euskaltzaindiaren mendeurrena logoa

Orotariko Euskal Hiztegia

  2. Hizkuntza-baliabideak
  3. Online hiztegiak
  4. Orotariko Euskal Hiztegia

OEH - Bilaketa

2966 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
beltzuri.
tradizioa
tradizioa
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde principios del s. XVII. Al Sur lo hallamos, con el sdo. de 'susto', en Cardaberaz, y con valor adj. en el roncalés Hualde y algunos autores del s. XX; encontramos además beltzuri egin en Zaitegi. La forma belzauri sólo aparece en Tartas.
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (BN, S, Sal, R; SP, Lar, Dv, H; -lz- BN, S; Lecl, VocBN , Gèze, Dv), belzurri (B; VocB ), belzauri. Ref.: A (beltzuri, belzuri, belzurri); Lrq /belcúi/; EI 355.
Mala cara, ceño. "Beltzuria, noire mine" SP. "Capote, ceño, beltzuria, bekoskoa" Lar. "Enfado" , "ojeriza" Ib. "Belzuria, mauvaise mine" Lecl. "Belzuri, mauvaise mine que présente un individu en fronçant les sourcils" VocBN . "Belzuri, froncement de sourcils, grimace" Gèze. "Beltzuri, mauvaise mine, méchant accueil. Le mot est applicable aux personnes et aux choses, quand on les reçoit de mauvaise grâce. (Fig.) denboraren beltzuriak izitu nau, la mauvaise mine du temps m'a fait peur" Dv. "Regard défavorable" Ib. "Regard de travers qui dénote mécontentement, courroux, mépris, ennui. Syn. (V, G) bekosko illun egitea (AA), kopeta beltz ipintzea" H. "Belzurri, mirada torva y ceñuda" VocB . "Belzuri, cara ceñuda" A. "Belzurri, mirada torva, ceñuda" Ib. "Beltzuri, moue (d'un adulte)" Lrq (cf. ib. beltxuri "moue (d'un petit enfant)). v. bekosko.
Ezin har dezaketenean eta ez ebats, eta bahitzekorik eta saltzekorik ere eztutenean, abiatzen dira eskean, [...], anhitz beltzuri eta bekhaitzkoa izaiten dutela. Ax 43 (V 27). Nik nigarrak, zinkuriak / Ene bizi-lagunak, / Zuk zuriak belzuriak, / Poru, handitarzunak. O Po (ed. Michel), 228s. Atherazazu, Iauna, gure bihotzetarik iduripen gaixto guziak, bekhaitsteria, beltzuria, muturtasuna, haserredura, gudua, liskarra. SP Imit IV 9, 6 (Mst beltzuri egite). Haren so beltza, belzuri odeizia eta begitarte itxusia eta horriblia. Tt Onsa 84. Jesus yarraiki zitzaion bere bideari eta etzuen beltzuri bera aurkhitu bertze herri baterat zenean. Lg II 208. Urrun da izan baitzuten beltzuririk Galileako populua-ganik; aitzitik hainitz arraiki izan ziren hartuak. Ib. 122. Nuiz phiztü zinen, nuiz argitü, begitharte belzuri gabia? Chaho AztiB 5. Jenebieba, aintzina baitzohan bere bideari, bazuen buraso hekien ganik jasaiteko asko beltzuri eta asko egitate txar. Jnn SBi 70. Beltzuri bat baino gehiago ukanik gaude segurki, eta gure adixkide ustez hoberenetarik zenbeitekilan makurturik. HU Aurp 126s. Hastapenean lausengu bezenbat larderia eta beltzuri zuen, bereziki azken huntarat. Ib. 121. Beltzuri onik baluke, Larresoarretarik guziz Eskualduna balitz [...]. Beltzuria baino beltzagorik ere ba. HU Zez 172. Beltzuri gogorrean ikusia dugu sartzen. JE Ber 48. Damu-domaiak nik? dio ihardesten beltzuri batekin ene lagunak. Ib. 45. Amerikanoa gaitzitzen da gauza horien oroitarazteaz eta iardesten dako beltzuri bortitz batekin. Zub 66. Egia erran, betidanik badakigu laborarien beltzuri horiek ez ditazkela osoki sinets ardurenik. Ib. 122. Hango barneak bururen buru kurritu ditugu eta eta galde ditazken xehetasun guziak galdetu, nihren beltzuririk gabe. Zerb Metsiko 210. Erran zahar batek dio: "Besta berriz euria, / Otabaz iguzkia, Heletan biek ez ukanen beltzurria" Herr 15-6-1961 (ap. DRA).
azpiadiera-1.2
2. "Susto, asostoma" Lar. "Susto" Añ. Cf. H: "C'est une acception erronée, et bien éloignée du sens littéral du mot".
O zer beltzuriak, zer izerdilikak, zer bildur ta naigabeak sentituko dituzun! Salbatuko ote zeran edo ez. Cb Eg II 110 (Dv LEd 198 zer bihotz-estaldurak).
sense-2
II . (Adj.).
azpiadiera-2.1
(L-ain-arcang, BN-lab-baig-ad-ciz, Ae, Sal, R-vid; -lz- Lar). Ref.: A; A Apend; EI 355.
 Triste; ceñudo. "Begín, enojado y emperrado, aserrea, belzuria" Lar. "Triste" A. "Serio" A Apend. Sg. EI en Ae es 'huraño', y en AN-larr-5vill se emplea tbn. referido al tiempo.
Barurtan tzeinian, ezi[z]tei isar beltzuri, ipokriten bikala. Hual Mt 6, 16 (Lç itxura tristetako, He triste, Dv begithartez ilhun, Leon begia ilhun, Samper beitiarte tristearekin). Orain berriz ituna / negu-ituntasunakin, / beltzur [sic] itsu ta otza / negua bezala! TP EEs 1927, 29. Zein illun utzi nauzun mundu beltzuri ontan. TP Kattalin 178. Yordan beltzuria, bakartegian izkutatzen zinkurin-asper bat egiteko. 'Le Jourdain, mélancolique' . Or Mi 127. Antzezlariak ezin hobeak. James Mason kopet-iluna dugu Bruto beltzuria. MIH 315.
azpisarrera-1
BELTXURI. (Forma con palatalización expresiva).
a) (Sust.). "Beltxuri /belčúi/, moue (d'un petit enfant)" Lrq.
b) (Adj.). "(Sal), seriecito (dim. de beltzuri)" A.
azpisarrera-2
BELTZURI ARI IZAN. Poner mala cara.
Aitziti ni ekus-eta, gorde / Nahiz zabiltz' et' itzuri; / Eta, hunki-iin erran orde, / Ari zitzauzat belzuri. 'Au lieu de me féliciter de ma venue, vous me regardez avec des yeux courroucés' . O Po (ed. Michel) 247.
azpisarrera-3
BELTZURI EGIN (S; Dv, H, A; belzuregin Lecl; beltzuria egin BN-mix). Ref.: A; Lh. Poner ceño, mala cara. "Belzuregin, faire triste mine" Lecl. "Beltzuri egitea, mal accueillir" Dv. "Faire mauvais accueil, recevoir avec mauvaise grâce, faire mauvaise mine à" Ib. "Beltzuria egin (BN-mix), poner ceño" A. "Beltzuri egin (S-saug), faire la moue" Lh.
tradizioa
Tr. Documentado en autores septentrionales y en Zaitegi. En DFrec hay un ej. septentrional.

Ontasunari egiten dio besta eta begitarte, eta gaixtatasunari liskar eta beltzuri. Ax 422 (V 273). Hartako gogoetei lekhurik ez emaitea, agertzen direnean khentzea, [...]: beltzuri bai, baiña begitarterik ez egitea. Ib. 370 (V 243). Herioak zuri eginen dizu belzauri, eta zuk hari begitarte. Tt Onsa 19. Egizü nitzaz, zihaurk plazer düzüna, eta eztezazüla belzuririk egin, ene bizitze bekhatüz estaliari. Mst III 50, 6 (SP begiak eztezatzula itzul). Ezpeitüzü seküla belzuririk egin bihotz dolümenez eta ümilitatez betherik daguenari. Ib. 52,4. Graziari aldiz gaiza sinple eta ümilek plazer egiten die, eztütü lodiak mesperetxatzen, ezetare xaharkiz beztitziari beltzuririk egiten. Ib. 54,3. Biltzarrean alkhatek, herrunka lehena; / Heki da aiphatzea egin behar dena; / Bainan bertzela badu norbaitek ikusten, / Hortakotz ez beltzuri nihori egiten. Hb Esk 193. Eta Combes beltzak nahi badu, egin dezotela beltzuri. HU Aurp 144. Semenario ttipiak [...], apezen esku menetik kentzekoak direla adiarazten badugu, ez ahal dauku beltzuri eginen nehork. JE Bur 54. Gure amatxik ez du beltzuririk eginen, galtzerdi hauk emanen diozkatalarik. Barb Sup 54. Ezkongabearen begitarteko zimurrak sakonagotu ziren beltzuri egiteraino. Mde Pr 84. Maiko iateari beltzuri (betosko) egin bage, gogoa goragoko beste asmo ederragoetan zeukaten. Zait Plat 21. Noizbait etxean norbaitek egin baderaut beltzuri, / nintzaneko haur nigarrak zu baitan ditut ixuri. Xa Odol 103. Aunitz maitasun duzu gu ganat ixuri, / bainan izana gatik bihotza hoin guri, / egin izan daukuzu beharrez beltzuri. Ib. 133.
azpisarrerakoSense-3.1
(Con adj., cuantificador, etc.)
Ikhusiko duzu, burhasoek eta nabusi-etxekoandrek, beren semealaba, sehiak eta etxeko familia guztia, hargatik beltzuri bat ere egin gabe, [...], nahi duten iuramentu guztien egitera utzten dituztela. Ax 260s (V 174). Giza txarrari beltzuri bat ere egin gabe. Laph 219. Ikusiko duk, San Frantsesek, San Iñaziok, [...] eta bertzeek beltzuri handirik eginen dauetenez. Barb Sup 16.
azpiadiera-1.1
(Con egin elidido)
Hik belzuri, nik itzuri. Saug 70.
azpisarrera-4
BELTZURI-EGITE. Acción de poner ceño.
Idokitzazü, Jauna, gure bihotzetarik mesfidantxa, belzuri egite, kolera eta debadio güntükianak oro. Mst IV 9, 6 (SP beltzuria).
azpisarrera-5
BELTZURIZ (-lz- BN, S ap. A; VocBN). "Belzuriz (adv.), en fronçant les sourcils" VocBN.
Heintsu bera dute gure mintzaiari beltzuriz daudenen erraiteko guziek. HU Aurp 201.

beltzuri

beltzuri
<< beltzatu 0 / 0 beluritasun >>
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • +34 944 158 144
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper