Euskara eskuz esku

197. araua. Euskara Batuaren Ortotipografia. EBO (II). Sinboloak

Gramatika-atalak: Idazkera eta morfologia
  • Sinboloak kontzeptu batzuen nazioarteko irudikapen grafiko normalizatuak dira, letraz edo hizkuntza idatzi arruntetik kanpoko zeinuz osatuak, gehienbat —baina ez bakarrik— zientziaren eta teknologiaren alorrean erabiliak.
  • Nazioartekoak dira, nazioarteko hitzarmenen arabera eratuta baitaude —eta eratzen dira—, eta ez daude inongo hizkuntzari lotuak; hizkuntza guztietarakoak dira, eta, horrenbestez, baita euskararako ere. Alegia, mundu osoan berdin idazten dira honelakoak:

    35 km/h
    F = m·a
    H20

  • Sinboloak ez dira laburtzapenak. Batzuetan, sinboloa hitz laburtu bat da (adibidez, m metroren sinboloa da); beste batzuetan, berriz, hitzarmenezko zeinu bat da (adibidez, + zeinua batuketa adierazteko, hau da, eragiketa matematiko bat adierazteko).

Sinbolorik ohikoenak

  • Era askotako zeinuak daude, baina ohikoenak eta erabilienak nazioarteko unitate-sistemako (SI sistemako) oinarrizko unitateen eta unitate eratorrien sinboloak dira, hala nola m (metroa), s (segundoa), J (joulea), W (watta)...

Sinboloak nola irakurri eta idatzi

  • Sinboloak, printzipioz, ez dira irakurtzen: azaldu egiten dira, zer adierazten duten esaten da. Sinbolo batzuk ez dira alfabetoko letrak eta beren izenez adierazi behar dira ($ edo ∞ edo ≠, adibidez, ezin dira irakurri, ez baitira letrak). Beste sinbolo asko, dena dela, alfabetoko letraz osatuta daude, eta irakur litezke. Adibidez, kg sinboloa ka-ge irakur liteke eta NW sinboloa ene-uve bikoitz, baina ez da horrela jokatzen: kg sinboloa ikusita, kilogramo irakurtzen da, eta, NW sinboloa ikusita, ipar-mendebalde.
  • Sinboloak ez dira puntuz amaitzen. Sinboloen grafia normalizatuta dago, eta aldaezina da.

    Sinbolo batzuk letra xehez idazten dira; adibidez, pertsona-izen batetik eratorri ez diren neurri-unitateen izenak: m (metroaren sinboloa), s (segundoaren sinboloa), t (tonaren sinboloa), mol (molaren sinboloa), cd (kandelaren sinboloa)...

    Beste sinbolo batzuk letra larriz idazten dira. Adibidez, pertsona-izen batetik eratorri diren neurri-unitateen izenak: A (amperearen sinboloa), K (kelvinaren sinboloa), J (joulearen sinboloa), W (wattaren sinboloa)...

    Zenbakia sinboloaren aurrean idazten da, tarte batez bereizirik:

    (EGOKIA) Distantzia: 5 km; tenperatura: 25 °C; pisua: 120 kg; abiadura: 30 km/h.

    (DESEGOKIA) Distantzia: 5km; tenperatura: 25°C; pisua: 120kg; abiadura: 30km/h

  • Sinboloak testu arruntean txertatzea: kasu-markak marratxoz lotzen zaizkie sinboloei.

    (EGOKIA) 50 A-ko intentsitatea (berrogeita hamar ampereko intentsitatea)

    CO2-aren isurketak (karbono dioxidoaren isurketak)

    (DESEGOKIA) 50 Ako intentsitatea (berrogeita hamar ampereko intentsitatea) CO2aren isurketak (karbono dioxidoaren isurketak)

    Zenbakiak eta neurri-unitatearen sinboloak lerro berean egon behar dute. Neurri-unitateen sinboloak ez dira letra etzanez idazten.

Neurri-unitate sinboloak

  • SI sistemako oinarrizko unitate batzuk eta haien sinboloak

    UNITATEAREN IZENA

    SINBOLOA

    UNITATEARI DAGOKION MAGNITUDEA

    metro

    m

    luzera

    kilogramo

    kg

    masa

    segundo

    s

    denbora

    anmere

    A

    korrente elektrikoa

  • Izen berezia duten SI sistemako unitate eratorri batzuk eta haien sinboloak

    UNITATEAREN IZENA

    SINBOLOA

    UNITATEARI DAGOKION MAGNITUDEA

    radian

    rad

    radian rad angelu laua

    estereorradian

    sr

    angelu solidoa

    hertz

    Hz

    maiztasuna/frekuentzia

    anmere

    A

    korrente elektrikoa

    newton

    N

    indarra

    pascal

    Pa

    presioa

    joule

    J

    energia, lana, bero-kantitatea

    watt

    W

    potentzia, erradiazio-fluxua

  • Neurri-unitateen sinboloak erabiltzean egiten diren huts nagusi batzuk

    GAIZKI

    ONGI

    UNITATE

    OHARRA

    Km

    km

    kilometro

    kilo- aurrizkiaren sinboloa k- da, letra xehez. Km sinboloa zuzena da, baina kelvin-metro unitatearen sinboloa da, ez kilometro unitatearena.

    Kg

    Kgr

    kg

    kilogramo

    kilo- aurrizkiaren sinboloa k- da, letra xehez. gramoaren sinboloa g da, ez gr.

    zm

    cm

    zentimetro

    zenti- aurrizkiaren sinboloa c- da. zm sinboloa zeptometro unitatearen sinboloa da.

    Tm

    Tn

    t

    tona

    Unitatearen izena tona da, ez tona metrikoa. Tm sinboloa terametro unitatearen sinboloa da.

    seg

    s

    segundo

    Minutuaren sinboloa min bada ere, segundoarena s da.

    gr

    g

    gramo

    Gramoaren sinboloa g da (batzuetan, gr. laburdura ikusten da, baina nazioarteko sinboloa izanik ez da laburdurarik behar).

    kW/h

    Kw/h

    kW-h

    kW h

    kW.h

    kilowatt-ordu

    kilowatt eta ordu unitateen biderkadura da, ez zatidura (alegia, ez da kilowatt orduko).

    °

    °C

    Celsius gradu

    ° sinboloa angelu lauaren gradu unitatearen sinboloa da, eta ez tenperatura-graduaren sinboloa.

Elementu kimikoen sinboloak

  • Elementu kimikoen izenak aldatu egiten dira hizkuntzatik hizkuntzara, baina haien sinboloak nazioartekoak dira.
  • Elementu kimikoen sinboloak letra arruntez idazten dira, ez letra etzanez. Letra bakarrekoak edo bi letrakoak izan daitezke. Lehen letra larriz idazten da beti, eta bigarrena, xehez. Adibidez:

    aluminio Al, argon Ar, boro B, burdina Fe, fluor F, fosforo P....

Puntu kardinalen eta iparrorratz-puntuen sinboloak

  • Puntu kardinalen izenak hizkuntzatik hizkuntzara aldatzen dira, baina sinboloak bakarrak dira hizkuntza guztietarako, behe-mailako testuetan hizkuntza bakoitzaren izenen araberako sinboloak erabiltzen badira ere.

    PUNTUAREN IZENA (MUGAGABEAN)

    SINBOLOA

    ipar

    N

    ipar-ipar-ekialde

    NNE

    ipar-ekialde

    NE

    ekialde

    E

    hego-ekialde

    SE

    hego-hego-ekialde

    SSE

    hego

    S

    hego-hego-mendebalde

    SSW

    hego-mendebalde

    SW

    mendebalde

    W

    ipar-mendebalde

    NW

    ipar-ipar-mendebalde

    NNW

Dibisa batzuen sinboloak

SINBOLOA

IZENA

$

dolar (Estatu Batuak eta beste estatu asko)

errublo (Errusia eta beste)

errupia (India)

euro (Europako zenbait estatu)

£

libera (Erresuma Batua eta beste estatu asko)

$

peso (Mexiko eta beste estatu asko)

¥

yen (Japonia) eta yuan (Txina)

Matematikako oinarrizko sinbolo batzuk

SINBOLOA

IZENA

>

handiago (a > b ; a handiago be)

<

txikiago (a < b ; a txikiago be)

handiago edo berdin (a ≥ b ; a handiago edo berdin be)

txikiago edo berdin (a ≤ b ; a txikiago edo berdin be)

+

gehi (BATUKETA: a + b ; a gehi be); plus (ZENBAKI POSITIBOA: +8; plus zortzi)

ken (KENKETA: a − b ; a ken be); minus (ZENBAKI NEGATIBOA: −8; minus zortzi)

±

plus edo minus

=

berdin (a = b ; a berdin be)

desberdin (a = b ; a desberdin be)

gutxi gorabehera berdin (a  b ; a gutxi gorabehera berdin be)

x

bider (a x b; a  b; ab; a bider be)

/

zati (a / b; a 𝑏 ; a zati be)

erro karratu (√a ; erro karratu a)

%

ehuneko

milako

infinitu

Π

pi (pi zenbaki irrazionala)

||

paralelo (AB || CD; abe paralelo zede)

perpendikular (AB ⊥ CD; abe perpendikular zede)

Beste sinbolo batzuk

SINBOLOA

IZENA

@

a bildu

#

traol

&

eta

©

copyright (egile-eskubideak)

®

registered trademark (marka erregistratua)

bemol

diese

bekoadro

  • Arau honek 196. araua, «EBO (I). Laburtzapenak: laburdurak eta siglak», eta 198. araua, «EBO (III). Letra-estiloak», osatzen ditu.
Euskaltzaindiaren araua
197. arau osoa ikusi

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Es bueno saber que cada vez que gastas una moneda para tu placer culpable, ayudas a alguien que lo necesita. Ice Casino es conocido por sus generosas campañas benéficas en toda Europa. ¡Pero no olvides jugar responsablemente!

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.