Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    2 atze.
    tradizioa
    Tr. Documentado al Norte ya desde Etcheberri de Ziburu; al Sur atestiguado en vizcaíno clásico, Aguirre de Asteasu, Lardizabal e Iztueta. En el s. XX es bastante escaso.
    sense-1
    1. (gral. ap. A; SP, Urt, VocBN , Gèze, Dv, H) Ref.: A; A Apend.
     (Sust. y adj.). Extraño a la familia, no pariente. "[Celui] qui n'est pas parent. Atze dut hura, il n'est point mon parent" SP. "Adventitia dos, atze adiskidetarikako dótea" Urt I 257. "Atze gelditu, quedar extraños" Lar DVC 167. "Étranger (à la famille)" Gèze. "Étranger par le sang" Dv. "Atze bilhakatu zaizkit ene haurrak, (id. atzetu zaizkit) mes enfants me sont devenus étrangers" H. "Persona extraña a la familia" A. "Atzeak baldin badira, Erromara iñor papera billa bialdu bearrik eztute (G-to)" Ib. "Enaz lotsatuko zuen artean ez-eze atzeagoen artean bere (V-ger)" Ib. "Lengusuen ume, atzea baino obe (V-oroz)" A Apend.
    O esker gabeko ume! o ahaide atzeak! / Ezbaitzaizkitzue gure urrikaltzen nekeak. EZ Man I 122. O ahaide adiskide noizbat hurbillekoak / Bañan orain (diostee) atze urrunekoak. Ib. 122. Emaztearekin, ahaidearekin ala atzearekin [bekhatu egin] . EZ Eliç 152. Egik ungi behin eurei, eta gero, ahal badagik, atzei. O Pr 574. Arbuioen pairatzea [...] ez etsaienak edo atzenak, baina burasoenak eta egokienak pairatzea. Harb (ed. 1690) 40. Ez duzu ikhusten ene semea bera niri bizia eraman nahiz dabilhala? Ez ahal da beraz miretsteko atze batek horrela egitea. Lg I 312. Persona atzien aldetik eurakanako aragizko amorio zatarreri. msOñ 231r. Izen ditezela oek, naiz adiskideak, naiz etsaiak, naiz aideak, naiz atzeak, naiz erritarrak, naiz arrotzak. AA I 621. Ez dogu askotan topetan geure karga astunen arintasuna, ta peneen konsuelua obeto atze bati kontaubagaz, geure senidiai, edo etxekuai kontaubagaz baino? fB Ic II 209. Nai dala erbestekua, nai dala errikua. Nai dala senidia, nai dala atzia. Ib. 166. Beste alaba / ilen aiztak / ikaraturik, / diño: "Ama, / zelan elduok / negar ezin: / ta, aldau atzeak / ainbeste egin? Zav Fab, RIEV 1909, 32. Amarik ernaienari gerta lekioke, bada, iñoz edo berriz bere semeaz ezeztatzea [...] atzeren bat dela iduritzen zaiolako. Izt C 7. Eguzkiaren sort-aldeko bazter batean bizi izan zan [Kain], arreba batekin, arteraño emakume atzeagorik munduan etzalako, ezkonduta. Lard 6s. Lurreko Erregeak norgandik petxak artu bear dituzte? Semeetatik edo atzeetatik? Ib. 408. Adiaraztea, ahide eta atze, hemen diren guziei. Jnn SBi 130. Mota berekoak [liliak] doazila elgarrekin, atze eta ahaideak berak bazterrerat utziz. JE Bur 86.
    azpiadiera-1.1
    Extraño, desconocido.
    --Norzuk dira miserikordiosoak? --Piedade andia daukeenak atzeakaz bere. Cap 84 (Cb CatV 64 atzeakgaz, CatBus 39 atzeakaz). Beretako eztena atzentako. O PrASJU 296. Artzañak bere ardier emaiten deritzen eskolak Jinkoari laketago zaitzoia, eziz atzenak. Bp II 11. Munduarekiñ atze bezala bizi ziren, baiñan Jainkoaren adiskiderik maiteenak hek ziren. Ch I 18, 4 (Ip mündiarentako atze ziren; SP mundutik apartatuak, Mst mündiaren etsai). Nahi badu izan spiritual, behar diote ukho egiñ, atzeei bezala hurkoei ere. "Tam remotis quam propinquis". Ch III 53, 2. Sanduaren ganbararat denean, ez dio sainduak atze bati baino begitharte gehiago egiten. Laph 104. Ondoko astean bazkariteko hitzhartuak izan ginen haren ahaide, adixkide, ezagun eta atze zenbait; hotarik ni. JE Bur 127. Bañan aragiz ez bada ere zergatik ez [senar emazteak] elkar maita Aingeru bezala, ta beste edonor atze baño geiago? Or QA 99.
    azpiadiera-1.1.1
    (No referido a personas).
    Jinkoak eta haren Elizak ordenatü eta üsatü dütien zeremonia eta erremedioak aski hon ediren gabez eta her ez fidaz, hitz atze elibatez, zetatxükaz [...], eriaren sendotzera. Bp I 86. Zenbatenaz ere bada hauk baitirateke diferentago, hanbatenaz hitzkuntzak halaber elkharren artean izanen dirateke hastanduagoak, eta atzeagoak. ES 139.
    azpiadiera-1.2
    (L, BN, S; Lar, Añ (V), Gèze); atza (Añ).
    Extranjero, forastero. "Exótico" y "extranjero" Lar. "Advenedizo" , "foráneo, forastero" Añ. "Extranjero [...] atza" Ib. "Étranger" Gèze.
    Atzeak eskua latz. "L'étranger". O Pr 46. Egia handiei bere argia, eta berthuterik gaitzenei bere maitagarritasuna erdara atze batean konserbatzeko. Ch I. Beraz gaur gehiago ez zarete arrotzak eta atzeak, bainan zarete sainduen herritarrak eta Jainkoaren egokideak. He Eph 2, 19. [Euskara] aski aberatsa da bere baitarik, ez izatekotzat hitzkuntza atzeen beharrik. Lg I X. [Jesus] kondemnatua da agertzerat gaixkirik handienen ezagutza hartzen zuen yuie atze baten aitzinerat. Lg II 265. Aiñ leialkiro ta garbo andian beren senar, anaia ta semeai, nola soldadu eta agintari atzeai [lurra eman] . Izt C 335. Bertan ere, alabañan, zororik asko izango zituztela, auzo-errikoak eta atzeak gabe. Lard 170. Emakume atzeakin adiskide izatea debekatua zeukatela. Ib. 103. Ierusalem oinen azpian aurizkituko dute iendaki atzeek. HeH Lc 21, 24. Jendaki atzeei. Dv Apoc 11, 2 (Ip atze; Lç, He, Ur (V), Ker, IBk, IBe jentil, Ur (G) arrotz). Atze orori mintzo ziren bere mintzairetan! Hb Egia 98. Familia Saintiak igaran zian Ejiptan zazpi urtheren üngürünia, atzen eta paganoen artian. Ip Hil 127. Izkotarren etxean ez du senitartekorik iñor bizi, nekazari atze batekin ezkondutako illoba-kutsu bat izan ezik. "Con un labrador, hijo de un valle comarcano". Mok 20. Zertako utzi ditugu atze beltzak zutaz jabetzerat? Zerb Azk 46. Emen lurrean ainbeste izkuntzek, erri guziak anai izanik ere, elkarrengandik banatzen gaitunatze, atze eta arrotz gertatzen gerala. Or QA 197.
    azpiadiera-1.2.1
    (Como primer miembro de compuestos).
    Arrotz izan naiz atze-lurrean. Dv Ex 2, 22 (Urt herri arrotzean, Ur besteren lurrean). Atze erresumetarik <atse erez-> jiten da Frantzian eskaz dena. Alth Bot 19. Arbuiatzen balire bezala etxeko haur egiazkoak, eta, hek ohilduz, atze-haur nonbeitikakoak, hekien ohe eta jar-tokietan ematen. Lander RIEV 1907, 432. Hala nola, atze-mintzairetako hizkuntza baten bere hitzetan nolazpeitka sar-arazteak, mintzaira aphalesten, ahulesten eta itsusten bailuke. Lander RIEV 1910, 600.
    azpiadiera-1.3
    Ajeno (a). "Étranger [...] à un métier" Dv.
    Denbora hartan Kristo gabe baitzineten, Israelen baltsatik aldaratuak, agintzazko alientzietarik atze. He Eph 2, 12 (Dv Israelgo baldarnatik atze, agintzako patuetarik arrotz). Esanarekiko ezpainaiz atze, zabal-zabal itz egingo dut, naiz ta egiñarekiko atze izan. Zait Sof 63.
    sense-2
    2. Tierra extraña. Cf. arrotz (3).
    Yaunak ere baditu arras Eskaldunak; / Iragan aiten premu ager ditezkenak; / Ikustekoak dira ohoren egiten, / Atzeko yendeari aisia ematen. Hb Esk 123. Atzetik bildu yendek egiten aithorra / Gazte lerdena dela muthil Laphurtarra. Ib. 87.
    azpisarrera-1
    ATZE HOTZ GELDITU. "Quebrar, acabarse la amistad, atzoztu. Ya han quebrado, atze otz gelditu dira, atzoztu dira" Lar.
    azpisarrera-2
    ATZERIK ILKI. "Atzerik ilkhi naiz, je suis sorti de parenté" SP (en la segunda redacción).
    azpisarrera-3
    ATZEZKO.
    Baionako hiria, orduko denboran, / Lehenago bezala atzezko menturan [='a merced de los extranjeros']; / Badakigu guziek zer diren laphurrak; / Bertzenaz yabetzeko lehen aztaparrak. Hb Esk 42.

    atze

    atze
    << atxeter 0 / 0 2 aurki >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper