Etim. Para su posible relación con molko, mulko y alko, adalko, etc., v. FHV 272.
(V, G, AN; Lar, Dv (V, G), H (V, G), Zam Voc),
malku
,
marko
(V-gip). Ref.: A; Iz UrrAnz , To ; Etxba Eib; EAEL 302; Elexp Berg (marko); Gte Erd 230.
Lágrima. "(Lloraba) lágrimas de sangre, odolnegarrak zeriozkan, odolezko malkoak" Lar. "Aren arpegixan malkuak ziran diamantiak" Etxba Eib.
Tr. Documentado en la tradición meridional desde principios del s. XVII (malkozko en Isasti). Al Norte lo emplea Xalbador (in Mattin 23). Si exceptuamos un ej. de malku (malkurikan, en MendaroTx 444), la única forma documentada en los textos es malko. En DFrec hay 30 ejs. de malko.
Afrikan kristabak / gaizki trataturik / zure begira daude / malkoz anditurik. FProsp 77ss. Iñoiz malkoak / oi dira farra baño / gozoagoak. GavS 13. Batzuk peniaren penaz malkorik emon ezin dabee. Mg CO 65. Beren errukiz malkoak zeriozkala begietatik. VMg 70. Odolezko malkoakin negar egin bear gendukean. AA I 526. Orain ezkotuten ditut neure malkuakaz Jesusen oñak. Ur MarIl 48. Biotza autsi eta malkoak begietara agertu zitzaiozkalako alde egin zuen. Lard 57. Guziak malko gori ugariak ixuri zituzten. Arr GB 147. Aiñ malko gozo ta zeruko erregalo ta mesedez beteak. Aran SIgn 93. Arkitzen ziran oro kupiturik eta begietan malkoak ezin edukirik. Zab Gabon 39. Nora begiak jaso, penen kupiran / malkoz beteak. SBaroj in FrantzesB II 121. Izerdi edo malkua lasai / bota dutenak badira. Ud 139. Malkoa zeriyola / ezetz esan zian. PE 69. Farrez lertu biarrik / malkua jariyo. JanEd II 123. Negarrari eutsin ezinda malko bete-betiak ixuri zittuzan. Otx 100. Begioi malko ixil bat / dardarka darite. Ldi BB 94. Bi malko mardul ixuri zitzaizkan paperera. JAIraz Bizia 53. Negar-aspertu bat nai ta malkorik ezin lêrtu. Or Poem 543. Mintzatu zitzaion bere senarrari begiak malkoz blai. Etxde JJ 199. Aren begietatik malko guri gori bik iges egin eben. Erkiag Arran 186. Malkoak begietan, aiek ez zirala bere gurasoak aitortu zion. Anab Poli 124. Norbere saiaketa odol eta malkoez irabazitakoa ez al da ederragoa? Vill Jaink 180. Ezpañak dardarka, lotsazko bi malko ale begietan, amorru beltza biozpean. MAtx Gazt 45. Ez da maitasuna malkoz asetzen, ez belardiak urez. Ibiñ Virgil 63. Biotz ixillen malkoak / ez ditu iñork jakiten. NEtx LBB 383. Bi edo iru aldiz irakurri zuan, malko mardul batzuk boteaz. TxGarm BordaB 90. Negarra ta malkoa / burugabeentzat. Ayesta 51. Ez zaigu bakarrik atsegin malko xamurretan lasaitzen den mina. MEIG I 164. Begiak malkoz lausoturik zeuzkalako. MEIG IX 104.
v. tbn. JJMg BasEsc 226. Echag 166. Bil 157. Sor Gabon 49. Urruz Urz 48. AB AmaE 445. Ag AL 87. A Ardi 45. Altuna 13. Jaukol Biozk 69. Tx B II 169. Alz Ram 97. Enb 132. Laux BBa 62. Lab EEguna 102. TAg Uzt 128. EA OlBe 7. Zait Sof 184. SMitx Aranz 23. Mde HaurB 82. Txill Let 67. Basarri 104. Ugalde Iltz 61. Gand Elorri 125. Osk Kurl 104. Gazt MusIx 97. Uzt Noiz 97. Azurm HitzB 28. Berron Kijote 218. Ataño TxanKan 170. PPer FLV 1987, 192 (AN-gip).
(Como segundo miembro de comp.).
[Tantada] ixarren antzera, / maite-malko bailitzan jausten da lurrera. Laux BBa 96. Atsegin-malkoak ere ixuri zituen batek baño geiagok. TAg Uzt 234. Gure Iainkoak txukatuko du begi-malko oro. Or QA 208. Eguraldiak zerutik / euri-malko dari. NEtx LBB 375. Damu malkoz. Ib. 275. Eguzkia, odol zan, arrats-malkoetan. Ib. 206. Izar-malkoak gauez / zerutik behera. Azurm HitzB 51.
Unanu-malkoarekin eta zugaitz-azalari darion negarrarekin. "Narcissi lacrimam". Ibiñ Virgil 110.
(Como primer miembro de comp.).
Alde batekoen algaratzarra, bestekoen malko-iturria izaten da beti. Ag AL 165 (v. tbn. malko-iturri en NEtx LBB 223). Malko-ari mingotxak isurtzen ditugu. Ag Kr 202. Malko-irriak naasten asi zitzazkion. Or Mi 23. Oskorriak dirdai, nonbait malko-intzetan. Ldi UO 21. Oiñaze-malko-lokatz eta munstrokerien bilduma itxusi bat besterik ez. Vill Jaink 177. Bere begietatik bi malko-anpolai zerizkion izeba gajoari. NEtx LBB 140. Bi begietatik irristan dijoazkitzun malko-intz oiek. Ib. 137. Begi-biotzak malko-lausotan, / mingaiñak, berriz, aterri. Ib. 276. Jaunak be orduko malko-doea emona eustan. Onaind STeresa 45. Ez bihotz-ukitu ixila, irrifarre goibela, malko-isurtze nabarmena baizik. MIH 318.
Burua makur da begiak malko, / illa dagolako gure Potxolo. NEtx LBB 317.
ELUR-MALKO
(G-to ap. A; Añ (G)). Copo de nieve. v. ELUR-MALO.
MALKOAK EDUKI.
Contener las lágrimas.
Ikusirik taiju atan, ezin euki izan zituban malkuak.
JJMg BasEsc 224.
Prantxiskari negarra zerion, eta baita ere entzuten zeudenak arkitzen ziran oro kupiturik eta begietan malkoak ezin edukirik.
Zab Gabon 39.
Bikendiri ordurarteko malko idukiek eta zotiñek eztanda egin zioten.
Or Mi 146.
MALKOETAN.
Llorando.
Eta zirauela berak malkoetan, Madiantarrak saldu zioten Jose.
Ur Gen 37, 35 (Urt nigar egiten, Dv nigarretan, Ol, Ker negarraren-negarrez).
Begiak malkoetan, / biotza zotiñez.
NEtx LBB 360.
MALKOGINAN.
Llorando.
Malkogiñan begiok jatazan agortu.
AB Olerk 130.
MALKO-ISURARAZLE.
Gas malkoixurerazle eta asnaskenerazleak.
"Gases lacrimógenos o asfixiantes"
.
EAEg
16-5-1937, 1664.
MALKO-JARIO.
Llorando.
Arrizko illobian atergabe malko-yario bai-zatza.
Zait Sof 16.
Denbora luzean egondu zen malko-jario, oso oso ixillik.
Txill Let 97.
Bertsolariak malko jario / agur itzak esatean.
MMant 166.
MALKOTAN.
Llorando, lleno de lágrimas. v. MALKOETAN, NEGAR-MALKOTAN (s.v. negar).
Frankotan / kanpora irteten zait / biyotza malkotan!
Bil 134.
Aupegia malkotan eta erioa biotzean.
Or Mi 107.
Ama malkotan urtzen.
MendaroTx 198.
Ñirñiraz malkotan begira izartea.
SMitx Aranz 147.
Adarrak tantoka, loreak malkotan gisan.
Txill Let 61.
Negar ta negar dago / malkotan urtua. / Malkotan gelditu da, / gaixoa, itxutua.
NEtx LBB 218.
Gurasoak malkotan utzirik.
TxGarm BordaB 113.
MALKO-TANTA,
MALKO-TANTO.
Lágrima.
Malko-tanto labañak eziñ geldiazirik.
Aran SIgn 46.
Malko-tantak iztatu dituzte nere ezpain egartiak.
Txill Let 69.
Malko-tanto lodi batzuak boteaz.
TxGarm BordaB 39 (ib. 80 malko-tanta).
MALKOZKO
(Adnom.). De lágrimas, lacrimógeno.
Malkozko arane onetan.
Is
Salve
164.
Neskatxaren begietan malkozko bi arri bitxi dirdaika zeuden.
NEtx LBB 14.
Negar egin nuen, / malkozko negarra, / ez olerkizkoa.
Azurm HitzB 37.
v. tbn. AB AmaE 113. Azc PB 322. BEnb NereA 92.
NEGAR-MALKO
(V, G, AN; Añ (G, AN), Izt 67r, H (V, G); negar-marko V-gip; near-marku V-gip; nigar-malko L). Ref.: A; Lh (nigar-malko); Iz UrrAnz (malko), ArOñ (ne(g)árrak); Etxba Eib; Elexp Berg (negar-marko). Lágrima. "Entzun ari bere tristurak eta negar-malkuak etortzen jatazen begixetara" Etxba Eib. "Ale, sikatuizu negar-markuak paiñoluakin" Elexp Berg.
Tr. Documentado en textos meridionales desde el s. XVIII. La forma general es negar-malko; hay negar-malku en Iturzaeta.
Begietatik negar malkoak ijurtean.
OA 142.
Damuaren damuz itzak baño negar malkoak geiago ziran.
Cb Eg II 200.
Zenbat negar malko gori bota bearko dituzu.
Mg CC 180.
Dakarguz Fernandogaz / ugari ondasunak, / gure negar malkuak / begitik kentzeko.
FrantzesB II 29.
Asi zan negar malko samurrak botaten, egin eban penitenzija.
Ur MarIl 89.
Aaronen il-berria artu zutenean, negar-malko miñak isuri zituzten.
Lard 99.
Ainbesteko atsegintasun zeruzkoak eta negar-malko-iturri gozoak.
Aran SIgn 46.
Erori zitzaizkon begietatikan paparrera ur aleak baño negar malko aundiago bi.
Apaol 54.
Negar malko lodia erion Kitolisi.
Ag Kr 92.
Bere begi biyetatik negar-malku ugariyak eriozala.
Itz Azald 106.
Alkarri begiratuta negar malkoak jausten jakezan senar-emazteari.
Echta Jos 23.
Begietatik bera negar malkoak zara-zara yarioan.
Zait Sof 141.
Gure ugazabari negar-malkoak ateratzen zitzaizkion begietatik.
Arti Ipuin 28.
Negar-malkuak ixurtzen zaizkit / zurekin gogoratzian.
Uzt Sas 44.
Negarrez asi zan eta oiñak bere negar-malkoakaz bustiten eutsazan.
Ker Lc 7, 38 (Oteiza, Brunet, negar-malko; Lç nigar uri, TB, Leon nigar, Ol, BiblE malko).
Bi alako mutil jator [...] iltzen ikusita, arritzekoa litzake negar-malkoa ez ixurtzea.
Alkain 103.
Negar malkoaz urtu leiteke / euskaldun jator ta fiña.
Ayesta 110.
Negar-malko mardul nabarrak.
MEIG II 93.
v. tbn. Zuzaeta 159. CatElg 206v. Echag 217. Arr GB 19. Zab Gabon 82. Bv AsL 35. AB AmaE 113. Goñi 39. Urruz Zer 118. A Ardi 117. GMant Goi 69. ArgiDL 32. Pi Imit IV 11, 1. Jaukol Biozk 51. Or Mi 36. Tx B II 51. Ir YKBiz 157. Mde Pr 173. Erkiag BatB 178. Gand Elorri 14. Osk Kurl 76. MAtx Gazt 106. Etxba Ibilt 485. Salav 77. NEtx LBB 330. Onaind STeresa 28.
(Con -zko, adnom.).
Negar-malkozko iturriz.
BEnb NereA 92.
ODOL-MALKO.