Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskaltzaindiaren Arauak

1 (eskukoa). 2 'aztarna, arrastoa'. 3 'hazteria' / AS: hatz-belar: Knautia arvensis, hatz egin.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "hatza: luzera unitate anglosaxoia. Gaztelaniazko pulgada eta frantsesezko pouce hatz edo ontza da euskaraz. Enborren neurrietarako hobe da ontza hitza erabiltzea, baina hatz beste neurrietarako (adibidez, telebista pantailaren neurria). Ontza, gainera, pisu unitate bat ere bada, ez nahastu beraz".

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: hatz-bizar, hatz-marka .

Zerrendakoaren oinarri bereko eratorriak-eta

hazbete ere jasoko da

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

hatz-belar, hatz egin

Hedapenezko adierak

balioak argituz eskaini beharrekoa da: 1) 'eri' adierakoa da nagusi; 2) bigarren mailakoetan, 'aztarna, arrasto' adierakoa da erabiliena; 3) gainera, abereen 'apo' etab. ere bada.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Txostenaren laburpena

hatz bakoitzaren izendapenez, ik. informazioa s.u. behatz.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "eri erakuslea = dedo índice"; HitzIrud: “hatz erakuslea = dedo índice”.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: behatz bizkor (G-bet) Dedo índice; bizkor 3 (Dedo) índice; ArgEgut 1933 (“Laugarrentxuori / Pizkorra dok ori”); erakuxlle (Lo) que muestra (no referido a personas). "Dedo índice, atz erakuslea" Aq 1371; erakustatz ‘dedo índice’ ZA RIEV 1928 (“Bat adirazitzeko, erakustatza (index) luzatzen bide zuan”); eri-luxu «Indice» A Apend.; erkin (V-arr), dedo índice A.; erkoihen (S-no ap. A.), erkohen (S ap. A): ‘dedo índice’ A; hatz erakusle «atz erakuslea» Aq 1371; «atzerakusle (AN; Aq), erkin (V-arr), dedo índice» A.; handiurren (Lar, Añ (- A)) ‘Dedo índice’ litm. “el siguiente al grande” Elizondo KristPE (“Gero Mez-emalleak erpuru ta andiurrenen muturrak garbitzen ditu”); hatz lodi-hurren (lar, Añ, H). «Dedo índice, atz lodiurrena» Lar; hatz mostradore «dedo para demostrar, atz mostradorea» Lcc v. hatz erakusle; zuku-hatz "(V-ple), dedo índice" A. EgutTo 1929 (ap. DRA) (“Aurraren eskuiko zukuatzaz ezkerreko lau beatzak ikutuaraziaz”), AGoen Agurea (“Eldu zion poliki eskuiko zukuatz eta beatz aundiaren tartean”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

atzamar erakusle: X Gereño (“Yabe-k hatzamar erakuslea Manaus hirian jarri eta ezkerretarantz mugitu zuen, puntu batean geratuz: - Urrunen honaino heldu naiz”); behatz erakusle: Elhuyar (“Salbatzaileak biktima lurrean etzango du eta behatz erakuslearekin gorputz arrotza ateratzen saiatuko da”), eri erakusle: X. Etxaniz (“eri erakuslea jasoz ohartarazi zion”), E. Garmendia (“bigarren zotza erpuruaren muturrarekin eta eri erakuslearekin helduz eta horrela saiatu”), hatz erakusle: A. Ormaetxea (“hatz erakuslea ezpainetan jarriz”), R. Etxezarreta (“bere begiek egiten ari zenari begiratu zioten eta gorbata gotor itxi zen hatz erakuslea zanpatuz”, “ezkerreko hatz erakuslearen marka bat aurkitu zuen”), J.M. Irigoien (“hatz erakuslea gora eta behera dantzatuz”), J. Legarreta (“Gerald lotan ari zen, hatz erakuslea ahora sartuta”), E. Agirre (“Artega, urduri zegoenean, oraintxe bezala, erpurua eta hatz erakuslea belarrietatik pasatzen zituen”), A. Garro (“Hatz txikia, Hatz nagia, Hatz luzea, Hatz erakuslea”), Matematika/DBH (“Beha itzazu zeure eskuko hatz txikerra eta erakuslea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz erakusle (hatz sarreraren azpisarrera gisa); ez dugu aurkitu ap. LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EuskHizt: handiurren; ElhHizt: erakusle, handiurren, hatz erakusle (hatz sarreraren azpisarrera); HiruMila: erakusle, handiurren; EskolaHE: handiurren.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

HiruMila: hatz erakuslea, bizkorra, erkina; ElhHizt: erakusle, handiurren; hatz erakuslea, Zehazki: erakusle; hatz erakusle.

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "hatz erakuslea = dedo índice".

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HATZ-KOSKOR v. azkoskor.

hatz(-)koskor 42: Argia, Berria 5, Deia 2, EiTB 6, Elkar 18, Erlea, Consumer, Laneki 8.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

hatz(-)koskor 24: Berria, Anton Garikano 4, Mirentxu Larrañaga 5, Xabier Paya 3, Irene Aldasoro 2, Hasier Etxeberria 2, Ramon Saizarbitoria 2, Juan Garzia…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

EHn azkoskor jasoa dago, baina estandarragoa da gaur egun hatz(-)koskor proposatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hatz sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: behatz handi (B; VocB, Darric ap. DRA), behatz haundi (AN-olza, B; biatz V-gip, AN-ulz), bietzaundi (V-gip). Ref.: A (beatz-andi); Bon-Ond 140; Iz Ulz (biatz); Etxba Eib (biatza); Elexp Berg (bietzaundixa). dedo pulgar. «Beatz, pouce (AN-egüés), eripulgare (AN-ilzarb), beatzaundi (AN-olza)» Bon-Ond 140. «El dedo gordo del pie» Etxba Eib. Cf. OA: Iru krutz beatz andienaz v. behatz lodi. Ber Doc (“Irur Gurutze egitea eskuieko beatz andias”), CatUt (“Zer da zeñetzea. Egitea iru krutze eskubiko biatz andiyes”), CatUlz (“Zer da zinetzia? Da eskuñeko eskuko biatz aundieki iru gurutze osoik egitia”), KIkG (“Gurutze Santuaren egitea, eskuiko beatz aundiaz iru gurutze egitea da”), ZA RIEV (“Antxin-antxiñako gizonak bat adirazitzeko, erakustatza luzatzen bide zuan, eta bi adirazitzeko, beatz orreri beste beatza, beatzaundia, elkartu”), Etxba Eib (“Mallukia jausi eta biatz-aundixa mallatu desta”), HErot (“Guk hemen askotan esaten diogu behatz haundia pitilinari”); behatz lodi (G; Lar, Hb ap. Lh, H). Dedo pulgar. «Pólice, atzlodia, beatzlodia» Lar. «(V, G), pouce» H. v. behatz handi. CatBurg (“Zer da ziñatzea? Da eskuieko beatz lodia[t]z hiru gurutze egitea"), Añ CatAn ("Eskuñeko beatz lodiaz"), Legaz ("Eskuñeko eskuko beatz lodiaz"), Ag AL ("Abarka urratuetatik beatz lodi biak agirian ekarzan"), Ag G ("Gizonezkoak, beren beatz lodiak aizkora-itaien aoetan erabilliaz [zebiltzen]"), Ldi IL (“Bereala, eldu zidak eskuko beatz lodia, nagon alkitik derriorrean yaiki-arazi, ta an naramatxik zuzen-zuzenean”); behatz motz «Betz-motz [sic], dedo pulgar» Darric (ap. DRA); behatz nagusi «(G), pólice, pulgar» PMuj; behatz potolo (G). Dedo pulgar; eri-behatz (Ae, Sal, R, ehi-behatz S), eri-beratz (AN-erro; Hb ap Lh). Ref.: VocPir, A Apend (eri beratz), Lrq (ehi), Iz R, ContR. Dedo pulgar. «Eribiatza, dedo pulgar» Mdg «Erebíatza (5 sil.), el dedo pulgar (lenengo eribíatza esan zuen)» Iz R v. 1 behatz; CatLuz (“Eskuineko eskuko erhi behatzaz hirur Kurutze egitea”), Lrq Larraja RIEV 1935 (“Ehi behatz müthürrai eman ziua martellü khaldü izigarri bat”), Tbn. hay eri beatz en LE Doc según el editor; eri handi (“R-is-uzt, BN-baig, S; Dv). Ref.: A (eri); ContR. Dedo pulgar; eri potots (L-sar ap. A; Dv [BN-lab], H). Dedo pulgar; Dv Ir 29,20 (“Eskuineko eskuaren eta eskuineko zangoko erhipototsen gainean”) (Bibl erhi potots); eri pulgare (AN-ilzarb ap. Bon-Ond 222) “Pouce” Bon-Ond; erkoro (V-ger-ple-arr-m ap. A; Mg PAbVoc), erkolo (V-och ap. A), erkeru (V-ger ap. Holmer ApuntV). 1 dedo pulgar v. eskoro; A EY (“Bost atz ezkerrekoak banan banan ikututa esaten da [erkoroti adita]”), A EY (“escrito erkorro, posiblemente errata); 2 Izt D (“Gaztelako itxu gaita zamora jotzalleak ardandegi zuloetan ari oi diraden bezala, batetik bultza, bestetik erkoro, beren oslankaiak asko aldiz eskuetatik botatzen diezatela (Interpr?)”); erpuru (V-ple-ger-m, G-azp; Lar, Aq, Añ, Dv, H). 1 dedo pulgar «Erpurua, beatzaundia» ZA RIEV 1928 v. erkoro; CatOiq (“Eskuiko erpuruarekin hiru gurutze egitea”), Itz Azald (“Eskumako erpuruagaz”), v. tbn. KIkV; A EY (“Erpuruaz [beatz andiaz] esku-muturra yotzen duena sorgina omenda”), Ol Ep 1,6 (“Atxillotu zuten ta esku-oñetako erpuruak moztu zizkioten”); hatz handi (V-al; Lcc), atzaundi (V.gip) «dedo pulgar» Lcc; Etxba Eib (“Atzoskola juan bihar jata atzaundixan”);

OEHko datuak [laburduren azalpena]

hatz lodi (V-ger ap. A; Lar, Añ, H). Dedo pulgar. «Empulguera, con que se aprisionan lod dedos pulgares, atz lodiaren lokarriak, lokaiak» Lar. «Atz lodi edo nagusija, edo […], gran doigt (Astar)» H. «Atzandi, atz lodi, biotzeko, dedo del corazón» A; hatz nagusi «Atz lodi edo nagusija, edo […], grand doigt (Astar)» H; lodikatz (Lar – H (V, G)). “Pulgar, el dedo gordo, lodikatza, atz lodia” Lar. “Gros doigt, pouce” H. v. HATZ LODI; orkoro (V-arr ap. A; Añ (V), Izt 34r, H (V), Zam Voc), orkolo (V-arr-oroz ap. A; Izt 34r Dv (V), H). 1. Dedo pulgar. “Pulgar”, “pólice” Añ. v. erkoro. Arz (“Eskumako eskuko orkoroagaz”). Astar (“Iru kurutze oneek egin biar dituguz eskumako atz nagusi edo lodijagaz edo orkoruagaz”), Ur CatArrig (“Eskoako eskuko orkoloagaz”). Azc PB (“Orkoro bietako / atzazal-artean”), Larrak EG 1957 (“Atz orkoroa"), 65. v. tbn. Cb CatV 14. CatLlo 11. CatBus 9. 2. Pulgada. Izt C (“Ur oen anditasuna da neguan zazpi orkoro eta lau udan”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

atzamar lodi: JokoBild (“Orduan, bi eskuak burla egiteko keinua osatuz jar ditzatela esango diegu, hau da, hatzamar lodia sudurrean eta eskua zabal zabalik, beste eskua segidan”), Hizkilimin/3 (“Atzamar lodia beste atzamar lodiagaz”); atzamar potolo: Elexp Krabelina (“Baina gero, eskuinaz, atzamar potoloa nonbaitetik eta beste guztiak beste nonbaitetik sartzeko imintzio adierazkor bat egin zuen”); behatz gizen: B. Latiegi (“Ontto-kapel beltz dotorea eskubiaz pixka bat jaso, eta esku ortako beatz gizenez burua askatzen isilik gelditu zan une batez Watson”); behatz handi: A. Zavala (“Bañan Txirritak zintzurretik elduta zeukan etsaya ta beatz aundi biak sartuta estutu egiten zion itoaz”), JAIraz Joañixio (“Eta txamarrari atzekoaldera bultzaz esku bat galtzen zakelean sartu zun; bestean beatz aundina, berriro txamarra atzeratuz, galtzarbean”), F. Mendizabal (“Lasterketa luzeko korrikalariek sarritan orpoa jartzen dute lehenengo lurrean eta gero oinaren gainerako zatia, metatartsoa eta behatzandi-azpia”); behatz lodi: A. Urretavizcaya (“eskubiko eskuan ezkutatzen zen behatz lodi gaixoa laztandu”); eri potots: Eskual 1909 (“Herriko laborari gaizoek milika dezatela erhi pututsa”), P. Mac Orlan (“erhi pototsa edoskitzen ari zen haur herabetuari goxokiak eskaini zizkion”); erpuru: E. Garmendia (“Zotzak erabiltzeko bat erpuruaren basearekin heldu behar da, bigarren zotza erpuruaren muturrarekin eta eri erakuslearekin helduz eta horrela saiatu”), UZEI (“Eskuzabalaren kanpoko ertzaren [ertz erradialaren] irtenune biribildua, erpuruaren oinaldean, behatz horri lotutako muskulu laburrek eratua”), J.M. Irigoien (“Aurpegia hauskara zuen eta erpururik ez zuen eskuari begiratu bat ematen ikusi nuen”), I. Unzurrunzaga (“sega pikatzen erpurua zauritu zuen batek sakon”), E. Agirre (“Artega, urduri zegoenean, oraintxe bezala, erpurua eta hatz erakuslea belarrietatik pasatzen zituen”), A. Garro (“Erpurua”); hatz erpuru: Zipristin/6 (“Eskua irekita eta hatz erpurua luzatuz”); hatz lodi: Betiko loa (“Zigarroa piztu, ke bafada bat bota eta hatz lodiaren hozkatzeari begira egon nintzen piska batean, isil-isilik”), J. Elosegi (“zintzurrestea hatz lodiaren eta gainerakoen artean harturik”), P. Urzelai (“Gerestaren eskuineko eskuaren hatz lodia praken eskuineko poltsikoan sartuta ageri da”), G. Aranguren (“Eskuin eskuaren hatz lodia zikindu eta bi paperetan hatz aztarna utzi dut”), M. Gomendio (“eskua zabalduta hatz lodiaren puntatik hatz txikiaren puntaraino dagoen distantzia”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz lodi (erpurua, lehen hatza), erpuru, orkoro (erpurua, hatz lodia), eri potots (eri sarreraren azpisarrera gisa); LurE: erpuru (behatz lodia), orkoro (erpurua, behatz lodia).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ik. A EY: 1. La lara la la lalarala lalala, / laralala la lararalala. / Lenengotxu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / lodia dok ori. // 2. Bigarrentxu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / bizkorra dok ori. // 3. Irugarren ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / luzea dok ori. // 4. Laugarrentzu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / alperra dok ori. // 5. Boskarrentzu ori, / punta beatz ori, / beste guztien artean / txikarra dok ori. // Etniker: Lenengotxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / trokotza dok ori. // Bigarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / bizkorra dok ori. // Irugarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / luzea dok ori. // Laugarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste gustien aldean / lerdoa dok ori. // Bostkarrentxu ori / punta-beatz ori, / beste guztien aldean / txatxarra dok ori. // Cf. Iñaki Gaminde: Olgetan-Benetan: Umezaroaren Lexikoa Bizkaian (I): "Atzamarren tasunak, ez izenak, banan-banan aipatzen direla egiten da kantu ospetsua den ondoko hau..."

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

EuskHizt: erpuru, orkoro (definizioetan: hatz lodia, behatz lodia); ElhHizt: erpuru, hatz lodi, orkoro; EskolaHE: erpuru, orkoro (definizioetan: behatz lodia); HiruMila: erpuru.

Euskaltzaindiaren Arauak

erpuru eta «orkoro Bizk. 'erpurua'».

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

behatz handi | Z4B:EEBS:003 | H | 2002-10-09

Anbiguitatea saihesteko bidea eskaintzen du

lodi izenondoa hobetsi da, handi eta nagusi bezalakoen kaltetan, argiena berau delakoan.

Sinonimoa(k)

ik. erpuru, orkoro.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: behatz luze (G) dedo corazón; hatz erdiko (Lar, Añ, H). «dedo de en medio, atzerdikoa, loia» Lar; hatz lohi «dedo de en medio, atz erdiko, loia» Lar (H).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

atzapar luze: Zubk (Eta ain zuzen be... «or aurrean dabizan emakumiak», atzapar lodia luze luze gure begira ipinita?”); behatz luze: R. Murua (“Bi beatz luzeaz eldu dit gizon batek sudurretik, ta orrax ondatu dit sudurra ta emen nago oñazetan ito bearren”); erdiko hatz: K. Igea (“Aitzgorrin jaiotzen den ibai-esku horren erdiko hatza da Oria [luzeena]”); eri-bihotz «eri-biotz (R), biotz eri (R-vid), dedo del corazón» A; hatz luze: Ama (“Bekokia igurtzi, hatz luzeez bibotea bihurritu eta hankak mugitzen zituen liburuko orriak agudo iraultzen zituen bitartean”), A. Garro 2 (“Hatz txikia, Hatz nagia, Hatz luzea, Hatz erakuslea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz luze (hatz sarreraren azpisarrera gisa); LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

ElhHizt: hatz luze (hatz sarreraren azpisarrera); ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: hatz luze; HiruMila: hatz luzea, erdikoa; Zehazki: hatz luze, erdiko hatz.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

LB: 54; ETC: 242

Beste (edozein) iturritako erabilerak

es yema del dedo/ fr bout de doigt: ElhHizt: ermami, erkain, hatz-mami, eri-mami; Adorez: eri-mami, hatz-mami, atzamar-buru, eri-moko; Labayru: atzamar-punta, atzamarburu, eri-mami, eri-moko, hatz-mami, eri-buru; NolaErran: eri punta – eri mutur.

[hatz] hatz marka, hatz-marka iz. Hatz mamiak, zerbait ukitzean, bertan uzten duen arrastoa. Hatz markak eta bestelako aztarnak. Bi gizon bidali zituzten Elsari hatz markak hartzera. Hatz marken bidez identifikatua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta jasotzekoa. Bide batez, eri(-)mami ere jaso liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa hatz eta mami sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: behatz nagi «Dedo anular, dedo médico» PMuj; eraztun-hatz (Aq – A) ‘Dedo anular’ Aq 1372 Cf. Lar (‘dedo anular’ atz erraztunekoa); eraztun-eri “Erhaztun-erhi (S), dedo anular” A; eri analario dedo anular; Xarlem (“Ezar ezozü erhastüna / Esküüneko laur den erhian / Hura erran nahi beita / Erhi analariuan”); hatz eraztuneko «dedo anular, atz eraztunekoa» Lar. Cf. Aq 1372; «dedo anular, eraztu atza»; hatz nagi «Atz nagi, nagi (V-al), dedo anular» A; lanpeti “Dedo anular (BN-lab)” A Apend; maizteko “(Sal) dedo anular" A.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

hatz nagi: A. Garro 2 (“Hatz txikia, Hatz nagia, Hatz luzea, Hatz erakuslea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz nagi (hatz sarreraren azpisarrera gisa); ez dugu aurkitu ap. LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

ElhHizt: eraztun-hatz, hatz-eraztuneko, hatz nagi (hatz sarreraren azpisarrerak); EuskHizt: eraztun hatz; EskolaHE: eraztun hatz (adib. gisa); HiruMila: nagi.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: hatz nagi, hatz-eraztuneko, eraztun-hatz, eraztun-eri; HiruMila: nagia; Zehazki: hatz nagi, eraztun hatz.

Eratorri-konposatu berria da, eta lehiakideak ditu

forma bakarra jasoko du hiztegiak (eraztun-hatz bezalakoak isilduz, baina gaitzetsi gabe).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

atxakarren (G-azp) ‘dedo meñique' v. atxikar; atxakande v. atxakonde; atxakonde (V-ger ap. A) dedo meñique v. atxikandre; atxikalandara (V-arr) dedo meñique A. v. atxikandre; atxikandre (V ap. A s.v. atz; -drea [det.] Mic) dedo meñique v. atxikalandara, atxikar, 2 atxiki, 1 atxikin, atxakonde: Ezale 1897 (“Atz-azalik gitxien luzatuten dana atz-txikienekoa [guk atxikiñdera] ei da”); atxikar (V-m) dedo meñique A. v. atxikandre; atxiki 2 (V-gip) dedo meñique A. v. atxikandre; atxikin 1 (V) [dedo] meñique s.u. atz v. atxikandre; atxingila (AN ap. A s.v. atz, que cita a Aq), atxingili (V-ger ap. A s.v. atz). Dedo meñique. La forma que trae Araquistáin es atz-zingilla ‘atzcinguilla’ (Aq 229). v. HATZ-ZINGIL; behatz txikar (G-nav, beatxikar G-to ap. A), beatxakar (G-goi). Dedo meñique. Or Eus (“Sendabide au ikasia zun / aitaren aitonengandik; / saiets osoan barreiatzen zun / beatz-txikarra bustirik”), Eston Iz (“Tartalok eraztuna jaurtiki, ta mutillaren beatxikarrean sartu zion”), JMB Mund (“Motillek iruei eskuuk artu ementzien eta ezkarreko eskuun beatxikarrik etzoona beetzat aukerau ementzoon”); behatz txiki (G; Etxba Eib), bieztxiki (Elexp Berg). Dedo meñique. «Dedo pequeño del pie. Biatz txikixa zittalduta daukak ospelakin ‘esp-‘». Etxba Eib; behatz txingar (biatz txinger Iz Ulz, bietz txinger Iz Als), beatzinar (VocB, A), beatxingar. Dedo meñique; Or Eus (“Beatxingarra du ziztatua/ ermamiaren ondotik. «La picadura está en el dedo meñique, cerca de la uña»); behatz-xaruna «Dedo auricular» Darric (ap. DRA); erinko Nar bat sartu da ene erinkoan (R), una espina se me ha clavado en el dedo meñique" A; eri pitina Dedo meñique; Hb Egia (“Nihork ez lezake eman erripitina suan hamar bihiren errateko denbora”); eri xingar (Dv; e. txinkar S ap. A Apend; Mdg; e. txinker H [S], erhitxinker Gèze). Dedo meñique. «Petit doigt» H. «Eri txinkarraren kantukua (S), dedo anular» A Apend. «Erhi-txinker, auriculaire» Lrq. Para formas secundarias y localizaciones, v. Azkue; Gy (“Zergatik, othoi, ezkurra / Nire erhi-xingarra / Bezanbat ez dena / Harako-han dago dilindan emana?” «Mon petit doigt»; hatz txiker (Lcc, Lar, Añ, H) Meñique «dedo meñique, atz txikerra» Lar. v. atxikar; hatz txiki «atztxikia, dedo meñique. Atztxikixa zeregiñ aundiñak eiñ zittuana, ipoñian agertzen dan letz» Etxba Eib. v. 2 atxiki; hatz zingil «dedo meñique, atzcinguilla (AN)» Aq; inar 6 "(B), meñique (dedo)" A; kikila "Dedo meñique" Satr VocP; txikiar (V-ple), txikier (V-ple) Ref.: Holmer ApuntV. “Meñique” Holmer ApuntV; txikil (H, s.v. ttipi), xikil (L ap. A; H (+ -kh-)). "Erhi xikhila, petit doigt" H. "Pequeño. Erhi xikil, dedo meñique" A; txikindere "Dedo [...] meñique, atz txikerra, txikinderea" Añ; txinkar (BN-mix, R-vid, S; Dv [BN]), txinker (S), txingar (AN-ulz-araq-erro), txinger (AN-ulz), txingor, xingar (L; Urt III 202, Dv, H), xinker (-kh- S; Dv [S], H [-kh- S]). Ref.: A; A Apend (txingar, eri); Mdg 163; Lh (xingar, xinkher); Lrq; Iz Ulz (biatz), Als (bietz). (Dedo) pequeño. v. txirkandea, eri xingar, behatz txingar; Arch Fab ("Ene txinkerra beno handiago / ezten zi hau / zertako txilinxau / eztu ezarri toki hontan?); txirkandea (det., Lar Sup, Hb ap. Lh [xi-], H (ch-). Dedo meñique v. txinkar; RS (“Dienean ereztuna ifink txirkandea «Pondrás el dedo meñique»), Otx (“Dienean eraztuna, ifini txirkandea, ta ezkontzea ta agintzea zerurean yatorguz”), Lh («Xirkandea (Hb), gros doigt»).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

atzamar txiki: J.J. Arrizabalaga (“Geixa, orraitxiñoik, Joxe ezta juen atzamar txikiñan bier-lekura”), JokoBild (“Begiak estali eta bi minuturen buruan elkartu behar dute puntako hatzamar txikiak elkar ukitzen dutelarik”), J. Sarrionandia (“Han zeunden zu, solairuan eseria, munduaz ezjakina, egun horretako kazeta zeure hatzamar tipiez zimurtu eta hausten”); behatz txiki: A. Lertxundi (“Behatz txikienetik hasi zaitez zatiño hau kantatzen”), B. Latiegi (“Ain zuzen, ikaragarriak izan ziran Lolette'ren karraixiak Dorotty'k ezkerreko beatz txikia ozkaka porrokatu zionean”), UZEI (“Eskuzabalaren barneko ertzaren (ertz kubitalaren) irtenune biribildua, behatz txikiari lotutako muskulu laburrek eratua”); eri txiki: I. Borda (“nere sekretu guziak ezagutzen dituen erhi ttikia baino askoz gehiago”); hatz txiki: AdminLan (“Hatz txikiak makinaren giltza dira”), M. Gomendio (“eskua zabalduta hatz lodiaren puntatik hatz txikiaren puntaraino dagoen distantzia”), Matematika/DBH (“Beha itzazu zeure eskuko hatz txikerra eta erakuslea”), I. Goikoetxea (“Eta zulotik iges ez egiteko, artzaiari atz txikian, eraztun bat sartu zion”, “Artzaia zuurrak, orduan, atz txikia bost ardi larrutan biribildu zuan”, “atz txikia mostu”), Matematika/DBH (“Beha itzazu zeure eskuko hatz txikerra eta erakuslea”), A. Garro 2 (“Hatz txikia, Hatz nagia, Hatz luzea, Hatz erakuslea”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn: hatz txiki (hatz sarreraren azpisarrera gisa); LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiruMila: hatz txiki; ElhHizt: hatz txiki (hatz sarreraren azpisarrera); ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: hatz txiki; HiruMila: hatz txikia, atxikia, txikia, txirkanda; Zehazki: hatz txiki, hatz txiker.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

hatzen izenak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

hatz sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

hatzamar* e. atzamar.

Grafia hobestekoa

ik. atzamar