Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

balakatzailea, losintxaria.

Euskaltzaindiaren Arauak

balakatu, balaka, balakatzen. du ad. Sin. losintxatu.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

balakatu, balaka, balakatzen

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

ik. losintxatu

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

balanba, balanbatzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

kulunkatu.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa emateko eskatuz: balantzan .

Ikusiko da eratorriari dagokion formatua

balantzaka

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

balantza sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

1 zalantzan. 2 balantzaka.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan balustra (CrIc: "Nun jarri biar da belauniko? Baldin bada balustrarik aren kontra, eta ez baldin bada, lurrian"), eta hor, gainera, balastra (ik. balustra); ez dugu bal(a)ustrada, bal(a)ustre formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

balaustrada 1, Elhuyar (kalostra hiztegi-sarreraren definizioan: "2. Eraik. Balaustrada").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

balaustrada : HiztEn ("Baranda edo karel bat eratzeko moduan, goitik eta behetik elementu korritu banarekin elkartuta jarritako balaustre-saila"), LurE, Euskalterm 3 (hauetan 1 kalostra sinonimoarekin); balaustre : HiztEn-LurE, Euskalterm 2 (hauetan 1 barkalun sinonimoarekin: 'balaustre'; eta 1 konpas balaustredun: 'bigotera') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50 // eta 'balaustre' itzulitako bestea: barkalun : Euskalterm 3 (hauetan 1 kalostra-ziri sinonimoarekin; 1 b. torneatu 'balaustre torneado'; eta 1 balaustre sinonimoarekin).

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Eraikuntza Hiztegian: balaustrada (kalostra sinonimoarekin: "baranda edo karel bat eratzeko moduan, goitik eta behetik elementu korritu banarekin elkartuta jarritako balustre-saila" / es balaustrada, fr balustrade); balaustre ("Balaustrada bat osatzen duten kolomatxo-modukoak, jeneralean molduraz ornatuak / es balaustre, fr balustre").

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

balaustrada : ElhHizt, EskolaHE; balaustre : HiruMila, ElhHizt, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj. DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) Erdal balaustrada / balustrade formen ordainak: balustre : T-L LFB; baranda : HiruMila, XarHizt, Casve FE, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea; barangadura : PMuj DCV, Azkue Aurkibidea; barkalun : T-L LFB; esku-banda : PMuj DCV; esku-baranda : PMuj DCV; eskudel : XarHizt; fara , faranda : HaizeG FB, T-L LFB; kalostra : ElhHizt, HaizeG FB, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea; saihets : Casve FE // Ez dugu aurkitu: Lur EG/CE eta EF/FB; b) eta balaustre / balustre formenak: balaustre : ElhHizt; barkalun : PMuj DCV; burdin-hesi : HaizeG FB; fara : HaizeG FB, PMuj DCV, Azkue Aurkibidea; kalostra : PMuj DCV // Ez dugu aurkitu: HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve FE, T-L LFB.

Erdaretako formak

a) es balaustrada: fr (DLLF): balustrade; it (S. Carbonell): balaustrata; ca (DCC): balustrada; en (Collins): balustrade, bannisters; de (Langenscheidts): Balustrade, Säulengeländer; b) es balaustre: fr (DLLF): balustre; truelle (llana); it (S. Carbonell): balaustro; ca (DCC): ø; en (Collins): baluster, banister; de (Langenscheidts): Baluster(säule).

Nazioarteko forma da, egokituz onartzekoa

tradizioan -lus- formakoren bat ageri da (eta hori da, nonbait, nazioartekoena: fr, en, de); gaur, berriz, -laus- formakoa proposatu da (horrela da es, it).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz

Erabileremu dialektala

Heg..

OEHko datuak [laburduren azalpena]

balazta : a) 'freno' 7: B 6 (Otx: "Asto onek, bein, urre ta arri-bitxidun aulkijakaz apaindduta joiazan ainbat eta ainbat zaldi-arin erotsu ikusi ei zittuzan, eta bitxikerijokaz eta ugaletan eta balaztetan eriezan urrezko lokamu ta larrosakaz"; Bilbao IpuiB: "Joko lekuan hamasei zaldi dakusguz errezkadan, zein baño zein aulki, ugal, balazta ta anka-oial dotoreagoakaz apainduta"; Erkiag BatB 4, adib.: "Ikasten asibarriak ba ekien ba; frenukada latzak zerga berezia eben. Balazten gomatxuak erre-usaiña sortzen ebenaz batera, ikaslearen sakelean bere, zigorraren errea ta zauri-igurtzi minberea izan oi zan"), EB 1 (MEIG: "Bertako erakundeak edukitzeak, alegia, baduela ikuskizunik hizkuntzaren iraupenarekin, balazta gisa besterik ez bada"); b) balezta (eta -les-, -ll-) 'ballesta' 3: IE 2 (ES: "Nahi diozue thiratu zuhurtziaren xedari? banda zazue Apoloren balezta"; Zerb IxtS: "Esau, har zaitzik hire baleztak, hoa ihizirat eta ekharradak maite dutan ihiziki zerbeit"), G 1 (Berron Kijote: "Ezpatak gora jasoak, rodelaz babestua bata, ta burukiaz bestea, eta ain bere-berean euskaldunaren mandoa, urrutitik (ballesta-tiroarenatik) ezagun zitzaion alkilerrekoa zana"), eta OEH argitaratuan gainera: Urt Gen 21,16 ("Hala goan izan zen, eta Iarri zen aitziñaz aitziñ, (...) urrun balesta aurthik kolpebat bezala"), AR ("Balezta sobera thiraka <thiraza> hausten da, eta ispiritu sobera laxua andeatzen"), Izt C ("Gipuzkoako mendi-mutil gudariak oizerabitzaten armak ziran ballestak, lanziak, gezia eta dardai eta pordon andi erpiñetan burni-zorrotzdunak"); eta balazta 1 (Dv Gen 21,16: "Eta goan zen eta jarri balazta tiramen batean"); baleztari IE 3 (EZ Eliç: "Gero hek dituzte bere / Defensa aldaketan, / Nola baleztari onak / Fletxak bere eskuetan"; Hm 2: "Nola baleztari onak, / tragazak eskuetan") eta OEH argitaratuan gainera: Saug ("Baleztari gaixtoa, gezurti"), Arzam ("Gastean Balestaria"); c) ballesta 'cesto para llevar maíz' G 1 (JanEd: "Naiz dala zesto eta / orobat ballesta, / ez da, nere jendeak, / umeen josteta") // Ik. gainera OEH argitaratuan ballesta 'torpe, grosero': Ezale 1897 ("Gero [neskatxa] utzi, lasai, basi lastaira, banarrota, ballesta, zarabanda, izatera bat etortzen dan bidea, oik dira") eta testu-lekutasunik gabeko beste adierak (horca de perros; trampa para coger topos; palo que sostiene las extremidades de una res muerta y extendida) eta baleztadun, baleztagile, baleztatto, baleztatxo.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

balazta (eta balazta egiñ) 'frenoa' adierako 13: B-G 4 (Erkiag BatB 3, adib.: "[Bizikletak] balazta onak al ditu?"; PMuj Mendi: "Nik ere lagunduko nien; kontuz ordea, ta noizean bein balazta egiñaz"); EB 9 (Elhuyar, TeknolMekan 8, adib.: "Zapatadun balaztak", "Diskodun balaztak"); balaztaketa EB 2 (Elhuyar: "Azeleraziotan eta balaztaketatan momentu eragozlea abiadurarekin nola aldatzen den kontutan hartu", "Balaztaketa mekanikoa ala kontramartxa bidezkoa egiten den kontutan hartu"); balaztada EB 1 (I. Aldabe: "Zuzenki, uraren oldarren menpe dauden lekutan, sahatsez (Salix sp.) eraturiko banda bat aurkitzen da, zeinak, uholdeen aurkako lehen 'balaztada' diren"); balaztapen-erradiazio EB 1 (J.M. Barandiaran: "Bertan tentsio altuz azeleraturiko elektroiek anodo finko edo birakor baten aurka talka egitean balaztapen-erradiazioa igortzen dute"); balezta: a) (eta ballesta) 'arkuaren antzeko arma' adierako EB 2 (J. Kalzada: "jainkoaren borondatearen interpretatzaile bere burua eginik, apostoluak lantza, balezta, habaila eta bonbardaz horniturik bidaltzen ditu gurutzeratuaren alde predikatzera"; A. Arejita: "Batzuetan tresnagintza hau zailagoa zen, eta nagusien laguntza behar zen horretarako: goitiberak, kometak, ballestak, kolunpioak... egiteko"); b) 'malgukia' adierako EB 1 (Kalkulua: "Balezta batean karga baten oszilazioak aztertuz, oreka-posizioarekiko y desbideraketaren formula denboraren funtzio bezala lortzen dugu") // Cf. gainera: balizta BAO 1992 ("Lakioa eta amuak erabiliz, baita ere era guztietako segada eta zepoak, saihets gisakoak, olga edo balizta motako sareak, naza edo segada motakoak barne"); balista (L. Dorronsoro: "Zingiratxoko uretan, kolore biziko arrai bikañak dabiltza igeri. Emen, balista bat ari da bizkor, itxas-belar baten adarra marraxkatzen. Onen buruak, pailaso batena dirudi"); baleztarrain EB 1: M.A. Unanua ("Baleztarrainak familia tropikal bat osatzen dute").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

balazta : DFrec 1, AB38 21 ('freno'), HiztEn (1 abiadura moteltzeko mekanismoa; 2 arku-moduko eragozgarria; eta esku-balazta (AS), LurE (martxa leuntzeko aparatua), Euskalterm 54 ('freno' itzuliak); frenazo : DFrec 1; freno : DFrec 3, AB38 11, AB50 2, Euskalterm 14; frenu : DFrec 1, AB38 2; balaztada : AB38 3 ('frenazo'), HiztEn, Euskalterm 2; balezta : AB38 3 ('ballesta' itzuliak), HiztEn (1 arma zaharra; 2 orrizko malgukia; 3 Ik. balazta), LurE (arma zaharra), Euskalterm 14 ('ballesta' itzuliak); balaztaketa : AB38 5, HiztEn, Euskalterm 3; baleztari : HiztEn, LurE; frenagailu : AB38 1; baleztarrain : HiztEn, LurE, Euskalterm 2 // eta Euskalterm: frenaketa 3, frenatzaile 1, balaztagarri 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

balazketa : HiruMila (frenado; eta balazketa-erradizazio: AS), ElhHizt; balazta : EuskHizt (galga), HiruMila (freno), ElhHizt (1 freno; 2 horca), ElhHizt (1 freno; 2 horca), EskolaHE (galga; autoen malgukia), Casve EF (frein), HaizeG BF (frein), Lh DBF (1 arbalète; 2 frein; 3 entrave pour empêcher les porcs de défoncer les haies. ik. balesta), DRA (1 brida, freno; 2 ballesta: arma; 3 traba triangular; 4 cesto para llevar maíz), PMuj DVC (1 trabanco, horca, etab.; 2 cesto para llevar maíz; 3 ballesta, balista; 4 freno, bocado de las caballerías); balaztada : HiruMila (frenazo), ElhHizt, PMuj DVC (frenazo); balaztari : Lh DBF (tireur à l'arc), PMuj DVC (arquero); balaztatu : EuskHizt (galgatu), HiruMila (frenar), ElhHizt (frenar), EskolaHE (balazta, galga ezarri), Casve EF (freiner), HaizeG BF (freiner), Lh DBF (freiner), PMuj DVC ((re)frenar, etab.); balaztatze : EuskHizt, HiruMila (acc. de frenar); balaztu : DRA (enfrenar); balesta : HiruMila (1 torpe; 2 horca), Lh DBF (1 tribart, sort de carcan...; 2 flèche, dard; 3 arbalète, boliste; 4 fourche en général; 5 piège à taupes), DRA (1 torpe; 2 horca), PMuj DVC (1 horca, trangallo, traba que se pone a los animales; 2 dardo); balestra : DRA (1 dardo; 2 trama para coger topos), PMuj DVC (1 ballesta, ballista; 2 trampa, lazo, etab.); balezta : EuskHizt (1 arma zaharra; 2 arku moduko eragozgarria), HiruMila (1 ballesta: arma; 2 ballesta: de las ruedas), ElhHizt (1 arm.: ballesta; 2 teknol.: ballesta; 3 ik. balazta; 4 camal), EskolaHE (arma zaharra), Lur EG/CE (ballesta) eta EF/FE (baliste, arbalète), Casve EF (1 arbalète; 2 piège à taupes), DRA (1 traba en forma de aro de ballesta...; 2 ik. balestra), PMuj DVC (1 ballesta; 2 venablo; 3 freno; 4 trangallo; 5 callejo, etab.; eta balezta-gertutze (empulgadora), balezta-pilo (ballestería), balezta-zai (ballestero), balezta-zulo (ballestera)); baleztari : EuskHizt, HiruMila (ballestero), ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE (ballestero) eta EF/FE (arbalètrier), PMuj DVC (ballestero, etab.; eta baleztari-buru, baleztari-talde, baleztari-etxe); baleztarrain : ElhHizt, EskolaHE, PMuj DVC (pez ballesta); baleztatu : EuskHizt (galga ezarri), HiruMila ik. balaztatu, PMuj DVC (1 emballenar; 2 (en)frenar; 3 ballestear); baleztatze : EuskHizt; baleztra : Casve EF (1 arbalète; 2 piège à taupes), PMuj DVC (horca, etab.); frenatu : HiruMila ik. balaztatu // eta PMuj DVC: balaztaldi (ballestada), baleztada (ballestazo, etab.), baleztagile (ballestero) baleztaile (emballestador), baleztegi (ballestería), balezt-eiza (ballestería).

Euskaltzaindiaren Arauak

'frenoa, galga'

Forma-adieren gurutzamenduak

'freno, galga' (cf. balezta)

Euskaltzaindiaren Arauak

balaztatu, balazta(tu), balaztatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

balaztatu, balazta(tu), balaztatzen

Forma berri tradizioko oinarri handirik gabea, baina beharrezkoa

balaztatze 6: Laurentzi Garmendia 3 (“Sepangen, ordea, zuzengune luzeak daude, abiadura handiko bihurguneak, eta balaztatze bortitzagoak”, “Bahrain zuzengune eta balaztatze estiloko zirkuitua da”, “Zuzengunea bera ere aipatzekoa da, zirkuitu guztien artean luzeena baita. 1,2 kilometro da luze, eta ondoren balaztatze bortitza dago”), Bixente Merino (“Balaztatzea behar baino gehiago luzatzen bada, motelgailuak gastatuta dauden seinale da”), EiTB.com 2 (“Erreakzio distantzia gidariak balaztatze pedalari jo aurreko tarteari deitzen diogu”, “Gidariak, beraz, kontuan izan behar ditu, erreakzio tartea, balaztatze tartea, segurtasun tartea eta gelditze tartea”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu ap. EPG.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ongi eratua da

ongi eratua dago, eta gutxitan bada ere, erabilia da.

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenak: Panama.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

balboa: HiztEn-LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

balboa: Estilo Liburua.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Monetak: iz. (Panamako dirua).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Forma hedatua onartzekoa da, ordain egokirik ez duenean

ordezkorik proposatu da (cf. maskor), baina lantaldeari ez zaio erabilerraza iruditzen.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: Ik. 1 apal / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

apala.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Sarrera autonomoan ematekoa

Sarrera autonomoan ematekoa

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

adlag.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiaren Arauak

baldartu, baldar(tu), baldartzen. da/du ad.

Sarrera autonomoan ematekoa

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

baldartu, baldar(tu), baldartzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

1 balde 1. (Sc ap. A; SP, O-SP, Dv, H) (Precedido de sintagma nominal en genitivo). Semejante, parecido. "Arrosaren baldea, veut dire pareil ou égal à la rose" O-SP 226. "Balde, pareil" Ib. 226. "Ez da aitaren balde (BN-bard), il n'est pas à la mesure de son père" Dv. "Haren balde izan nahi düzü, él quiere parecérsele" A. Pouvreau traduce erróneamente Kristallaren baldea (tomado de la letanía de Etcheberri (v. infra)), por "étui, enchâssure". * Gehiago konfesatzen dut naizela ezteusa / Eta ene balde dela oñ azpiko herrautsa. EZ Man II 63. Egun baten balde duzu mendea estimatzen. Ib. 14. Erremedioen denda. / Begitarte argia. / Kristalaren baldea. / Zuzi arraitsua. / [...] / Lili xuria. / Arrosaren baldea. Ib. 197. [Ofizialeak] manatu dretxuak bildu, / Beti aintzina galde, / Egundainoko eman guziak / Ez emanaren balde; / Arteko mensajeruak / Ez dabiltza debalde, / Legearen fidel dira / Bakotxa bere alde. Bordel 88 (Satr lo interpreta como 'ez emanaren alde'). Oxala izan balute bizitzea beren jakintasunaren balde! Dv Imit I 3, 6 (Ch iakinsun bezain saindu izatu balire). Ez arrotz baten balde, itxura hotz batekin, bainan bilkhura guziari herritar eta adiskide baten arraizia erakutsiz. Lander RIEV 1912, 556.

LB: 0; EPG: “Eüskarazko argitalpen honek, frantsesezkoaren balde, 36 ebilbidetzaz xehartarzünak emaiten dütü” (Herria); ETC: “Eüskarazko argitalpen honek, frantsesezkoaren balde, 36 ebilbidetzaz xehartarzünak emaiten dütü, bai eta honenbeste gei eta jakinbehar aipatzen ere (günekal ikus daitean zerbait berezi, etxegintza, artzangoa, kültüra, eta beste...).” (Herria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: -en balde ez da aitaren balde: no se parece a su padre; Adorez: (-en balde) semejante, parecido/a, igual que: ez da amaren balde: no se asemeja a la madre; Labayru: balde 2 postp. semejante, parecido -da. Aurrean -(r)en osagarria dauela. Ez da aitaren balde: No es parecido a su padre.

balde1 g.er. Antzekoa. (-en balde izan esapidean erabiltzen da). Ez da aitaren balde.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Sarrera gisa jasotzekoa da balde izan forman. Hortaz, balde 1 erabat ezabatzekoa da. Oharra jartzea komeni da -en atzizkia hartzen duela adieraziz(-en atzizkiaren eskuinean).

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

Lap.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

estalkia, bereziki Itun Zaharreko kutxarena.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: baldin eta .

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

baldin sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

baldin soila baino gutxiago erabili izan da.

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

Tradizioan halako erabilera-bermea duen forma (hiztegiari oreka-osotasunak emateko egokia dena)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sinonimoa(k)

baldinbaitere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baztertua

Bazt. Ik. baldin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

baldinkizun 11 aldiz ageri da: a) 'baldintza' adierakoa da 10 aldiz (Vill Jaink: "Gizonaren gogamenak, lan egingo badu, materiazko baldinkizun batzuk bear ditu"); b) 'ustea' adierakoa behin (Zait Plat: "Balizko baldinkizun au aren ilburukoak (testamentu) indartu egiten du: ilburuko orrek bestekaldetik genekiena sendoagotu baizik eztigu egiten").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

baldinkizun 'baldintza' adierako 5 jaso dira: G 2 (Gure Herria 1954: "Sail ontarako lanak ez dituzte bete ezarritako baldinkizunak; iñork ez du irabazi saria, beraz", "Baldinkizunak: a) 300 (irureun) orrialde, gutxienez, aurkeztu bearko ditu"); EB 3 (Txill aip. in Zabal 1973: "hizkuntza da pentsakeraren moldea eta baldinkizuna"; J. Azurmendi: "Borrokan, praksian, bilakatzen da langileria, talde ta sail ezberdin ugari duena, klase eta klase bat; konzientzia da hortarako baldinkizun bat"; Vill Eliza: "Ez dira hauek gu-gerok asmatutako erretolikak, Kristo berak jarritako baldinkizunak baizik").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldinkizun : DFrec 1. Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

baldinkizun 'baldintza': DRA, PMuj DVC. // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. baldintza.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Diakronia

Zah.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

baldintza.

Jatorrizko forma

zatigarritasun baldintza

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: baldintzapean , baldintzapeko, baldintzazko .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

agiri, dokumentu, adibidez, egokiagoak lirateke plegu baino; hau, bestalde, ez da hemengo adieran onartu, oraindainokoan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexiaren atalean jasotzekoa da. Ez da nahitaez pluralean erabili behar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS: baldintzapean / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pe-an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

baldintza sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

baldintzapeko 5: EHAA 1982 2 (biak antzeko testuinguruan: "beharrezko izan daitezen lanak egin daitezenaren baldintzapeko sailkapena eginda"), Elhuyar ("Gehienetan agindu honen atzetik baldintzapeko jauzi bat dago konparaketaren emaitza erabiltzeko"), Aretxagazeta 1996 ("Legeak markaturiko baldintzak betetzen dituzten preso guztien baldintzapeko askatasunaren aplikazioa"), MerkatZuzenb ("Agindu hori [...] ezin da bihar-etziko jazokuntza bat gertatzearen edo kontraprestazio bat jasotzearen menpe egon").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldintzapeko : AB50 4 (hauetan 2 baldintzapeko sailkapen), HiztEn, Euskalterm 6 (hauetan 1 b. libertate, askatasun baldintzatu sinonimoarekin; 1 b. adarkatze, baldintzazko adarkatze sinonimoarekin; 1 b. jauzi, baldintzazko jauzi sinonimoarekin; 1 b. adarkatze-agindu, baldintzazko adarkatze-instrukzio sinonimoarekin; 1 b. erabilera; 1 elkarren baldintzapeko ikasgaiak) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, LurE.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

baldintzapeko askatasun : Arragoa (2 ager.), GMendea (ager. 1), Egunk (adib., 2002-07-20 / 26 / 31, 2002-09-05); baldintzapeko libertate : Arragoa (3 ager.)

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

baldintzapeko : ElhHizt (condicionado, -a; condicional; sujeto o sometido a condición), HiruMila (condicional; baldintzapeko askatasuna: libertad condicional; baldintzapeko onarpena: aceptación condicionada) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

baldintza sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

izlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

baldintzapeko askatasuna.

Sarrera autonomoan ematekoa

Euskaltzaindiaren Arauak

baldintzatu, baldintza(tu), baldintzatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

baldintzatu, baldintza(tu), baldintzatzen

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu baldintzatzaile formarik.

baldintzatzaile 76: Argia 2, Berria 12, Deia, Deustuko Unibertsitatea, DiarioVasco 2, EiTB 4, Elkar 5, Consumer 6, Euskaltzaindia 2, Jakin 8, Laneki 25, UEU 8.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

baldintzatzaile 17: Berria 3, Filosofiako gida 6, Pello Salaburu 3, Amaia Lizarralde 2, Lourdes Oñederra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tzaile osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta jasotzekoa. Hiztegi orokorretan ere jasoa dago.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

baldintza sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

balditu, baldi, balditzen. Ipar. da/du ad. 'harritu'

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

balditu, baldi, balditzen

Euskalki mailako forma, hobetsia aipatuz jasotzekoa

ik. harritu

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

lokia.

Forma hedatua onartzekoa da, ordain egokirik ez duenean

ordezkorik proposatu da (cf. solairu-lauza), baina lantaldeari ez zaio erabilerraza iruditzen: baldosa (Heg.) eta karro (Ipar.), biak onartzea proposatzen du.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

baldos(a) 1, Or Mi ("an zegoen Mirei belauniko baldosen gaiñean") // Ez dugu aurkitu 'baldosa' adierako karro formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

baldos(a) (eta esperantza baldosa 1) 13: M. Zabaleta 2 ("Luzeran 6,36 metro eta zabaleran 4,56 metrotako egongela bat aldeko 12 zentimetro dituzten baldosaz estali nahi da, ehun baldosak 4.842 pezeta balio dutelarik eta jartzeak metro karratuko 625 pezeta, zenbat kostatuko da guztira?"), Egin 1992 4 ("Kale Nagusia eta Orape kaleko lurra baldosaz berritu zutela zortzi bat urte izango dira", "Bi hilabeteko epean Balerdi enpresak burutuko dituen abujardatu edo eta baldosaren pikatze lanen aurrekontua sei milioi ingurukoa izanik, lurra edo baldosa latzagoa gertatu dadin lanak aste honetan bertan hasiko dituztela jakiterik izan dugu", eta izenburu bezala, "Baldosak jartzerakoan herritarren kexuak eman ziren"), E. Urkiola ("sagar-erre koloreko baldosa margulen azpian gorde eban"), M. Gonzalez ("Eguzkiak zikindutako baldosen aurrean gelditu nintzen, balkoiaren ondoan"), Muskiz AHA ("1779. urtean barne-luzegoa kareztatu zan, 1773.eko bisitaldian emondako agindua beteaz, eta 1850.ean baldosak ipini ebezan"), G. Aranguren 2 ("Hormak eta zorua baldosa zuriz estalita", "Eserita egoteko baldosa zuriz estalitako porlanezko bankua"), Guaixe! 1998 ("Plaketa hok parke guzien eztia patu, oso gastiya beitia #mdash# baldosa bakutzek 7.300 pzta baliyo du"), J.L. Otamendi ("burdinezko irla batzuk begietan / esperantza baldosa bat / hainbat egun joanak dira memoriako harpeetara"); baldosatu 3, Matematika 1998 ("Hiru aldiz azaltzen zaigu zoru baldosatua [...] Marrazkiaren erdian dagoen zoru baldosatura ez ezik, lehen planoko zoru baldosatura ere begira daiteke") // Ez dugu aurkitu 'baldosa' adierako karro formarik.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldosa : AB38 10 (hauetan 1 b.-kopuru, 1 b.-lerro), AB50 1, HiztEn (lurzorua jazteko edo zolatzeko erabiltzen den adreilu mehea), LurE (baldosa 1: zorua estaltzeko erabiltzen den adreilu zapala; baldosa 2: Mus. salterioaren antzeko harizko musika tresna), Euskalterm 6 (hauetan 1 karro sinonimoarekin, 1 pikor motako hormigoi garbituzko baldosa, 1 uharri-baldosazko zoladura, 2 baldosa hidrauliko, 1 baldosa txiki); karro : Euskalterm 4 (hauetan 1 baldosa sinonimoarekin; 1 azulejo sinonimoarekin; 1 karro-estaldura, azulejo-estaldura sinonimoarekin; 1 karro-ebakigailu, azulejo-ebakigailu sinonimoarekin); baldosadura : Euskalterm 1 (embaldosado) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec; baldosatu : AB38 1, HiztEn.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

baldos : Lh DBF (carreau); baldosa : EuskHizt (*1741, 1930, Heg. G. er. [esp.] lauza), ElhHizt (Heg. baldosa), HiruMila (baldosa), Lur EG/CE (baldosa, baldosín) eta EF/FE (carreau, dalle); baldosadura : HiruMila (embaldosado); baldosatu : HiruMila (embaldosar), PMuj DVC (embaldosar, solar con baldosas); baldosin : HiruMila (baldosín); baldoski : Lh DBF (digue, chaussée) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EskolaHE, XarHizt, Casve EF, HaizeG BF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal baldosa / carreau formen ordainak: HiruMila: baldosa; baldosa hidráulica: ur baldosa // ElhHizt: lauza; Heg. baldosa // Lur EG/CE: baldosa (eta baldosín: baldosa); eta EF/FE: baldosa, lauza (eta carreau de faïence: faiantza) // XarHizt: lauza // Casve FE: pavé: losa, harrixabal; #mdash# de terre: arte, taula; verre: berina // HaizeG FB: pavé: lauza; verre: berina // T-L LBF: pavé: lauza, darailu; c. verre: berina; c. fer: lisa-burdin // PMuj DCV: artzabal (eta baldosilla, baldosín: artxabal).

Erdaretako formak

fr (DLLF): carreau; dalle (de mayor tamaño); it (S. Carbonell): baldosa 1: ambrogetta; baldosa 2: Mus. baldosa; en (Collins): floor tile, paving stone; de (Langenscheidts): (bsd. Boden-)Fliese.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu isiltzekoa da, aipatu gabe uztekoa

ez da horren beharrik ikusten; baldin baldosa oinarria onartuko balitz, aski lirateke, adibidez, baldosak ipini eta baldosazko zoru modukoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

valdestar izond. 1, Jorge de Oteiza ("mistizismo valdestarretik harantzago"); valdense 2: LMuj (“Antzinako kristauen fede garbia, pobrezia eta jatortasuna sarturik daude kataru, valdense eta beste talderen kritikan”, “Beheko sozial taldetan valdenseek harrera ona zuten”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

baldotar: Erlijioa Hiztegia (Petrus Valdo); Asisko Frantzisko ("beste zenbait heresian erori zen, hauetan nabarmenena baldotarrena izan zelarik"); Antonio Mendizabal ("hainbat sektorek hartu zuen parte: Kataroek, Gizon Onek, Baldotarrek eta abar").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

baldotarrak: HiztEn (P. Valdok XII. m.an sortutako mugimendu kristaua) // Ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal valdense / vaudois formen ordainik ez dugu aurkitu ap. Zehazki, HiruMila, ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG BF, PMuj DCV.

Erdaretako formak

Le Petit Robert (“vaudois, -oise […] du nom de Pierre Valdo”).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

Forma egokia da, lantaldearen ustez (Baldo etimo egokitutik abiatzea da, kasu honetan, batasuna egiteko modua).

Kategoria

iz. eta izond. edo izlag.

Jakite-arloak

Erl.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

(emakume) baldresa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

baldres(tu), baldresten.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

baldres bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan 1 bale 'dar por bueno' adierakoa "en la expr. bale eman": BasoM ("Esan bezela, palankak alde bat lodia ta borobilla izaten zuan. Tiratzen zutenean, lodi aldearekin bea jo bear zuan aurrena. Ari tiro esaten zioten, da bale eman. Beste aldeko punta mearekin lurra jotzen bazuan, ari nulo esaten zioten [...] Derrior borobil aldearekin bea jo bear zuan aurrena, tiro esan da bale emateko"); 2 bale 'baile, juez ordinario' adierakoa: Herr 9-10-1960 ap. DRA ("Baigorriko baleak ezartzen dauku arrasta bat gure hautuaren menean #mdash# Alduide").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bale interj. 30: Euskadi Obrera 1977 ("Bale! Sarritan, kasu honetan bezalaxe, faltsukeria eta faltsutasuna batera etortzen dira"), Ere 1980 2 ("ERE zuenean eta Oh Euzkadi gurean? Bale? total, debalde egin beharko diagu ezta?", "Horretaraino, bale!"), M. Landa 3 ("Eta urratsak, atzekaldeko ate txikitik zetozen... Beti hertsita egon ohi den atetik... #mdash#Bale!", "Bale! Bale! Laburki esanda, zelatari batzuk zulotxo honetatik kanpo bidaltzea proposatzen dut"), A. Urretavizcaya ("Bale, baina etxe barruan"), I. Uria ("Honekin hasierara itzul gintezke, gazteak gaituk, bai, ez zekiagu Mitxelenaren euskara, bale, bainan erabiliaren erabiliaz mejoratzen ari gaituk"), M. Onaindia ("Horrela bai. Bale"), J.M. Iturralde ("Neuk, dena dela ere, orain porrutxo hau opa nahi diot hemengo matriarkago ohiari, bale?"), K. Santisteban ("Txakada bat egin eta etxera joango gara, bale?"), I. Urbieta ("Bale! Hogei durorekin dena eginda zegok"), Baietz/3 ("Bale eta orain altxa ezazu esku bat"), M. Haranburu ("Zein da guttiena gustatzen zaizuna? Hori? Bale! Ederki!"), P. Zabala ("Bale, bezperatik joango ginen eta kitto"), J.M. Mendizabal ("Errexulla [...] egiten den puntura, bale?"), A. Lertxundi 2 ("Leonor, utziko al dizkidazu zure apunteak? #mdash#Literaturakoak, edo guztietakoak? #mdash#Ba... #mdash#Guztietakoak, orduan. Bale", "Bale, jarrai ezazu"), Gabai/8 ("Eta gero, errepublikak jesuitak sakabanatu dituela, jesukristorenak ikusi behar ditugu oraindino... Bale, bale..."), A. Iturbe ("Bale, aita!"), J. Muguruza 2 ("Bale, nahikoa da _moztu zuen Maritxuk", "Albertok, arrazoi jakinik gabe, bakarrik Tolosaraino eraman dezakeela esan, eta neskak bizkarra harrotuz "bale" etsi batez erantzun dionean atea ireki dio"), R. Iraola ("Berarekin ongi portatzen da eta bale!"), I. Eguren ("Bale, ba nik ere kalkulagailuarekin xakera jokatu nahi nuke, nire lagunaren makinatxoarekin bezala"), J.A. Sagastizabal ("Mustroak gerriraino irensten ninduen, eta halako batean Morganek "bale" esan eta irristatu egin nintzen pozaren pozaz"), J. Peña ("Bale, Elenak kontatu dio nonbait egunkarian lan egiten dudala..."), G. Markuleta ("Egia bakarrik ez omen dago. Bale. Egiak bat baino gehiago dira, edo halako zerbait"), Egunk 1996 ("Ez ginelako horretarako edota ez delako lortu zomorro... akabatzea. Bale. Ongarri kimikoa metafora egokia"), Baietz ba! ("Gaur, zazpietan, Txusen tabernan elkartuko gara. Bale?"), Tantak 1999 ("Hitz egin nahi duzuenean eskua altxatu. Bale?"); bale iz. 4: Etxde 3 ("Hi, Joxerramon, zenbat bale hori dituk?", ""Lukainka" liburu jale horrek zortzi bale hori badizkik eta horri saria kenduko dionik ez zegok", "Ikastaro bururako bi bale horiren adinakoa eramaten ez bazioat, hamabost egun giltzapeturik eukiko omen natxiok"), Elgoibarren 1993 ("Dendariak ezingo du balerik luzatu produktuak akatsen bat baldin badu"), cf. latinezko vale : B. Latiegi ("Agur, eta gaur arratsaldera arte. / Zure betiko adiskidea P. L. [...] P. D. Arren, ekarri ezazu zurekin txartel au, iñoren eskuetara erori ez dadin. Vale"), eta baleko 5: A. Lertxundi ("Neska bat ezagutu du, Kitty Wu, Hark aterako du zulotik. Honaino baleko. Ondoren, berarekin zintzo jokatu dutenekin zintzo jokatu nahi eta lanean hasiko da"), Egunk 1993 eta 1999 ("epaileek egun duten helburuak #mdash#"Tangentopoli" izeneko nahaspila nardagarria behin-betiko behera botatzea#mdash# baleko izaten segitzen duela azpimarratzen zuten"; "Schumacher eta Irvineren deskalifikazioa balekoa den ala ez bihar 11:00etan jakingo da"), L. Fernandez ("beste batzuk hori bezain balekoak izan litezke #mdash# hobeak ere bai"), NPAO 1999 ("Zerbitzuak azaldu zituen arrazoiak balekotzat eman zituen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bale : DFrec 4 ("partidu batzuk ilegalak direla eta bale", "gomazko ez diren balaz hartzen gaituztenean bale", "eskubidea planteatzerik ez dagoela eta bale", "hodeia zakurraren ttottora bidaliko dugu bale"); AB50 2 (vale); HiztEn (lgart. zerbait ontzat ematen dela adierazten duen hitza); Euskalterm 8 (iz. vale; hauetan deskontu-, erosketa-, material-, sarrera-b.) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bale : ElhHizt (interj. vale); DRA (1 baile, juez ordinario; 2 ballena; 3 ova que nace en el agua); bale(n) : HiruMila (1 baile, juez ordinario; 2 ballena; 3 ova que nace en el agua; 4 interj. vale, conforme); bale eman : HiruMila (dar por bueno) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: -/ ElhHizt: + / EskolaHE: -

Jatorri-osaerak gorabehera, hedatu-nagusitua da

berria da, baina oso hedatua ahozkoan; onartzekoa izan liteke, dagozkion markekin.

Forma osoa ez dena

Kategoria

interj

Erabileremu dialektala

Heg.

Mailak

Beh.

Forma baten adiera(k)

ados!