier ez mehatxier. Ib. 55. Nahiago guk italiano... arrotz baten erranari behatu. Hanbat gaixtoago guretzat. HU Zez 155. Bere mintzaia atxikiren dueno, behatuko da bethi bere arbasoen irakaspeneri eta hetan tieso egonen. Arb Igand 28.

( s. XX) Isartan dazkad gaizak kasoak emon bage; baitare zomait gaiza izan bage, solamente ta, bea dein, entzutzan, ekustzan eta entelegatzan gore uskara. Mdg 132. Bainan guziez nik irri... / Ez nintzan behatu nahi / heien kontseilu oneri. Ox 190. Mündia behatzen da gezürrari, eta behatzia beno haboro ere mündiak egiten düzütsiala, igaran-erazten dü gezürra aitzina. Const 14. Jauna, horren erraner / etzitiala, ez, beha, / zeren eta hori beita / gezurti debria. PierKat 52. --Ihoiz entzun dudan ipuinik zoroena da [...] --Hatsarretik landan ez natzaion behatu, hain baitzen zoroa. Mde Pr 86. Zatozte huna, ipuin bati behatzera --erran zuen izebak. Ib. 85. Atzera-galderarik gabe behatu zitzaizkion "ez-beharra" nola gertatu zen jaulkitzen zielarik. Mde HaurB 106. Hitz horier lorioaturik behatzeko, zerutik jautsiak izan balire bezala. "Pour écouter ces paroles avec ravissement" . Ardoy SFran 155s. Nork ez daki jendeak ez duela beti norbaiten solaseri behatzerik eta are gutiago fidatzerik. "[Ils] n'ont pas toujours besoin de faire attention" . Ib. 301. Errespetia dute elgarri ekartzen, / Elizaren legeri baitira behatzen. Xa Odol 93. Santa Grazia enian / haiñbeste ezagütüko, / ez bagünian aizina / hartü nuizpait behatzeko. "De nous instruire" . Casve SGrazi 164. Behar dela haunitz aldiz emazteak erranari ere behatu. Etchebarne 134.

v. tbn. ChantP 8. CatS V. Etcham 227.
sense-2
2. (AN, L, BN, S, R-uzt ap. A; SP, Ht VocGr, Lar, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Dv, H) Ref.: A; AtSac 38; Satr VocP (begiratu); Gte Erd 48 .
(Trans.). Mirar, contemplar; atender, prestar atención; considerar, tener en cuenta. "Regarder. So egitea, mirar, catar, arrostrar" SP. "Mirar, begiratu, beatu, miratu" Lar. "Míralo, beaezak, beazazu; míralos, beaitzak, beaitzatzu" Ib. "Ponderar, pensar con cuidado, ongi beatu" Ib. "Beha, appel par un individu pour qu'on lui porte attention" VocBN. "Behatuz, considérant que, attendu que" Dv. "Behatuz oharkabeko huts bat dela hori, considérant que c'est là une faute d'inadvertance" Ib. "Behaturik ene behar handiari, ayant égard à ma grande misère" Ib. "Zure semearen merezimendueri behatuz, en considération des mérites" Ib. "(L, BN, S); trans.; 1. regarder, jeter les yeux sur un objet. 2. considérer, voir de bon oeil. Iaunak ungi behatua, 'qui jouit des regards favorables, bien vu, du Seigneur' (EZ Man). 3. beha, regardez, voyez" H. "Beha (L, BN, S), ¡mira!, ¡atiende! (exclamación)" A (c. BEHA EDU- s.v. beha). v. begiratu. Tr. Propio de la tradición septentrional no suletina (Leiçarraga --Decl ã 7v-- da so egitia como equivalente suletino de behatzea ; cf. tbn. infra Ax 17). Aunque escasamente, es empleado tbn. por algunos guipuzcoanos, como Iztueta u Orixe. En DFrec hay 13 ejs., 9 de ellos septentrionales. Suele ir acompañado de dativo o alativo: sólo Leiçarraga emplea el alativo en todos los casos; en el resto lo más frecuente es el dat., no usándose el alativo con nombres o pronombres personales (sólo hemos encontrado un ej. en Arradoy) y quedando limitado sobre todo a nombres de lugar. Hay tbn. algún ej. con absoluto (en Axular, CatLav, J.B. Elizamburu, Iratzeder, etc.), y con inesivo en Pouvreau y en MarIl.
Gure othoitzak [...] enzunen dituála, ez gure dignitatea eta merezimendua konsideratuz, baina Iesus Krist [...] Ararteko ordenatu draukunaren izenera eta merezimendura behatuz. Ins A, 5r. Behezak bada, Iauna, Krist eurearen begithartera, eta ez guregana. Ib. 6v. Othoi, behatu eure miserikordiazko begiaz hire egiaren alde trabaillatzen diradenetara. Ib. 7r. Orduan itzulirik Iaunak Pierrisganat beha zezan: eta orhoit zedin Pierris Iaunaren hitzaz. Lc 22, 61 (Dv begiratu zioen). Majistruá, othoitz egiten drauat beha-ezak ene semeaganát: ezen haur bera baizen eztiat. Ib. 9,38. Gero beha nezan ireki ukhan zuenean seigarren zigulua, eta huná, lur ikharatze handibat egin zedin. Apoc 6, 12. Beha diazaguzu zeure pietatezko begiez. Mat 333. Ni naiz [...] eman zenerauzkidan ontasunak munduko plazeren ondoan nenbilala aitzin-gibel behatu gabe gastatu ditudana. Ib. 224s. Sinhestea aski eztuk, non eztuen obratzen, / ezen Iaunak obrara dik gehienik behatzen. EZ Man I 9. Iaunak behatzen darotzu Aita onaren begiaz / ezen gozarazi nahi zaitu bere gloriaz. Ib. 124. Zeren dukezun zerutik lur baxora behatu. (Ps 101). EZ Eliç 336. Iadanik bere lekhu gora hartarik behatu du: Iaunak zerutik lurrera behatu du. Harb 343. Gezurrari garraizka; hunela iguzkiari hedoipetik behatzen diogu. Ib. 229. Batak erraiten du behatzea, eta bertzeak so egitea . Ax 17 (V 8). Dabitek behatu zioen behar etzen emazteari, eta handik egiteko handitan erori zen. Ib. 391 (V 256). Desonheski behatzea, eritzeko seiñalea da, baiña ukitzea hiltzekoa. Ib. 418 (V 271). Berak ezpaitzuen edaten, begi gaitzez behatzen zerauen, arnora emanak ziren guztiei. Ib. 406 (V 265). Zeren Iainkoak behatzen badu ere iragaiten dugun pena, ordea areago behatzen du hartako borondatera. Ib. 159 (V 106). Pontu hunetan, nahi nuke iben bazinitza begiak, huni beha baziniazo, haur konsidera bazeneza. Ib. 598 (V 385). Dagigun ongi, eta eztezagula beha nori. Ib. 224 (V 149). Iragaitzaz bezala lurreko gauza guziak behatzekoak dire. SP Imit II 1, 4. Behatzen baderautazu berehala azkartzen naiz eta bozkario berri batez bethetzen. SP Imit III 8, 1. Lehen behatu behar diozu bertzeen probetxuari, ezen ez zure debozioneari eta gogoari. SP Imit IV 10, 7. Sekulan haren Itsas-orratzak eztu behatuko bere izar ederrera eta polora baizen. SP Phil 470s (He 477 ez da itzuliko ). Behazak zerura. Ib. 544. Indazu endelegamendua, eta behatuko diot zure legeari, eta hura begiratuko dut ene bihotz guziaz. Ib. 100 (He 102 miratuko). Akzione batek ehun begitarte ahal balitu, behatu behar zaio ederrenean. Ib. 347 (He 349 ederren duen aldera behar zaio behatu).
( s. XVIII) Interpretak behar dio behatu perpausaren sentsuari. ES 130. Errespetu gehiagorekin behatzen diotela. Ib. 149. Azkeneko oren hura ethortzen denean, bertze gisaz behatuko bide diozu zure bizitze iraganari. Ch I 23, 3. Hark eztio behatzen kanpoari baizen, hau berriz barrenera dago beira. Ch III 31, 5. Behar darotazu beraz gauza guzietan behatu gauza guzien xede prinzipalari bezala. Ib. 9,1. Guk irakurtzen dugun debozionezko liburua beha dezagun gure instruitzera Zerutik igorria baliz bezala. CatLav 351. (V 170) Egon behar gara eskuak juntaturik, eta burua itzulirik Kofesorari bisaiara behatu gabe. Ib. 292 (V 146). Egiten baitzituzten othurunza alfer batzuek, zeinetan karitatea ez baitzen gehiago behatua eta begiratua. Ib. 153 (V 77). Zeiñei guziek ikhararekin behatzen baitiote, gorphutza [...] zaurtzen duten gauza batzuei bezala. He Gudu 151. Hark berriz aingeruari behatu eta iziturik erran zioen: Zer da Jauna? He Act 10, 4 (Lç begiak harenganat xuxendurik, TB izanez begiak baratuak haren gainean, Dv aingeruari begiratzean, Ol arengana begi begira, Ker aregana begira begira-jarririk). Behatu diot artha handirekin, eta ezagutu dut etzela nere umea. Lg I 327. Salomonek izan zituen zazpi ehun emazte [...]; bertze alde, hirur ehun konkubina edo presuna emazteen ointsuan behatuak zirenak. Ib. 336. Gizonek axaletik behatzen ziotela; bainan hark ikhusten zuela bihotzaren zola. Ib. 274. Oxala Pilatus bakharra balitz Jainkoari baino munduari hobeki behatzen dioena! Lg II 273s. Behatu zuten alde guzietarat. Ib. 169. Norat nahi den beha dezan, ez du ikhusten doloratzeko sujetik baizen. Brtc 117. Burasoei zorrozki behatzen edo ihardesten diotenek. Ib. 59. Nork gero hozki behatuko dio bere salbamenduko egitekoari, Jainkoak hain egiteko handiari bezala behatu dionaz geroz! Ib. 136.

( s. XIX) Begi onez du behatu / Jaunak ene gainerat, / errautsetik nau altxatu / dudan diñitaterat. Monho 150. Izpiritu gorenek eta garbienek ezin beha baitiezokete ikhara seindu batekin baizen. Dh 132. Nere aurpegia guzia desegina, horitua, behatzen dioten guziak izitzen dituela. Ib. 119. Ikhusi nahian ez behatzea, aditu nahian beharria ez paratzea. Ib. 70. Batek daraman bizitzeko molderat behar da hemen behatu guzien gainetik. Ib. 60. Daramagun bizitzeari behatu. Ib. 206. Holako giristino onak dire munduan ongi behatuak eta ohoratuak. Ib. 196. Beatu beza emen gure aita frailea bere txintxarri guziakin eta librugillearen izen andiagaz agertzen dala sumulista txit urri bat. "Cate Vmd." . Izt Carta a JJMg 25. Erakutsi daitazut ongi zure ontasun miragarriaren efetuak, entzunik ene othoitza, ene ez gai izaiteari behatu gabe. MarIl 74. Beha dezogun mundu huni orduan behatuko diogun bezala. Jaur 138. Bainan, baldin behatzen daukunean, ikhusten bagaitu bekhatuan, desordrean, ez gaitu gehiago berearentzat hartzen ez ezagutzen. Ib. 371. Eztu behatuko bekatari bakar batek Imajina saindu uni, barnetik biotza unkitua senditu gabe. OrrSerm 290. Gauza guzietan bethi, / bekio beha azkenari. Gy 173. Astoak ez ditu gaizoak iuiatzen, / ageri denetik baizen: / axeriak aldiz bethi / ditu begiztatzen funtski, / alde orotarik behatuz arthoski. Ib. 314. Hark zuenean bertze aldera behatzen. Ib. 60. Hasteko bere amei diote behatzen; / hek bere miraildako dituzte hautatzen <han->. Hb Esk 176. Hitzemaiten dauzut ohoreari bethi hurbildanik behatuko diotala. Laph 26. Mariñelak khorder gora igaiten dire, behatzen dute, deus ez da nihon ageri. Ib. 224. Ez beha lurra! Beha zazu / lurra ihesiz, beha zerua! Elzb Po 186. Beha nezak ongi, eta orhoit hadi!... zer! ez duk ezagutzen Piarres Adame? Elzb PAd 7. Behatu nuen berehala Piarresen ohera "Egun on" errateko xedearekin. Ib. 65s. Denak gelditu ziren dantzatik hari behatzeko. Ib. 55. Mixterio huni [...] / gorphutzeko begiz bakharrik ez beha: / Huntako begia da guziz Fedea. Zby RIEV 1908, 210. Aita, nik ez dezaket / altxa zama hura. / Ontsa behatu diot, / ez zazula duda. / Bakharrik ez naiteke / lotzerat mentura. Ib. 766. Beha horrat: horra nun den. Ib. 292. Ez dut gehiago merezi zure semea deitua izatea; bainan beha nazazu zure zerbitzarietarik bat bezala. Lap 225 (V 101). "Orai bezen garbi nuen hemengo larrua, beha zazu". Erakusten daut. HU Aurp 185. Ihardetsi zion, begietara behatuz: [...]. Ib. 169. Hor nonbeit barnago, gazetaren erditsutan ezar banezote, deus baino gutiagorentzat har lezakete; edo utz, behatu ere gabe. HU Zez 173s. --Behazu! Eta hoik hola jakin holetan jakintsunek aintzinetik? --Baietz, gizona; ori, hau segurik aski aintzinetik eta garbiki errana zen. Ib. 95. Bainan zer dire zenbeit gizon eta emazte jendetasun gabe, herri guziari, Larresoroko herri onari behatu eta! Ib. 168. Beha, dir-dir du egiten! (In Arb Igand 44 ). Baldin Jainkoak astean egun bat beretzat atxiki badu, ez ahal du xoilki bere buruari behatu; gizonen beharorduari ere behatu duke. Ib. 64.

( s. XX) Horra non gibelerat behatu-eta, ikhusten dituzten urak berriz elgarretaratuak. CatJauf 26. Biziki ofizio pollita zitzautan. Eta errexa. Behatuaren ariaz, ikasia bezala nuen jadanik. JE Bur 59. Makila eskuetan gelditu zuen, irriz, begiak handiturik behatzen zakola. Ib. 129. Behazu mutiko gazte haur hotz Ameriketarat abian den horri. Ib. 207. Behatzen zaundan begietarat. Ib. 62. Deliberatu dut, Paxkal plaza-biltzalearen erranari behar nioela behatu. Barb Sup 10. Behazu! Ez zaut batre laket Ama-Birjinaz hola zu mintza zaiten. Ib. 58. Izpura eta Arradoiko alderdira eskuin behaturik, ezker gero Uharte eta Izpegiko lephoari, abiatu zen. Ib. 46. Orhoit haiz nola behatu hauen / iragan ortzegunean? Ox 55. Etxekoeri erne behatzen denean batek berexi dezake, emakumetan argiena etxeko-andrea dela edo izeba bat dela. FIr 190. Eri batzu badirela [...] laster ilen direla diotenak. Eri okeri beha ongi, elizakoak ez goizegi emateko. Ib. 187. Astia baginu, hobekixago beha ginezoke, ez bide baita nola-nahikoa. JE Ber 60. Gure laguna ditaken gizonik hoberena dela badakigu, bihoztiarra ezin gehiago, diru-pegeseria bati nihoiz behatzen ez duena. Ib. 48. Piarres, hean! Behazok bada ene buru-gibelari. Barb Leg 63. Milesker, jaun gaztea. Jainkoak ja behatu dio zure bihotz onari. "[Il] aura vu votre bon coeur" . Ib. 139. Atseden zak ontan, gogo; / isil, beha, / ta Iaunagan ago tinki. "Calla, mira" . Or BM 32. Sar adi barneon, ago Iainkoari; / emen ikusko naun; behon anaiari. "Mira a nuestro hermano" . Ib. 138. Beha bezat luzaz zure behakoak! Iratz 14. Behazue, zelaitarrak, zer bizitzea, zer boza. Ib. 175. Hoa zalu, hoa gainez gain eta zora hadi / Euskal-Herri maiteen gozoaz, ederraz! / Hoa, gazte, heien zeru lurrak behazkik ta adi. Ib. 51. Zurea zen gorputz hori ereman dautate, / hartaz-eta baininduzun behatzen ta maite... Ib. 172. Oi gain huntarat ez eror, ez ikus zure haurtxoa, / ez beha egin daizkoten izigarriko zaurier! Ib. 101. Zuhurra denak ez luke sekulan itxureri bakharrik behatu behar. Zerb IxtS 108. Arbola-azpietarat behatzen dut; lurrean ez sagar bat, ez gerezi bat, ez udare bat. Lf Murtuts 2. Beha orai, beha! Nun dugu orai gure saindu handia? Ib. 60. Hor ginian lehen aldikotz, begiak begietan luzaz elgarri behatu. JEtchep 65. Lili gorri heien ondoan, hobeki behatu-ta, beste gauza gorri batzu ageri zitunan. Ib. 43. Erramun berriz, ordukotz gizondua bezala eta bere onari behatuz, amaren alde zen. Ib. 61. Amak atsegin zuen beraz holako seme baten ukaitea, haren erraneri behatzen zuena. Ib. 61. Beha zak!... Lehenago ere erran dauiat, nik ez diatela deus hobenik. Larz Iru 72. Badira mementoak, Jana-Mari, eginbideari behatu behar baita, aiherkundeak beregisa utziz. Larz Senper 124. Behozu othoi Jainkoaren oneziari eta ez haren azoteari. Ib. 36. Orai ere beha heien gana, / emozute zuri galdegina. Ardoy SFran 355. Nigar egiteko aski zuen hor berean Ondarrabiako gazteluari behatzea... Ib. 145. Jaunak Moisi Zinain eman harri xabala behatu; / hartan bekatu agertzen dena gaur ere baita bekatu. Xa Odol 220. Joan baitzira mundutik, / ikusi arte, adixkidea, / beha zaguzu zerutik! Xa EzinB 44. Hain zuen burua bitxia nun nortera behatzeko behar baitzuen hego aldera ezarri. Etchebarne 64.

v. tbn. Iraultza 79. JesBih 451. Prop 1884, 120. Etcham 83. Mde Pr 166.
azpiadiera-2.1
(Con comparativo).
Obraren handitasunera eta dignitatera behatzenago duzularik ezen ez translatazalearen inperfekzionetara eta xipitasunera. Dedic * 7r. Behatuago behar diogu Iainkoari, eta haren miserikordiari, etsaiei baiño. Ax 305 (V 203). Haurrak [...] behatzenago dio amari zigorrari baiño. Ib. 305 (V 203). Behatzenago baitute goiti zerura, ezen ez beheiti urak daramatzan lekura. SP Phil 245 (He 247 gehiago behatzen). Zenbatez behatzenago / hanbatez Peillori zaio / legez iduritzenago, / bat hartu hemen ustean / hartu bertzea izan dela ustekabean. Gy 13.
azpiadiera-2.2
(Con subordinada, casi siempre interrogativa indirecta).
Zeren iraganak iragan, azken finean nolako garen behatzen du Iainkoak. Ax 460 (V 299). Ez beha ea liburua egin duenak hainitz edo guti dakienz. SP Imit I 5, 1. Eztuzula ansiarik nor minzo den baina behazazu zer den errana. Ib. 5,1. Behazazu zer hari den Iainkoa, eta zu zer hari zaren. SP Phil 121 (He 124 konsiderazazu). Behatzekotz non doan. Arg DevB 38. Informa diten badakitenez eta beha obratzen dutenez. CatLan 4. Anaia Juanes, beha zazu ez othe darotazun beharria josi. Laph 242. Ai! Zein ez-deusa haizen / ene aldean hi! / Beha zak, to, zein naukan / handiagoa ni. Zby RIEV 1908, 771. Behazue! Diren bezalako nahasi tzarrek, zertan eta noraino sartzen duten sudurra! HU Zez 123. Beha zoin pollit emaiten duten herriko etxeek. JE Bur 162. Behazu alabainan nola diren buruan sartzen bertze mintzai guziak [...]. Lehen hitzak [...], amaren besoetan entzunaren ariaz ditu beharriak hartzen. Ib. 178. Beha, beha, nor dugun hor! Ox 53. Aroztegia beha ez denez ederra: / Ondoan kantuz ari zaut suaren garra. Ib. 169. Gaixo gizona, behazozue... nola dugun hor ikharan. Ib. 78. Behazak bada zerbeit lezaken / hiriko jaunen indarrak, / langilerik ez izanez alfer / gelditzen balire lurrak!! Ib. 139. Beha behin zer gertatu zitzaidan. FIr 189. Eltzairuzko soka moztugabe eraman bear baida, beazue nolaz. Bi mila berga luze duelako, amalau mando lerroka bear dituzte. Ib. 135. Beha nere zorigaitza bezalakorik baden. Iratz 63. Ez dik ofizioa behatu behar, bainan zer emaiten duen. Larz Iru 66. Gogoan zuenerat heltzeko, beha zertarat atrebitu zen. "Voici ce" . Ardoy SFran 187. Beha ez dezazuen zuen indarra bila jenden estimuan. Ib. 302. Beha zer zuten gogoan hartu! "Voyez ce qu'ils imaginèrent!" . Ib. 249.
sense-3
3. (Dv) .
(Con dat.). Concernir. " Hau zuri behatzen zaitzu, ceci vous concerne" Dv. " Ez sar behatzen etzaizkitzun gauzetan, ne vous mêlez point de ce qui ne vous regarde pas" Ib. "(Intrans.) 4. regarder, concerner" H, que cita el ej. de Gy. Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Materre (que es el único que emplea aux. trans.). Los últimos ejs. son de comienzos del s. XX.
Eta nola hirur berthute hek [...] Iainkoari behatzen baitiote, eta haren alderat enplegatzen baitira, hargatik deitzen dira Theologalak. Mat 141. Erresumako kanpoko ontasunari beha zekion okasionerik etzuen utzten, hura hartu, ordenatu eta behar zen burura erneki ekharri gabe. SP Phil 540s. Erresumako onari behatzen zitzaizkon egiñbidetarik bat ere ez zuen uzten agudoki exekutatu gabe. He Phil 548s. Ez dute, horrengatik, eginen kongregazione bat bera baizen [...] exerzizio publikoei eta indulientziei behatzen diren gauza guzientzat. JesBih 404s. Kargudunek irakurtuko dituzte bertzalde, bere eginbidei behatzen zaizkoten beheragoko erregelak. Ib. 412. Komeniago da debozione huni behatzen zaizkon exerzizio sainduak egin ditan Elizan, bertze fidelekin baltsan. MarIl 13. Eta gauden probidentziaren manuetara gure bizteari behatzen zaizkon gauza guzietan. Jaur 368. Horrek markatzen dauku nola behar den gure arima laxatu eta desamarratu sentsuei behatzen zaioten gauzetarik eta altxatu gorphutzeko traba guziez gorago. Ib. 165. Munduko gauza guziak / aldebat ditut utziak: / Hemen iraganetarik / ez zait ya behatzen deusik. Gy 26. Bainan hori da gauza bat niri bezala bertze anhitzer behatzen zaiotena; horri eratxia zaio anhitz arimen salbamendua. Laph 115. Lihoari behatzen ziren lan guziak, salbu ereitea, emaztek eginak ziren. Elsb LehE 17. Ez ditut oraino aiphatu gure ohikuntza arruntenak beizik, kanpoari eta gorphutzari behatzen direnak beizik. Arb Igand 47. Berthute Theologalak dire Jainkoari berari xuxen behatzen direnak. CatJauf 92. Huna beraz Mongolian, Si-wan-tzen-ko herritarreri behatzen zaizkoten xehetasun zenbeit. Prop 1911, 146. (ap. DRA)
sense-4
4. (Part. en función de adj.). Mirado, atento.
Obedantzan izenian galtho egin zereioan, zer zen haren agerindearen kondaira. Engebert zen gizon astüna ta aipatzen zianetan net behatia. Egiat 179 (el ed. traduce "zeharo aditua").
azpisarrera-1
BEHATU GAITZETAKO (Con alativo). Poco dado (a), no inclinado (a).
Bearnoko herria [...] behin berze erran ahal daitenik batre bezain Iainkoaren hitzaren rezebitzera behatu gaitzetako eta rebelerakutsi izanik [...], mansotu eta ematu izan da. "Farouche & rebelle" . Dedic * 5v.
behatu
<< beharazi 0 / 0 behe >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper