Harremana

    OEH - Bilaketa

    376 emaitza hotz bilaketarentzat

    Sarrera buruan (54)


    Sarrera osoan (322)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    alaitu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos de autores guipuzcoanos y alto-navarros desde mediados del s. XVIII; los autores vizcaínos comienzan a usarlo en el s. XX. Al Norte aparece en Birjin, Duhalde (alaitu edo animatu ), y en algunos autores del s. XX como Etchepare, Mirande o Xalbador. La acepción de 'alegrar(se)', que se encuentra desde Echagaray (1832), es la preponderante en el s. XX. La forma alaiatu se encuentra en Guerrico, alternando con alaitu. Hallamos algún ej. con forma vbal. sintética en Lauaxeta. En DFrec hay 24 ejs., ninguno septentrional.
    sense-1
    1. (G, AN ap. A; Lar, Añ (G, AN), H, Sb-Urq, VocCB Dv), alaiatu.
    Animar(se), dar(se) ánimos, confortar(se). "Alentar, animar" , "reforzarse" Lar y Añ. "Animar, esforzar" , "enfervorizar, enfervorecer", "refrigerar, fortaleciendo" Lar. "Animo erigi, reforzarse, réprendre des forces" Sb-Urq. "Alentar" Añ. "Prendre courage, encourager" H. "Alentar, animar" VocCB. . "Animarse" A. Tr. Apenas hay ejs. del s. XX.
    Nor lotsatuko ez lizateke txurkeria onezaz, ustakidak alaitzen ezpaleu? Aq 82 (carta a Lar). Padrea bezalako ori galai txit eder birekin zetorren: oriek ikusi ta Franzisko txit alaitu ta gozatu zan. Cb Eg II 179. Ea bada, kristaua, idiki, zabaldu ta alegiñaz biotz ori alaitu, ta zeruko etorkari, zure jaberik onenari ordu onean leku emaiozu. Cb Eg III 242. O Jesus, inzázu / nagon firmaturík / zure faboreán / beti, ta alaiturik / fede, esperánza, amoréan. LE Kop 135. Ikustaldián alaitzekó edo animatzekó héria. LE Ong 13r (LE JMSB 391 alhaitzeko). Nola hume onak eren konfianza guzia eren Aita maitetsuan ipinten duen [...] eta esperanza orrekin alaiturik sosegu daude. Gco I 410. Orra arrazoi eta motibo guztiz andiak, guziok alaiatzeko eta alditugun obra on guziak Purgatorioko anima bedeinkatuen fabore eragiteko. Ib. 366. Erregutu bezee oek [apaizak] eriaren alde, Jaunaren izenean gantzutzen duela olioz, eta apaizen erreguak sendatu eta alaituko du eria. AA I 535. Oleazioak kentzen dio arrasto eta kutsu au alaitzen duala onerako. Ib. 540. Eriotzaren eta ondorengo kontuen oroipenak alako eran tristuraz edo illuntasunez betetzen du, non garaituko ez duan gaitza, berez au eriozkoa ezpada ere, eta illko da, animaren aldetik alaitzen ezpada. Ib. 541. Orduan gorputza ere alaitzen da eta garaitzen du gaitza. Ib. 541. Ipiñi zuan beste Sakramentu bat, eriak alaitzeko azkeneko estutasun oetan, onela garaitu ditzeen ordu artako perillak. Ib. 542. Onek martiriak alaitzen zituan oñaze izugarrien artean. AA II 11. Ez ote zate gozagarriren bat eman bear, alaitu ditezen zerurako bidean? AA III 577. Alai zaitezte, alai zaitezte betiko atsegin eta ondasun oen ustearekin. Ib. 586. Meditazionea egitea zein errex den jakiteak behar ditu giristino gogo hurriak alaitu edo animatu. Dh 95. Horrek behar ditu alaitu ta animatu jende beharrak. Ib. 100. Atera omen zituzten zezena ta mutila plazara [...] au, jaten ondo eta edaten bere moduan emanik alaitu ta pizkorturik. Izt C 249. Ikusi zuen bat-batetan bere begi aurrean Jesukristo gure Jauna, zeñek alaitu ta indartu zuen. 'Quien le consoló y confortó'. Aran SIgn 36. Bildurraren izpirik gabe, alaitzen ziradela galanki, beren aurrean ainbeste ausardiz ari zan gipuzkoatar galai arroarekin. Ib. 9. "Zer ote degu argi ori?" esan zion batak besteari, oso mirariturik; eta alkar alaituaz, joan ziran mendi gañeraño. Zab Gabon 90. Agertzen zaio gurutzean Jesus ta alaitzen du. Bv AsL 37. Alaiturik bere biotza etsai aundi bat garaitu biar duan baten gisan, dijua zuzen bere ait-amen etxerunz. Ib. 46. Artu zuen bizitzari are gogotiago jarrai zekioten, biotzak alaitu ta animatzeko esan zien. Ib. 192. Guazen, guazen, mutillak, / gure Probintzira, / pozturikan biyotzak / alaitutzen dira. Sor AuOst 103. Kuraitu zaitez arren, kemen artu Eloisa! / Alaitu eta epe piskatxo bat artu. AB AmaE 108.
    ( s. XX.) Aingeru bat agertu zitzaion zerutik eta alaitzen zuen. (Lc 22, 43) "Confortnas eum". Ir YKBiz 467 (Lç, Oteiza konfortatu, He borthiztu, TB indartu, Dv, IBk indar eman, Ol adoretu, Arriand sendotu, Ker adorea emon, IBe kemen eman). Errez billatuko dute gai egokia zuaitzaren aberastasun eta ondasunetan, beren zaletasunean berotzeko, poztutzeko, alaitzeko ta indartzeko lur-jabe, maizter eta artzaiak ere. Munita 33.
    sense-2
    2. Animar(se) (a hacer algo).
    Etzaitu lausengaturen, ta ber-emetasunaz alaituren zaitu ongiari hots <hotz> emaiterat. "Il vous animera et encouragera" Birjin 154.. Bere kusiaren behazunez alaitzen zuen bere burua khar berarekin ongian aitzinatzerat. Ib. 599. Guziok orretan degun irabazi edo probetxu guztiz andiak biziro alaiatu eta mugitu bear gaitu [...] Purgatorioko animaen erruki andi bat izatera. Gco I 363s. Orduan geiago alaitu, esforzatu edo animatuko gera falta zakun indarra, gogotik eman nai digunari eskatzera. Gco II 26. Gurekiñ daukagun etsai gogaikarri au gogotik benzitzera eta eskuratzera alaitzeko. Ib. 57. Zure Jesus onak Komunio bakoitzean alaituko du zure anima bere oitura gaiztoak garaitzeko. AA I 403. [Komunioak] emango dio animako atsegiñ eta gusto bat, obra onak egiteko alaitzen duana. Ib. 400. Indar-berritu zuan ardo onek ta biotza alaitu, berriro bideari are gogotiyago ekiteko. Bv AsL 114s. Euskalerriko soñu zarrak biltzeko asmoa erakutsi nionean, ni artarako alaitu ta berotzeko emengotxe bi kantatxoren asiera eman zidan. A EEs 1916, 306.
    sense-3
    3. (VocCB Dv).Alegrar(se). "Se emplea también en ocasiones con la significación de alegrar-se, recrear-se" VocCB. .
    Uda berri ederra, / gure doai ona, / dezu biguntzen otza, / alaitzen eguna. Echag 135. Arpa jotzen zion, gozakaitz-aldiak eta barrungo illuntasunak artzen zuenean eta alaitu eta poztutzen zuen. Lard 163. Bere arpegia zeruko atsegiñ-kontentu batek alaitzen zion. Arr GB 129. Etzazu negarrik egiñ eta alai zaite. Ib. 25. Alaitu ta poztu zaitezte, nere semiak, Jaungoikuagan. Ez dedilla goibeldu zuen biotza. Bv AsL 65.
    ( s. XX.) Negar malko bi ixuri zituen, geroxeago berriz pixka bat alaiturik. Goñi 39. Etorriko den Malentxo, ta berak alaituko gaitzin, berak jantziko din gure etxe zarra. Ag G 271. Jaungoikoak sortu zinduzan nere azken egunak alaitzeko. Ib. 136. Ta Udabarrijak lorak berbiztu, / txori ta danak alaitu. (1913). Enb 84. Nere barrengo illunpe aundi au alaitu dediñ, bearra arkitzen det beti zure onduan izatia. Ill Pill 10. Zatoz, bada, len-bai-len, lengusu maitagarri, errukarri, isuri onen bizia, alaituz, luzatzera. A Ardi 98. Atsekabe guztietan Nik alaituko ditut. ArgiDL 103. Agur Maria diotenean zeruak irri-parra dagite, aingeruak poztutzen dira, izate guztia alaitzen da. Inza Azalp 155. Besteen makurrengatik ez nauk alaituko, baño errain nikek ongi egin zaitzuela. TP Kattalin 193. Barriz eldu zan mendira udabarrijan laztana / eta lilijen usañak alaitu eban oiana. Laux BBa 34. Zeure kanpak dalaiez bijotz samindubak. Ib. 22. ["Abarrak"] orain urte gutxi agertzen ziran alaiturik aberriko tontor ta zokuak. EArzdi (in Kk Ab II 5). Gure buruen gainetik alaitzen dauku bihotza agorrileko zeru garbi urdinak. JE Ber 42. Ainitz egunez, ez gera alaitu / lurtarrok. Goien sar egin baitu / Eurik Eguzki giltzapean. Ldi BB 110. Ia bera alattuten juan gura ete-zeunkienentz, zure goraro bixi orregaz ondo-eza arinddu dakijon. Otx 67. Olerkari maitatiak goibeldua alaitu nai du. Aitzol (in Ldi UO 6). Andik mordoska, emendik sailla, / itzez alaituz bidea. "Alegrando con su conversación el trayecto". Or Eus 228. Zillarraren tintin-otsera, bai begiak biziki alaitu zitzaizkola eskale maltzurrari. TAg Uzt 208. Jai ura alaitzeko ekarritako bertsolariak. Etxde AlosT 78. Ba zekien gizonak Isabelaren etorrerak ziola bihotza alaitzen emakume zaharrari. Mde HaurB 31. Euren txistuz alaitzen / baserri ta uri. BEnb NereA 222. Alaitu bitez arrantzaleak, / alaitu nekazariak, / Alaitu bitez kaleak eta / alaitu gaur baserriak. Basarri 65. Gauza ta gizon alaitu gara, / Arantzazun, gaur, bat-baten. Gand Elorri 62. Bizitza arindu ta alaituko dien emakume bat nai dute. MAtx Gazt 27. Begira nula oro alaitzen diran datorken mendeaz. "Adspice uenturo laetantur ut omnia saeclo". Ibiñ Virgil 43. Udaberrian alaitzen gera / zarrak bezela gaztiak. Uzt Sas 332. Gai alai hori entzun da eni alaitu zeraut barrena. Xa Odol 342. Aita ere pixka bat alaitu zan izketaldi ori entzunez. TxGarm BordaB 15. Non pasa bada egun obea / gaztea alaitutzeko? FEtxeb 71. Haren oroitzapenak alaitu omen zion harrezkero bizia. MIH 248.
    v. tbn. Urruz Zer 119. GMant Goi 69. Jaukol Biozk 57. ABar Goi 72. JAIraz Bizia 109. Txill Let 93. Anab Poli 28. Arti Ipuin 48. Osk Kurl 41. Onaind in Gazt MusIx 152. Salav 47. NEtx LBB 330. Mattin 30. Ataño TxanKan 270. Larre ArtzainE 252.
    azpiadiera-3.1
    (Fig.).
    Mugatik apur onontzaxego / mardul zegon irastortza. / Buru-beorra alboan zutela / an alaitzen zuten ortza. "Allí pastaban satisfechas". Or Eus 329.
    sense-4
    4. Aligerar, aliviar.
    Lenbaitlen errira eldu-nairik zijoan ariñ-arinka, Don Kijotek bere itzaldi luzeaz ematen zion aserrea alaitu naiean. "Por excusar el enfado". Berron Kijote 71. Santxok, bada, zerbait esanaz nekea alaitu ta arindu nai izan zion. Ib. 204. Berak zainduko nere osasuna eta alaituko zure biotzeko trixtura. Ib. 217.

    alaitu

    alaitu
    << alabadere 0 / 0 aldamio >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper