Euskara eskuz esku

Hitz baliokideen arteko korrespondentzia:
Euskara estandarra / Iparraldeko ohiko moldea

Ohar batzuk:

Laukietako hitz-zerrendak Iparraldeko irakurle euskaldunari lagungarriak izan nahi zaizkio, hitzek Iparraldeko moldean zein adiera izan dezaketen jakin dezan.
Euskara estandarra / Iparraldeko ohiko moldea adierazi ditugu izenburuak, baina komeni da zehaztapen batzuk egitea. Hauek, bereziki:
- Gaurko euskararen ekoizpenean Hegoaldeak duen indarra kontuan harturik, ez da harritzekoa estandar diogun horretan forma anitz Hegoaldekoak izatea egun. Batzuetan forma horiek ez dira neutroak, Euskaltzaindiaren Hiztegian Heg., Heg. Beh., Heg. Lgart., Herr., Gip. ala Bizk. marka daramate besteak beste⁽¹⁾.
- Bigarren zutabean, Iparraldeko ohiko moldea deituan, Iparraldeko euskaldun arruntarentzat ezagunagoak diren formak sartu dira. Forma horiek Euskaltzaindiaren Hiztegiak hobesten dituen formak izan daitezke batzuetan. Aparteko tratamendua eman diogu zenbaitetan zubererari (Zub.); izan ere, euskalki horretan batzuetan ahoskera edo hitza bera (bukatu, amaitu / Zub. urrendu [ürrentü]) ezberdina izanik, komeni da ageriko oharra egitea, batez ere ahoskerari dagokionez.
Holako korrespondentzia azaltzen denean, usu sinonimo hitza erabiltzen da nahiz agian zehatzagoa litzatekeen anitzetan geosinonimo terminoa erabiltzea, ipar/hego isoglosa agertzen baita hitz anitzen erabileran. Guk hemen baliokide hitza hautatu dugu. Bi hitzen arteko sinonimotasuna gehienetan osoa ez da, haien erabilera-testuinguruak berdin-berdinak ez baitira.
Mailegu-hitzetan agerikoa da, alde batetik, gaztelaniaren eragina (alkate, kale, kotxe...), eta, bestetik, frantsesarena (auto, diozesa, finitu...).
Zutabeetako baliokidetasunak ez dira beti pare-parekoak. Zenbaitek, baliokidearen adieraz gain, beste adiera bat ukan dezakete.
Hitz denak Euskaltzaindiaren Hiztegian (EH) daude, bizpahiru salbuespen izan ezik.

A

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
A	*abesti*	*kantu, kanta* *kantore* (Zub.)
	*abuztu*	*agorril*
	*adina* (konparaketa)	*bezainbat*
	*ahots*	*boz*
	*aitzakia*	*estakuru, desenkusa*
	*akats*	*huts*
	*albiste*	*berri* (komunikabideak)
	*alkate*	*auzapez, mera*
	*amaitu*	*bukatu, burutu, finitu* *urrendu* [*ürrentü*] (Zub.)
	*animatu*	*motibatu, kuraia hartu, kuraia eman*
	*aprobetxatu* (Heg.)	*baliatu, profitatu*
	*apuntatu* (Heg.)	*idatzi, oharrak hartu*
	*apustu*	*pario*
	*arakatu*	*ikertu, miatu*
	*arazo*	*problema, auzi, afera*
	*areagotu*	*gehitu, indartu*
	*arerio*	*etsai, kontrako* *izterbegi* (Zub.)
	*arestian*	*duela guti* *adesara* (Zub.)
	*arnasa*	*hats*
	*arreta*	*arta, kasu emate, kasu egite*
	*asko*	*anitz*
	*astindu*	*inarrosi*
	*atondu*	*prestatu, antolatu, moldatu*
	*atseden*	*pausu, deskantsu*
	*atxilotu*	*arrastatu, preso hartu*
	*atze*	*gibel*
	*aulki*	*jarleku, kadira*
	*aurka*	*kontra, aitzi*
	*aurpegi*	*bisaia, begitarte*
	*aurre*	*aitzin*
	*azaldu*	*agertu*
	*azkar*	*laster, fite*
	*azoka*	*feria, merkatu*

B

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
B	*babestu*	*gerizatu, zaindu, begiratu*
	*balantze*	*bilan*
	*bale* (Heg. Beh.)	*ados, akort*
	*balorazio* (Heg.)	*ebaluatze, estimatze, balioztatze*
	*barre*	*irri*
	*barru*	*barne*
	*begiratu*	*so egin*
	*betaurreko*	*begi-lagun, luneta* (hitz horiek EHn ez dira)
	*bezero*	*erosle*
	*bidali*	*igorri*
	*bikain*	*guziz on, hauta, ezin hobe*
	*bilera*	*bilkura*
	*bueltatu* (Heg. Lgart.)	*itzuli, bihurtu*

D

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
D	*demonio*	*deabru* [debru], *satan* *adar, addar* (Zub.)
	*denda*	*saltegi, saltoki*
	*derrigorrezko* (Heg.)	*baitezpadako, nahitaezko*
	*dezente, dexente* (Lgart.)	1. franko, *anitz* 2. *aski, nahiko*
	*domina*	*medaila*
	*dortoka*	*apoarmatu*
	*dotore*	1. *eder* 2. *goi(-)mailako*

E

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
E	*eguraldi*	*aro, denbora*
	*elizbarruti*	*diozesa*
	*emakume*	*emazte*
	*enparantza*	*plaza*
	*erraldoi* (adjektiboa)	*zinez handi, izigarri handi*
	*erreparatu* (Heg.)	*ohartu, konturatu, hauteman*
	*erretiro*	*erretreta*
	*erretratu* (Heg.)	*potret*
	*erronka* (Heg.)	*desafio*
	*errota*	*eihera*
	*esaldi*	*erranaldi*
	*esamolde*	*errateko molde*
	*esan*	*erran*
	*eskarmentu*	*esperientzia*
	*eskutitz*	*gutun*
	*esparru*	*eremu*
	*espetxe*	*presondegi*
	*estu*	*hertsi, tinko*
	*etorkizun*	*gero* (izena)
	*euskarri*	*oinarri*
	*ezkutatu*	*gorde, kukutu*
	*eztanda*	*lehertze, zartatze*

G

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
G	*Gabon* (Heg.)	*Eguberri*
	*gailendu*	*nagusitu, irabazi*
	*gaixo*	*eri*
	*galera*	*galtze, kalte*
	*garrantzi*	*inportantzia, munta*
	*garrasi*	*oihu*
	*gatibu*	*preso, presoner*
	*gaur*	*egun*
	*gauza izan*	*gai izan*
	*geratu*	*gelditu* *ekuratu* [*eküratü*] (Zub.)
	*gertu*	*prest, hurbil* (bi erranahiak)
	*gonbidapen*	*gomit*
	*gonbit*	*gomit*
	*gotzain*	*apezpiku*
	*gurpil*	*errota*

H

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
H	*hagitz* (adberbioa)	*anitz*
	*hanka*	*zango*
	*hizkuntza*	*mintzaira, lengoaia*
	*hurrengo*	*ondoko, datorren, heldu den*

I

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
I	*igaro*	*iragan, pasatu* *igaran* (Zub.)
	*igo*	*igan*
	*ilara*	*lerro, andana*
	*inoiz*	*nehoiz*
	*inola*	*nehola*
	*inon*	*nehon*
	*inor*	*nehor*
	*ipini*	*ezarri, jarri*
	*irail*	*buruil* *setemer* (Zub.)
	*iritsi*	*heldu*
	*irten*	*atera, jalgi*
	*itsatsi*	*lotu, atxiki*
	*itxaron*	*igurikatu, iguriki, beha egon, aiduru egon*
	*itxi*	*hetsi, zerratu*

J

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
J	*jagon* (Bizk.)	*zaindu, begiratu*
	*jaio*	*sortu*
	*jakina*	*bistan da*
	*jaso* (1. aditza)	*bildu, eskuratu*
	*jaso* (2. aditza)	*eraiki, altxatu*
	*jaso* (adjektiboa)	*goi(-)mailako, landu* (adj.)
	*jazo*	*gertatu, agitu*
	*jostun*	*dendari*

K

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
K	*kaixo* (Heg. Lgart.)	*agur* (lehen agurtze hitza)
	*kale*	*karrika*
	*kale egin*	*huts egin*
	*kartel* (Heg.)	*afixa*
	*kartzela*	*presondegi*
	*koaderno* (Heg.)	*kaier*
	*koma*	*kakotx*
	*konforme* (Heg. Herr.)	*ados, akort*
	*konpromiso* (Heg.)	*engaiamendu*
	*kotxe*	*auto, beribil*
	*kuadrilla* (Heg. Beh.)	*lagun(-)talde*

L

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
L	*laga*	*utzi*
	*listo* (Lgart.)	*eta kitto, eta aski*

M

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
M	*mendate*	*lepo* (geografia)

N

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
N	*notizia* (Heg.)	*berri* (komunikabideak)
	*nozitu*	*jasan, pairatu*

O

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
O	*oholtza*	*taulada*
	*olatu* (Heg.)	*uhin*
	*ondo*	*ontsa, ongi*
	*onura*	*abantaila, probetxu*
	*ordu*	*oren, tenore*
	*osasun*	*osagarri*

P

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
P	*partitura*	*partizio* (musika)
	*pentsio*	*erretreta*
	*porrot egin*	*huts egin*
	*Primeran* (Gip. Beh.)	*oso ongi, izigarri ontsa*

S

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
S	*samar*	*aski, nahiko*
	*semaforo* (Heg.)	*su (gorri)* (bide-zirkulazioa arautzeko)
	*sendo*	*gotor, azkar*
	*senide*	1. *haurride* 2. *askazi*
	*senitarte*	*familiako*
	*sentitu* (Heg.)	*atsekabe hartu, damu izan*
	*suertatu*	*gertatu*
	*suspertu*	*indartu, bizkortu*

T

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
T	*tamaina* (Heg.)	*izari*
	*tamalez*	*zoritxarrez, damurik, maluruski*
	*tortilla* (Heg.)	*moleta*
	*txanda*	*aldi* (adib.: Orain ene aldi da.)
	*txiro*	*behartsu, pobre*
	*txukun*	*garbi, xahu*

U

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
U	*udaletxe*	*herriko etxe*
	*ugazaba*	*etxeko jaun / etxeko andre, nagusi, enpresaburu*
	*ukitu*	*hunkitu, hunki*
	*ulertu*	*konprenitu* *entelegatu* (Zub.)
	*urduri*	*zainetan* *ekurugaitz* [*ekürügaitz*] (Zub.)

X

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
X	*xelebre* (Heg. Herr.)	*bitxi, arraro*

Z

	Euskara estandarra	Iparraldeko ohiko moldea
Z	*zeharo*	*arras, osoki, guziz*
	*zerraldo*	1. *hilkutxa* 2. *hilik bezala*
	*ziurtatu*	*segurtatu*

(1) Heg.: Hegoaldea, Heg. Beh.: Hegoaldea Behe-mailakoa, Heg. Lgart.: Hegoaldea Lagunartekoa, Herr.: Herri-mailakoa, Gip.: Gipuzkera, Bizk.: Bizkaiera.

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Bibliotekaren katalogoa Artxiboaren katalogoa

FUNTSAK

Resurrección María Azkue Auspoa Príncipe de Viana "Anaitasuna" aldizkaria Luis Villasanteren idazlanak "Nafarkaria" Herri Literatura Euskararen Historia Soziala "Euskararen lekukoak" bilduma

ERAKUSKETA BIRTUALAK

Egoitza

B
BIZKAIA
Plaza Barria, 15.
48005 BILBO
+34 944 15 81 55
info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

V
LUIS VILLASANTE
Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA
+34 943 42 80 50
donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

A
ARABA
Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ
+34 945 23 36 48
gasteizordez@euskaltzaindia.eus

G
GIPUZKOA
Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA
+34 943 42 80 50
donostiaordez@euskaltzaindia.eus

N
NAFARROA
Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA
+34 948 22 34 71
nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

I
IPAR EUSKAL HERRIA
Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA
+33 (0)559 25 64 26
+33 (0)559 59 45 59
baionaordez@euskaltzaindia.eus

Euskara eskuz esku

Euskara batuan idazteko irizpideak

Soinuak - Ahoskera

Puntuazio-markak eta beste zeinu batzuk

Lexikoaz bi puntu

Hitz baliokideen arteko korrespondentzia:
Euskara estandarra / Iparraldeko ohiko moldea

Ohar batzuk:

A

B

D

E

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

S

T

U

X

Z

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

Egoitza

Ikerketa Zentroa

Ordezkaritzak

Elkartea

Harremanetarako

Euskaltzaindia

Hizkuntza baliabideak

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Orokorrak

KOMUNIKAZIOA

ERAKUNDEA

EUSKALTZAINAK

ANTOLAKUNTZA

EGITASMOAK, BATZORDEAK ETA LANTALDEAK

HIZTEGI OROKORRAK

HIZTEGI ESPEZIALIZATUAK

HIZTEGI HISTORIKOAK

ZALANTZEN TXOKOA

ONOMASTIKA

TOKIKO ONOMASTIKA BILDUMAK

ARAUAK

GRAMATIKA

CORPUSAK

HEZKUNTZA-BALIABIDEAK

DIALEKTOLOGIA

MORFOLOGIA

SUSTAPENA

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA

AZKUE BIBLIOTEKA ETA ARTXIBOA

ERAKUSKETA BIRTUALAK

FUNTS BEREZI BATZUK

BBK-Euskaltzaindia Literatura Ataria

ZER BERRI

KATALOGOA

GAIAK

EUSKERA IKERKETA ALDIZKARIA

EUSKALTZAINDIAREN BULETINA

Euskara eskuz esku

Euskara batuan idazteko irizpideak

Soinuak - Ahoskera

Puntuazio-markak eta beste zeinu batzuk

Lexikoaz bi puntu

Hitz baliokideen arteko korrespondentzia: Euskara estandarra / Iparraldeko ohiko moldea

Ohar batzuk:

A

B

D

E

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

S

T

U

X

Z

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

Egoitza

Ikerketa Zentroa

Ordezkaritzak

Elkartea

Harremanetarako

Euskaltzaindia

Hizkuntza baliabideak

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Orokorrak

Hitz baliokideen arteko korrespondentzia:
Euskara estandarra / Iparraldeko ohiko moldea