OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
axe.
sense-1
(V; Añ (V), H (V) s.v. a ), aixe, artxe- (Lar, ), aretxe- (V-gip; Hb; h- Hb), arexe-, arretxe- (Lar), arrentxe- Ref.: A; Etxba Eib .
Aquel mismo; él mismo, ello mismo. "Aquél, aquella, aquello [...], artxek, arrek, arretxek " Lar. "El, ella, pronombre [...] siguiéndose activo ak, ark, arrek, artxek " Ib. "Aquel, aquella, aquello: (c) a, ak; (G, AN) ura, ark; (V) axek; (G) artxek " . "Lui, celui-là même" Hb. " Axe (Vc), aquél mismo" A. " Aretxek. Con acento prosódico en la primera e: pronombre pers. determinativo; tercera del singular. Aquel (determinadamente aquel). Aretxek eta ez bestek, eiñ eban oker ori. Aquel y no otro hizo ese daño" Etxba Eib. v. huraxe; cf. 1 a. Tr. Usado en la tradición vizcaína desde BBizk (axe bai ) y, en los casos oblicuos (aretxek, aretxeri, aretxen, etc.), tbn. en la guipuzcoana; sólo hemos encontrado dos ejs. septentrionales, en Prot y Mattin. En los casos oblicuos, aretxe- es la forma más frecuente; hay arexe- en Astarloa (II 37 arexek, 213 arexentzat ), autores vizcaínos del s. XX y el guipuzcoano T. Agirre; artxe- en Larramendi, Bilintx, Txirrita (junto a arretxe- ), S. Mitxelena (junto a aretxe- ) y Uztapide; arretxe-, aunque no como forma única, aparece en D. Agirre, Txirrita, Orixe y J. Irazusta y arrentxe- en T. Alzaga (STFer 115); hallamos además axek en Kirikiño y Otxolua (145).
Goazen lendabiziko argiagana, eta artxek esango digu jakiñ nai deguna. Lar SAgust 8. Mallaturik lurrian / daguan sagarra / aretxek izango dau / bentarik onena. DurPl 97. Zorijonekua zirudijan gizon axe. Mg PAb 216. Bizi-era axe, berekautan legez, sarri gogora etortia. fB Ic III 316. Aipatu behar dugu jaun delako hori / gizagaizua zure ustez non zira erori / harretxek bere jende orok elgar iduri. Prot 67. Euli onegaz egiten da partxia. --Gexuai iminten jakena? --Bai, axe bera. Ur Dial 16. Artxek utzi nau gisa ontan. Bil 163. Orain zeñek geiago zabaldu al dezan, / Aretxek diputadu bearko du izan. AB AmaE 334. Badakik toilla zer dan, itxasoko arraiñik bastuena? Axe baiño be bastuago az i. A BGuzur 146.
( s. XX) Eladitxo ebala maitte ta arexeri jarraittuten eutsala. Echta Jos 210. Moxolok egiñ xao [...], aretxek, lapurrak alakoak. Ag G 73. Umeak, zer ikusi axe ikasi. EZBB II 123. Axe izan dok ire ondamendija, axek galdu au sekulako. Kk Ab I 41. Pasta bat egin eban sartan baten, eta arexegaz irantzi eban arri-zatiya bere zuluan. Kk Ab II 175. Biyotz gogorrekua / t'eskandalosua, / arretxek tira ziyon / neskari basua. Tx B II 162 (v. ib. 21 artxek). Ateraldi aretxek argi eman zion nere laguntxoari. Ldi IL 85. Zer nai ta axe egiten dabe. Eguzk GizAuz 126. Kanpai aretxek deituta. SMitx Aranz 9. Nere sapaillotik lili xuri bati nagozu begira; [...] Aretxek begia, bestek ez bezala, liluratzen dida. Or Poem 521. Aretxek erran zidan / biar zen bezala / etxera karri eta / maitatu nezala. Balad 99. Axukatzen gaitu, ta ortan norbera salatzean, salatze arretxegatik, eta askotan aundinai txoro ortaz txorokiago arrotzen da. Or Aitork 296. Inguruetako errietan sortu zan gosetea, baserri baketsu arexeraño be eldu zan. Bilbao IpuiB 211. Arako gazte ausart axe. Erkiag BatB 153. Duro bat galdu jatak eta aretxen billa nabik. SM Zirik 54. Haxe jan behar zala gizon sendo izateko. Osk Kurl 158. Ba, nexka aretxek izan erriko gerririk estuena ta xumeena. NEtx LBB 125. Zoriontsuago bizi izan zan umientzako kontuak idazten, aixe zalako bere bidea mundu onetan. Alzola Atalak 88. Sekretario jaun bat / bazan bazkunian, / artxek eskeñi ziran / danen izenian. Uzt Sas 316. Herri txikitik partitua haiz Parise herri aundira, / ait'eta ama haretxetikan / hor zaudek hiri begira. Mattin ( in Xa Odol 165 ). Liburuaren deitura nere belarritara eldu zanean, zentzurik aski bear izan zan, aretxek eman zidan poza gorde-antzean eukitzeko. Berron Kijote 111. Izara zarren bateri [...] zatiren bat kendu, ta aretxegaz lotzen eban zauri edo miña. Etxabu Kontu 94. Emakume osalari axe bakar bakarrik Teresa osatu leikena. Onaind STeresa 46. Baiña bazitun maixu aretxek / zintzo saiatzen zan otsak. Insausti 74. Hitzok belarrietan nituen behin eta berriro, gau t'egun, kupida aire harexekin berarekin. MEIG IX 92.

v. tbn. Astar II 275. Enb 194. Otx 162. Laux AB 66. Etxabu Kontu 173. Aixe: Bilbao IpuiB 94. Aretxe-: Apaol 110. Otx 145. Ir YKBiz 202. TAg Uzt 205. Vill Jaink 46. Basarri 165. Ibiñ Virgil 86. Ataño TxanKan 127. TxGarm BordaB 57. FEtxeb 69. BBarand 68. AZink 81. Zendoia 53. Artxe-: SMitx Aranz 50. AZink 157. Arexe-: Otx 158. TAg Uzt 59. Erkiag BatB 55.
azpiadiera-1.1
(Precediendo al sust.). " Axe izarra gura nauke ikusi (V-gip)" Vill (comunicación personal).
Guztijak alkarren leian ebiltzan axe mutilla goralduten. Kk Ab I 107. Baña axek peseta bat, ordaindu biarrak, asko asarratu eban jentia. Kk Ab II 151. Axe bidia artu eben. Otx 105. Bai, bide au artu neban, axe liburua maixu nebalarik. Onaind STeresa 45.
azpiadiera-1.2
(Introduciendo frases exclamativas o ponderativas). " Aretxek eukan eukiteku; Aretxena zan barriketi, etc. Indica 'mucho' en frases como ésta: Aretxek eukan eukiteko moskorra " Etxabu Ond. v. infra AXE BAI.
Axe zan poza! Axe zan aldabatera kezkarik astunenak kentzea! Ag Kr 184. Arretxek zekizkian ondo Juan Andresen albisteak, bera zan geienbat gure menditarrak Gaztelerrian egoteko zeukan zioa. Ag G 125. Illobatxoa! Malentxo! Arretxek irabazi zuala bai galanki! Uraxen bai zegoala benetan maitagarria! Ib. 134. Axe zan nekia! Kk Ab I 49. Arretxek poza eman zion: illabeterako etxetik alde egiteak. JAIraz Bizia 102. Poli oso poztu zan Juanbeltz ikustean, poz eta bildur naste. Aretxek zeukan ezin-egona gertatu bear zuanarekin. Iraungo al zuan kortxoak itsasbarren erdira arte? Anab Poli 35. Baño, onetan, non ikusten du Juanbeltz makurtu ta Mamelena-aurreko tresnak jaso ta, eramaten. Aretxeri sartu zitzaion amorrua! Ib. 35. Axe da inbidia! Erkiag BatB 140. Axe izan da ikarea! Ib. 157. Axe zan erromeria! Etxabu Kontu 61. Gaba zan eta iges joatea / axe zan pena galanta. FEtxeb 98.
azpisarrera-1
AXE BAI (Introduciendo frases exclamativas o ponderativas). " Haretxek bai gure amai kontu in! " ZestErret.
Ezagutzen ezpadaue / alango mesedea, / axe bai banidadea. BBizk 7. Axe bai mokordua / gustora egiña. JanEd I 103. Axe bai jotia. Enb 196. Apez-ardua bukatu auxe bai-yatan atsegin. Laux AB 67. Aretxek bai eukala bere tajuria. Ez ei eukan meritu makala Batista kojuan papelaria aiñ ederto eitiak. SM Zirik 103. Axe bai duako zirkua! Erkiag Arran 56.
axe
<< auzoko 0 / 0 axiroin >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper