OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
aritu.
sense-1
(S ap. Lrq ; Lar, Gèze; h- SP, Urt I 435, Lecl, Dv, H), hartu, (h)aitu .
(En formas no conjudas del vb.). Ocuparse de, hacer, estar haciendo. " Haritzea, faire" SP (que añade ejs. conjugados de ari naiz, etc.). "Aggrediri, [...] kolpeka gudúan haritzea " Urt I 435. "Pedrea, [...] arrika aritzea " Lar. " Haritzea, faire, travailler" Lecl. " Ari, aritze, ari, s'occuper à, être à" Gèze. " Hargintzan haritzekoa da, il doit, il va travailler au métier de maçon, à maçonner" Dv. " Aritzeko, pour vaquer à [...]; aritzera, vaquer à (avec mouv[ement] vers); aritzez, en vaquant à; aritziri, à mesure qu'on vaque à" Lrq. Cf. ari izan. Tr. Mientras que (h)aritze es lo más antiguo y habitual para las formas no conjugadas, el part. (h)aritu es bastante menos empleado que ari izan, arizan; el primer ej. corresponde a Etcheberri de Ziburu, pero en la tradición septentrional no vuelve a documentarse hasta mediados del s. XVIII; al Sur se emplea a partir del Diccionario de Larramendi (en textos, desde Mendiburu). Formas de futuro con -ko o -ren sólo se encuentra Larreguy, Loramendi y N. Etxaniz. En el presente y en el imperfecto hay distinción entre ari da / zen (tiempo ordinario o no habitual) y aritzen da / zen (habitual). La forma de sust. verbal con síncopa artze- aparece por primera vez en Leiçarraga, posteriormente en Oihenart y Lopez, y, con h incial, en Larreguy, Duhalde y MarIl (tbn. en Duvosin (Dial 13), probablemente errata); su uso crece en la segunda mitad del s. XIX y sobre todo en el XX, en el que llega a ser la forma más empleada al Norte, y aparece incluso en algún autor meridional como Orixe. Hartu sólo lo emplea Larreguy. Cf. el testimonio de Dv: "Les dialectes en niz confondent, dans la conjugaison, haritzea avec hartzea, qui signifie 'prendre'. Ils diront: hartzen da pour haritzen da; hartu zen pour haritu zen ".
Spazio lasterkako xedatu bat: orain nehork barran artzeko egin baleza bezala. Decl ã 6v. Apostoluak predikatzen eta batheiatzen artzera igorri. Mt 28, tí. Ukhabilakoak emaitea, kolpeka haritzea. Harb 176. Badira berriz bertze [lan] batzuk, nola baitira [...] golde nabarren eta arhen ere haritzea. Ax 468 (V 304). Gaitz da Arradoian artzea borroka. O Pr 506. Erran dudan bezala haritzea eta egitea. SP Phil 203. Pilotan luzez haritzea. Ib. 367. Zer gloria [izanen duzu] ene erretzen / Bethiere haritzeaz? 180. Landa zabal hetan ephaiten haritzeko. ES 193. Zure salbamenduaren egiten zeroni haritzea. Ch I 23, 5. Preparatu behar duzu guduan haritzera. He Gudu 37. Fededun onei dagoten eran haritzeko. Mb IArg I 312. Ederrets dezagun Eliaren zuhurtzia, eta haren hartzeko moldea erakhartzekotz [...] ehortziak zaudenak. Lg I 354s. Borhondadiari khinper aritzia. Egiat 231. Ez da aren aotik agertzen [...] aurrekoai ta aideai ozka ta aginka aritzea besterik. AA III 630. Aitzurrean, arean, ardatzean aritzea. Ib. 361. Gudukan haritzea. Dh 200. Lanean hartzerat behartuak direnek. Ib. 55. Arrazoinka hartze orde Heretikoen eta bekhatoros galduen kontra. MarIl 122. Jesu Kristo gure Jaunak [...] egiten ditu hala bereko efetuak, baldin bera uzten badugu haritzera. Jaur 355. Gurrinka aritzean. It Fab 254. Oitura zan gauza illun eta estaliak nork asmatzen zituen aritzea. Lard 141. Besta manhatiez lanian aritzia. CibGut 18. Laborantzan ez da zeren ibili berrikuntzaketa itsura. Ikhusiz haritzeko da. Dv Lab 41. Zein aspertua nagon onela bizitzez; / [...] jornal txikiyaren truk / lanian aritzez. Bil 151. Badoha etxe goihenerat, sorthu berriaren ohoretan tiroka artzeko. Laph 91. Ez zare ahalkatzen, zure adinean, plaza publikoan dantzan haritzeko? Elzb Po 67. Mirakuilu egiten haritzea. Jnn SBi 106. Eskuararen buruz eta errotik ikhasterat eta behar-orduan bertzeri irakasterat artzeko. Arb Igand 31 (142 aritu ). Pekatu larriren bat / badegu guardatzen, / alfer da aritzia / beti errezatzen. Auspoa 97, 90.
( s. XX) Aritzeko lanian. Xikito 2. Haren atseginik handiena Aldudako plazan batzu eta bertzeekin elheketa artzea. JE Bur 158. Zertarako egin zittuan Jaungoikuak [aingeruak]? Alabantzaz gau ta egun aritzeko . Inza Azalp 42. Bainan zer balio zuen hola marrumaz artzea? Barb Sup 165. Konpesatzen aritzeko. Or SCruz 10. Leen nik ere uste nuen arazo untarik aritzea gauza erraza zela. FIr 165. Zurekin ez dago eztabaidan aritzerik. Lab EEguna 93. Erdera utsez aritzeko tarteko erdeldunei. Ldi IL 91. Paper geiago bear, zabalkunde sakonagoa, zuzendari ordaindua, artan aritze-utsetik bizibidea atera lezakena. Ib. 75. Ez doako ene adinari alegiaka aritzea. Zerb IxtS 75. Janariaren truk bere etxean morroi aritzeko gertu zegon. Etxde JJ 189. Txerpolarien lana obetu zan ta iñoren aurrean aritzeko ederki gaituta zeuden. Anab Poli 118. Etzuen balio debaldetan indarka artzea. JEtchep 21. Berriketan ez aritzeagatik, baietz esan nion. Salav 38. Auxe litzake toki egokia baratzeetaz aritzeko ortarako betarik bagenu. Ibiñ Virgil 107. Ez dea haizu, saindu batentzat ere, amentsetarik artzea? Ardoy SFran 226. Gero esango diñate, i ta to aritzea, ijito-izketa dala! NEtx LBB 208. Onela segan aritzea baiño, obe dek bertsotan aritzea ere. Insausti 18. Beti hizkuntzaz mintzatzen aritzea. MIH 69. Zenbait lanbidetan luzaroan aritzeak. Ib. 216.

v. tbn. AzpPr 118. Imaz Auspoa 24, 159. Zait Sof 180. Berron Kijote 218. Artze-: Zby RIEV 1908, 87. Elsb Fram 72. HU Zez 12. CatJauf 81. Etcham 109. Lf Murtuts 11. Larz Iru 14. Xa Odol 39.
azpiadiera-1.1
(BN-lab, S; Urt I 435, H) Ref.: A ( artzen ); Lrq .
(En tiempos imperfectivos). "Aggrediri, [...] kolpeka gudúan [...] haritzen " Urt I 435. " Artzen (BN-lab, S), part. de ari izan. Artzen da, aritzen da, se ocupa" A. " Aritzen, vaquant à" Lrq. Cf. Ith 389: "Il ne faut pas confondre hari da, avec haritzen da. Le premier exprime l'action; le second, l'action répétée. Ex. : Lanean hari da, il travaille, il est en train de travailler. Lanean haritzen da, il travaille itérativement, par reprises"; cf. tbn. Lf Gram 651: "Ari da est un présent momentané: 'il est en train de'; artzen da est un présent habituel: 'il a coutume de'".
Paulo abade zahar hura [...] saski eta otharre egiten haritzen zela. Ax 23 (V 13). Pelean haritzen dira. Mb IArg I 347. Kristo-ka, pasio-ka eta beste hitz gaistoka aritzen [sic, sin h-] diranak. Ib. 262. Indar eta zalhu jokuetan artzen direnak. AR 365. Elizako ofizioetako denboran ostatuan edo plazan jaten, edaten edo jokoan haritzen direnek. Brtc 58. Aritzen dira denbora puska batean karta-jokoan. AA III 483. Badea nehor bere estatuko edo ofizioko lanetan pausapen eta erlaxarik gabe haritzen denik? Gy X. Eliza oiek egiten aritzen zan. Lard 518. Errexildarra izan biar du, / errero aritzen dana. EusJok II 60. Saindua ere jokoan artzen dela. Laph 117. Aritzen ahal gireia gure Salbamentiaren egiten gihauren indarrez? CatS 63. Aritzen zan noiz edo noiz [...] berso-aldi jaierazkoak moldatzen. Aran SIgn 6. Bazakien eztela nola-nahika haritzen ahal penitentzia egiten. Jnn SBi 79. Errebotean lehen bezala artzen hasiak omen dire pilotariak. Zby RIEV 1908, 85. Anitz urtez elgarrekin lan berean aritzen gira. HU Aurp 157 (163 artzen ).
( s. XX) Onekin batian aritzen ziran lan-leku artan beste asko. PArt ( in Bil 172 ). Arrobi batean arri ateratzen aritzen zen. Goñi 49. Alferretan andrea mokoka da artzen: / Ez dako behin ere sos bat atheratzen. Ox 164. Saskigiñean ain ederki aritzen den mutil ua. Or Mi 35. Orañ esaten aritzen dira / auzoko jende guziyak. Tx B II 176. Ze arraio dala ta idatzi bear ez dek izketan aritzen aizen bezela? Ldi IL 84. Arloteak bakarrik uste nian nik euskeraz aritzen giñala. Ib. 67. Bolan aritzen ziran inguru arietako baserritarrak. TAg Uzt 153. Otoitzean artzen diran kristau zintzoeri. Or QA 122. Berarekin txeratsu ta atsegiñez aritzen naiz. Etxde JJ 217. Kantu ta bertso aritzen ziran Jainkoak daki noiz arte. Ib. 32. Haurra bere lotan intzirika aritzen baitzen. Mde HaurB 63. Itsaso-kontuz aritzen zanean, batez ere, guztiak adi-adi. Anab Poli 128. Ur errekan xipaka aritzen ziran neskak eta muthikoak. JEtchep 16. Urthe guziez [...] xori berak kantuz artzen. Ib. 17. Musian aritzen gera / udara ta negu. Uzt Auspoa 10, 104. Gaztetan, etxean aritzen nintzan laborantzan. Larz ( in Alzola Atalak 117 ). Bion irizpideak batera ekartzen aritzen giñan. NEtx LBB 79. Ez da nehor mintzatzen pastoralan; denak breset-ka kantatzen dira, eta beti ibiliz: aingeruak dira bakarrik mugitu gabe aritzen eta otoitz bat emaiten dutenak. Lf ( in Casve SGrazi 13 ). Lurrerako on-eske aritzen dirala. Berron Kijote 145. Negu partian nik gauak beti / ezteramazkat barurik [...] / nere ihizin haitzen baitira / beren argia pizturik. Mattin 112. Gu bertsotan aritzen giñan bitartean. Alkain 106. Huna beraz nun artzen nizan negu guzia [...] murru egiten. Etchebarne 73 ( ib. 60 aritzen ). Aita xextogintzan aritzen zen. MIH 366. Margozten aritzen zen. MEIG IX 140 (en colab. con NEtx).

v. tbn. Xe 270. AzpPr 76. UNLilia 11. Muj PAm 55. FIr 136. Anab Usauri 90. ABar Goi 31. Izeta DirG 88. Salav 52. Ataño TxanKan 198. Artzen: Barb Sup 63. Larz Iru 70.
azpiadiera-1.2
(h- L, BN, S; Urt I 435, Lar, H), aitu (G-goi, AN-ulz) Ref.: A; A Apend ( aitu ); Lh; Iz Ulz ( aittu ) .
(En tiempos perfectivos). "Aggrediri, [...] kolpeka gudúan [...] haritu " Urt I 435. "Pleiteado, auzitan aritua " Lar. "Ocuparse" A. " Aitu, ocuparse (G-goi). Erausitzen aitu gera, nos hemos ocupado en murmurar" A Apend. " Aritu (S), partic[ipe] peu usité de ari " Lh. " Aittu giñen azten, estuvimos criándolos" Iz ArOñ.
Igande eta besta egunetan lanean haritu naiz eta berzerik ere hariarazi dut. EZ Eliç 144. Ehun urthewz haritu zen arkha baten egiten. Ch IV 1, 4. Exeketan nihor bortz edo sei orenez haritu ondoan. He Phil 370 (SP 367 hariz gero ). Urrengo amar urtez haritu nintzan misio ta Kongregazi berriak egiten. Mb IArg I 52. Zeren kontuz ta ongi nere lan-egiteko txiki orretan haritu zerazten. Ib. 210. Huna nola hartu zen yazartzekotz filistindarrei. Lg I 227. Alferrik atheari yoka haritu zitzaizkion. Mih 14. Jainkozko gauzen maitatzen haritu othe da bethi ene bihotza? Brtc 81. Zertan aritu zan Jesu-Kristo? Ub 81. Orazio egiten gelditu gabe aritu ziran. Gco I 385. Aritu ziran berreun milla ta sei eun langille. AA I 528. Aspertu zan artean aritu zan esaten. AA II 228. Haritu naiz emaitera lenguaiarik klarena. Gy XI. Haritu zen yan eta yan. Ib. 209. San Pedro gisa onetan hitzegiten luzaro aritu zitzaien. Lard 483. Elkar ezin menderatuz luzaro aritu ziran. Ib. 182. Ez da Yesus haritu erraten gizonei hainitz yasaiten zutela sortzean. Hb Egia 66. Gure kontra izketan / aritu diranak. Bil 31. Ez beti emen lertutzen aritu. Apaol 83. Burreguak haritu ziren lan horri. Jnn SBi 176. Haritu zitzaizkon tiraka tira-ahala-tira. Ib. 150. Jakin nai lukenak nolakoak izatu diren gau hartako uraren lanak, aski luke ikustea zer haritua den gure etxetik harri ukhaldi baten bidea gorago. Prop 1894, 89.
( s. XX) Bestia berriz bukatu arte / aritua da egoki. EusJok 94. Borroka fuerte aritua naiz / egundoko atakian. Noe 124. Solas eta solas elgarrekin aritu ondoan. Barb Leg 130. Ez zaitela guretzako ezer ateratzen aritu. Eskerrikasko! Lab EEguna 87. Ate-joka aritu nauzu etxeen. Lek EunD 29. Zenbat eta geiago aritu, errezago asmatu dezakezute. Ldi IL 101. Gau guztin lanean aritua zala. JAIraz Bizia 104. Nik ez diet ezertxore ulertu, gaztelera zizakatuz aritu baitira. Etxde JJ 45. Auzi mingots oni lur ematea nai nuen, baiñan zoritxarrez alperrik aritu naiz. Ib. 134. Irasorra zerk egiten zuen bila aritu ziren. Mde Pr 312s. Alki batean exeri ta izketan aritu gara patxadan. Txill Let 51. Gauza asko geiago izan banituan ere pozik emango nien, nerekin ain ondo aritu zan jendeari. Anab Aprika 80. Ez berriketan aritu. Basarri 95. Irriz aritu ginen alfer solasetan gai orri buruz. Izeta DirG 71. Jainkoaz eta munduaz aritu giñenean esandakoa emen gogoratu besterik eztago. Vill Jaink 77 (v. tbn. 11). Idazlan garaienak euskerara itzultzen aritu bearrean. Gazt MusIx 7. Gorriak, pasa ta pasa aritu ziran Donosti aldera. Salav 57. Etzen beñere aritu publikuan boxeuan. Auspoa 77-78, 20. Neronen ezkontzan ere / aritu ziñaten tinko. Zendoia 131. Ez du saiaketa luzeetan aritu beharrik izan. MIH 359. Batasun hori uxatzen aritu garela. Ib. 79. Euskal azentuaz aritu ginen Leitzan. MEIG VI 108.

v. tbn. Arb Igand 124. In Goñi 11. Urruz Zer 36. Muj PAm 54. Arti Ipuin 27. NEtx LBB 176. Ataño TxanKan 138.
azpiadiera-1.2.1
(Aux. trans.). Hacer ocuparse.
Suak zirauen bitartean, [Titok] soldaduak itzaltzen aritu zituen, barrunera zabaldu etzedin. Lard 545.
azpiadiera-1.3
(Forma de futuro con -ko o -ren ).
Etzuten bertze gogorik baizik nola harturen ziren hartaz yabetzeko. Lg II 201. Egunik-egun aituko al zait maite-leloan. Loram 126. Gabonetan zertan arituko giñan? NEtx Antz 78.
azpisarrera-1
ARITUZ.
" Harituz (L-sar), en haciendo" A. " Artuz (S), en haciendo" Ib. v. ARIZ (s.v. 2 ari
azpisarrera-2
ARITZEZ.
" Aritzez (S), en haciendo" A. " Artzez (S), en haciendo" Ib.
aritu
<< 1 arinki 0 / 0 arkakuso >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper