Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zein baino zein... -ago, zein ere.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zein baino zein... -ago, zein ere.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

ere.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zein sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZEIN ETA ZEIN (G-goi ap. JMB At; G-azp). Quienes. "Zein da zeiñ? (G-goi), ¿quiénes?" JMB At. Gaizkilleen alde erreguturik eta ezagutzen bazituen ere iñori zeñ da zeñ ziradenik aitatu bagetanik. Aran SIgn 51. Ona emen bat-banaka zein da zeñ ziran. Ib. 72s. Zein ta zein? Galdetu zion arrek. Ir YKBiz 349.

zein eta zein 4: Argia 3 (“Lehenengo, G2ak, polizia sekretuak sartzen ziren, dena konfiskatzen zuten, zein eta zein ari ote ginen han”), Jakin (“Tira, bada, zein eta zein zineten...“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zein eta zein 1, Pablo Sastre (“"Urrezko karroan" berarekin zein eta zein preso lagun eramango dituen, gogoetan ematen du denbora luzea”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Gaur egungo agerpenak ez dira asko, baina azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke. Horrekin batera nor eta nor ere jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zein sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZEIN GEHIAGO (V, G, AN). Ref.: A; Etxba Eib. a) Compitiendo. v. zeingehiagoka. "Zein geiago (V, G, AN), cuál más. Zein geiago (V, G), [...] a cuál más, a porfía" A. "Zeiñ-geixago ibilli, andar en competencia, disputarse. Zeiñ-geixago dabiz okerreko bidian, danon kalterako" Etxba Eib. Halako biltzarretan batbederak banaloria darabilla, zeinek geiago. SP Phil 371 (He 374 zeiñek banaloria gehiago eraman). Sustun, Itsasun eta / Zuraiden Bettiri, / zoin gehiago ziren / erreferan ari. Zby RIEV 1908, 90. Orain arte daukoguzan egitadak zeñek geiago ta obiak naiñoz jokatuko dautzut. Kk Ab I 90. Nahas mahas igeirkan, / zoin gehiago musikan... Ox 99. Zoin gehiago ari ziren, berex, noiz elgar-ganatzera, noiz elgarretarik urruntzera. JE Ber 94. (Seguido de un vb. al que se refiere gehiago). An ikusiko ziral zein geiago ziran eta nor ondoena peliatzen zan. Bv AsL 214. Alkarri destañaka, jeupadaka, irrintzika, zeñek geiago iraun. Ag G 23. Martxuaren amabostian / egin giñaden jokatu, / amabost arruako arria / zeñek geiago altxatu. EusJok 38. Apostua zan segaz belarra zeñek geiago ebaki. EusJok II 64. Indarka hasi ziren oro betan zoinek gehiago tira. Lf Murtuts 19. Sendi osuak alkarren leian / zeñek ira geiau ebai. Enb 174. Zeñek simaur geiago solora eruan. Ib. 169. Eun da oi ta bost kilo zakuan / zeñek geiotan altxatu. EusJok 66. Amaitu karreria ospe andiyaz eta gerotxuago zeñek geiago yakin ekitaldiz leku goi-gorengo bat irabazi eban. Kk Ab II 72. b) "Zoin gehiago, subst. concours" Lh. Frantses, español, ruso, oro eskualdeka badagode, zoin-gehiago izigarri batean. JE Bur 210.

zein gehiago 20: Berria 9 (“Susmoa dut jarraituko dutela zein abertzale, zein ez, zein gehiago, zein hobeto, postuak banatuz... ezer egin ez, baina soldatarekin, eta abstentzionistak pipak janez begiratuko die, nora emigra dezakeen pentsatuz”, “Gregorio Muroren Zeinek gehiago iraun film laburrak irabazi du Animacam Coruñako V. Nazioarteko Animazio Jaialdiko sari nagusi”), Gomylex (“Bi bazkide administratzaile zein gehiago izendatzea”), DiarioVasco 4 (“Erakustaldia Xabier Aranbururekin batera nuen, 100 kiloko zilindrikoa bi minututan zeinek gehiago altxa”), EiTB 5 (“Bale. Utzi pentsatzen... Zeinek gehiago zakin”), Jakin (“Eta ez da ahaztekoa biblioteka tradizionalek, zeinek gehiago zeinek gutxiago, badutela liburu birtualaren eremua”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zein gehiago 1, Berria (“Bahrainen ere ikusi genituen zenbait aurreraketa... zein gehiago...”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Gaur egungo agerpen batzuk libreak dira, baina lehiarekin lotutako esapidea sartzekoa izan liteke nor gehiago formarekin egin den bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zein sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ik. EArauak 10 (37. or.).

Euskaltzaindiaren Arauak

: Sin. zeinahi.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

zeinahi.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-nahi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zeinaraz, zeinarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

zeinatzera behartu.

Euskaltzaindiaren Arauak

Zub. Zah. h. seinale.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Zub. Ik. seinale.

Euskaltzaindiaren Arauak

zeinatu, zeina, zeinatzen. da ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zeinatu, zeina, zeinatzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZEIN ETA Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y vizcaínos. Los ejemplos guipuzcoanos son de los s. XIX y XX y únicamente con valor concesivo (v. infra (e)). Su uso es más frecuente en vizcaíno y se documenta ya en Capanaga. La forma que emplean todos los autores vizcaínos es zeinda (hay además algún ejemplo de zein ta en Arrese Beitia; cf. tbn. zeinegaz eta en Capanaga (138), que por lo demás emplea zeinda). a) (Pron. relativo; la oración subordinada no siempre lleva -(e)n). "Qui (pron. relat.), zoñeta" VocS 141. Zinguluak (zeinegaz eta lotuten dan gerriti sazerdotea) erakusten deusku azoteak zeinzukaz azotadu ebeen Kristo gure Iauna. Cap 138. Manipuluak (zeinda da eskubitur ezkerrekoan Sazerdoteak ifinten dabena) erakusten deusku [...]. Ib. 138.b) ZEINDA (V ap. A; H (V, s.v. zein)). (Introduce el segundo término en oraciones comparativas). "Que, como (de comparación). Es locución, si no extraña a la lengua, por lo menos chocante" A. (En comparativas de igualdad con hain, hainbeste y similares). Tan... como..., tanto... como... Gizonak egin dagiela aen majestadeen borondatea ain bioz osoagaz zeinda angeruak zeruan. Cap (ed. 1893), 37. Ezta ain erraz zein da askok uste dabeen. Añ EL2 109 (Añ EL1 123 zein). (iguala zeinda...). (El, la) mismo... que. Zerren daukan gloria iguala zeinda aiteak iaugoiko dan partez. Cap 33. (bardin zeinda...). Igual que... Alan egiten dabee pekatu euren dendak jaijegunian zabalik daukezanak, euretan salzen dabeela, bardin zein da astegunian, edo geijago. Astar II 67. (En comparativas de desigualdad). Que. Gizon dan partez [dauka gloria] andiagoa zeinda bestek edugi alleian. Cap 33. Guztiz oba leuke Heibarrek / burdiña sein da erurra, / baita kapa euna negura. BBizk 31. (Con negación expletiva). Oba da bada zerbait luzatu estudijuetan, zeinda ez arin aringa ordendu. JJMg BasEsc 218. Naijago dot ill, ta sepulturaan sartu, zeinda ez ausi Jangoikuaren agiñduba. Ib. 143. (Precedido de hain laster). Tan pronto como. Ain laster zeinda ezaundu / josita [jotziza] biotzen / iltzeakin zure amudioa / ta ezta ataratzen. Gamiz 204. c) ZEINDA. (Con valor consecutivo; con hain, ailagina... y similares; la oración subordinada lleva -(e)n). Tan... que... Zerren erria izanik ain banatua [...] zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen elexeetara. Cap (ed. 1893), pról. Orren arima galdukuak egiten gaituzu, zein da sangrijak emongo ditugun diru geijago irabazterren? Mg PAb 50.d) (alan... zeinda....). Sea... sea...; tanto... como... Probetxu andikoa alan eklesiastikoendako zein da sekularendako. Cap 87. Nortzuk besterik adietan dira gurasoen izenagaz? Nagusiak, alan arimakoak zeinda gorputzekoak. Itz Azald 96. e) (Con valor concesivo; el auxiliar lleva -(e)n). Aunque; por más (...) que. Tr. Documentado en textos guipuzcoanos de los s. XIX y XX. Baziakiat nik / nola gindezkean gu / atera emendik, / baita ere biurtu, / zein-ta dan azkarra, / egiten diogula / burla eta farra. It Fab 111. Zein ta politak diran / arrosa, jazmiña, / azuzena, liriyo / eta klabeliña; / danak bat eginta're / ez dirade diña, / igualatzeko nere / maite atsegiña. Bil 73. Ai, nere anima! zeñ eta gutxi diran, jarrai zaiezu justuai eta salbatuko zera. Arr May 56 f) A no ser que (?). Onetatik dirudi, an onela ipiñi zuten Aita zarrak bere jaiotza-tokiya hura zalakoan zeudela; zeñ eta caelo edidit esanarekin adierazo etzuten bere Jaungoikoaganako on-biurtzea. Aran SIgn 3. g) Y (conjunción copulativa). v. nahiz. An errutsua eta koldarra nastu zirean, / an normandiar, godu, prantzes ta españarra, / an noble zana, zein ta etzana, goi ta bekoa, / an nastu ziran armaduna ta ezeukana. AB AmaE 450. Koroi eder bat antolatzeko / euskaldun umant zanari, / urez anditik, zeñda emendik / ain ospatsua danari. Ib. 139.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zein eta (eta zein da, zeinda) 8: D.M. Bernaola 2 ("Baña gure Jaunak ain bat egin zan gugaz, zein da burua gorputzagaz, eta errazoe orre gaitik gura izan eban gure erruak bereak balira legez deitu eta artuak izan legiozan", "Asmu oneek izan zirean ain barri, atsekabetsu eta lotsariz beteak, zeinda diabruak ezpazan ez leikeezan bestek asmau"), K. Gallastegi ("Bai eliz gizonok, bai kristau ezkonduak zein eta siñesdun gazteak"), M. Lorda ("gehienek ere goiko herenean eraztun mintzaire bat dute, errezel himenialetik datorrena, zeinek eta erakuntza bitartean orriak babesten dituen, txapelaren ertza eta hanka lotzen duena"), K. Alkorta ("Denek dakite Baibars-ek ez duela aldegingo zein eta gaztelua menderatu arte"), E. Urkiola ("Errauts pilotxoari begira geratu nintzan ze, zein eta irla bat langoxea agiri zan, egur zati baltzituz eta ikatz tokorrez inguratuta"), J.L. Goikoetxea ("[esatariek] jokatzen dute zein eta dijoa esatea moda bat balitz moduan").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zein eta : LurE (AS, nor ere: "Dantzari itxura gaizkoto horien artean, zeinek eta egiten duen zatarkeriarik iraingarriena, bere ustean haretxek ohi dauka galanteorik gehiena") // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

zein eta : hiru adiera bereizi ditugu erabilera-datuetan [ez ditugu zeinek eta, zeinekin eta modukoak begiratu]: a) Berria (“Bizitzari zein eta heriotzari beldurrik gabe so egiteko ezinbesteko irakurketa.”); UEU (“Nolanahi ere, XIX. mendean Espainia eta Frantziako estatuetan liberalismoak ekarritako antolakuntza juridikoari atxikia agertu da Zuzenbidea, estatuko hizkuntza zein eta horiei hertsiki lotua, banaezinak balira bezalaxe”); b) EiTB (“Gaia zein eta horren arabera kalakariak eta gonbidatu bereziak ekartzen ditugu gurera.”); c) Berria (“Euskaraz ezer gutxi zegoen haurrentzat orduan, eta zein eta Asterix iritsi zen.”); Argia (“Kanpoko esku sartzeen errudun ere senti arazi nahi gaituzte. Zein eta gu, egiptoarrak?”), Deia (“Baina bi egun barru erregea izango da, zein eta Baltasar, umeen gustukoena.”), DiarioVasco 2 (“Eta orain esango dute nire lagunek, zera, ezkontzera doana zein eta apaiza, eta bestea mutilzahar”), EiTB 3 (“Pringatuen laguna egin behar al duzu orain? Zein eta zu?”),, Elkar 3 (“banekien edonor izan zitekeela homosexuala, ordurako onartua nuen ezer txarrik ez zuela, baina... zein eta ni?”), Consumer (“Helburua, zein eta literatura orokortzea da”), Goiena (“Oñatin bizi izan zen apaiz bat zen, eta Spielberg berari buruzko pelikula bat egiten ari da. Zein eta Spielberg!”)

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zein eta : a) Berria 2 (“Gauza da, Bilboko Koralek (helduenak zein eta umeenak) non abestu, hara daramatela segizio nabarmena.”), Jon Muñoz (“Baldin lan arin horri gehitzen badiogu iraunarazi ditudan gutunak berriz ordenatzeko lana, eta ordenamendu hori daten arabera egin dut ia beti, eta ohar labur eta bakan batzuk azkenik, zein eta, gehienek, ez baitute bertze xederik, ez bada aipamen batzuen iturburua jakinaraztea”); b) Patxi Ezkiaga 6 (“Begira berorrek, zaldun ibiltari jauna, ez zaio gero ahaztu behar niri agindutako uharte horrenik; zein-eta handia den, gobernatzen jakingo baitut.”, “Irakurtzea on izango da hala ere - Don Juanek esan -; gauza onen bat ez duen libururik ez da eta, zein-eta txarra den.”), Edorta Jimenez 2 (“geratzen zaien azken inpresioa zein-eta bakea haren aurka lortu dela izatea... gogorra.”); c) Berria (“Gaueko bertsio bakarrak markatu zuen aldaketa: zein eta Phil Collinsen In the air tonite”), Edorta Jimenez (“Zein eta Berliner Ensemble zen alegia, Bertold Brecht antzoki ospetsua.”), Iñaki Segurola (“Zuhurki aukeratu duzu, zein eta huraxe, gehiena komeni zaizuna”), Jon Alonso (“harrituta gelditu nintzen ikusirik hain kristaua zen errege bat Jainkoaren hitza ikasi gabea zela, zein eta, zeukan ofizioa edukita oinarri politikoaren mailaraino igo behar izan zuen huraxe”), Rataplan (“poza ageri zutela aurpegietan, zein eta gero kalean berriz topo egiten zutenean, seriotasun britainiarrez elkar agurtuko zuten donostiar zorrotz haiek.”), Joxe Azurmendi (“herri-arima eta karaktere espainolaren agerketa autentikoena, zein eta El Greco da - Zuloaga ez denean!), Ramon Saizarbitoria (“lotsa ematen ziela esaten zidaten, zein eta kultura alorreko gizon bat”), Pako Aristi (“zein eta heure aita!”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Gramatikak argitu beharrekoa

Gramatikak argitzekoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

zeinda (grafia horretan, ez OEHtik etorri den zein eta forman) sartzea erabaki da ahozkoan oraindik bizi delako (Labayru hiztegiak ere forma horretan jaso du). Formarekin batera, komeni da ageri diren ohiko egiturak adieraztea (hain… zeinda…; zeinda… lez; zeinda… moduan) eta adibide argigarriren bat jasotzea.

Esapideei dagokien sistematika

eta galdetzaileekin.

Erabileremu dialektala

Bizk.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZEINEK ESAN Quién iba a decir (que), quién diría (que). Zeiñek esan, berorrek zaldun ibiltari gizagaixo ari emandako labain-kolpe-tzar aien ondoren, onelako makil-erasorik, arin-arinka ta orpoz-orpo etorri bear zuanik. Berron Kijote 166. Zeiñek esan, gizon txar baten beleno zikiñ orrek emakumea ola izorratu bar dunik! (AN-gip). PPer FLV 1987, 191. Zeiñek esan eni aldiak ez dirala iru, aurtzaroan ikasi ta aurreri irakasten diegunez: lena, oraiña, geroa; oraiñaldia bakarra dala izan, beste biak ez izanik. Or Aitork 321.

zeinek esan 5: DiarioVasco 2 (“Zeinek esan berastegiarrak nazioarteko txapelketa batean final erdietaraino helduko zirenik”), EiTB (“Zeinek esan... International Business Schoolen! A ze glamourra“), Elkar (“Hara! Ikusten Hilketa bat delakoan daude. Eta zeinek esan oker daudela”), Consumer (“Zeinek esan hori kostaldean hirigintza nola hedatu den ikusita.“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zeinek esan 4: Iñigo Aranbarri (“"Zeinek esan...”), Xabier Etxabe (“Eta, zeinek esan pentsamendu hori okerra zenik?”), Patxi Ezkiaga (“Zeinek esan, nire ondoan dagoen anderea, denok dakigun erregina handia dela, eta ni berriz halako Figura Trixte zalduna, famak hor zehar ahoz aho daramana?”), Koro Navarro (“Zeinek esan guri, nora eta Martinen hiletara etorri behar genuenik, guk, umetan ezagutu genuenok!”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zein sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Gip.

Erabileremu dialektala

Gip. batez ere.

Euskaltzaindiaren Arauak

g.er.

Maiztasuna

g.er.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu gald.ekin.

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Bizk. 'zein'.

Erabileremu dialektala

Bizk. batez ere (ik. EArauak 11).

Euskaltzaindiaren Arauak

batez ere Ipar. 'kanpandorrea'.

Erabileremu dialektala

Ipar. batez ere.

Forma baten adiera(k)

kanpandorrea.