OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
beldur.
tradizioa
Tr. La forma beldur es empleada en la tradición septentrional y alto-navarra (aunque hay bildur en el s. XV (ZalbaSM) y en AxN), y tbn. en la guipuzcoana, donde se emplea junto a un algo más frecuente bildur. Ésta última es la única forma utilizada por Cardaberaz, Ubillos, Guerrico o Lardizabal, mientras que Iturriaga o Iztueta sólo usan beldur; en Aguirre de Asteasu y las obras guipuzcoanas de Moguel sólo hallamos algún ej. aislado de bildur (AA III 394, Mg CC 166), frente a numerosos de beldur. Arrue emplea beldur en GB pero bildur en May. En la tradición vizcaína se emplea bildur, var. que usa tbn. Lazarraga; hay una vez beldur en el cat. de Busturia (49), seguramente errata; cf. ib. 37 y 49 bildur . Formas con palatalización se encuentran en J.J. Moguel, Arrese Beitia (billdur ), Kirikiño, Echeita (bilddur ) y otros textos vizcaínos modernos (billur ). En DFrec hay 261 ejs. de beldur (13 septentrionales), y 53, meridionales, de bildur .
sense-1
1. (G, AN, L, B, BN, S, R-uzt; SP, Ht VocGr 343, VP 93r, Lar, (G), Lecl, Arch VocGr, VocBN , Gèze, VocCB , Dv, H, VocB ), bildur (V, G; Lcc, Mic, Lar, , Dv, H), billur (V-ger-gip) Ref.: Bon-Ond 152, 154; A (beldur, bildur); Iz ArOñ (bíllur), To (bildur), Ulz (beldúrre); Etxba Eib (bildurra); Holmer ApuntV (bildur); EI 82; Elexp Berg (billur); ZestErret (bildur) .
Miedo, temor. "Miedo, bildurra" Lcc. "Haber miedo, bildur e[u]ki" Ib. "Cobardía", "temor" Mic. "Miedo, bildurra, beldurra, izia, izua, ikara, iziapena, izidura, izialdura" Lar. "Assombro, espanto", "cobardía", "temor", "recelo", "timidez" Lar y Añ. "Lotsa, beldür, larderia, crainte" Gèze. "Beldur-ra, crainte, peur [...]. Beldur prend quelquefois un sens très rapproché de soupçon: Banian beldurra zerbait debrukeria huela gogoan, je craignais, ou mieux, je soupçonnais que tu avais quelque diablerie dans l'esprit. Jainkoaren alderako beldurra, la crainte de Dieu" Dv. "Beldurra (G, L, BN, S), bildurra (V, G) . crainte, peur [...]. Poltronnerie, lâcheté [...]. Timidité. Beldurrak dauka atzearen aitzinean, la timidité le retient devant l'étranger [...]. Soupçon, pressentiment, appréhension. Badut beldurra gaizki atherako dela, j'ai dans l'idée, j'ai peur qu'il s'en tirera mal [...]. Syn. izia, izua, uzua, izidura, iziapena, izialdura, peur, frayeur subite, larria, peur, horripilation, sukarasa, zukurutza, effroi, épouvante, uzkurdura, herabea, peur mêlée de timidité, lotsa, crainte en général et peur causée par le respect ou la honte; ahalgea, honte, timidité; ik(h)ara, crainte, tremblement; lardazkia, horreur, horripilation, id. larria; asostoma V, G (de 'susto' esp.) id. izialdura; ollakeria V, G (de oilo 'poule'), id. ulikeria G, L, BN, (de uli 'mouche') peur, lâcheté extrême; ohildura BN, S, peur des animaux qui les porte à fuir" H. "Beldúrre, el miedo. Ori beldurre dunen, qué miedo tenemos. Enuen uste onenbertze beldur biar nuela izen" Iz Ulz. "Bíllur, billúrra, el miedo" Iz ArOñ. "Estáu billúrrik, no hay miedo (V-ger)" Holmer ApuntV. "Bildurra daukozu galtzuzko bustana daukozulako (V-ple)" Holmer ASJU 1969, 174. En AxN se explica beldur (80) por bildur, asaldurik (338) y krinarik (353) por bildurrik, mengoa gabe (56) por bildurrik gabe. Cf. TAV 2.2.14: Non irie tan apriesa iendo en romería: / Don Bildur lo levava, par la cabeza mía (Berceo Milagros de Nuestra Señora). Cf. Baraib 141: "Bildurra, miedo"; LzG: "Bildurra, cobardía; miedo (Lagrán)" y VocNav: "Bildur. Miedo, cobardía (Montaña]), "bildurra. Id. (Leiza, Larráun, Pamplona)". v. beldurtasun, beldurkunde, beldurkizun, beldurkuntza, beldurdura. Tr. De uso gral.
Arranguren khondatzeko asti nuien frangoki, / ezein ere beldur gabe egoiteko zureki. E 155. Hori horla litzatela nizin neure beldurra. Ib. 223 (cf. infra ejs. con gen. objetivo). Eztuzula beldurrik, eztukezu perilik, / gure auzian ezta izanen zuhaur bezi iuierik. Ib. 179. Ene arima Jangoikoagana beldurreki partiturik, / Lagungabe bide luzean peril asko pasaturik. Amendux 3. Beldurra dut zuezaz, alfer trabaillatu naizén zuek baithan. Gal 4, 11 (cf. infra BELDUR IZAN (b) ). Elementék beldur eta obedienzia erakusten zeraukaten. Adv ** 1r. Haién ahoetarik beldurrekin eta humilitaterekin Iaunaren doktriná rezebi dadin. Ins E 8v. Inoen bildur baga. Lazarraga A5, 1165v. Oi beazatu badagi bere, / ez erakutsi bildurrik. Ib. 1182v. Bildur bat da abereetan ta asko gizonetan. RS 391. Azarkunzeak bildurra uza bez ze ilteko edo biziko gudura goakez. "El atrevimiento auyente el miedo, que para morir o vivir iremos a la guerra" . Ib. 165. Gextoto oi danari bildurra jarraigi ta kaltea jarrugi. Ib. 341. Ze egik gatxik ta ze euk bildurrik. "No hagas daño y no tengas miedo" . Ib. 501. Zeuen gogoetan erran: Eztuk berdin Iainkorik, / Atsegiñak har detzagun beldur gabe librorik. EZ Man I 86. Hunekin erakhartzen du bere gana beldurrak. Ib. 100. Infernuko bildurra edugitea. Cap 62. Hanbat usatzen duzu bekhatu egitea, hanbat segitzen duzu, non alde guztiz beldurra galtzen baituzu. Ax 106 (V 71). Bizkondia, beldurrak diakarkek ahalgia. Saug 60 (tbn., con alguna var., en O Pr 65). Beldurra bera zaldi. "La peur sert elle même de coureur" . O Pr 86. Gauherdiraino berzeren emasteareki, hal' ere beldurreki. Ib. 184. Maiz gogoetatsu gertaturik beldurraren eta esperanzaren artean. SP Imit I 25, 2. Utzkik hire duda ilhunak / Eta beldurrak osoki. 140. Non ageri baitira beldürraren eta ahalkiaren zeñhariak. Bp I 65.
( s. XVIII) Inoiz ere galtzeeko bildur bage. OA 41. Ixillik egoten ez dakienak beldurrekiñ behar du minzatu. Ch I 20, 2. Jauna, zure iuiamenduen ihurtzuria aditzen dudanean, beldurrak eta ikharak iharrosten tu ene hezurrak. Ch III 14, 1. Ezpadu nai eskua eman / iragoko dut besoetan / eztu zer bildurrik euki / busti zaiztela errekan. Gamiz 206. Urtean bein bederik aitortzea, edo lenago, bildurrik bada, hilteko perillik izanen dala. CatBurg 30s. Diot bada bildurrikan gabe, etzala iñoiz-ere illundu San Agustiñen argia. Lar SAgust 7. Ez duzula beldurrik, Debozionezko pratika-mulzu handi batek kausa diezazun nahaskeriarik edo enbarrazurik. He Gudu 137. Jinkuaren ükhezü lotsa, eta eztüzü ükhenen beldürrik gizonen izierientako. Mst III 36, 3. Izaten dituzte beren ai-kak, beren kezkak eta beren naigabenz andiak, eta azkenean betiko galzen diralako barruntanzak eta beldur-izunzak. Mb IArg I 302. Esan zuen garbi garbiro Jangoikoaren izenean bat ere beldurrik bage joanen zela gizatzar hura garaitzera. Ib. 349. Eragabeko nere deseoen ondoren bildur gabe ibilli nintzan. Cb Eg II 153. Galdu dedin bildurrak, / ozta antxiturik, / biurtuko dezu atzera / lepoan arturik. GavS 27. Guziak errespektuz eta beldurrez betheak agertzen ziren haren alderat. Lg I 327. Piza ongi itza erran baño lén; baliz úrrea, obéki piza leike beldurrák. LE Prog 120. Beldurrak eta errespetuak amodioari amor eman behar diote. Mih 41. Hilzeko beldürra hon düzü nuiz ere jiten beita Jinkuaren Jüjamendiak emaiten düten lotseriatik. CatLan 156. Bide huntaz izanen dut beldur baino esperantza gehiago heriotzeko orenean. Brtc 115. Bere alhaba ikhusi nahia zelarik beldürra beno azkarrago. Egiat 173.

( s. XIX) Aigolenen eztüzü / beldürrik ükhenen / Biarnesa eta basanabarra / zunbait nahi puisant den. Xarlem 54. Ez egijezu esan, zer bildur neukan nik len eurak gaiti. Mg PAb 168. Egiten da pekatu bildur baga, ta esaten da "konfesauko dot". Mg CO 7. Kendu bildurrok, baña egin betiko agurra pekatu ta bere okasino ezagun guztiai. Ib. 183. [Konfesatzera eldu zitzaion gizonari] igarri zion Santuak bere beldurra. Mg CC 125. Zure aurrean bildur lotsazkoak estaldurik dagoz Angeruak. EL1 155. Ezta zer bildur asko izan onelako arimakaitik. LoraS 110. Nork esan ta adiratzi [sic], bekataria, sarrera onetan zuk igaroko dituzun kezkak, beldurrak, eta estutasunak? AA III 458. Beldur handitan sartzen da beraz, juie ikharagarriaren begi zorrotzak kausi dezan haren baithan asko bekhatu. Dh 134. Bildurrak eragiten daben guzurrezko juramentu bati. fB Ic III 362. Ene esparanzan tronpatü izateko beldürrik gabe. UskLiB 106. Tentazionetan, beldurretan, aflikzionetan, gurutzeak eztitzen ditu heien penak. Jaur 408. Khantoren egiliak eztizü beldürrik / Ez bortian ez etxen gal dezan ardirik. Etch 350. Lotsa zan baño beldur geiago / bere barrenen sentirik. It Fab 139. Jatxi zaitez lasterka, / beldurrik ez izan, / elkarri laztantxo bat / beaiogu eman. Ib. 71. Zeñari erantzuten diodan, gezurtatzeko beldur bage. Izt C 174. Beldurrak gordetzen debala mastia, / Esan izan zebana etzan gezurtia. Ib. 189. Oraintxe pekatu egin neike bildur baga, iñok ikusten ez nabelako. Ur MarIl 70. Halarik ere ez ninteke / Beldurrik batere gabe. Gy 68. Eriek dutenean ikusten halako, / Beldurra galtzen dute kolerak hiltzeko. Hb Esk 117. Etsaietara urreratu zanean, Jainkoak bizkortu zuen, esanaz, etzuela zer bildurrik izan. Lard 117. Beldurrak hil zituen erdiak. Hb Egia 74. Nola su-gar bethikoek beldurra hezurretaraino sartzen etzerotaten? Dv LEd 168. Lotan ere beldur hori bihotzean idukiren dut. Ib. 162. Iñaziok beldurra zuen bezala Frantses armada bozkariorekin hartu zuten Nafartarrek. Laph 9. Banuen beldurra, dio Piarresek, zure itxurak ez zion bertzerik. Nondik duzu min? Ib. 163s. Ni soldadu zar bat naiz, eta susto eta beldurra zer diran, orañdaño sekulan jakiñ eztet. Arr GB 127. Beldurrez beterik asi zintzan oiuz. Samper Mt 14, 26 (Hual lotsaz). Bortürik gorenetan erorten elhürra: / Tronpatüren naizüla badizüt beldürra. ChantP 134. Setiatuak bildurraren izpirik gabe, alaitzen ziradela galanki. Aran SIgn 9. Getariarrak ontzat emanta / oraiñ oiek debekatu, / irabazteko beldurra zuten, / bestela eziñ kejatu. Xe 284. Bildur bagarik azartuko naz, / Berba egiten onela. AB AmaE 70. Ez izan bildurrik emakumea, zuk argitara emango dezun aurra izango da zuzi piztu bat, argi egingo duena munduan. Bv AsL 90. Zeren bainuen, nere baithan, halako beldur bat nere aranen hitztorioa ez zela hortan akhabo! Elzb PAd 46. Josef, Dabiten semia, ez ükhen beldürrik zurekilan etxekitzez Maria zure espusa. Ip Hil 84. Huna zer den ene beldurra: erdarari sobera trebatuz, Eskualdunek premia ttipitan har dezaten herriko mintzaia. Arb Igand 23. Badut beldurra, ez dutela orok ene errana onetsiko. HU Zez 75s. Omen zion eritasunak baino jende gehiago zeremala beldurrak, izialdurak, edo bederen askori eritasuna izialdurak lot-arazten ziotela. HU Aurp 162. Beren iaubeak eukan / kolkoan bildurra / noiz ezagutuko zan / astoan guzurra. Azc PB 54. Iges eben etxetik / iantzita kapelak, / bildurragaz nastau ta / buru ta sabelak. Ib. 85.

( s. XX) Josepak ezer esango eban bildurrik ezegoan. Ag Kr 26. Asieran eukan bildurra bota ebanean, geroago ta errezago egiteban itz. Ib. 104. Jaurtizuz alde batera orrek buruera ta biotziltasunok, eta egon zaitte bilddur baga. Echta Jos 77. Hain barna sarthua ukan dut zainetan, ttipi danik, aitaren alderateko beldur hori. JE Bur 10. Au poza nerea, Paula, ta orobat au bildurra, au argaltasuna edo etzekiñat nik! Ag G 335. Bildurrak zeuzkan gizonak beren marratik erten gabe, bildurrak zeuzkan alkarri zor zioten begirunean. Ib. 101. Agintariyari errez eta lotsatuteko billur barik arpegiya emoteko bidia topau eban. --Senfu, egon ardura barik --dirautza misioneruari-- ez billurrik euki. EEs 1916, 193. Baietz esan dezakegu utsegitteko beldurrik gabe. Inza Azalp 73. Il eta ondorean ere, etzioten bildurra galtzen. Ib. 75. Aitzindarien beldürra zen apez gei üdüriz haitüko hura etzela seküla ordenala heltü ahal izanen. Const 18. Orma-ganetik ortura sartu ta sagarretan dabiz mutiko asko, ilteko bildur gitxigaz. Kk Ab II 119. Ezkonduteko bildurra dozu, / Ta eiñ barik egon nai ez. Enb 181. Jaungoikuan Ama / lagun euki ezkero, / bildurrik eztago. Ib. 88. Bildur aundirik gabe / etorriko zala; / ura're utsik juan zan / itzaiak bezela. Tx B III 129. Egileek beldurra dut etzakiten Olerkia zer den. JE Ber 84. Gosea ta beldurra buruen zûrgarri. Or Eus 39. Banabarrez bildur bage bete daite eltzea: / ez baitzan lêngo jorran nabarmen barea. Ib. 49. Baña gure beldurra ori da: ondoegi errebearrez, opil goxo ori ez ote diguten emango sekula. Ldi IL 60. Beldurraz bertze makhur den ttipienik gabe... nigarrez! Lf Murtuts 17. Hain errazki jazo zen guztia non beldur berri bat hasten baitzitzaion bihotzari ausikika. Mde HaurB 47. Beste alde batetik etorri zitzaion beldurraren gaia. Ib. 76. Engrazik aitaren aurkako esanakin bildurra erne zien beren biotz xamurretan. Etxde JJ 198. Bere biziaren guna arrisku ta galtzoripean ezarten dau, bildurra alde batera utzirik. Erkiag Arran 116. Iñok ukatuteko bildur barik esan geinke, ba, Ipiñeburuk bere basoetan aberastasun andie eukela. Akes Ipiñ 24. Utsal gertatuko dira, lur gaiñetik beldur oro betiko erauzteko. Ibiñ Virgil 43. Nork erranen ditu ifernuaren beldurrak zerurateko bidean sor-arazi dituen lore maitagarriak? Ardoy SFran 324. Zezenketari zar batzuk, urte asko lepoetan eta bildurra azurretan, dardaraka egozan zezenen aurrean paretako. Alzola Atalak 70. Bildur gogorra izaten gendun / denboralien mudantzan. Uzt Sas 61. Beldur gaixto bat abiatua dut: badut uste luze gabe joanen ote zautan. Xa Odol 293. Gauza auek, [...], naikoak dira Marte berari bular-barruan izua, beldurra ta ikara sartzeko. Berron Kijote 216. Bainan kontzientzia garbi delarik ez da beldurrik. Etchebarne 50. Baldin ez bada kentzen / gugan dan bildurra. Ayesta 118. Aurrenetik, izu ta bildur aundiak sortzen ziran. Insausti 18. Hasierako beldurra menderatu duenean, ordea gogoz eta atseginez inguratzen du bere hizkuntzan aurkitu duen lurralde berria. MEIG III 94.
azpiadiera-1.1
(Con compl. en genitivo objetivo). " Iainkoaren beldurra, bildurra, la crainte de Dieu. Nihoren beldurrik eztut, je n'ai peur de personne" H. " Lapurren bildurrak jendea biajatzetik atzeratu du (G-azp)" Gte Erd 52. " Zartzaruan billurra daukat " Elexp Berg . Tr. De uso gral.
Nehoren beldur gabe bere buruak bazkatzen dituztela. Iudae 12. Gizonén beldurragatik Iainkoaren beldurra utzi ukhan dukeitenak. Adv ** 7v. Ene aragiok ikara dabilz; / ainbat sartu jate zure bildur[ra]. Lazarraga B3, 1153v. Zazpigarrena, Iaungoikoen bildurreko doea. Bet 16. Iaungoikoaren beldurraren doaia. Ber Doc 92v. Segurenera itzultzen dela Kristau zuhurra, / Zeña baita izatea Iainkoaren beldurra. EZ Man I 51. Eznaduka, ez, bertzeren beldurrak ihes egina, neure beldurrak, neure buruaz fido izan gabeak naduka. Ax 287 (V 192). Iainkoaganako amorioak, bekhatu egitetik, gibelatzen eztuena ere, ifernuko penen beldurrak gibelatu behar du. Ib. 571 (V 366). Konzientzia onak eztu deusen beldurrik, eta ez bere baithan ikhararik. Ib. 448 (V 293). Hark esportzatzen, berotzen eta segurantza segur batekin deusen beldur gabe ibentzen nau. Ib. 449 (V 293). Eriotzeen bildurbaga. Cap 33. Doea, Iaungoikoaren bildurrena. Ib. 17. Ez gaitu apartatuko amudio hartarik [...] ez presenteko doloreak, ez etorkizuneko kasuen beldurrak. SP Phil 471.
( s. XVIII) Jaungoikoaren bildurra debanari. OA 168. Eztu axolarik ala eroraraz gaitzan oraingo gauzen amudioaz, ala gerokoen beldurraz. Ch III 30, 3. Mundu huntako gaitzen beldurra aski othe da, egiazko kontrizione bat gure baithan egiteko? CatLav 279. (V 139) Zazpigarrena, Jangoikoaren beldurra. El 15. Arratsean dizipuluak bilduak zeudezen etxeko atheak juduen beldurra gatik zarratuak zirela. He Io 20, 19. Ala izango da, gizonen biotzak bere eskuan dauzkan Jaun hark betetzen baditu bere bildurrez, bere amodioz, bere grazia egillez ta ugariz. Lar Carta a Mb 281. Jangoikoaren errespetu ta beldur andiarekin biziko gara. Mb IArg I 381. Zazpigarrena, Jangoikoen bildurraren doea. Cb CatV 61. Guraso Jainkoaren bildur gutxiko batzuez bizi ziran. Cb Eg II 188. Gaitzak, gose, gezur, ta / intenzio okerrak / juanik ya ez dago / ezerren bildurrik / ta ala dago Mundua / Zeru bat egiñik. GavS 32. Apostoluak agertu ziren hek guzien aitzinerat nihoren ahalkerik eta beldurrik gabe. Lg II 298. Yaunaren beldurra dutenei, hura agindua zaie. Mih 67. --Zoin dira Ispiritü-Seindiaren dohaiñak? --Badira zazpi: [...], Zienzia, Debozionia eta Jinkuaren Beldurra. CatLan 51. Gizonaren griñetarik ezta batere ahalkia bezaiñ arrazotsürik, delakoz desohoriaren beldürra. Egiat 261.

( s. XIX) Jangoikoaren beldur gutxikoak dira, fede argalekoak ta daude pekatu askotan erorteko peligro andian. Mg CC 208. Munduko neke, naigabe edo trabajuen bildur andirik eduki bear eztezue. Gco I 455. Gaitzak alde batetik, [...] eta infernuaren beldurrak bestetik, utzi oi due alabaña bekatari tristea ezertako ez dala. AA III 286. Hekien beharra edo beldurra dutenek zenbait agur eginen diote. Dh 196. Nun nai urteten ebeen Predikadore barrijak, mundukuen billdurra desprezijauta, egiija adierazoten ebeenak. JJMg BasEsc 39. Au, berez ez izan arren okasinoe astuna, izan oi da nosbait Jangoikuaren billdur gitxiko jenteen artian. Ib. 117. Jaungoikuaren bildurrik badago zugan. fB Olg 163. Giristinoak behar luke / Gaizki eginaz urriki, / Bizimodia kanbiatzeko / Jaunaren beldurrarekin. Bordel 84. Animalek hilez geroz / Ez dute deusen beldurrik. Ib. 94. Denpora gutxiz aurretik izandu zan Ujola andi izugarria, zeñaren beldurra zeukaten sartua ezurretaraño. Izt C 3. Zazpigarna, don Jangoikoaren beldurrarna. CatSal 67. Jangoikoein beldurreina. CatAe 66. Jinkuaren beldürraren dohaña. CatS 115. Jangoikuaren beldur aundian / aziyak daude gaztetan. Xe 168. Bazter onetan ez da lapurren beldurrik. AB AmaE 412. Kongregazioa oso uzteaz gañera, Jaungoikoaren bildurra ere galdu zitzaion. Arr May 19s. Jaungoikoaren beldurrik ez dan lekuban gauza zuzenik ez. Sor Bar 104. Beren bazter librotan deusen / Beldurrik gabe haziak. Zby RIEV 1909, 399. Hemen nauk eta hemen berean egonen hire beldurra gatik. Jnn SBi 123. Jainkoaren justiziaren beldurrarekin. Lap 20 (V 12). Behar-orduan gizon batzu bezala mintzo zirenak, nehoren beldurrik gabe. HU Zez 27. Kanpotar orrek esan eieban berak ezeukala lamiñen bildurrik. Ag AL 64.

( s. XX) Heriotzeko orenean, ifernuko suaren beldurrak apezaren oinetan xuritzen ditu. JE Bur 165. Diren eta ditezken eritasun guzien beldur bat bazuen gaitza. Barb Sup 33. Ez izan orren beldurrik: biar bertan aizatuko nik Crautik asita Arlesko mugaraino. Or Mi 55. Koxe badoa bakarrik, / Ez baitu deusen beldurrik. Etcham 243. Haukien aire eta / behatze samurrak / Laster eztitzen ditu / makilen beldurrak. Ib. 82. Sugarrak dirdira dagijan artian / eztago edurren bildurrik. Laux BBa 6. Toki aietan ez zuten ainbat otz, ezta pisti izugarrien bildurrik ere. JMB ELG 45. Norbait, ordea, zuzenaren beldur gabe, itzez edo eskuz lotsagabe badabil, [...], ori zoritxarrak atxikiko al du. Zait Sof 81. Beltranen itzalik eta beldurrik gabe, Otxandak ezin bizia jarriko zion Usoari. Etxde AlosT 39. Bizitzaldiko neguaren bildurra bazterrera jaurtitzea. Erkiag Arran 196. Niregan ezta sekulan sortu / atso sorgiñen bildurrik. BEnb NereA 209. Etzuen nehoren beldurrik. JEtchep 79. Horren beldurra bazuken ere Frantsesek. Ardoy SFran 174. Andik etxera ixildu gabe / alkarri zerbait esaten, / sorgiñen bildur aundirik beintzat / etzan orduan izaten. Uzt Sas 149. Gurasuen bildurra / len geiegi zala, / gaztia etzeguan / bizitzerik ala. Ib. 259. Ez izan orren beldurrik. Berron Kijote 195. Tiroen bildur gabe. AZink 110. Euskal mendietako zuhaitz-belarrak azpijanean ihartzen ari den satorraren beldurra ez da Joanes bakarrarena. MIH 24. Guk gosea berdintzeko daukagu; ez dugu oraingoz asearen beldurrik. Ib. 88.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo). " Etxe honetan etziok lapur bildur handiik " ZestErret. " Etxe hartan etzeon sesiyo bildurrik " Ib.
Beti, ezin eginak, murmurazino bildurrak, ondu gura gauza ezak, propositu berbazkuak; baña beti sare barruban, katigu okasino dongeen grillubetan. Mg CO 142. Nik ez dut komesario beldurrik. Dv Lab 309. Euskaldun zarren seme zintzoak erdaldun bildurrik baga. AB AmaE 88. Botilla beterikan / arturik kolkuan, / sorgin bildurrik gabe / dabil alakuan. JanEd I 69. Gaur eztugu euri bildurrik. Inza Azalp 24. Neke-bildurrik iñoz / Ezautu ez dabenak. Enb 205. Jainko-bildurra muga altxatuaz / il bedi erabatean. Or Eus 255. Jainko banintz ezneuke erijotz bildurra. Laux BBa 126. Lubizi-bildurra dagon tokian lurrari eusteko. Munita 46. Neke-bildurrik gabe. BEnb NereA 49. Lapurreta bildurrik ez dek beintzat or izango! Ugalde Iltz 58. Txakur-bildurra al dago? And AUzta 102. Amaren biotzak bere barruan zerabillen zorigaitz-bildurra. NEtx LBB 20. Baña etxean izaten gendun / beti naikua egurra, / ura pentsatzen jarri ezkero / juaten zan negu-bildurra. Uzt Sas 37. Kontrako oker-beldurrik ez da. Berron Kijote 140. Arek lumatutako olloa jango neuke, lumetxa bildur baga. EZBB I 40. Gaur aiña sida bildur / etzegon artean. Insausti 284.
azpiadiera-1.3
(Tras rad. vbal. o part.). " Min hartu bildurrik etzan izaten " ZestErret. " Baña geo etzan lotsau bildurrik " Ib.
Ez goserik, ez egarririk, ez eritasunik, ez hil-beldurrik. Dh 150. Gaur, ez dugu bazkari saria gal beldurrik! Barb Leg 142. Eriotzaren etor-bildurrak / estutzen du lasaia. Tx B 185. Bide orretan gal-beldurrik ez. Or BM 60. Etzuen izan ixil-izketa ura iñork entzun bildurrik. TAg Uzt 206. Hil-bildur deithu gezur-minaz / gizendak eri ziradela. Mde Po 64 (en la ed. de 1952 beldur). Juanbeltz etorri-bildurrak ixilerazten zion. Anab Poli 33. Hil-beldurrak sortu zorokeriak. Lf ( in Zait Plat XXII ). Aantzi-beldurrik ez du sendatzen zorionaren esperantzak. Berron Kijote 154. Ikastegi nagusi orrek gaitz / egiñ beldurrik ez dago. Olea 175.
azpiadiera-1.4
Berandu-beldurrak al zaramate? " ¿Os acosa el temor de llegar a deshora?" . Ldi BB 130.
sense-2
2. (Uso adj.).
Eman zioten buru, khendu ere lurrak; / Halako fortunarik ez gizon beldurrak. Hb Esk 64.
azpiadiera-2.1
Zer diozue, ihardetsi zeraien emazteki Jainko-beldurrak, Jainkoa ezta bada hemen? Dh 204. Dudak gizon jakintsun eta Jainko-beldurrekin argituz. Ib. 141.
azpisarrera-1
BELDUR HANDIKO. Temeroso.
Ajol aundiko gauzaren bat iritxi bear dugunean uts txikiena egiteko oso bildur aundikoak izaten gera. Anab Usauri 25.
azpisarrerakoSense-1.1
Eskritura Santak dio zala gizon justua, sinplea edo maliziarik etzuena, Jaungoikoaren bildur andikoa. Gco I 452. Kristinaurik geijeenak ziran luurreko aingeru batzuk legez, inozente, garbi, ta Jangoikuaren bildur andikuak. JJMg BasEsc 97. Bizitza on eta Jainkoaren txit bildur andikoari ekin zioten. Lard 482. Gizakume on eta Jaungoikoaren bildur andiko bat. Itz Azald 119.
azpisarrera-2
BELDUR-ANTZEAN. Con algo de miedo, como con miedo.
[Egonazala] siñistu eziñik tailluaren beian dagozan leoiak arrizkoak dirala eta bildur antzean ikutzeko. Ag Ioan 190. Langille asko badiraz orain / kezkaz ta bildur antzean, / euren etxean zer izango dan / lantoki ori galtzean. FEtxeb 198. Ni artean gauza asko ikusi ere egin gabea, eta bildur antzean aurreneko egunean. Albeniz 57.
azpisarrera-3
BELDUR-BELDUR IZAN. Intens. de beldur izan. "Bildur bildur da, tiene mucho miedo" A.
azpisarrera-4
BELDUR-BELDURRAK. Intens. de beldurrak.
Beldur-beldurrak arrimatu naiz / Padre zar baten onduan, / galdetu ziran zer estadutan / ibilli nitzan munduan. Tx B II 122. Santxo, beldur-beldurrak ago, nik uste. Berron Kijote 224.
azpisarrera-5
BELDUR-BELDURREZ. Intens. de beldurrez.
Ta gaiztokia bildur-bildurrez / ikaratuta yartzen da. GMant Goi 49. Ala ere, etorri egin nintzan, bildur-bildurrez. Albeniz 271.
azpisarrera-6
BELDUR-DAMU (H; bildur-damu V-ger-ple-arr-oroz-m ap. A; Añ). "Atrición, (c.) kaltedamua, bildurdamua" Añ. "Beldur-damua (V, G), contrition imparfaite, attrition, repentir inspiré par la crainte" H. "(Dolor de) atrición" A.
Badira bi: damu osua, ta damu ez osua. Lenenguari deritxo Kontrizinoia edo Ondamuba, ta bigarrenari Atrizinoia edo Bildur damuba. CrIc 157. Nork nahi daki errazago dala beldur-damu edo Atrizioa, amorio damu edo Kontrizio osoa baño. Mg CC 103. Kontrizino edo damu osua da amore damuba, ta atrizinua bildur damuba. Mg CO 44. --Atrizioaren izenaz zer aditzen da? --Aditzen da, kalte-damua, bildur-damua. CatAN 49. Biotzeko damua era bietakoa da: Maitasun-damua ta bildur-damua. KIkV 95. (KIkG 73 maite-damua eta bildur-damua) Sekula etzun izan maite damurik, bildur damua baizik. Etxde JJ 266. Jainkoa naigabetu degulako biotz-samintasuna, pekatuaren itsusiagatik edo inpernu-bildurrez edo zerua galdu degulako baldin bazaigu, orixe degu bildur-damua. EgutAr 14-2-1956 (ap. DRA ).
azpisarrera-7
BELDUR EGIN. Atemorizar. v. beldurtu.
Ai! bidus [sic, por bildur?] ta bortxa egiten didate. (Olazagutia, 1548) "Violenter et vi et metu duxerunt eas" . PromOlaz 24. Nere gañean dijoan mandazai onen zigorrak beldurrago egiten naitziak. VMg 33. Zure legea aipatzen nuen erregeri, / Nork egin ote beldur neri? Ardoy SFran 347.
azpisarrerakoSense-7.1
(Aux. intrans.). Atemorizarse.
Bildurrago egin zan Dama gaisua. Mg CO 196.
azpisarrera-8
BELDUR EGON. Estar de miedo, atemorizado. v. BELDUR IZAN.
Bilboko Banko edo Españako Banko edo Caja de Ahorros eztago bildur, gizona. Kk Ab I 104. Beldur nago ez baitut nigarrik ixurtzen, / Beldur bihotza zapart eginik ez naizen / Penak salatu gabe, hemen flakatuko. Iratz 85. Ez ama, eztiogu esango. Orren bildur ez egon beñepein. Etxde JJ 218. Ontsa ager zure aintzindarien aintzinean. Ez beldur egon. JEtchep 94. Orain bi urte emen nitzan da / berriro emen nator gaur, / zertan egongo nazute emen / zuei itzegiteko bildur? Uzt Auspoa 67, 103.
azpisarrera-9
BELDUR EMAN. v. BELDURRA EMAN.
azpisarrera-10
BELDUR EMATEKO. Terrible.
Leio batetik [...] atara eben ontzi sakon eta me bat, eta bota eben bertatik kalera parrastada izugarriya. Eta gero beste leio batetik bardin, beste batetik be bai, eta beste batetik... alde guztiyetatik ¡agua va! entzuten zan, eta parrast ortik, parrast andik, bildur emotekua zan. Kk Ab II 180.
azpisarrera-11
BELDUR ERAGIN. Atemorizar. v. beldurrarazi.
Oraingoan ez da Bizkaiatik / bildur daragin Ondarru. Or Eus 387. Agintarien bekozkoak bildur eragin nai du. "Saevitia potestatum timeri vult" . Or Aitork 47.
azpisarrera-12
BELDUR-EZ (Usado con det.). Valentía, falta de miedo. v. BELDURRIK EZ.
Adierazoteko bere irmetasun eta bildur[r]eza esan eutsela: eznau inok larrituko, [...], ezta Kanta-uritarrak bere. Astar II IV.
azpisarrera-13
BELDUR GABEKO. Libre de temor; valeroso. "Sarri, bildurbakua salbatzen da, eta bildurtixa galdu" Etxba Eib. v. beldurgabe.
Au beingoa da, bildur bageko arloa, geure gurariz egiten dogun jolasa. Ag Kr 144. Gorde zaidazan, barriz, jaio nintzan luna! / Euzko seme lerdena, bildur gabekua. Laux BBa 46. Izkillu gorriz zenbat gaste / bildur-bako mendittar lerden. Laux AB 98. Gaztienetariko batzuk berotu egin ei-ziran, a zer ete-zan jakin egin bear zala-ta. Bildur bakoak aurrera egiteko, eta bat be ez ei-zan atzean gelditu. Alzola Atalak 59. Neskatxa polita berau eta bildur gabekue. Gerrika 73.
azpisarrerakoSense-13.1
(Tras gen.). Que no tiene miedo (de).
Ama [...], bere burua munduari eman, ta Jaunaren bildur gabeko biziera txar batean eriotzak arrapatu zuen. Cb Eg II 208. Bakijee kristandadeko Agintari Jaunak, lekuban lekuban dagozana nasaijak, Jaungoikuaren bildur bagakuak. fB Olg 149. Jainkoaren bildur gabeko gizonak ziran. Lard 486.
azpisarrera-14
BELDUR-IKARA. Espanto, terror.
Adimentu onezko beste bekatariak [...], laster aski edo beinzat azkenean izaten ditu asaldanz eta beldur-ikar andiak. Mb IArg I 302. Ez arren aztu Jesemaniko Hortuan nigatik irunsi zenduzan larritasun, bildur-ikara, estuera, bakartasun ta gogortadeak. EL1 93. Ze bildur ikaria niria bera ikusi dagidanian! Ur MarIl 37. Bildur ikaraz dabil, lokatz ala arritzan, / Egingo ete daben ankea ipiñi. AB AmaE 363. Hetan sartuz geroztik, / zer beldur ikhara! Zby RIEV 1908, 770. Ikusiz auzoen beldur-ikara, bi hitz erran zazkoten ez behin ahanztekoak. HU Aurp 162. Zear-mearka bildur-ikaraz / ibilli dabil ezautzeztaben / bidetxoan. GMant Goi 91. Bildur ikarak geldiarazten ditu, belarriek izutuki. Or Mi 114. Bikendik bildur-ikaraz, ondoan belauniko, maitea Andre Mariri goraintzi dio. Ib. 147. Ingurukoen gogoan bildurrikara larria sortarazi nai ezpa-dozue, uxatu arin ezpanetatik Larretxeko sorgiñaren izena. TAg GaGo 29. Andik datorren odeia jo oi da / denetan lazkarriena; / [...] / Beztu baledi, nekazarien / bildur-ikara ta arrena! Or Eus 342. Bildur-ikaraz totelduta begiratzen dute baserritarrak leiotik soroetara. TAg Uzt 132. Uso-aldrak eiztariaren aurrean izuturik, egaldia jasotzen duen bezelaxe, igesegiten zioten bildurrikaraz irudipeneko irudiak. Ib. 249. Zure itzen beldur-ikaraz dardar nagokizu. Zait Sof 189. Onetxek batez ere eman oi zion bildur ikararik aundiena. Etxde AlosT 28. Bat-batean, bildur-ikara batek astindu zion gorputza goi ta be. Etxde JJ 157. Orregaitik nire gultzurrunak bildur-ikaraz bete dira; oiñazetan nago, arrituta nago, entzun eziñik; ikaratuta, ezer ikusten ez dodala. Ker Is 21, 3. Eleiz-ondotik etxerantza igarotean artu eben bildur-ikarea. Bilbao IpuiB 229. Bildur-ikaraz dardarka be ez egoan ba gizajoa? Ib. 230. Laster asi zan kirrin-kurrunka, / kortako bazter danetan saltoka; / karnazerua bildur-ikaraz / eta ugazaba makilliagaz. BEnb NereA 47. Nola liteke eduki ainbat / bildur-ikara zartzeko? Olea 116. Beste bideren bat artu-ta itzuli gaitezen, iñork ez gaitu-ta leengo ontara beartzen, ainbeste beldur-ikara eman dizkigun ezkero. Berron Kijote 221. Beldur-ikaraz dar-dar doiñua / eta, miñaren miñez, errai-zatiak / mintzoarekin batera naasian. Ib. 153. Ai zer nolako bildur ikara lenengo saioetan. AZink 64. Neri, egia esan, bildur-ikara sartu zitzaidan Tolosako plazan. Insausti 211.
azpisarrera-15
BELDUR-IKARA EGON. Estar muy asustado.
Noz joko eben, baldin biotzik / Ez beuken bada, / Azartuteko iñoz igoten / Mendietara, / Gureak sarri deituagaitik / Zantzoka ara, / Lauak isteko beti begozan / Bildur ikara? AB AmaE 44.
azpisarrera-16
BELDUR IZAN.
azpisarrerakoSense-16.1
a) (AN, B, BN-ciz-arb, S; Urt, Lar, Dv, H; bildur izan V-arr; Mic, Lar, Aq, Añ, A; billur izan V-gip). Ref.: Bon-Ond 157; Gte Erd 51; Elexp Berg (billur izan). (Aux. intrans.). Temer. "Temer, bildur-izan" Mic. "Audax [...] beldurreztena" Urt III 122. "Temer, bildur, beldur naiz, zera, da, &c." Lar. "Beldur naiz, je crains. Ce mot ne s'emploie pas autrement comme adjectif" Dv. "Bildur izan, temer, tener miedo" A.
Tr. Documentado desde principios del s. XV (en una carta en dialecto alto-navarro), es de uso gral. En cuanto a sus complementos, el caso en el que más frecuentemente aparecen es el genitivo, aunque tbn. lo hallamos con dativo (ya en Dechepare), con instrumental y, con frecuencia aún menor, con destinativo. Si el complemento es una oración, ésta suele aparecer en subjuntivo, o (sobre todo en los textos más modernos) con el suf. -(e)n; a partir del s. XVIII tbn. la hallamos con -(e)la; con menos frecuencia aparece con radical vbal. o part., con -tzeko, -tzera, -tzea, -tzen, -(e)nez o -(e)lako.

Perileki baiezila ezin noake hargana / eta agian hark orduian ezpaituke aizina; / badu ere, beldur date; bertan doha harzara. E 135. Ezaizela beldur, sinhets ezak solament, eta hura sendaturen baita. Lc 8, 50. Ez dot egingo gauza gaxtorik, / oi ez dasazun: "bildur nax". Lazarraga A9, 1175r. Gu ikharaz gabilza, izi eta beldur gara, ezin iakinez zer gerthatuko zaikun geure heriotzeko orenean. Mat 300. Gau ilhunean bakharrik dohana deusen perilik ez izanagatik ere, latz da, beldur da, izi eta ikhara da. Ax 432 (V 281). Hel zakizkit ene Iainkoa, eta enaiz beldur izanen. SP Imit III 29, 1. Angeruak eta Arkanjeluak ikhara dire, beldur dira Sainduak eta iustuak. SP Imit IV 1, 3. Harritzen tu ifernuak, / Hillak eta biziak, / Nahiz direla iustuak, / Beldur dire guziak. Arg DevB 12. Ai bildur naiz, ta are bildur geiago iduki nai nuke! Cb Eg II 31. Aiek deadar: Jauna dalako, / Pilatos, beldur bazera / Datorkiela geren anima / Orren odola gañera. Cb Bast 41. Ene haurra, on da beldur izan zaitezen. Mih 123. Esperánza ta beldúr / dut alde bietatík: / Orrengánik naiz segúr, / ta beldúr neuregatík. LE Kop 155. Oraindino bildur bazara, oratu egidazu neure beste esku orregaz. Mg PAb 118. Etzitzaion onela gertatu Tobias gazteari, bildur bazan ere ezkontzeko Sararekin. AA III 394. Sendo zagoz, España, / bere eskupian, / ez zaitez bildur izan / bere egapian. FrantzesB II 28. Gu ere orobat [Salbatzaileak] segurtatzen gaitu ezin khordokatuzko konfientzia batez, beldur garenean, othoitz egiten dugunean. Jaur 106. Aditu det zure boza paradisuan eta beldur izan naiz, larrugorrian nengoalako. Ur Gen 3, 10. [Nere bekhatuak] barkhatuak direnetz jakin-eskasean, nola beldur izanen ez naiz? Dv LEd 67. Ikusten dire barkamendu eskez. Beldur dire! Hb Egia 13. Emen jendia konbertitu du, / ori predikadoria! / bildur diranak animatzeko / badu abillidadia. Ud 144. Eriotzaren deadarra dirudi, eta nere biyotza beldur da. Camp Orreaga 22 (Iza ib. 26 bildur da, Dv ib. 30 lazten duk; ib. 54, 63, 82, 86, 90, 94, 98 (AN-gulina-5vill-erro-arce, B, BN-baig, Ae) beldur da, ib. 102 (Sal) beldur zu; ib. 50 (AN-larr) bildurrik da ). Bildur az, oskill ori? A BeinB 90. Ni bildur nok, bildur! Enb 194. Emen bildur naizena gertatuko balitz, ez biurtzea obe izango litzake. Alz Ram 59s. Zaldi gaxuek zezena ikusita bildur dira. Kk Ab II 127. Ez bildur ixan, ene gixona, kalterik iñok eztautsu egingo-ta. Otx 32. Ez adi beldur, nere Maiteder. " No temas, mi bella amada" . Ldi BB 136. Zergatik beldur izan behar nintzateke? Mde Pr 154. Nik nai nuke. Piarres, baiñan... beldur naiz. Etxde JJ 36. Beldur nauk. Emen gizonak errez iltzen dituk. Salav 67s. Urretik ikusi nai du, baiña ez dio ikutzen. Bildur da ta nai du. NEtx LBB 104. Bakarrik bildur baldin bazera / prestu nago laguntzeko. Olea 85. Bizirik larrutzeko gogoak ere ematen bait-dit, zu beldur ziñan bezela. Berron Kijote 62. Bildur balitz legez, erdi ixilian eta belarrira berba egin guraz. Gerrika 129. Baiña askotan okerrago izaten da, eta bildur giñan. Insausti 201. Beldur nintzena gertatzen hasia da. MIH 377.
v. tbn. Etchart 9.1r. Ch III 29, 1. CatLan 149. Jnn SBi 161. Ir YKBiz 31. Bildur izan: Anab Usauri 27. Erkiag BatB 157.
azpiadiera-1.1
(Con gen.). "Enaiz deusen beldur, je ne crains rien" SP. "Etzarela deusen beldur, ne craignez rien" Ib. "(El gato) escaldado, de la agua fría ha miedo, katu ugaldatua, ur otzaren beldur da" Lar. "Beldur denak bustiaren, ez du arrainik atzemanen (S)" A. (s.v. beldurkunde). "Kontrarioarren [por -aren?] bildur dira (G-azp)" Gte Erd 52.
Etzaretela beraz haién beldur, ezen ezta deus estalirik agerturen eztenik. Mt 10, 26. Noren nehor beldur izateko den. Ib. 10, tít. (cf. BELDUR IZATEKO). Baldin herioak izitzen dukeela eta haren beldur datela badakusa. Ins B, 7v. Iaunak rebelatzen drauzté bere sekretuak haren beldur direnér. ABC 2v. Flakezeonen bildur nax, baia / oi ta gura dot azartu. Lazarraga A6, 1169r. Zure bildur nax. Ib. A7, 1171r. Zeren aiz, Herodes, beldur, / erresuma galtzeko? EZ Noel 72. Ez naiz deusen ere beldur. Harb 144. Izanen zara zeure Iainkoaren beldur, eta eginen duzu haren izenaz iuramentu. Ax 251 (V 168). Etzarela zure bekhatuak dakizkitenen, baten ere hain beldur, nola zeure buruaren. Ib. 236 (V 284). Ezta zuhur eztena erhoaren beldur. O Pr 597. Zarela Jainkoaren beldur, eta etzara izituren gizonen izigarridurez. SP Imit III 36, 3. Herioa maite dute eta eztira batere haren beldur. Tt Onsa 164. Hura dükeie bide bat [...], hilziaren beldür ez izateko eta bethi adelatürik egoiteko. Bp I 127. Beldür giren haren jüstizia boroga eraziren derikünaren. Bp II 15. Zaren Jainkoaren beldur, eta etzare gizonen beldur izanen. Ch III 36, 3. Bethi etsaiaren beldur dire. He Gudu 124. Pekatu barkatuen ere bildur izan bear gerala. Cb Eg II 31. Ahi aur ederra! / Gurekin dela / ez gera ezerren bildur / naiz dena dela. GavS 16. Egortzen du bere seme bakharra etziotelakoan hari bederen gaixkirik eginen, eta haren beldur izanen zirelakoan. Lg II 232. Etziran Jainkoaren bildur. Ub 57. Sujet handiak ere zure ziren beldur. Iraultza 79. Santubak, humildiak dirian legez, beti dira euren egiteen bildur. CrIc 31. Gitxi dira ume denporan Jangoikuaren bildur dirianak. Mg CO 159. Ez gaituk orain ire beldur, ez mandakoa, ez ni. VMg 84. Geiegi luzatzearen bildur ezpanintz, exenplo txit asko eta guztiz miragarriak esango nikezue. Gco II 56. Gizona ezta deusen ere hain beldur izan behar, nola bere buruaren. Dh 213. Ez dago gizonik gizonaren billdur ez danik. JJMg BasEsc 173. Eternitate haren beldur izan gaiten. Jaur 124. Mundukuen zeresan ta esamesen bildur naz. Ur MarIl 77. Badire haren beldur ez diren gizonak. Hb Esk 220. Bekhatu barkhatuen ere beldur izan behar garela, edo horien beldurgabe ez gaudezila. Dv LEd 67. Jaungoiko aserretuaren bildur etzera? Arr May 40. Erreferaria da / beldur arraiaren, / eta kuarentaduna / ados jaustearen. Zby RIEV 1908, 93. Haren hontarzüna hedatzen da mentez mente haren beldür direnetara. Ip Hil 79. Haren Jujamenduaren beldur nindake. Arb Igand 125. Mehatxu hoien eta handiagokoen bardin direla beldur, nola jazko haizearen. HU Zez 209. Oro uzkur, oro lotsa, oro juduen beldur. HU Aurp 60. Zeiñen bildur izan neiteke ni? Prankotar gudarien bildur? Ag AL 157. Hanbatenaz tinkiago atxiki die aberatsek beren urre-moltsa non bozkatzeer buruz jende xehearen beldur baitziren. JE Bur 119. Aiztua badarua be, Motrollo ezta aren bildur. Kk Ab I 35. Kararik kara begiratuaz / alkarren bildur etzian, / aiek etziran andik jatxiko / goserik izan ezian. Noe 74. Gizona, zeren beldur zera? Ill Testim 28. Ez gira deusen beldur gaur hemen gaudenak! Barb Sup 187. Santa Cruz etziteken etorri Gipuzkoara eriotzaren azpian, eta ala ere baserritarrak aren bildur. Or SCruz 86. Mandatari maltzurra, / ez nuk hire beldur. Etcham 145. Juan adi orreikaz eta ez adi ezeren bildur ixan. Otx 168. Il ondoan oraindik sulezera bidali dezakenaren beldur izan zaitezte. Ir YKBiz 277. Aren iritziaren bildur zan. TAg Uzt 97. Oinazearen beldur izanen bide zen Theresa samurra. Mde HaurB 73. Orren beldur duk bere ama ta baita ni ere. Etxde JJ 54. Ala izan oi gera gizonak; iñoren bildur ez zana neskak izutu. Anab Poli 126. Ori dala-ta, arerio dira, eta beraz, alkarren bildur. Erkiag BatB 184. Baiña argia ezta argiaren bildur. Vill Jaink 16. Eriotzaren bildur naz beti, / nai dot betikotasuna. BEnb NereA 78. Ez bahaiz gau beltzaren beldur. JEtchep 111. Mats-aiena ezta Egoaren beldur, ezta ere Iparrak zerutik igortzen dituen euri-erauntsiena. Ibiñ Virgil 89. Etzena hotzaren beldur? Ardoy SFran 216. Gu etxian ez giñan / ekaitzaren bildur, / etxian sartu nitun / zazpi gurdi egur. Uzt Auspoa 22, 8. Zeren bildur zara? Onaind STeresa 71. Lohiaren beldur ez direlako. MIH 78.
v. tbn. MarIl 36. Jnn SBi 144. Zait Sof 154. Bildur izan:LoraS 119. fB Ic I 56. Astar II 9. Ill Testim 24. Lh Yol 20. MendaroTx 193. Ir YKBiz 85. SMitx Aranz 152. Arti Tobera 275. Osk Kurl 69. Vill Jaink 11.
azpiadiera-1.2
(Con dat.).
Ezin benturatuz nago, beldur dakion gaitzi. E 143. Nazione guzietan hari beldur zaiona, eta iustizia egiten duena, dela haren gogarako. Act 10, 35. A zein handia den Iainkoak giristino beldur zaizkonentzat gorderik eta estalirik dadukan eztitasunaren multzutasuna. Ax 509 (V 328). Neguan hotzari eta udan beroari beldur zaiona ezta ez zaldun ez merkatari ona. O Pr 546. Bentaja romanoai / deroezu Isasi, / guztiak bildur jatezanak / bildur jakuzan guri. BBizk 17. Ez gatxakoz [Catilinari] bildur izango, ez Marteren kanpuan, ez Auzitegijan, ez Batzaarreko aulkijan. Mg PAb 214. San Paulo Apostoluba bildur bajakon bere aragijaren akulu ganari, nor bildur izango ez jako beriarenari? fB Ic II 265. Orain ezagutzen det Jainkoari bildur zatzaiola. Lard 25. Jakob Labani bildur zitzaion. Ib. 40. Negu luzeari / Sekula, ain segur, / Bordelen txakurrik / Etzateken beldur. Bordel 19. Bestela, zurekiko beldur natzaizuke, arrotz. Zait Sof 119.
azpiadiera-1.3
(Con instr.).
Beldur bazare hekin galtzeaz. SP Phil 267. Beldur naiz, bata baino bertzea lehenago izendatzeaz. ES 117. Beldur zen lekhu hartako yendez. Lg I 207. Badirade ere gaiza güzietzaz ez solamente jinetzaz bena eztirenetzaz beldür direnetarik. Egiat 250. Garbitasunari ukitzen zaizkon gauzen gainean, guziez beldur izan behar da. Brtc 222. Beldúr bazára etsáies, urratukotú guzíak bere gurutzearén paloaréki. LE Ong 80v. Beldúr náiz neure bekátues, baitaude klamátzen justizia nere kóntra. Ib. 109v. Beldur ziran ezkongai geratzeaz. AA III 382. Ai! nere Kristauak! Beldur naiz nere buruaz, eta beldur naiz geien geienaz gai onetan. Ib. 516. Huts egitea errex da, eta beldur naiz mindegia iharrazteaz. Dv Lab 340. Agitz bildur naiz, nere begiek ez-ta Zureek dakizaten oben izkutuetaz. Or Aitork 293.
azpiadiera-1.4
(Con destinativo). Cf. ejs. del tipo beldur zen bere biziarentzat (Lg I 352), 'temía por su vida', etc.
Ur beroz erre den poxuak <-och-> beldur da epelarenzat. Volt 191s. Herio, o herioa, / Ala hi izan kruela! / Ez nauk bada hiretzat beldur, / Egik plazer duken gerla. 155. Zeren errankizunetzat ez bainaiz beldur; nihorentzat beldur izaitekotz, behar nuke izan jakintsunentzat edo jeusik eztakiten enorantentzat. ES 197. Beldur zen bizkitartean bekhatuarentzat. MarIl 86.
azpiadiera-1.5
(Tras tema nominal nudo). "Atze-bildur al zera? ¿Tiene usted miedo de las consecuencias? (V-m)" A Apend.
Karobia giltzatu? Lapur-bildur izaten al ziñaten? TxGarm BordaB 20.
azpiadiera-1.6
(Con subjuntivo). "Beldur naiz ethor dadin, je crains, je suis dans l'appréhension qu'il vienne" H (cf. ib.: "Beldur naiz ethorriko den, j'ai la pensée, il est à supposer qu'il viendra").
Prinze kardinalek egiteko eman dezon beldur dela. CartEsp 455. Beldur naiz sobera ausartzia har dezadan, zure gorputz preziatuaren sagaramendu hunetan errezibitzera hurbiltzeaz. Mat 246. Beldur naiz eror dadin eta haus dadin berriz. Volt 190s. Ez aiz beldur gertha adin ezkerrekoetarik / Eta akherrak bezala apartatuetarik? EZ Man I 90. Nola bera hari baita gaixtakeria pensatzen eta egiten, beldur da berari ere hainbertze dagioten, moneda berean paga dezaten. Ax 448 (V 292). Laido handia da hain ofizio erraza Kristori errefusatzea, etzenezoio errege mortal bati errefusa, beldur zinate ofensa ledin. Hm app., 217. Nola beldur garen eror gaitezin bekhatu egiteko perilletan. SP Phil 520. Zeren beldur baitzen, jende hek trubla lezaten bere sakrifizioak egitian. Tt Arima 34. Hargatik da haiñ iustua non ez bainaiz beldur nik bezala irakurtzen duten guziek ez dezaten aproba. (In Ch pról. ). Izan zaite xoillki beldur, alferkeria zure baitan yaun dadiñ. He Gudu 124. Beldür beita, grazia eman izan zaiona gal dezan. Mst III 7, 3. Nere bekatu berak gatik agitz beldur naz onda dakidan betiko sulezean nere anima. Mb IArg II 333. Ai zeñ bildur naizan, soberbiak galdu nazan! Cb Eg II 57. Ez gare beldur dohakabe hetarik izan gaiten. Lg II 240. Beldur izan balitz bezala sobra nekhatua izan nindadin. Mih 57. Izan behar girea beldür gure konfesorak deskrubi ditzan gure bekatiak? CatLan 150. Guziak errege dire / Zeruko erresuman; / Ez dire beldur batere / Deusek altara detzan. Monho 102. Jaunaren itza entzutera badator, beldur da, estutu ta beartu dezan itz onek, utzi nai ez litukean oitura txarrak utzitzera. AA III 419. Beldur izan gaiten entzun ez gaitzan Jainkoak. Jaur 193. Ezpeikirade beldür aphezik jin dadin / Eraman deikienik hartan Üskal herrin, / Jokhatüren deregü hek plazer direnin. Etch 458. Eta arratsean / beldur zan [kukusoa] izan zezan / berekin oean. It Fab 115. Beldur ere banaiz batzuek kausi dezaten fabletako nere mintzoa sinplegia edo komunegia. Gy XII. Bildur naiz uste izan dezan engañatu nai izan dedala. Lard 32. Zeinen naizen beldur hanpuruskeriak gal nezan. Dv LEd 109. Au nere zoramena / zutzaz gustatuta, / bildur naiz gera nadin / burutik galduta. Bil 98. Khasu guti egin zezoten beldur zen. Laph 69. Otsoak puska zitzaten beldur zan. Arr GB 68. Beldur naiz etxea leher dadin heretiko gaixto horren gatik. Jnn SBi 155. Beldur naiz hola-hola gerta dakion Eskual-herriari. Arb Igand 28. Beldur ziren anarxista direlako heiek asma zezaten zerbeit. HU Aurp 46. Etxekuok bildur zirean joan eitezala esaten. Echta Jos 15. Beldur naiz joan dadin hiritarren gana. Ox 172. Arrotza bildur zan andik asita aren etxeraño sartuko ez ote zan. Anab Usauri 103. Bestelan beldur nuk / gaxki juan dadin afera. PierKat 61. Frantsesak beldur ziren lagunak ethor zakizkon indarka libratzerat. Lf Murtuts 47. Ori egiñaz okerren bat etorri eikigun bildur zan. Etxabu Kontu 14.
azpiadiera-1.6.1
(Con negación expletiva). "Beldur naiz, fedea ez dadin zaurtua (BN-ciz)" Gte Erd 51.
Garen bada beldur gertha eztadin zuetarik zenbeit haren reposean sartzeko promesa utzirik, pribatua eriden eztadin. He 4, 1 (He garen beraz beldur [...] gertha ez dadin, TB beldur izan gaiten [...] izan ez dezan, Ker bildur izan gaitezan [...] berandu eldu ez daiten; Dv beldur izan gaiten [...] geldi dadien, Ol beldur gaitezan [...] aurkituko ote dan ). Iragarri oi ez nagizun, / jentil honbrea, bildur nax. Lazarraga A9, 1175r. Apostetan badau norbaitek bost ezkudoko bat, bildur da galdu ez dagijan. Mg CO 86. Iñorenaz jazten dana bildur da billostu ez degijen. Mg PAb 178. Bildur izan bear gara, izan ez daitean ori gure egokera txarraren señale adigarria. LoraS 191. Bildur dira, pekatuzko olgeeta arei itxita, arimak gaixotubago egin ez ditezan. fB Olg 195s. Bildur dalako egiraken bat egin ezteijuen. Astar II 63. Errazoiaz da bildur etxeti bota ez dagian. CatBus 49. Bildur naiz Jaungoikuaren aserriak arrepa ez ditzan. Bv AsL 198. Ill bear neuke, / baina bildur naz / bota enaien / orti itxina. Azc PB 252. Bildur gara, bai bildur, / Galdu ez gaitian. Enb 78. Etxeratea itxiten baeutsan, bildur zan okerrekoren bat egin ezegion. Bilbao IpuiB 130.
azpiadiera-1.7
(Con oración subordinada con suf. -(e)n, a menudo más la partícula ote). "Bildur naiz zer eritxiko ete detsen nere laneri" Etxba Eib. "Beldur naiz (e)torriko den (AN-gip, B)[...] etorriko ete dan bildur nez (V-arr)" Gte Erd 51. "Zerbait gertatu ote zaion beldur gara (AN-gip, B)" Ib. 51. "Ama konturatuko ote zen bildur zen (V-arr, G-azp-goi, AN-gip, B)" Ib. 51. "Sugea or ote den beldur naiz (AN-5vill)" Ib. 51. "Berri hura nola hartuko zuen beldur ziren (G-azp)" Ib. 52. "Beldur niz nola hartuko duen berri hori (BN-arb)" Ib. 52. "Gezurretan arrapatuko ote duten beldur da (AN-gip)" Ib. 52. "Ilko ote nauben bildur naiz (G-azp)" Ib. 52.
Et Jaunatizula abari on ez naiz bildur ezten ala. ZalbaSM 76. Beldur naiz zerbaitetan huts egin dudan, eta lehen danik gaixtatu naizen. Ax 446 (V 291). Barurak beldur zarete / diren zuen kaltetan. Arg DevB 128. Bildur nas eukiko ete dodan astia elduteko Konfesorearen oñetara. EL1 140. Gauaz eta egunaz beldur izango zera zer ekusi bear ote dezun. AA II 7. Zer da dirauskuzuna? Aiñ zariala billdur, jausiko ete garian pekatu andireen baten? JJMg BasEsc 62. Saintü zahar bateganik [Santa Elisabet] oküpü düzü; / Kastero ere bada saintü, hala nizan beldür nüzü. Etch 422. Beldur naiz ez den errex ezagutzea. Dv Lab 127. Zer gertatuko zaion / bildur da itxua. Noe 62. Eskabidea Jaungoikoak kendu degizun bildur etzera? Arr May 26. Beldur naiz kapaz ez naizen. Auspoa 97, 66. Orrenbeste jendek gauza bat esaten dutenian, beldur naiz, esaera dan bezela "suba dan tokitik kia ateratzen dala" gertatuko ote dan. Moc Damu 30. Belutxo izango ote dan beldur naiz. Urruz Zer 96. Baña bildur naiz aitortu naiko ez ote duan. Ill Pill 27. Bildur omen ziran Santa Cruzek gero jorratuko ote zitun. Or SCruz 83. Beldur niz Inazio gutarterat ager baledi eta dakigun eskuaraz aholka bagintza, [...], gor eta elkor egon ginitzozken. JE Ber 65. Beldur nauk zaartzen asia ote-naizen. Ldi IL 19. Akar egingo ote zion beldur zan. Ir YKBiz 97. Bildur naiz nere etxekoak aserretuko ote-zaizkidan. TAg Uzt 62. Geiegi esan ote dedan beldur naiz. Zait Sof 78. Bildur naiz utsera etorriko ote dan. Munita 71. Bildur naiz etxekoren bat ene jarraiki etorri ote den. Etxde JJ 63. Beldur naiz jaunak erri zar onek / zer egingo ote duan... Basarri 74. Bildur naiz halaz ere, ez othe duan utzi nahi izanen Pernandok bere bizimodu lasaia. Osk Kurl 16. Geiegi argituko ote diran bildur izan ditezke. MAtx Gazt 7. Bildur zera garbitasuna gordeaz ez ote zeran zorioneko izango. Ib. 91. Bildur naiz ez ote dedan / arkituko kairik. NEtx LBB 353. Bildur naiz gaur ere ori bera gertatzen ari dan. Alkain 103. Aiekin ori egin ote zuten bildur giñun. Ataño TxanKan 236. Esperantoaren antzeko zerbait sortuko ote dugun bildur da zenbait. MEIG IX 49.
azpiadiera-1.7.1
(Con negación expletiva). "Beldur niz ez ote duzun ahantzi (BN-arb)" Gte Erd 52.
Enbidia duela / ongi da ezagun; / beldur da ez datorren / onera Neera, / nerekin itzalean / emen jostatzera. It Fab 185. Beldur naiz ez othe den makhur abiatu. Laph 199. Beldur naiz ez ote giren zonbeit lekutan jadanik hortaratuak. HU Zez 13. Beldur naiz ba, esanta ere, premian arkituko ez ote dan berriz esateko. Urruz Zer 125. Bildur naiz laister ez ote geran / aztuko Jainkoaz. Jaukol Biozk 17. Beldur naiz aren aberasteak luzetxo ez ote-duan yoko. Ldi IL 73. Ankaz gora joango ez ete-dan bildur dira-ta. Eguzk GizAuz 136. Arima bereganatu eta bildur naiz inpernura bota ez ote dun. Etxde JJ 19. Bildur naiz irriparre batekin ez ote dizun erantzungo. Vill Jaink 165. Oso bildu naiz ez ote diran / errian asko galduko. Uzt Noiz 41. Beldur izan, ez ote duten joko berriren bat egin-naiko gauzak berriro aldaeratu nairik. Berron Kijote 166. Bildur naz olakorik iñori be gogoratu barik ez ete dabizan. Etxabu Kontu 215. Bildur naiz urrunago / ez ote zoazen. Zendoia 76. Beldur naiz ohar honen gaia ez ote den gai irristakorregi horietako. MEIG I 211.
azpiadiera-1.8
(Con oración subordinada con -(e)la). "Beldur niz jinen dela (BN-ciz-arb, S)" Gte Erd 51. "Haurra beldur da sugeak izanen direla (BN-arb)" Ib. 52. "Beldur niz eroriko dela (BN-arb)" Ib. 52. "Beldur nintzen hilen nuela (BN-arb)" Ib. 52.
Nor dire borondate fermu eta xede zin ura ez dutela, beldur izan behar direnak? CatLav 278 (V 138). Baña bildur naiz eroriak daudela. Lar SermAzc 55. Beldur baziñe haren ganik ez duzula errezibituko bagitarte pisu, edo laidorik ere baizen. Mih 44. Preparazione eta disposizione haukiekin eginak izatu othe dire? Beldur naiz ez ditudala bethi hauk izatu. Brtc 169. Nun ziradie / burriko saldua / beldür niz lotsatürik / gibelialat ützüli ziradiela. Xarlem 255. Beldur naiz lotsa andiren bat ematen zion bekaturen bat estaldu dizula. Mg CC 128. Ez dago zer bildur izan gaurko egunian Konfesoriak ezarriko ditubezala penitenzija astunegi ta larregijak. Mg CO 213. Beldur naiz enzungo ez nautela Santuak. VMg 23. Beldur izan zaite, zure bekatuak neurriaz kanpora igarotzeko zorian daudela. AA III 504. Bildur izan bear nas ene bizian egingo eztodala. EL2 43. Bildur ian zinaitekez pekatu mortal egin izango dozula. Astar II 169. Bata bezain segur / Bestia eztela nuzu beldur. Arch Fab 159. Beldur nauk hor ere oraiño / Badela zenbait arteiño. Gy 250. Beldur naiz baduela ontzekoa bizi. Hb Esk 105. Bildur zan etzutela oiekin gauza onik egingo. Lard 106. Bainan beldur naiz halako guti kausituko dudala. Dv Lab 251. Beldur, txit beldur naiz oraingoan zure aserreak gaitzegoki izugarriren bat erakarri bear dizula. Arr GB 91. Uste badüzü zunbait bekhatü egin düzüla, eta hura murtal dela beldür bazira, behar düzü dolümenetan jarri. CatS 128. Beldur baitira ez dela izanen [...] heientzat baizik ifernua. Elsb Fram 157. Bildur naiz ilko zala. Apaol 29. Ez dugu beraz zeren beldur izan bere sendagailua berekin ereman duela. HU Aurp 78. Zonbait bekhatutan erortzeko zorigaitza izan dukezunean, bereziki mortala dela beldur bazare, egizu lehen-bai-lehen kontrizionezko akta bat. CatJauf 14. Zer hiz beldur, lurrak, gu bezalakorik hazteko gehiago ez ukanez, itxura hitsagoa lukela? JE Bur 99. Beldur naiz elgarrekin / Konforme zirela. LuzKant 89. Ni nerez bildur naun, olako lanik izanen ez dudala. Or Mi 30. Bildur naiz gaitz izango zaidala nonbait publika eraztea. Mde Pr 195. Bat igorriko diot Mitxelenari bainan beldur naiz ezin irar dezakela Gipuzkoan zentsura gatik. Ib. 193. Ez niz beldur, jakin eskasian damurik ukhanen duziela. Larz Iru 20. Beldur gira ez dugula zinez den bezala erakutsi. Ardoy SFran 281. Nola jartzera noan urtez estalia, / beldur naiz hau nuela azken itzulia. Xa Odol 232. Beldur naiz, garen bezain kontentagaitzak garelarik, ez dugula onartuko. MEIG IV 51.
azpiadiera-1.9
(Con -tzera ).
Eztirade beldur dignitatéz gaizki minzatzera. " Qui ne craignent point de blâmer les puissances supérieures" . 2 Petr 2, 10. Den bekhatu mortalik ttipienaren ere egitera, beldur garen amoreakgatik. Ax 116 (V 77). Dudarik gabe gogoratzen zaio / etzuela egin gauza ona, / kastigatzera bildur ezpanitz / esango nuke izena. Tx B I 53.
azpiadiera-1.10
(Con -tzeko). "Erortzeko beldur zan (G-azp), botatzeko beldur zen (B)" Gte Erd 51. "Eroritzeko beldur baita (AN-gip-5vill), erortzeko beldur da (BN-arb)" Ib. 51. "Beldur gira zure lanjerrean ezartzeko (BN-arb)" Ib. 52. Cf. AA III 394: bildur bazan ere ezkontzeko Sararekin, 'si bien tenía miedo para casarse, de lo que le pasaría al casarse'.
Zeren aiz, Herodes, beldur / erresuma galtzeko? EZ Noel 71. Ahantzteko beldur bazare. EZ Eliç 138. [Nola] Jainkoaren grazian dagoenak erorteko bildur izan bear duen. Cb Eg II 163. Bada Haitzeko yendez hanbat errateko / Non beldur bainaiz kasik eskas agertzeko. Hb Esk 113. Beldur naiz enganatua izateko. Dv Lab 139. Gogorik ez an sartzeko, / toki txarra mozkortzeko, / bildur dira erori ta / azpiyan artzeko. Xe 215. Beldur ziraden aiek baño len / premiyua ekartzeko. Ib. 281. Mutil aetxen aotik ikasi du geroenean jakiteko bildur zana. Mok 19s. Lerratzeko beldur danarentzat. Zait Sof 74. Zu galtzeko bildur naiz. Txill Let 112.
azpiadiera-1.11
(Con -(e)nez ).
Errazoiaz bildur izan bear gara, onak dirianez gure deboziñoak. LoraS 78.
azpiadiera-1.11.1
(Con negación expletiva). "Beldur zen ez zenetz ilhunbetarik jaliko (BN-lab)" Gte Erd 52.
Aski beldur bainintzen nehork ez ote zuenetz deusik aditu! Lf Murtuts 22.
azpiadiera-1.12
(Con -t(z)ea ).
Beldur izanen zen, kasik, Jainkoaren Amaren izena profanatzea, eman izan balitz bertze norbeiti. MarIl 105. Oi, loreak nereak, ez detzazket unki, / Hain niz beldur histea heien pullit hori. Iratz 68.
azpiadiera-1.13
(Con -t(z)en ).
Berun margoz ortzea / dager, ta eguzkia / bildur dala dirudi / arpegia agertzen. GMant Goi 39.
azpiadiera-1.14
(Con ezetz ).
Baña egiñ ote dezu oraindañokoan? Beldur naiz ezetz. AA I 591. Adi othe ginezakea den-gutienik sainduaren orduko hizkuntza? Gure oraiko mintzaiarena balitz ere, beldur niz ezetz. JE Ber 65.
azpiadiera-1.15
(Con rad. vbal. o part.). "Ama jin beldur zen (BN-ciz) [...] amak ikusi bildur zan (G-azp), ondo ikusi bildur zan (G-azp)" Gte Erd 51. "Ez gara eror beldur (BN-lab)" Ib. 51.
Manue beldur zen hill. Lg I 224. Beldur ninteke tintak arima goibel. Hb Egia 69. Etsaien eskuetan utzi bildur ziñaten zuen semetxoak [sartuko dira lur eskeñian] . Lard 92. Loiolan egoitza luzatuz beldur zen anaiak sobera erran. Laph 24. Eror beldur da. Elzb Po 186. Egun beldur dira [emazteak] goizegi beren bulharrak xukha. Elsb Fram 137. Beldur nintzela ixur oren laurden batez, nere bihotzera, hogoi-ta bi urthe hotan, xorta-xorta biltzen hari dudan ezti-ura. HU Zez 129. Erhiak eror beldur zen alabainan, jauregitik atheratzen balin bazen. Barb Leg 69. Azpigarria galdu bildur bazera piñua sartuta, jarri errenkadak beti gora ogei metrotik ogei metrora. Munita 69. Busti beldur zen alegia. Mde Pr 168. Beldur nintzen merkatu on bat gal. Ib. 107. Gizonen aurrean Kristo aitor-bildur bazan, Onek bere aingeruen aurrean uka zezakela. Or Aitork 187. Beranta bil beldur bazira. JEtchep 83. Beldur gira bekatuak gure begia itsu edo goibel. Lf ( in Zait Plat XIX ).
azpiadiera-1.16
(Con -(e)lako ).
Hondamena gainera datorkiolako beldur da bera ere. MIH 314.
azpiadiera-1.17
(Con el aux. elidido). "Elipsiaz entzun ohi da gehienetan. Beste gauza batzukin pasatzen dana, aura falta balitz, norbera billur" Elexp Berg. Cf. NI BELDUR.
Orai bizi bazara bethi beldur, eta egiten badiozu herioari guardia. SP Imit I 23, 6. Erbitto bat: beharri xut, buztan labur, / Ausik, itzul, beha, jauzi... bethi beldur, / [...] / Jautsi zen behin / Jauregiko baratzerat. Ox 87. Txoria, beldur, / ega da maiteagana. " Tímidamente" . Ldi BB 32. Mutillak, bildur, mun egin dio / Apaizaren estolari. Or Eus 417. Alako batean, "Lizardi" zanari (G.B.) beraren eskabidez, lotsa ta bildur, erakutsi nion, irakurle, lendanik dakizun irukoa. Or BM 6. Aukeramenean bai-datza gizonaren izana. Eta ni beldur aukeratzeko. Txill Let 28. Bildur naukate gertaera ikaragarri auek. Ib. 97. Bildur, herabe; / erantzun gabe, / bera isilik zen egon. Arti MaldanB 211. Ni bildur, ezagutzen bainuan. JAzpiroz 141.
azpiadiera-1.17.1
(Con gen.). " Ni erramuren bildur, egin dezan zizorkarekin elur (AN), por la Semana Santa, suele granizar o nevar" Aq (pág.) 63.
Amukozko buztana dauenak suen bildur. " Quien tiene cola de estopa al fuego teme" . RS 324. Buztana lastozkoa duena suaren bildur. RIs 18. Ur beroaz erre dena, hotzaren bel[dur]. Saug 167. Uzkia arkolaz duena suaren beldur. " Celui qui a le derrière fait d'étoupe, craint le feu" . O Pr 536. Amadeo erregeak ere, Santa Cruzen bildur igesegin bide zun. Or SCruz 51. Gauak itzarrik ematen ditu lapurren bildur. Arti Ipuin 66.
azpiadiera-1.17.2
(Tras tema nominal nudo).
Itsasaldi batek ixurkiaren ondarreraño amiltzen gaitu, ta berela eraikitzen ugiñen galdorrera, ikaraz, erio-beldur. Or Mi 130.
azpiadiera-1.17.3
(Con subjuntivo).
Iñok ikusten eztaben barruko kurutzea milla bidar astunagoa da agirian darabilguna baño ta barruan erabillen berea Mañasik, iñok ikusi ezeion bildur. Ag Kr 76.
azpiadiera-1.17.4
(Tras rad. verbal).
Makurrago gerta-bildur, ixil jasan dut anitz. Or Poem 547. Ezeri baietzik eman gabe zalantzan nindagon, leizean amil-bildur. Or Aitork 131.
azpiadiera-1.17.5
Geren puska orrekin / giñaden atera, / beldur asko gatozen / Urmenditik bera. Tx B III 129.
azpiadiera-1.18
(Con oración subordinada con los suf. -(e)n o -(e)la; puede aparecer con negación expletiva). Sospechar, suponer. "Beldur naiz ethorriko den, j'ai la pensée, il est à supposer qu'il viendra" H.
Sopite, Mitxela, Ziburutar ziren, / beldur naiz orai ere halako badiren. Hb Esk 135. Eskal-Herri guzian, beldur naiz etzen utzi Lixero [inginadorea] baizik, Donibaneren zaintzeko itsasoaren hurrupati. Hb Egia 150. Bai, emakume haren likiskeria ezaguturik, beldur naiz badela hortan zeihar esan zikinen bat. Mde Pr 180. Eta beldur naiz bestek ere, euskararen prehistorian barrena abiatzen baldin bada, ez ote duen indar-azentuarekin topo egingo. MEIG VI 106.
azpisarrerakoSense-16.2
b) +BELDUR UKAN, BELDUR EDUN. (Aux. trans.). "Il a peur, beldur du, izi da" Ht VocGr 402.
Beldur dut gertha eztadin, ethor nadinean, nahi etzintukeiztedan bezalako eriden etzaitzatedan. 2 Cor 12, 20. Dakianak bildur ituten dakike gizon izaiten. " Quien sabe tener miedo sabrá ser hombre" . RS 375. Beldur dut zien pobreza eta desgrazia guziak direla ez ongi egines amarrenak. SermAN 7. Zergatik ifernuaren beldur dudan. El 20. Ez dezazutela beldur, orregaitik emendatu, bukatu, aituko dala neurrigabeko argi au. Lar SAgust 9. Sánduek solamente kúlpes zúte beldúr. LE Ong 74v. Jauna, beldúr dút neure gaixtoas, esperánza sollik berórren ónas. Ib. 83v. Baldin ezagutzen baginu, Birjina sainduak bezala, gaztigu horren handitasuna, [...]; beldur ginuke gure buruentzat. Jaur 362. Jauna, zu aditzean / beldur izan det nik, / zergatik arkitzen naiz / jantzi gabetanik. It Fab 220. Uste duka hire errege izenari / Beldur dudala ukenen? Arch Fab 101. Ainbestetaraño dala guri-gozoa gere maitetasuna, beldur baigenduke maitearen pakea urre-tintin zakarrez autsia. Ldi IL 107. Geldimindua nadin / beldur duzu nonbait. Ldi UO 14. Lêngoaz gain zer-gerta, ba du neskak bildur. / Mikelek ola dio, bero bezain zuur. Or Eus 36. Zeren beldur duke gizonak, dana bere esku baitu zoriak, ezeren berri zeatzik izateke? Zait Sof 84. Euskaldun garbia izatea ez zitzaion izan gure arteko zenbait gurasok beren seme-alabentzat beldur duten bezain trabagarri. MIH 259s.
azpiadiera-2.1
(Aux. tripersonal). "Kontrario(a)ri bildur diot (AN-gip)" Gte Erd 52.
Mundu onetan pobre izatiari deutse bildur. Astar II 164. Jainkoari beldur dionak ezergatik eztu zer beldurtu. Arr GB 13. Beldur diot trantze arri. Auspoa 97, 72. Onexeri dautsoe bildur, berau egin da ugazaba, beronek epaia emoten dau eztabaidetan. Kk Ab I 92s. Ez da karabinerorik zuri aña bildur diodanik. Alz Ram 35. Nik aurrenetik bildur neutson kolore ta egite zatarra ebazalako. Or Tormes 9. Ianaren zikiñari ez baiño irritsarenari diot bildur. Or Aitork 282. Gaztezaroan aiña bildur ez niela ere, ez nun maite letrarik. Ib. 24s. Izan bildur ez gorputza il dezaketeneri bakarrik, gorputza il eta anima betiko sutara bota dezaketeneri baizik. MAtx Gazt 76. ( Beldurrik izan ). Mundu onetan pobre izatiari deutse bildur, eta ezteutse bildurrik betiko infernubetan pobre, billots eta ezerbere baga egotiari. Astar II 164. Gure alde daukagu / gauza bat bakarrik, / ez zaigula irtetzen / bidera lapurrik: / [...] / ez diogute bada / batere bildurrik. Echag 236. Ez Yainkoari beldurrik ez gizoni lotsarik etzion epailari bat bazan iri batean. Ir YKBiz 341. Ez betozkit oiuka, ez diet bildurrik. Or Aitork 27. Piñudidunen barreari bildurrik ixen barik esan geinke. Akes Ipiñ 24. Txoriak etzioten bildurrik aren zaunkari. NEtx LBB 97. Nik Apirilei beldur, ez ote inen zizerkora ta elur. (B). EZBB II 63.
azpiadiera-2.2
(Det.).
Ai zak, i Arroxko: gaur sagardoari bildurra diokala dirudik. Alz Ram 40. Pake izateko / guk aski degu / Jaunai diogun beldurra. Jaukol Biozk 26. Bildurra eutsen makala demoniñuori! Bilbao IpuiB 230. Bildurra eutsan aldikada areri. Erkiag BatB 26. Udarak egin digu / betiko agurra, / ta uda azkenari / badiot bildurra! Uzt Sas 192.
azpisarrerakoSense-16.3
(Con objeto directo).
Birjina batek berthute hunen balio guzia ezagutzen duenean, beldur ditu hura daña dezaketen okasione urrunenak ere. Mih 24. Denak ziren menditar bere nahizkoak, / Beldur etzituztenak lerro doblezkoak. Hb Esk 161. Ez du beldur beroa, hain guti izotza. Ib. 86. Bildur degun guzietatik gure burua edo gure gauzak gordetzea. Inza Azalp 151. Zuek beti bildur izan dezazuten gure Jaungoiko Jauna. Ib. 15. Gaztek --egi dasagun-- / ez du birimiña beldur; / urdail-zorroa ere, / gosariak uts-arren, / artean etzaio ximur. Ldi UO 43. Otzaren aur garbiak / loia eban bildur. Gand Elorri 188. Zori txarrean ona nai dut, onean txarra dut bildur. Or Aitork 277. Beraz, edo bildur duguna gaitz da, edo bildurra bera da gaitz. Ib. 160. Etorri zaigu bildur gendun erasoa. Ataño TxanKan 171.
azpisarrera-17
BELDUR IZATEKO.
azpisarrerakoSense-17.1
a) (Con oración completiva). (Ser, haber) de temer (que). "Beldur izateko da, il est à craindre que" Dv.
Zeren haurretikako haztura gaixtoa nausitu baita, eta eman baitu bere burua ezagutzera; halatan da beldur izaiteko nekez utziko dutela hartu duten plegua. ES 181. Bildur izateko da Jangoikoak maldizinoea ezarri eztaian euren familien ganera. Oe 104. Galdegin behar zaiote Katixima, eztakitela beldur izaiteko denean. CatLan 19 (V 17). Beldur izateko ere duzue, aurkhi ez zaitezten Jainkoaren beraren kontra zabiltzatela. He Act 5, 39. Batzuetan beldur izateko ere liteke arima bat hetan sobra pausa dadin. Mih 47. Zelan bildur izateko dan gogortuko zariala, ikusi gurako ez dozula argi santuba. Mg CO 104s. Zerren bestelango gaiso ikustetan baño aloger, edo biar sari geijago emoten bajatzu odola ateratiarren, bildur izateko da diru guriak azi edo geitu ez dagizan odola aterateko preminak. Mg PAb 50. Eta bildur izateko da [...] penitenzia egiazkoa egin gabe ilko dirala. Gco I 391. Eztakigu zer igaro zitzaion bekatari oni; baña beldur izateko da, ainbeste Komunio gaiztoren buruan gogortua geratu zitzaiola biotza. AA I 431. Hargatik beldur izateko bada [...] bekhatu gehiago egin dadin, ez goraki enferra. Dh 74. Osoki beldur izateko da [...] jujearen begi zorrotzak asko huts kausituko duen giristino laxo baten baithan. Ib. 143. Segurki jaundone Paulok baino arrazoin gehiago dut beldur izateko [...] nerorri gal nadin. Ib. 76. Bildur izateko da, askok eta askok bide bagako irabazijak daukezala zensuetan. Astar II 172. Berorigaitik izan ezpaliz, bildur izateko zan, ilunian geratuko zala liburu onetan ifini dodan lan guztija. Ib. XV. Oraintxe onduten ez bazara, bildur izateko da, ez zariala iñoz onduko. Ur MarIl 78s. Guziak edo geientsuak kondenatu zirala, bildur izatekoa da. Arr May 54. Tournaiko Gotzain jaunak bein baten esan ebana jazoko ez ete-dan bildur izateko da. Eguzk GizAuz 154. Minutu baten han egon ezkero, bildur izateko zan frailen batek ikusiko othe zuan. Osk Kurl 199. Bildur izateko da, Jainkoaren fedea giza-biotzetan itzaliaz, ez ote zaion gizadiari kentzen [...]ego-pare aundi ori. Vill Jaink 95. Beldur izatekoa da hizkuntzak ez ote duen, bide hortarik doala, zerbait irabazten duen bitartean, zerbait ere galduko. MEIG VIII 101.
azpisarrerakoSense-17.2
b) (Tras gen.). (Tener, haber) motivo de temer.
Zeren beldur izateko dut maite nauen bihotz baten ganik? Dh 234. Nahi bezain lekhu segurean izan zaitezen [...], eztuzu horren gatik zeren hartu, eztuzula deusen beldur izateko. Ib. 215. Gaztigu izigarri horren beldur izaiteko du. Jaur 141. Zeren beldur izaiteko laiteke zeruan? Ib. 117. Eskal-herrietan baino laborantza hoberik nihon ezbalitz, gosearen beldur izateko laitekeela. Dv Lab 31.
azpiadiera-2.1
(Con compl. en instr.).
Ezen ez da printzeez beldur izateko ungi egiten denean, baiñan bai gaixki egiten denean. He Rom 13, 3.
azpisarrerakoSense-17.3
c) Peligroso; terrible.
Bildur izateko da gero, iauna, orain Auñemendira ioatea: eztakizula gertau Padar gizagaisoarena. Ag AL 130. Lagun bezela ona bazan, etsai bezela bildur izatekoa zenuten. NEtx LBB 137.
azpisarrera-18
BELDUR-IZU. Terror.
Orduko ikarak eta estutasunak! Ango bildur-izu, txilio ta didarrak! Erkiag Arran 145. Asi ziran [egazkiak] lerkaiak jaurtitzen, eta ura bildur-izua! AZink 78.
azpisarrera-19
BELDUR-JARIO. (bildurjario Lar). a) "Cerote, miedo grande" Lar.
b) "Bildur-jario, que se espanta hasta de su sombra" Bera.
azpisarrera-20
BELDUR-MELDUR.
azpisarrerakoSense-20.1
a) Miedo.
Geiegikeri bildur-mildurra kitatzen aal dezu ortikako yaulkialdi zorrotz, bizi, ertsatuz. Markiegi ( in Ldi IL 13 ).
azpisarrerakoSense-20.2
b) (Estar, etc.) con miedo.
Joan zen aitaren jarraiki, beldur-meldur zer esango ote zion edo zer erabaki agertuko ote zion ausnarka. Etxde JJ 67.
azpisarrera-21
BELDUR ON. Respeto.
Kristau batek begiratu bear dio beldur onez eriotzari. VMg 63. Onelako gauzak erraz gerta ditezke gazteen bilduerak diran etxeetan, [...], begira ezpadago lotsa eta beldur ona eman dezakeanen bat. AA II 147. Eta bildur onean / familia azi. Zav Fab, RIEV 1909, 38.
azpisarrera-22
BELDURPEAN. Bajo temor.
Arerioen kaltez eratuten dituen ziriak, lakirioak ta saldukeriak, bai itzez, bai esan gaiztoz, nai zemaiez nai bildurpean. Erkiag BatB 68.
azpisarrerakoSense-22.1
(Tras gen.).
Txikitandik Jaungoikoaren bildurpean azitako gizona zan. Etxde AlosT 90. Seme-alaba pilloa be azi dabe, Jaungoikoaren bildurpean. Alzola Atalak 54.
azpisarrera-23
BELDURRA HARTU (bildurra a. V-gip; billurra a. V-gip). "Bildurra artu [...], tomar, cobrar [...] miedo" Etxba Eib. "Bildurra artu detsa itxasuari" Ib. "Billurra artu dotsat bolantiai" Elexp Berg.
Ez bildurrik zeuren biotzetan artu. Lazarraga A, 1153r. Jainkoak dotrina, sermoi ta besteen ejenplo onakin abiso asko eman zion [...]. Ortik bildur puska bat artu orduko aztutzen zan. Cb Eg II 188. Lotsa ta bildur txit andia artu zuten. Cb Just 24. Bizi dira nasai ta ardura baga munduko atseginen ondoren arerijo donga oni bildurrik artu baga. Mg CO 99. Artu bildur andia Jangoikoaren justizia ta aserreari. EL1 40. Artu billdur geijago, dalako benenua itxaaskorragua. JJMg BasEsc 102. Eta bildur aundia artu zuten guztiak. Oteiza Lc 7, 16 (Lç beldur batek hartu). Gero deüsetan ere ez beldürrik hartü, / Ama birjina saintiak lagüntüren gütü. Etch 666. Guziak Jaunari bildur andia artu zioten eta Jesusen izen santua altxatua zan. Lard 517. Apostoluak etzion Jesusen esanari bildurrik artzen. Ib. 442. Esaten eutsan, ezeiela euren bilddurrik artu. Echta Jos 46. Yainkoak emango digun zigorradaren beldurra ar dezagun. Ir YKBiz 287. Denbora dalik artu dezagun / beste artako beldurra. Yanzi 157. Oraingo gazteak Jaungoikoari baiño eguzkiari bildur geiago artzen diote. And AUzta 84. [Emakume] oiei bildur geiago artuko die [etsaiak] . NEtx LBB 173. Txakurrak barrurako / ez dira jaioak, / baiña bildurra artu / zuen arraioak. Zendoia 216.
azpisarrera-24
BELDURRA EGOTZI, BELDUR EGOTZI (bildur e. Lcc). "Atemorizar, bildur egotzi" Lcc.
azpisarrera-25
BELDURRA EKARRI (Con dat.). Tener miedo a.
Zezena badohako saltoz gizonari, / Beldur guti ekharriz haren bultuari. Hb Esk 225.
azpisarrera-26
BELDURRA EMAN (AN-5vill; bildurra emon V-arr-gip; billurra emon V-gip), BELDUR EMAN. Ref.: Etxba Eib (bildurra artu); Elexp Berg (billurra e.); Gte Erd 52. Dar miedo. "Bildurra [...] emon (vb. trans.), [...] meter miedo" Etxba Eib. "Bildurra emon detsa aren jarkeriak" Ib. "Bildurra emoten deuste gugez basora eroateak (V-arr, G-azp)" Gte Erd 52. "Beldurra ematen dit berriz noiz etorriko diren (AN-5vill)" Ib. 52. "Eskupetak billurra emoten doste" Elexp Berg.
Figura eder bat, zeña ekusiak emun eusten bildur andi bat. Lazarraga A, 1153r. Au zertan dago? Korputzeko peligroak beldur geiago ematean animakoak baño. Mg CC 145. Etorkizunak emoten deutsu orrenbeste bildur? Mg PAb 80. Gizon onek zer bildur eman dizaiekean naiz Juduai naiz Erromarrai. Lard 455. Yainkoaren ondotik beldur gehiena sinhestegabek eman behar dute. Hb Egia 125. Zerk emaiten dauzu beldur hori, Antonio? Laph 142. Gizonak ikusteak berak bildurra ta ikarea emoten eutsan. Ag AL 69. Gobernuari karlistak aurrenetik bildur eman ba zioten ere, arrezkero etzegoan bildur-biderik. Or SCruz 22. Ordu artan etzioten beldurrik ematen leku artan zabiltzan suge eta zirau askok. FIr 148. Alde gustiyetatik "¡agua va!" entzuten zan, eta parrast ortik, parrast andik, bildur emotekua zan. Kk Ab II 180. Egia esan, ukitzeko bildurra damain loretxoa bezelaxe artu izan det beti Libe. TAg Uzt 285. Aula zegon eta irikitzeak bildur ematen zion. JAIraz Bizia 58. Izpiritu zuri eta lotsorrei beldur emateko lain den ekintza bat gogoan hartu behar dugu. Mde Pr 40s. Are beldur gehiago damakio ilunak. Ib. 371. Gure aitari esan bearrak lotsa ta bildur aundia ematen dit. Anab Poli 137. Ango garbitasun eta zuritasunak bildur ematen zioten. Ib. 75. Bildur ikaragarria ematen omen du eremuko ixil osoak. Txill Let 129. Nik badakit otso kontuak bildur emoten deutsiela nire irakurlieri. Bilbao IpuiB 51. Ertigille Aundiari desordenuak eztio bildur ematen. Vill Jaink 49. Gerrak beti eman izan dit beldurra. Salav 63. Orregatikan, neri beti beldur gutxiago eman dit plaza batean kantatzeak. Uzt Sas 20. Alakoxe beldurra ematen zioten arako kolpe aiek. Berron Kijote 218. Beldurra ematen diote gaurko oitura eta gaurko gazteen jokerak. MMant 51. Bildur ematen nunbait atzetik zetorren olatuak. AZink 57. Bildur emoten eutsan aguazillari berba egitiek. Gerrika 129.
azpisarrera-27
BELDURRAGO IZAN. Tener más miedo. Cf. BELDUR IZAN.
Neurk ikusirik nola zarean, / neskea, bildurrago nax. Lazarraga A9, 1175r. Komunzki bekhatorea, bekhatu egin berrian beldurrago, sentikorrago eta antsiatsuago da, handik urthe baten edo biaren buruan baiño. Ax 544 (V 350). Etsaia gure beldurrago da ezagutzen duenean badakigula barurtzen. SP Phil 317. Beldur nauk gaua, kharra, harra, / Sofritu beharko tudan, / Eta oraiño beldurrago / Jainkoa galduko dudan. 163. Lotsa baño bildurrago nok, ikaratu najok. Acto 227. Guziarekiñ ere Jainkoaren baiño bertze zerbaiten beldurrago denak, eziñ onean luzero iraunen du, eta lauster eroriko da deabruaren artetarat. Ch I 24, 7. Horrenzat beldurrago izan behar gara, gogora ethor ahal daitezken gaitz guzienzat baino, bai eta heriotzearen beraren baino ere beldurrago. CatLav 257. (V 130) Baiñan bai merezi ditugun penak eta gaztiguak, zeiñen beldurrago baitgare, bertze gaiñerako guzien baiño. He Gudu 160. Haren errakhundea emendatzen zen ikhusteaz Dabit Israel guziaz maitatua, geroago eta beldurrago zen hartaz. Lg I 281. Jende zuhurrek erranen dute, gizonen baino Jainkoaren beldurrago zarela. Dh 212. Berthutean aitzinatuago eta bere buruaren beldurrago zelakotz. Laph 47s. Izan zaitezte gizonen baño Jaungoikoaren beldurrago. Arr GB 36. Berari bildurrago gatzaizka, zeru guziari baño. Arr May 161. Bildur ziran bijak ezkutu-lekutik urteteko, geruago ta bildurrago. Kk Ab II 30. Bildurrago bainintzan itz arrotz bat esateko, bein esanik, esaten etzunari bekaitz izateko baiño. Or Aitork 34. Beldurrago gintazke galaraziko dituela herrikoeri. Zerb Azk 30. Iñoiz baño bildurrago zan orai Patxi. Osk Kurl 198.
azpisarrerakoSense-27.1
Beldurrago izateko da xuriaren. Xuria deitzen dute zurmindura mota bat. Dv Lab 127 (Cf. BELDUR IZATEKO).
azpisarrera-28
BELDURRAK (G-azp, AN-gip; bildurrak V-arr, G-nav; Lar; billurrak V-gip). Ref.: Gte Erd 51s; Elexp Berg (billurrak). (Estar, etc.) de miedo, atemorizado. "(Sacar) fuerzas de flaque, bildurrak, bildurrez alaitu, alai jarri" Lar. "Beldurrak nengoen, estaba yo de miedo (Mb JBDev 8)" A. "Beldurrak nago ori egiteko (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 51. "Bildurrek nao, etorriko dala ta (G-nav), beldurrak nago, etorriko ote dan (G-azp)" Ib. 51. "Erortzeko beldurrak zegon (G-azp)" Ib. 51. "Botatzeko bildurrek nao (G-nav)" Ib. 51. "Sugea dago(e)n beldurrak nago (G-azp)" Ib. 51. "Gezurretan harrapatuko zuten beldurrak zegoen (G-goi-azp, AN-gip)" Ib. 52. "Ama ez dala etorriko ta bildurrek nao (G-nav)" Ib. 51. "Egia aazten ez ote dezun bildurrak nago ['temo que tal vez olvidas la verdad'] (G-azp)" Ib. 52. "Nota txarrak etaraittu ta aman billurrak dago" Elexp Berg. v. BELDURRAK AIREAN, BELDURREZ. Tr. Documentado desde Lazarraga en textos meridionales.
Oi ta bildurrak ikara nabil, / ez dakit nerau nor naxan. Lazarraga A9, 1175r. Uste al dozu Bizkaian / ain jente biguna dala / nola zeuen alardeen / bildurrak dagoezala. BBizk 10. Beti beldurrak ikusi dezaten amarrena. SermAN 7. Jaiki-erori zebillela ekusirik, bidean il zekien beldurrak, eman zioten lagun bat. Mb JBDev 16. Berze batzúk berze aldétik dire ain biótz értxiak, ezi daude beti afanaturik ez utzi náies kéa ere etxétik, beldúrrak egitekó limosna bát. LE Prog 110. Utzi bearko dúgu urbilen platikáko, ezi ya beldúrrak nago nekatu zaratéla. Ib. 102. Deituzueláik atárian ezaundurik bóza, etzió idikinái atária, ustés eskapatuzén eriotzeain beldúrrak. LE Matr2 90. Frantzesaren bildurrak / dago iru urtean. FrantzesB II 40. Erri eta partikularrak daude iru edo lau buru-gaiztoko desertaturik edo tropatik aldegiñik dabilzan mendiko batzuen bildurrak. CartAnd 393. Pozez ta bildurrak. Bil 46 (tít.). Lengo moduan bizi biarko / beti bildurrak banago. PE 60. Juiziyoko eguna / egun bat larriya, / aspalditik oi nago / bildurrak jarriya. Ud 110. Ala ere bagenduben / naiko zer egiña, / akabo zan bildurrak / juan izan bagiña. Ib. 73. Sorgiñak diralako / beldurrak jarriya, / orla pasatzen degu / gabaren erdiya. Noe 121. Gaztetan ill nai ez genduen da / bildurrak gaude zartzeko. Tx B I 240. Orla egoten ziran lurrera / ateratzeko bildurrak. MendaroTx 352. Ementxe gaude geure lurrean / itzegiteko beldurrak. Basarri 174. Ni, bakar-bakarrik arkitu nintzan, bildurrak, ito bearreko arnas uts-utsa biurtu banintz bezela. Ugalde Iltz 16. Bildurrak arratsian / da berdin goizian, / Jaungoikuari eten / gabe otoitzian. Uzt Sas 299. Eta etxetik ateratzeko / jarriak gaude bildurrak. Ib. 89. Beldurrak ago-ta. Berron Kijote 200. Seme-alabak sukaldean sartzeko bildurrak bizi diran amak. Ataño TxanKan 88. Arrapatuko zizkieten bildurrak, kutxa zar batean gordeta omen zeuzkaten. JAzpiroz 90. Gu gradudun bat ikusteko bildurrak egoten giñan. BBarand 129. Beldurrak nago ez naizela gauza izango hartu dudan egiteko hau behar bezala betetzeko. MEIG II 92. Biraolari gisa harrika emango ez didatelako beldurrak ez banengo. MEIG V 110.
azpisarrera-29
BELDURRAK AIREAN (Estar, etc.) de miedo, atemorizado. " Bildurrak aidian eon/jun, beldurrak eta izuak akabatzen egon. Gu bildurrak aidian jute giñan eskola " ZestErret.
Zer kezkak, gauak gizonaren zai, ta noiz berri gaistoren bat izango duen beldurrak aidean daudela? AA III 377. Eztakit bide abek / nola egiñak dian / estropozoka nua / bildurrak aidian. Auspoa 61, 63. Beriala jarri zan bildurrak aidian. Auspoa 76, 34. Ezkera noski surtan erreko / edo itoko urian, / zer izango dan iñork ez daki, / danak beldurrak aidian. Tx B II 93. Ezin egon gindezke beti beldurrak aidean! Lab SuEm 191. Argi ta garbi agertu zitzaien zerk iñolaz-ere egiten zuan aako zarata-ots izugarri ura, gau guzian beldurrak airean euki zituana. Berron Kijote 226. Korrika etorri ziran Buruntzatik beera, bildurrak aidean, atzera begiratuaz. Alkain 44. Eskolara urbiltzeko bildurrak aidean egoten niñun. Ataño TxanKan 64.
v. tbn. Bildurrak aidean: BBarand 133. AZink 103.
azpisarrera-30
BELDURRAK AKABATU.
" Bildurrak akatzen eon, beldurrak aidean, beldurrak jota egon. Txakur hau bildurrak akatzen ziok " ZestErret.
azpisarrera-31
BELDURRAK HARTU, BELDUR HANDIAK HARTU, etc.
Atemorizarse; entrar el miedo (de).
Har zitzan guziak beldur batek, eta glorifikatzen zuten Iainkoa. Lc 7, 16 (IBe beldurrak hartu, Ker bildurrak artu; He izialdurak sesitu,TB beldurrez ikharatu, Oteiza bildur aundia artu, Dv lazturak hartu, Ol izutu, Leon harritu ). [Herodes] hartu zuan, Errege berriak Erreinua kenduko ziolako suspetxak, gogoan-beharrak eta bildurrak. Ub 63. Bereala artu zuan eriotzaren beldur andiak. Mg CC 182. Illteko billdurrak artu egizanian. JJMg BasEsc 83. Etsaien eskuetan eroriko zan bildurrak artu zuen. Lard 143. Mundu guzia bildurrak artu zuen. Ib. 462. Ostikuaz iltzeko / ez bildurrak artu. Noe 63. Halako beldur batek hartzen nau, zure itxurari behatu eta! Barb Sup 18. Andik atera ta iges egin zuten bildurrak arturik. Inza Azalp 76. Arriturik eta beldur-laborriak arturik. Ir YKBiz 188. Ura ikustean Zakaria izutu zan ta beldurrak artu zuen. Ib. 2s. Beldur aundiak arturik zeuden. Ib. 191. Nere etorreraz, bildur berriak artu dituala zuen arpegiak ba-dakusat. Zait Sof 126. Mayi, bildurrak artuta sukalde bazter batean ixil-ixilik zetzan. Etxde JJ 30. Bildurrak artu zun, gizonen aurrean Kristo aitor-bildur ba zan, Onek bere aingeruen aurrean uka zezakela. Or Aitork 187. Bildurrak artu nenduan, eta joanda, zure talentua lurpean gorde neban. Ker Mt 25, 25. Beldur batek hartua nago ni ere, orain artean idatzi ditudanak ikusita. Xa Odol 18. Beti ttikitzen-ttikitzen, azkeneraño aituko ote giñan bildurrak artu nioken, motel! Ataño TxanKan 44.
azpisarrera-32
BELDURRAK EMAN. Atemorizarse; entrar el temor (de).
Judakoak ainbeste gizon etxean ikusi zituztenean, bildurrak eman zien. Lard 143. Iru galde oiek gogoraerazo ziozkaten Kaifasen ezkarezeko iru uko-aldiak, eta bear ainbat maite etzuen bildurrak ematen zion. Ib. 475. Apostoluak, beren kontura kristau ongilleak utzitako ondasunakkin esturasun jakiñak estaltzen zituzten; baña goseteak zekarzkienetaraño iritsiko etziran bildurrak eman zien. Ib. 501.
azpisarrera-33
BELDURRAK HIL. "Bildurkillan, bildurrak ilten (V-ger)" A Apend. "Bildurkilik (V), muerto de miedo" DRA.
azpisarrera-34
BELDURRAK JO, BELDUR HANDIAK JO. Atemorizarse; entrar miedo (de). "Bildurrak yota ebilen gaixoa (V)" A EY III 249.
Beldur handiak jo ditu / Lurreko botereak, / Zeren Jaunak ganbiatu / Diotzoten zorteak. Monho 152. [Herbia] beldurrak yotzen du zenbait salatari nahasik / Erreporta dezan egiñ erregeren gorthean. Gy 68. Zerbaiten utsunea izango eukelako bildurrak joa zirudian. Erkiag Arran 125.
azpisarrerakoSense-34.1
" Bildur txarrak yo nau, me ha dado mala espina (V-ger)" A EY III 286.
azpisarrera-35
BELDURRAREN.
De miedo, por miedo. v. BELDURRARREN.
Orain bere zerbaita boa, artuko deue<...>zatako bildurraren ez geiago. " Por miedo que no lo tomen" . fJZ 99.
azpisarrera-36
BELDURRAREN BELDUR. Intens. de beldur.
Azkenean beldurraren beldurrak atera zion itz labur au, "Jauna, eskrupulo bat etorri zat". Mg CC 138.
azpisarrera-37
BELDURRAREN BELDURREZ, BELDURREN BELDURREZ. De miedo. "Billurran billurrez laga fusillak eta alde in zeben" Elexp Berg.
Gelditu ziran Jaunaren serbitzari biak konorte edo zenzu gabe bezela beldurraren beldurrez. Mg CC 128. Onelanguak egingo balebe pekatu mortalen bat, [...], ezin aaztuko leuke, ez lorik egin bildurraren bildurrez. Mg CO 20. Bilddurren-bilddurraz, ezin joan zan eurakaz batuko zan tokietara. Echta Jos 46. Bildurren-bildurrez agiñak alkar joten ixan daustela, ixil-ixillik emon dautsodaz dirubak. Kk Ab I 66. Danak egozan errezua artez esan eziñik, bildurren bildurrez. Kk Ab II 88. Beldurraren beldurrez deadarka asi ziran. Ol Mt 14, 26 (IBk, IBe beldurraren beldurrez; beldurtiz). Reketeak berak su eman zioten bildurraren bildurrez. Euzkadi 24-12-1936 (ap. Alkain 141 ). Aize-ziztua, naiz zugasti itsuko txori-txinta xamurra [...], bildurraren bildurrez erio-agin zitzaien. Or QA 58. Bildurraren bildurraz dardarka neukan gorputz guzia. PMuj Noni 50. Igesari eman zioten bildurraren bildurrez. Etxde JJ 94. Bildurren bildurrez oñizitue lez kortaratu ei-zirean danak. Akes Ipiñ 32. Eta bildurren bildurrez ez ekien zer egin be. Bilbao IpuiB 263. Bildurraren bildurrez ta sukar antzaren oiñazepean, agiñak estututen ditu. Erkiag BatB 190. Gogoemazu jaun auek burges ikarati ta umore gabetzat artzen nautela, beldurraren beldurrez sakelean sartu diteken orietako bat. Lab SuEm 203. Sinistu beza, berorrek emendik alde-egin ordu, nere arima artu nai duanari emango diodala beldurraren beldurrez. Berron Kijote 217. Bertsorik kantatu gabe, bildurraren bildurrez sendagillearen aginduak beteaz. Insausti 159.
azpisarrera-38
BELDURRARREN. De miedo, por miedo. "Bildurrarren (Vc), de miedo" A. v. BELDURREZ.
Pekatu mortaleen bat etxi badidi konfesadu baga akordadurik lotsearren edo bildurrarren. VJ 10. Neskatxuek, bildurrarren, aitari ta amari erakutsi eutsiezan ingijak ia ondo ete egozan. Kk Ab II 37. Astakeriren bat noiz jaurtingo ete-dauan bildurrarren nauko-ta, debekau egin dautsat aborik idegittia. Otx 143. Yarleku orretik ateraz geroz, utikan oildu nauzute, nere izenarekiko bildurrarren, soillik; nere soin eta egindakoen izu-ikaraz ez. Zait Sof 112s. Illeak, ba-batean, beldurrarren lazturik zut geneuzkan orok. Ib. 151. Polemark eta biok bildurrarren arri ta zur eginik lotu ginan. Zait Plat 127. Bildurrarren esan ditu Nikanor-ek, esan dituanak. Erkiag BatB 195.
azpisarrera-39
BELDURRA SARTU. "Bildurra sartu (vb. trans.), meter miedo, atemorizar" Etxba Eib. "Bildurra sartuta dauka jendiari saskar arek" Ib. "Umiai billurra sartzen ibiltzen da" Elexp Berg.
Zenbat ikara ta beldur sartuko dio Jangoiko berak bere begi berekin begiratzen diola oroitzen den edozein mundukori. Mb IArg I 382. Egunak eta hasteak joan ta epeldu zen S. Francisco Xabierren hitz mehatxariak Fernandez bekatariari sartu zion beldurra. Mb IArg II 332. Beldurra sartuaz gure animako etsaiai. Mg CC 223. Goian anbeste Egazti atzapardun, bean lau oñeko izugarri beldurra sartu bear zutenak. VMg 49. Euk sartzen deutsek guztiai bildurra. Zav Fab, RIEV 1907, 543. Astoak sartu zien / alako beldurra, / non ez zuten ikusten / begiakin lurra. It Fab 125. Ez apaiz jaun guziak / igualak diralako, / baizik batek beldurra / sartu ziralako. Bil 125. Ari beldurra sartzeagatik asmatu zuten Herodek bizia kendu nai ziolako kontu ori. Ir YKBiz 292. Eta gero ni urruti, infernuari berari / beldurra sartu nion goitik-beiti. Berron Kijote 29. Oraingo ontan ezurretara / beldurra sartu digute. MMant 131. Uste det sartu ziola bizi guziko bildurra. BBarand 24. Ta, txarrena, bildurra sartzen eustana. Gerrika 283.
azpisarrerakoSense-39.1
(Aux. intrans.). Entrar miedo, atemorizarse.
Sartu zitzaien beldurra inguru artako errietakoai. VMg 68. Ez zan motzagua izan Aragille eta onen emaztiari sartu jakuen bildurra. Etxba Ibilt 462. Sartu zaiote beldurra, / egiten baitu elurra. Xa Odol 97. Aizearen indarra somaturik, bildurra sartu yakon. Ker Mt 14, 30.
azpisarrera-40
BELDURRAZ. v. BELDURREZ.
azpisarrera-41
BELDURREAN. De miedo, con miedo. "Beldurrean egotea, rester dans la crainte" Dv. v. BELDURRETAN.
Gizona mundu hontan deno, ala den grazian, ala den bekhatian, beldurrian bethi bethi bizi da. Tt Onsa 100. Hala hala ez duzue gathibutasuneko Izpiritua errezibitu, berriz ere beldurrean izateko. He Rom 8, 15. Jainkoak etzuen utzi herri hetan, leheneko yendetarik, israeldarrak errespektuan eta beldurrean idukitzeko behar zen bezanbat baizik. Lg I 199. Lapurrak beti bizi dira bildurrian, egun gozo bat ez darue. Mg PAb 102. Ez gera bakarrik gu beldurrean bizi geranak. VMg 31. Enila hura aita jarten niz beldürrin. Etch 406. Mundua heki beira, bizi beldurrean. Hb Esk 29. Gu orren aurrian / erdi bildurrian / puntu baldarrian / itxura txarrian, / laister konpontzen gaitu / bere zarrian. AzpPr 105. Ogibidea nola billatu / beti gagoz bildurrean. FEtxeb 194. Aurrekoa lasai, atzekoak bildurrean. BBarand 161.
azpisarrerakoSense-41.1
(Tras gen.).
Bethiere gure fin eta intenzione prinzipala den, hire beldurrean bizitzera, hire zerbitzatzera eta ohoratzera. ABC A, 8r. Umeak hazi zintuen / Iaunaren beldurrean, / seinioralei ostatu / eman zeure etxean. EZ Noel 155. Saindu bat herioaren beldurrian bizirik. Tt Onsa 155. Ikhus azu zenbat hirriskutarik eta beldurretarik athera dezakezun zure burua, bethi herioaren ustean eta beldurrean bizi bazare. Ch I 23, 6. Ikhus ezazü, zuñen danjer handitik [...] libra dirozün zure büria, orai lotsan eta hiltziaren beldürrian bizitzen zirelarik. Mst I 23, 6. Jakin bear dezu Monika guraso txit prestu ta Kristau onen umea bezala, Jainkoaren bildurrean azi izan zala. Cb Eg III 363. Ordean herri hetako buruzagiak zenbait traidorekerien beldurrean bizi ziren. Lg I 291. Hil nahiago direlakoz batetan, eziez lüzez herioaren beldürrian bizi. Egiat 251. --Zer da heren humeen alderako egin behar duena? --[...] Jainkoaren bildurrean azitzea. Ub 223s. Erri onetan bizitu zan Loth Jaungoikoaren beldurrean. AA III 382. Anima prestu, Jainkoaren beldurrean eta bere buruen gainean atzartasun handi batean bizi direnek, eztute zeren lotsatu. Dh 140. Jaungoikuak emoten deutseezan seme alabak, erakutsi onian, ta Jaungoikuaren bildurrian Zerurako aztia. fB Ic III 331. Umea gurasoak / Yaunaren bildurrean / azi baleu, ak berlan / igarrita, gaistoak / uxatuko lituke. Zav Fab, RIEV 1909, 33. Jaunak emango ziozkala bear zituen argia eta jakinduria, aren bildurrean bizi bazan. Lard 206. Ez badauke Jaungoikoaren bildurrean eta zerurako bidean aziteko ardurarik. Itz Azald 174. Jaungoikoaren bildurrean ondo azia. Ag G 59. Bizi bitez or kale-etxean / beren kutixi txar naiean / iskalbilla ta ots-artean / jauntxo-nausien bildurrean. Jaukol Biozk 106. Ugazaba badauko etxetik urrian, / Beti bixi biarko beren bildurrian. Enb 164. Mutil ua bear bezela, Jaungoikoaren bildurrean, azia izan balitz. TAg Uzt 197. Orok dakitena da hamabortz eta hamaseigarren mendetan jendea debruaren beldurrean bizi zela. Zerb Azk 73. Orrela esnatzen baita siñale izkutuen bildurrean ez-jakiña arritzearen ama. Or Aitork 402. Errezelo ta azpijanetan, / eta alkarren beldurrean. Basarri 166.
azpisarrerakoSense-41.2
(Tras part. o rad. vbal.).
Hil beldürrian etxen, edo bereber haurra batheiatü denian, berriz Elizan batheiatü behar dia? Bp I 61. Itsas-gizoneri bereri biotz ematen zien gal-bildurrean --oitu gabeko ikaratiekin beraiek egin oi dutena-- onez legorrerako zirala itz emanez. Or Aitork 125. Zuzen nualakuan / nabill okerrian; / gaur ere orra anka / sartu bildurrian. Olea 185. Poztasun gitxi biotzean da / dana galdu bildurrean. FEtxeb 61.
azpisarrerakoSense-41.3
(Tras -tzeko ).
Eriotzea zan etxe atako nagusi, ta bera esnatuteko bildurrean legez, biatzen gaiñean igoten eben goiko egotokira gizon da emakume danak. Ag AL 100.
azpisarrerakoSense-41.4
Edo dadilla bethi bizi / Egiazko beldurrean; / Edo ezperen hil dadilla / Orai duen dolorean. 105. Errespetu guziarekin behatzen zeraiela Jainkoaren egiazko beldurrean bizi zirenei. Dh 262.
azpisarrerakoSense-41.5
Ifini egizan bildur andian. EgiaK 90. Gauaz beldur bizian, egunaz ikaran. Elzb Po 216.
azpisarrera-42
BELDURREKO.
azpisarrerakoSense-42.1
a) (Tras gen.). Temeroso. "Timorato de Dios, (c.) Jangoikoak bildurtua, Jangoikoaren bildurtia, bildurrekoa" Añ. Cf. beldurdun. Tr. Exclusivo de la tradición meridional; sólo lo hallamos precedido de Jaungoikoaren o sinónimo.
Ni naz gizon baketsuba, eruapen andikua, dongaro enzun arren, ez dakidana dongarik egiten; berba baten, Jangoikuaren bildurrekua. Mg PAb 49. Izan zaitez Jaungoikoaren beldurrekoa, ta gorde itzatzu beraren aginteak. AA III 347. Gustiz dira onak, humildiak, biarginak eta Jaungoikuaren bildurrekuak gure semiak. Astar II 96. Nork topauko du onelako adizkidia? Jaungoikuaren bildurrekoak, erantzuten du Espiritu Santuak. Echve Dev 29. Corneliok Jainkoaren bildurreko bi morroi eta soldadu bat Jopera bialdu zituen. Lard 498. Gizon zuzen, Jaunaren bildurreko, eta etorkizun gaiztoai bideak ebaki nai zieztenak bezala, Loti bere gogoa agertu zion. Ib. 14. Erregeak, Jaungoikoaren bildurrekoak bezela, alabaren gogoa errespetatu eta kontrarik egiteko biotzik izan etzuen. Arr May 186. Jaunaren bildurreko erakustzalleakana [seme alabak erakarri] . Ag Serm 565. Guraso on eta Jaungoikoaren bildurrekoak ziranen alaba bateri emonik eutsan ezkonduteko berbea osagille gazte batek. Itz Azald 173.
azpiadiera-1.1
(Tras tema nominal nudo).
Ez artu bizitza Jangoiko bildurreko bat. Mg CO 231.
azpisarrerakoSense-42.2
b) Que tiene peligro de.
Baldin tokia bazan [...] burkaitz edo jaust beldurrekoa, esango zioten Amilaga edo Amileta . Izt C 22 (no está claro si jaust es rad. o sust. vbal. apocopado).
azpisarrera-43
BELDURREN BELDURREZ. v. BELDURRAREN BELDURREZ.
azpisarrera-44
BELDURRETAN, BILDURRETAN. De miedo, con miedo. v. BELDURREAN.
Eztuzue suiekzionetako spiritu bat rezebitu, berriz beldurretan izateko. Rom 8, 15. Etsean zegoen espiritu berriak beldurretan zedukan ordea. Mde HaurB 67. Illunaren kate berak zeduzkan bildurretan denak. Or QA 58. Urrengo goixien naikue bildurretan juan nintzen botako eustala arpegira eta. Gerrika 32.
azpisarrerakoSense-44.1
(Tras gen.).
Bera ere erraiñaren bildurretan dago. Etxde JJ 105. Asmau ebela etxeko-andria izutu eta alde eraittia andik sorgiñen bildurretan. Etxba Ibilt 468.
azpisarrerakoSense-44.2
(Tras rad. vbal.).
Ihor erori baliz bekhatü mortaliala, laster kofesatü behar lüke, [...]; berhala eri denian, edo beste hil beldürretan. Bp I 109. Nere solas goraitiarrez zuek akhit beldurretan nindagon. Arb Igand 152.
azpisarrerakoSense-44.3
(Con adj.).
Beldur handitan, / Net hatshanturik, zur' oh' ondora / Banatorra, zuk heiagora / Egiten duzu, ni hautemanik. O Po 16.
azpisarrera-45
BELDURREZ. (G-goi; SP, Urt I 59, Ht VocGr, Lar, Hb, Dv, H; billurrez V-gip), BELDURRAZ. Ref.: Elexp Berg (billurrez); Gte Erd 51.
Tr. Documentado desde los primeros textos en la tradición septentrional y meridional. Hallamos ejs. con -az en Ochoa de Arin, Moguel, Jauregui, Apaolaza, Goñi, Inza, Alzaga, S. Mitxelena, Ayesta y Gerrikagoitia (179). Su complemento suele ser un sustantivo (gralmente. en genitivo), o una oración; ésta aparece en subjuntivo sobre todo en los textos más antiguos, pero desde mediados del s. XIX y sobre todo en el XX este uso pierde frecuencia en favor de las otras construcciones: con -(e)n (que por otra parte se encuentra ya en Dechepare y Leiçarraga), con -tzeko, con rad. vbal. o part., y, en menor medida, con -(e)la o -(e)lako.
De miedo, con miedo; por miedo. "Beldurrez, de crainte, par crainte" SP. "Tímidamente, beldurrez, bildurkiro" Lar. "(Sacar) fuerzas de flaqueza, bildurrak, bildurrez alaitu, alai jarri" Ib. "Beldurrez egotea, être retenu par la crainte" Dv. "Beldurrez, pris adverbialement: par crainte" H. "Beldurrez gaude (G-goi)" Gte Erd 51. "Billurrez dadaraz euan" Elexp Berg. v. BELDURRAK, BELDURRARREN, BELDURRIK.

Hunegatik beldurrez ioanik gorde diát hire talenta lurrean. Mt 25, 25. Ikara jabilt / lau laurenok bildurrez. Lazarraga A29, 1203v. Nola hura guztia, beldurrez egiten baitute, eritasuna eta tormenta iragan direnean, iragan dateke heken debozinoa ere. Ax 206 (V 138). Konfesadu pekatu guztiak bat bere itxi baga lotsariz, bildurrez, ez maliziaz. Arz 54. Ez lotsaz, ez bildurraz, eta ez maliziaz. OA 68. Ez aiek bezala bildurrez, baizik amorioz guzia zurea izan nai det. Cb Eg II 69. Zu agertuarekin, / egingo dute iges / gure etsai guztiak / emendik bildurrez. GavS 25. Bakhar bat ere ahalkez, beldurrez edo maleziaz gordetzen balitz, bekhatu mortal berri bat eginik lioake haina bere etxerat. Brtc 161s. Gai batez etxeko jauna eri zen eta Anderiak beldürrez zereioen igorri neskato zahar bat berri jakitera. Egiat 73. Beste batzuek dira beldurrez daudenak komulgatu ezinda eltxoren bat [...] igaro zatelako eztarritik. Mg CC 228. Abere ta lau oñeko guziak begiratzen zidaten lotsaz ta beldurrez. VMg 18. Bearbada beldurrez ez dituzu garbiro aitortu. AA III 543. Guztiak gogor. Guztiak penaz. Guztiak bildurrez. fB Ic II 279. Bildurrez ikara geratu biar zara. Astar II 236. Lotsaz, bildurrez edo aztuzaz [sic] bekaturik itxi bazenduan. EL2 132. Alkez, beldurrez edo maliziaz uzten duenak bekatu mortal bat konfesatzeko. CatB 67. Ahalgez, beldurrez edo maliziaz uzten bada. CatLuz 33. Ikharan baitzauden beldurrez, uste izanik itxurapen bat ikhusten zutela itsasoaren gainean zabilala. Jaur 106. Baña Barak, bildurrez, etzan Debora gabe joan nai izan. Lard 125. Hain errexki bizi litezkelarik lazo, hertsiki eta beldurrez bizi direnean. Hb Egia 153. Orren gañian dute / asko predikatu, / akusatzia eziñ / iñork debekatu, / lotsaz edo bildurrez / ez arren ukatu. Ud 130. Erri areek bildurrez alan bizi ziran, / Antonio Okendok nasaitu artian. AB AmaE 96. Zato arima dohatsua, / Ez ihes egin beldurrez. (In Arb Igand 8 ). Zure aurrean otsoak bildurrez igesi ioaten ziran. Ag AL 105. Bildurraz arrimatzen da. Ill Testim 7. Ez dogu oben astunik lotsaz edo bildurrez autortu barik itxi bear. KIkV 99. Hotzez ala beldurrez ez dakit, bainan, ikaran nago ni ere. Barb Sup 121. Lur ikara ta gertatu ziranak ikustean bildurrez jarri ziran. Inza Azalp 50. Aurreko aitorketan bildurraz edo lotsaz pekatu aundiren bat aitortu gabe utzi al zenuen? ArgiDL 25. Eta bildurrez alde egiten dabe andik elexperantz. Kk Ab II 119. Zazpi urtez lilluraturik bere artan gelditu nai ez ba duzute zangoak zurrun eta illeak bildurrez lazturik. Or Mi 77. Beldurrez bezala asi zen atarira. FIr 139. Itzal handiko arnoa da zinez xakolin hau; hurrupañoka dugu edaten, beldurrez... JE Ber 28. Zer erantzun be ez dakidala / Ipintzen nozu bildurrez. Enb 181. Belaunbiko nintzaizun, bijotza bildurrez. Laux BBa 108. Beldurrez ninduzun, Yauna, banekialako / tximist-ortzirien yabe zu zeundela goian. Ldi BB 2. Aiek arriturik ta beldurrez yarraikitzen zitzaizkion. Ir YKBiz 362. Beldurrez gordea, bilhuzgorri bainintzen! Zerb IxtS 10. Berak esandakoari errespetuz edo bildurrez, danok men egiten zioten. Etxde JJ 40. Askok bildurrez besoak altxa zituzten. Anab Poli 57. Zatitu egin da nere nortasuna, ta dardaratu egin naiz bildurrez. Txill Let 96. Naiko bildurrez, baiña iñon gelditu barik jetxi zan artzaia ta ardiak egozan zelairaño. Bilbao IpuiB 52. Baso-lanetan ebizenak ardurez da bildurrez ibili bear eurekaz. Akes Ipiñ 30. Gibelka zoan mintzatuz, gibelka, beldurrez ithoa. JEtchep 114. Hasi zan muttikoa bildurrez ikharatuta. Osk Kurl 148. Berari begiak zorrozturik beldurrez nengoen. Zait Plat 127. Miña, ezagunean ibitu yakan, eta jagi, ta asi zan ibilten, errenka ta bildurrez. Erkiag BatB 97. Beti bildurrez eta begi biak zabalik dirala ibilli bearrean gaude. NEtx LBB 83. Ango kidiak, ez ezaguna ikusirik, bildurrez, aindu ziran kanporutz eta ezkutau ziran basuan. Etxba Ibilt 461. Oraindikan bildurraz / jatorku etxera [txakurra] . Ayesta 35. An antzeman genien bildurrez zeudela. BBarand 133. Onetariko batzuk bildurrez, baña beste batzuk baimena eskatzera juaten ziran. Gerrika 100. Herriaren alde egin behar nituenak eta egin ez ditudanak ikusten ditut, lotsaz nahiz beldurrez. MIH 212.
azpisarrerakoSense-45.1
(Tras gen.). "Billarrialdik ikara gorago / erri txiki bat Zumarra / karamarruen bildurrez / an utzi neban senarra" Iz ArOñ (s.v. billarrialdik). "Lapurren bildurrez jendea ez da biajazten (G-azp, AN-gip), lapurren bildurrez jendeak eztau biajetan (V-gip) [...] ohoinen beldurrez jendea etxean sartzen da (BN-arb)" Gte Erd 52.
Haren beldurrez, izi zitezen goardák, eta hilak bezalaka zitezen. Mt 28, 4. Iauzi zirela Iokoben / Iainkoaren beldurrez. EZ Eliç 262. Hunen Ejiptorako ihesa Herodesen beldurrez. Harb 50. Zeren [seme] hura bizi zeiño, haren beldurrez, ezpaitzeikan Aurelia behatu nahi. Ax 350 (V 235). Nor ezta egonen haren beldurrez. Tt Onsa 146. Ifernuaren beldurrez, edo Parabisua gal beldurrez hari denak. CatLav 345 (V 167). Jangoikoaren kastigoaren beldurres. El 68. Bainan lohikeriaren beldurrez senhar bakhoitxa bizi bedi bere emaztearekien. He 1 Cor 7, 2. Neke orien beldurrez ta zeruko atsegintzak ez galtzeagatik aisa utziko dituzu erio gaiztora daramaten gauzak. Mb IArg I 62. Ez da bada Jinkoarenzat ahalkagarri gizon herbal baten beldurrez ihesi gatea? Mih 103. Dolü bat, zoin harzen baitügü bekatia itxusi delakotz edo Jinkuaren pünimendien beldürrez. CatLan 145. Munduaren ahalkez, mundutarren trufen beldurrez berthutezko obretarik gibelatzen direnek. Brtc 56.
( s. XIX) Zeren beldurrez zoaz deserturat / Xartal et'ezti salbaia janari? Monho 158. Gauza bat da infernubaren bildurra, ta beste bat pekatubaren damuba infernubaren bildurrez. Mg CO 48. Kanpokoen bildurrez ateretan eztanean etxetik arako mutil edo emakume maitea. LoraS 26. Egiten ez ditue zenbait gauza gaizto, kastiguaren beldurrez. AA I 612. Ez [...] utz egin gabe egin gogo zenik deusik, mundutarren burlen eta erasien beldurrez. Dh 67. Baña erijotzien bildurrez dinozu minagaz bakarrik: Eztago infernurik. Astar II 8. Jainkoa ofentsatu dugunean, eta haren jujamenduen beldurrez, gure kontzientziak gure hobena erreportxatzen daukunean. Jaur 135. Desertuko ihizik jenten beldürrez / Prekozionatzen dira ebiltera gordez. Etch 78. Jesusi zerraikion jende andiaren bildurrez, etzuten biotzik izan eskuak ezartzeko. Lard 432. Eta zure beldurrez goan nitzen, eta zure talentua lurrean gorde nuen. Echn Mt 25, 25. Ihes dabila Iñazio, gaztiguen beldurrez. Laph 177. Nigana alderatzeko biotzik Goloren beldurrez iñork etzuenean. Arr GB 32. Aroaren beldurrez ez da baratuko. Elzb Po 219. Nabegantiak uzten baditu / arrixkuaren beldurrez. Xe 190. Patxin beldurraz ez dizut jarraitu lenago. Apaol 115. Zure aintzinean dohazilarik ihesi, zure beldurrez. Jnn SBi 152. Behinik behin erlisionea uste dut axal duen; bainan duen hein hura ez du gordetzen, nehoren ahalgez edo beldurrez. HU Aurp 93.

( s. XX) Dardar zebiltzan eriotzaren bildurrez. Ag G 153. Barnez soldado on zirenak, bertzen beldurrez ixilik zauden. StPierre 14. Egia erakustetik ez da iñoren bildurrez atzeratzen. Inza Azalp 101. Etzuen Luzaideko bidia artu, [...]; gain behera mehargune hartan kenka xar baten beldurrez. Zub 126. Baekik zeren bildurrez nagon, / Ta nire biotza ze larri dagon. Enb 193. Bainan baso-beretik edateak kilikatzen daie barnea, elgarren ganikako kotsuen beldurrez! JE Ber 56. Lasterrez eskapatzen da, Tartaroaren beldurrez. Barb Leg 117. Elorri punten bildurrez beti / gurutzatik at bai-nago. Laux BBa 10. Baserritar etxagunok, ikaraz eta txarragoaren bildurrez, kolhoz baltsan sartu bear izan dira, bizi-al izateko. Eguzk GizAuz 132. Nik, beintzat, aurrerantzean goiko-erantzun baten beldurrez, ara ta ona eztut begiratuko. Zait Sof 80. Jaunmendi-goian jarria zeukan / Kondeak urkamendia, / aren bildurraz kukiltze-arren / mendekoen kutizia. SMitx Aranz 68. Ta mingañean ertetzear gelditu zitzaizkion ondorengo zakarkeri guziak bere senarraren bildurrez. Etxde AlosT 30. Bi galtza-pare jantzita joan bearko dezu ukullura zure abelgorriai azpiak egitera ote zorrotzaren bildurrez. Munita 70. Itsas-orroaren eta ugiñen bildurrez. Or QA 203. Beste edozein mukizuk ori bera egin zezakean, non-eta gertatutakoaren bildurrez, beste edozeñek jostatzeko gogoa kentzen ez bazion. Anab Poli 29. Baña agindua aingu zan-da, naiz ta kume koitaduen zoriaren bildurrez, joan-etorria ainbat ariñen egitea erabagi eban. Bilbao IpuiB 262. Mendi zelaiak ixil-ixilik / gauan itzalen bildurrez. BEnb NereA 76. Etzitela xoxo bat bezala egon, besten beldurrez. JEtchep 94. Gaba, berriz, motz egin zitzaioten, egunaren bildurrez. Ugalde Iltz 49. Gu emen beti katuen bildurrez. And AUzta 83. Jaun oien bildurrez jartzen geranean. Vill Jaink 68. Alakoen beldurrez ondo begiratu itzatzute zeru-ibillaldiak eta izar-mordoenak. Ibiñ Virgil 76. Dukian bildurrez gorde biarrian. Etxba Ibilt 486. Ni aren bildurrez nenbillen. Alkain 107. Lotsaz ta bildurrez, gorri-gorri egiña, ixilik geratu zan. Ataño TxanKan 158. Denak haren beldurrez ibiltzen ginen. Etchebarne 119.
azpisarrerakoSense-45.2
(Tras tema nominal nudo).
[Ez] utzi obra onik irri beldurrez, edo egin hipokrisiaz banaloriaz. Hm 193. Behinere gerthatzen bazare belharra hezeegirik sartzera, uri beldurrez edo bertzela, xuhurra baduzu ez duzu hala utziko. Dv Lab 122. Euri-bildurrez etzan egondu / jendia etxen gordeta. EusJok II 151. Euri bildurraz dago, jauna? Inza Azalp 24. Negu bildurrez basetxetxuan / Lumok astindurik nago. Enb 196. Errebolbera, bai, bazuan osabak; baña ez eizerako, giza edo lapur-bildurrez baizik. TxGarm BordaB 148. Kutsu-bildurrez nere aitak bizkarrean eraman omen niñun nere zarpakin. JAzpiroz 47.
azpisarrerakoSense-45.3
(Con subjuntivo).
Nik hala borondate ukhanagatik, beldurrez gauzá ez ledin moldez burutan ilkhi. Dedic * 6v. Baina Phariseuakgatik etzuten aithortzen, sinagogatik kanpora egotz litezen beldurrez. Io 12, 42. Beldurrez oien etorraraz zerbait alarma falso eman dezoten zure señoriari, priezaz eman dut pluma eskuan. CartEsp 459. Ejiptura Herodesek hill zezan beldurrez eramana. EZ Man II 176. Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer bazeuden, handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez. Ax 27 (V 15). Bethe nazazu goizean zure konsolazioneaz, beldurrez gogoa unhaturik eta idorturik flaka dadin ene arima. SP Imit III 55, 5. Beldurrez urguillia, banitatia, eta superbia haren espirituaren eta haren hunaren gehien gerta litian. Tt Onsa 15. Beldurtasun handia hartu beharko duzu beldurrez goaiak eraman zaitzan xoritako irletarat. INav 132s. Gogatü nahi gabez Jesus-Kristen Ama izatiaren ohoriaren ükheitera, beldürrez hala hert lakion bere xahütarzüna. Bp II 97.
( s. XVIII) Utzi tut hainitz gauza sobera mintzatuz ene obra fastikagarri egin dadin beldurrez. ES 189. Etzazula iduk zeure burua bertzeak baiño hobeagotzat, beldurrez guzietako gaixtoena ager zaitezen Jainkoaren begietan. Ch I 7, 2. Beldurrez nekha detzatzun gogotik entzuten ez zaituzten presunak, ez zaitezela mintza hekien aiñtziñean. He Gudu 147. Borondateak edo bihotzak bere konsentimendua eman diozoten beldurrez. Ib. 82. Hen desira oro goiti igaiten zen, gaiza ezin ikhus eta bethi irañ behar dienetarat, beldürrez mündü huntako gaizen amuriuak pe huntarat thira litzan. Mst I 22, 4. Bada bizirik Jesus geldi zekion beldurrez, ill-erazi bazituen ere onen denborako beste aur guziak. Mb IArg I 139. Erreka zuloetan batean ordirik, asko bezala, ito dedin bildurrez zenbat andre, ta zenbat bider arkitzen dira? Cb Eg III 376. Josuek zorrozki gomendatu zuen ez behintzat deusik hartzeaz hiri hartan, beldurrez nihork erakhar zezan populu guziaren zorigaitza. Lg I 190. Izan zaite gauza mendrenetan leial, handitan infidel billaka zaitezen beldurrez. Mih 121. Konberti zaite Jauna ganat, beldurrez gero ez dezazun izan konbertitzeko ahala. Brtc 179. Begiak bethi ohil alde orotarat soz, beldürrez dezen jendiari ager arimaren belzkürak. Egiat 199. Errege batek, indartsuegi egin ta esku geiegi artu zezaen bildurrez, nekarazi zituan. Ub 21.

( ss. XIX y XX) Zai apur bat galdu ez dedin bildurrez, ta urun ederra galduarren ardurarik ez. Mg CO 20. Andik kalteren bat etorri ez lekion bildurrez. GGero 16. Zenbat izango dira, aur asko izan ditzeen beldurrez, bekatu itsusiak egiten dituenak? AA I 572. Eztezazula sekulan begirik koka bertze muetako jenden gainean, beldurrez begietan gaindi sar dakizun bekhatuaren phozoina. Dh 73. Beldurrez mundua nitaz burla zadin. MarIl 129. Beldurrez eternitate oso bat izan dezagun, urrikitzeko zeren ez garen huntaz baliatu. Jaur 173. Galbarioko mendira iritsi baño len, ill-otza geldi zekioten beldurraz, eman zioten Juduak gurutzea eramateko laguntzat Simon zeritzan Zireneko gizon bat. Jauregui 237. Baitezpada batek sarthu nahi izan zuen oihan handi batean, bertzeak kontra egiten zion arren, beldurrez gal ziten. Hb Egia 22. Igesari eman zitzaiozkan, nora eta nola etziekitela, lurrak jan zitzan bildurrez. Lard 95. Azienda erosterakoan badogoko ongi begiztatzea heia hortzik gabe denetz, ahul dadien beldurrez. Dv Dial 94. Emazu zure pherza suaren gainean eta higi zazu bethi ekumoar batekin beldurrez marmaladia lot dadin zolan. ECocin 49. Ihes egin du erre zezaten beldurrez. Laph 108. Fruta añ ederra, gaitz egiñ zegion beldurrez, jatera ezin jarri zan. Arr GB 115. Gerozti nabilazü tristerik gogua / Beldürrez etzizadan zü goga, gaxua. ChantP 364. Eztügü haregatik Diozesa huntan berian aitzinetik zen Katixima bat bezain hedatü, beldürrez ororen ikhastetik gibeltiak izan litian. CatS VII. Beldurrez gainerat eror nindakion, ihes egin zian. Elzb PAd 44. Eta uria ari zenean, bizar hura zerbaitez estaltzen zuen beldurrez urak garbi zezakon. Elsb Fram 85. Solasa luzegi dakidan beldurrez, ez naiz mintzo kazeta on batek erlisioneko eta gizontasunezko egiez kanpo bertzalde dakarzkitzan argiez. HU Zez 83. Zalu bada zalu, neurrian doa halere gure beribila, etxekandere gaztea bere alkitik samur dakion beldurrez. JE Ber 102. Ohera badoa, ixil eta xitun, Mariaren makhila bizkar hezurraren gainera eror dakion beldurrez. Barb Sup 74.
azpiadiera-3.1
(Con negación expletiva).
Denbora hartan khendu behar tuzue burukitik zamari, behor, urde eta berze azienda guziak beldurrez haren hatsaz komunika eztiotzaten gaitz bera. Mong 590. Ezpata bat bularraren aurrian imini, ta il ez zaijezan bildurraz bere, itxuten bazeuntsa gorputza pekatubari. Mg CO 157. Otso gaiztoa beti / gure iges dabill, / beldurrez ez dezagun / atzeman eta ill. It Fab 88. Begiratuten eban ardura andijagaz gauzarik txikijenetan, ezetan bere utsik egin ez egijan bildurrez. Ur MarIl 79. Al ebazanak egiten ebazan [...] estalduteko bere barruko larritasun eta atsakabia, bildurrez susmau ezegijen zetatik etorran. Kk Ab I 46.
azpisarrerakoSense-45.4
(Con oración subordinada con el suf. -(e)n, frecuentemente más ote). "Subie egongo dan billurrez nao (V-arr-gip)" Gte Erd 52. "Eroriko ote zan beldurrez zegoen (G-azp), jausiko ote naizen bildurrez nao (V-gip)" Ib. 52. "Atzera etorriko diren bildurrez (V-arr)" Ib. 52. "Ilko ote niñun beldurrez (AN-gip)" Ib. 52. "Guzurretan arrapauko ete uen billurrez euen (V-gip)" Ib. 52. "Etsaiak an egongo ziren beldurrez (G-azp, AN-gip, B)" Ib. 52. "Beldurrez nago etorriko ote den (AN-gip)" Ib. 51 (con el sdo. de 'temo que venga', opuesto a "beldurrez nago ez ote den etorriko (AN-gip)", 'temo que no vendrá').
Jende honak, bihotza daut bethi ere nigarrez, / neure amore xotiltua galdu dudan beldurrez. E 165. Beldurrez asko eztugun gure eta zuen. Mt 25, 9. Baña hau argandik aditu ta ere, duenderen bat zen beldurrez asaldatu ta arritu ziran guziak. Mb IArg I 290. Beldurrez etzuen langillerik aski, eta nahiz gehiago, badoha hameka orenetako mugan lehenbizikoak bathu zituen lekhu bererat. Lg II 196. Ondo dino, baña beti geratuten nas bildurrez ondo esaminetan nasan edo ez. Mg CO 19. Zer ikarak ditudan / zugatik eraman, / beldurrez zu noiz artzak / bear zinduen jan. It Fab 94. Zer nahi tenorez jaikirik, / Beldurrez orena zen igaranik, / Bere etxe guzia / Goiti behera zuen ezarten. Arch Fab 165. Baña etzuen agertu nai izan Jainkoak nor zeukan artarako autua, ontzat artuko etzuten bildurrez. Lard 156. Artzain gaizo hori ikharan zagoian dal-dal-dal, beldurrez nagusia borthizki asaldatuko zen. Elzb PAd 75. Bildurrez nago ete gaukazan / Jaunak madarikatuak. AB AmaE 70. Bereak agertuko ete ziran bildurrez, danei erdi-agur eginda, abiau zan etxeruntz. Ag AL 53. Bere ugazabak be ezeban atara gura okerretik, barriro alde egingo ete-eutson bildurrez. Kk Ab I 55. Bere biotzeko gaiztakeria bere lagunen artean ondo ezagutuko zan bildurrez, atera zan Apaizburuekin itzegittera. Inza Azalp 66. Santa Kruzengana mutillek pasako zitzaizkion bildurrez, goragoko maillak eskeñi zizkien. Or SCruz 77. Orgatik lekuz aldatu zuten, beldurrez gain aldetik bertzeak asiko ote ziren. FIr 144. Poib egiti azalduko dan beldurrez. Zait Sof 85. Ura dena ondo ezaguna zuan, iankitarreri bi erkalen mugak gordetzen lagundu zioten ezkero, doixtarrek eta Japondarrek andik kalte egingo zuten bildurrez. JAIraz Bizia 74. Gose zan, baiñan etzan ausartu ango basetxetan jatekorik eskatzen ezagutuko zuten bildurrez. Etxde JJ 158. Jakin nebanean, arrituta geratu nintzan, neuri be beste orrenbeste jazo ete leikidan bildurrez. Bilbao IpuiB 208. Or ikusten dugu mekanismu alimale onen erdian egotzia, indarren eta elementuen zurrumilloak zapaldu eta xeatuko ote duten bildurrez. Vill Jaink 119. Aldenduko ete dan bildurrez jardun izan dot orreri deika. Erkiag BatB 82. Bera baiño ni laztanago ez ote naun izango beldurrez. Ibiñ Virgil 37. Gaur egunean gauza dagon eran ezin diteke zigarrorik piztu sua sortuko dan beldurrez. Lab SuEm 165. Ba ziran ezkontza ura legezkoa ez ote zan bildurrez bizi ziranak. NEtx LBB 122. Dukia bildurrez amak galduko ete eban sabeleko aurra naiez onetan. Etxba Ibilt 485. Gauza andirik egingo ez eben bildurrez-edo, atzera egin eben. Etxabu Kontu 50. Bildurrez konturatuko ote ziran. BBarand 128. Ni zer egingo didaten bildurrez an joan nintzan. Albeniz 131. Irainik beltzena arrazoirik gabe bota ote nion beldurrez. MEIG IV 71. Lekua kenduko diguten beldurrez. MIH 228.
azpisarrerakoSense-45.5
(Con -tzeko ). Cf. A BeinB 46: Arnasa artuteko bere bildurrez, Aitari begira egoanartean, 'con miedo hasta para respirar'.
Limosnatik probetzeko beldurrez, eta guztiak neuretzat nahiz, eztut egin. EZ Eliç 154. Usanza xoillez edo berzen lehiaz, eta nagi edo ezdebot famatzeko beldurrez [sakramendua] errezibitzia. Hm 200. Baratxe lebilke saietsera behatu gabe, bainan bere aitzinean, zenbait harritara ioiteko, edo urrats gaixtorik egiteko beldurrez. SP Phil 110. Arbuiatua izateko beldurrez, eztuzu hiroik aditu nahi zure eskasen gaiñean. Ch III 46, 1. Gidari itsuak, zuen edatekoa irazten duzuenak, uli xume bat iresteko beldurrez, eta kamelu bat iresten duzuenak! He Mt 23, 24. Mundu guziagatik turkoak bere pena, neke ta aser-aldirik andienean ere ez du, deshonratzeko beldurrez, bere profet gezurti Mahoma izendatuko. Mb IArg I 262. Oitura gaizto oriek uzteko beldurrez, itsu itsuan joan nai dezu betiko su, eta garren erdira. AA I 404. Berriz ere esturasunen batean arkitzeko bildurrez, gogoak eman zion Get-era joatea. Lard 178. Altxatu dolorez ta / berriz erori da, / zikintzeko bildurrez / loiaren erdira. JanEd I 41. Zikintzeko bildurrez / esku guri piñok. Enb 162. Nere ezpañak, lenago ainbeste aldiz esnatzeko bildurraz bere bekokira irixten ziran baño xamurrago musu emango diote. Alz Ram 92. Sagar ustelekin bera usteltzeko beldurrez, mundua utzi zuen. Zerb IxtS 101. Gizon ori iltzeko beldurrez igeska ari da Oidipu aspaldidanik. Zait Sof 83. Poli, berriz, ezin egonik, iñork ikusteko bildurrez. Anab Poli 101. Mutilla larri sarjentoa etortzeko beldurrez eta galtzontzillo utsik konpañi guztiko oiak miatzen. Salav 68. Ezkongaietan, elkar galtzeko bildurrez, maiz besotik eta lepotik ongi elduta ibilli oi omen ituan. NEtx LBB 121. Alako gizon ospetsu bateri arpegia emoteko bildurrez. Etxabu Kontu 60. Golpe aundirik ere ez baitzion ematen, larrua ondatzeko bildurrez. TxGarm BordaB 120. An zeuden danak alkarri begira, erdi negarrez, zer gertatu zan neri esateko bildurrez. BBarand 105. Egunez ere naiko triste eta gaua etortzeko bildurrez. Albeniz 32. Zikintzeko beldurrez inor ukitzera ausartzen ez den zenbait liburutegitako azal ederreko liburuak bezala gordetzeko. MIH 304.
azpisarrerakoSense-45.6
(Con rad. vbal. o part.). "Hil beldurrez, de crainte de mourir" H. "Norbait ahantzi beldurrez ez ditut izendatzen (BN-ciz), ez zuen jauzi egin, beldurrez eror (BN-ciz)" Gte Erd 51. "Gezurrean atxeman beldurrez da (BN-arb)" Ib. 52.
Halere ez diozozula zure buruari agiñ segurantza osorik beldurrez eror epheltasunerat. Ch I 25, 1. Parabisua gal beldurrez hari denak. CatLav 345 (V 167). Eta beldurrez behinere ahantz entzun zituzten egia sainduak, othoitztu zuten san Mark emateaz iskribuz. Lg II 86. Ikharan nago beldurrez zu ofentsa sumisione eskasez. JesBih 451. Gu bida gibeletik / Beldurrez engana. Bordel 40. Aski pirpira bada muga ingurutan, / Beldurrez behaztapa gardak ilhunbetan. Hb Esk 95. Ez diote deusere aintzinatu nahi, beldurrez gal beren dirua. Dv Lab 87. Beilariek ezagut beldurrez, Iñazio goizik athera zen Mont-Serratetik. Laph 34. Saiatzen da egiñalez / bere nekian meserez, / gizaixua bere kargua / galdu bildurrez. Xe 238. Egiaz hunkituak ditazkenei min egin beldurrez, ez gira egonen ixilik. HU Aurp 128. Horrela ari zelarik ezpatarekin duelian, etsaiaren ezpatari lotu zitzaiola esku batez, beldurrez min har. HU Zez 22. Andria eta haurrak / zagotzan nigarrez, / Petirisans higuinak / bisita beldurrez. Etcham 145. Buruaren gaineko nere argiak mihiseari su eman beldurrez, xifritua nindagon. Barb Sup 126. Egundaino ez diotegu tiro bat igorri, bethi inguruetan jostetan ari zaizkioten haur gaixoak hil edo kolpa beldurrez. Zerb Gerlan 70. Edo-ta, lengoan bezala, emazteak legeari salatu bildurrez iges egin ote zun mendira. Etxde JJ 146. Harmairu zokoetan ez gorde nehola, / zikint beldurrez edo nik dakita nola. Xa Odol 21. Ondoko egunetan egoiten nintzan hura nunbait errekontra beldurrez. Etchebarne 72. Urretxindor adiskidearen hilkizunetara berandu beldurrez lehiatzen diren txori-saldoak. MIH 175.
azpisarrerakoSense-45.7
(Con -(e)lako ).
Jaiñkoari agradagarri izanen zaioelako desiraz, edo hari pena eta damu egiñen dioelako beldurrez. He Gudu 69. Haren diszipuluak, obitik gorputza ostu, ta eraman zezaelako bildurrez, ifini zituen obia zaitzeko guardak. Ub 94. Beste [galera] andiagoak etorriko ziralako bildurrez, begiramentu eta errespeto andiko karta bat eskribitu zion. Arr May 165. Eta Massy-k, guzia daldaizan gizon onek Enperadoreari [...] esango ziolako beldurraz, deitu zion alkateari. Goñi 90. Miraz gelditu nitzen, txudituta, ezertaz ere jabetu gabe, ahuntz-erdara harrigarriren batean ote zegoelako beldurrez. MIH 255.
azpisarrerakoSense-45.8
(Con -(e)la ).
Maria Solt dua nigarrez / Izorra dela beldürrez. Etch 422. Beldurrez ez ziola / utziko pakean, / marmar asi zan Sultan / Pinto ikustean. It Fab 20. Bestela naigaberen bat etorriko litekela bildurrez dago. Lh Yol 39. Ikare batekin baizik etze üzten haur bat eliza-gizon sartzeko bidiari lotzera, beldürrez etzükiala bentüraz Jinkoaren zerbütxialako deia behar zen bezain egiazko eta azkar. Const 15. Danak bildurrez jausiko zala, baiña bein ere etzan jausi. And AUzta 86. Miserian nintzala ez beldurrez egon. Xa Odol 231.
azpisarrerakoSense-45.9
Kamioetan gabiltzan danok / beti gaude arrixkutan, / Oker txarren bat noiz gertatuko / beldurrez eta kezketan. Basarri 169s.
azpisarrera-46
BELDURREZ AIREAN (Estar, etc.) atemorizado, con temor. v. BELDURRAK AIREAN.
Bere nortasuna desegitea nahi ote du? Saia bedi ahaleginean makina bat budista zintzoren antzera. Ez duela nahi, horretan pentsatze hutsak beldurrez airean daukala? Sasi-budista da orduan, ez budista. MIH 338.
azpisarrera-47
BELDURREZ ETA. "Beldurrez-eta, de peur que" Dv. v. BELDURREZ.
Galdeturen dautzuten guziei emezu erremusina, beldurrez eta, bati xoilki ukhatzen badiozu, haina izan dadin Jesu-Kristo bera. Dh 229. Beldurrez eta nehor atzarraraz, harrabots ttipiena gabe, jarri zen. Barb Sup 43. Jon Doni Petrik altxatu zuen berehala eta ahorat ereman ithoka, beldurrez eta Jesus Jaunak ikus. Barb Leg 62. Izitu zen, beldurrez eta hirri egitetik ez zitzakion geldi gehiago. Ib. 137. Lehen baino lehen behar zuen beste botila bat aurkitu, beldurrez eta asmo kontsolagarria hegan joan lekion. Mde HaurB 83s. Haurrik ezditake sar haren ganbararat, beldurrez eta eritasuna bil. JEtchep 24. Heien buruzagiak, [...], beldurrez eta bere lagunek Jainkoa arnega zezaten, etzituena berak hil ezpata ukaldika? Ardoy SFran 194. Hauzoko jendea bildu zen, beldurrez eta etxeari lot zakion. Etchebarne 25.
azpisarrera-48
BELDURREZKO. De miedo; provocado por el miedo.
Azken oreneko penitenzia hark badirudi, bortxazkoa, ezin bertzezkoa edo beldurrezkoa dela, eta ez behar bezalakoa, eta ez behar bezain librea eta borondatezkoa. Ax 203 (V 136). Urrikalmenduzko eta beldurrezko sentimendu batzuek gure baithan ezarzeko xedea. CatLav 445. (V 209) Ezkontza oneek diriala, Eleisiak balijua kenduta daukazan bildurrezko ezkontzak. fB Ic III 353. --Zenbat gisetakoa da damua? --Bietakoa: atriziozkoa edo beldurrezkoa ta kontriziozkoa edo amoriozkoa. Legaz 40. Damu osoa Aitaganako maitetasunetik, ez-ain-osoa edo bildurrezkoa barriz bildurretik sortua dalako. Itz Azald 139s. Maiz, amodiozko sentimenduen ondotik, beldurrezko sentimenduak heldu dire. Zerb Azk 73.
azpisarrera-49
BELDURRIK (AN-5vill-ulz; SP). Ref.: Iz Ulz; Gte Erd 51. De miedo; por miedo (a). "Nihoren guti beldurrik nago, je ne crains guère personne" SP. "Béti beldurrik yuatekó dotriñerá, siempre (estábamos) de miedo para ir al catecismo" Iz Ulz. "Beldurrik gaude mutiko ori ez ote den batere etorriko (AN-5vill)" Gte Erd 51 ('tememos que no vendrá'). v. BELDURREZ.
Eta emaztea beldurrik eta ikhararik, nola baitzakian hura baithan egin izan zena, ethor zedin eta egotz zezan bere burua haren aitzinera, eta erran ziezón egia guzia. Mc 5, 33. Hañitz bere eginen du tormentaren beldurrik, / Berzei iarraikiren zaie hekin kontra samurrik. EZ Man I 66. Eriotzaren dearra dirui eta nere biotza bildurrik da. (AN-larr). Orreaga 50. (Camp ib. 22 beldur da) Begiak ditik loturik / liluratzeko bildurrik; / ark derabiltzan bide-inguruak / ain baitira zoragarri! "Lleva ella vendados los ojos por temor a deslumbrarse" . Or BM 58. Alaz guztiaz ni bildurrik naiz / zuk ori esanagatik. (In Alkain 97 ). Esaten dira jateko lasai, / ez egoteko beldurrik. Auspoa 77-78, 265.
azpisarrera-50
BELDURRIK EZ (Usado con det.). Valentía, falta de miedo. v. BELDUR-EZ.
Aztu ete zaree leenagoko egun zorionekuetan agertuten zenduben bijotzen jaubetasun ta bildurrik ezaz? Mg PAb 206. Kristinaubeen artian daguala [...] neurri bagako desonestidadia, pekatubaren bildurrik eza, ta konzienzija arinonak. fB Ic I 1. Bildurrik eza baño, zer dago oberik? / Bakeaz bardintzeko non da ondasunik? AB AmaE 316.
azpisarrera-51
BELDUR SANTU. Santo temor.
Bildur santu bear dana ezpadaukat. Arz 59. Bildur santu orrekin S. Pablok egiten zuena guk egin bear degu. Cb Eg III 380. Bizi zaitezte beraz haren beldur sainduan, eta bethe zatzue leihalki zuen eginbideak. Lg II 358. Bildur santu ta bide oneko au da amodijo garbijaren asieria. Mg CO 52. Zori onekoak Jaunaren beldur santuan bizi diran guziak. AA I 563. Zentzun ona ta Jaungoikuaren bildur santuba daukan senarrak, nai emaztiak laster ezautuko ditu bere lagunaren zalekerijak. fB Ic III 375. Aien biotzetan bildur santua sartu. Lard 78. Jaungoikoaren bildur santuko Doie. Ur CatArrig 94. Ethor bedi nere bihotzera zure beldur saindua. Dv LEd 78. Beren aurrak Jaungoikoaren beldur santuan azi zitzatela. Arr GB 138s. Bearra egin bear dogu bildur santuagaz, ikusirik geure argaltasuna eta erkintasuna. Itz Azald 58. Abe Maria arrendu edo errazatuaz! Zenbat aldiz [gurutze] aren aurrean igaro izan nintzan [...], beldur santu batekin, txapela erantzi, Aitaren egiñ, eta Aita gure eta Abe Maria arrendu edo errezatuaz! Urruz Zer 57.
v. tbn. ArgiDL 122. PE 20. Bildur santu:EL1 14. Gco I 401. JJMg BasEsc 97. Astar II 66. CatLlo 74. Bv AsL 18. AB AmaE 439. Arr May 53.
azpisarrera-52
BELDUR UKAN. v. BELDUR IZAN (b).
azpisarrera-53
BELDUR HUTSA IZAN. Ser presa del miedo, tener mucho miedo.
Gabez bildur utsa zan gixajua; eukiten ebazan ames ikaragarrijekaitik, lo egiten bildur; itxarrik illunian, bildur. Kk Ab I 46s.
azpisarrera-54
NI BELDUR. Me temo (que).
Ni beldur holako zerbeit lotzen nizela. StPierre 12. Bertsu hoik irakurtzearekin, ez duzue, ni beldur, ezagutuko Oxalderen alderdi bat baizik: ahulena. Ox 203. Ni beldur etzela, estalpe guzien gatzik, guardagorat sekula helduko Joannes. Ib. 192. Orainokoan jokoa / Ezin hobeki badoa; / Bainan debruak, ni beldur, / Phiztuko du zerbait makur. Ib. 51. Bidarritarra, gazterik airatua, pilota maite, arnoa ez hastio, bertsulari famatua eta, ni beldur, kontrabanda odolean, nundik zatekeen bertzela? Ib. 197. Tolosako jujeak nun diren, eta nun behar-bada presondegia, jakinen dugun orai berandu gabe, ni beldur. JE Ber 47. Garasti, karioxko izanen zautzula, ni beldur! Barb Leg 138. Apairu mehea zuketela, ni beldur. Ardoy SFran 115. Ni beldur oraino gorago den haren betiko egoitza. Ib. 16. Eta bakan batzuentzat ere izango ote dira asko epe luzean, batez ere une garratz eta larrietan? Ni bildur ezetz. Vill Jaink 81.
beldur
<< belaun 0 / 0 beldurgarri >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper