Azpisarrerak (sarrerak) (129)
behar izan.
Tr. General en todas las épocas y dialectos. El participio se forma con izan y/o ukan y sus variantes (ant. *edun, cf. "menester, bear eun" en Landucci): el primero se documenta en toda la tradición meridional y septentrional no suletina; el segundo es propio sobre todo de la tradición suletina (en la forma ükhen), pero se atestigua por primera vez en Leiçarraga, que distingue entre behar izan con aux. intrans. y behar ukhan con trans., distinción que observan los autores suletinos, en parte los bajo-navarros (en los que uk(h)an e izan alternan para el aux. trans.), y algún labortano como Goyhetche. Cf. Gèze: "behar izan, falloir; behar ükhen, devoir". Al Sur, sólo se encuentra en Aresti.
Los sustantivos verbales correspondientes son behar izate- y behar ukaite-. Del segundo no se encuentran sino sendos ejs. de Goyhetche e Hiriart Urruty. El primero está, en cambio, mejor atestiguado, sobre todo en la forma behar izaten, bastante frecuente en la tradición meridional por lo menos desde comienzos del s. XIX; no así en la septentrional, donde apenas hay algún ej. de los últimos años (Xa Odol 88), aunque se documenta ya en Leiçarraga. Hay, sin embargo, behar izatea o izateko en Larreguy, Duhalde, Hiribarren e Hiriart-Urruty (Zez 166), aunque tbn. en estos casos los más de los ejs. son meridionales.
La forma de futuro es beharko, presente ya en Lazarraga y Refranes y Sentencias al Sur y en Materre (16) al Norte; cf. Lf Gram 655: "Pour conjuguer behar, notons qu'au participe passé on met behar ukan ou behar izan; le futur se fait actuellement à l'aide de beharko (et non de behar ukanen ou behar izanen)", y Dv s.v. beharko: "Nom verbal futur de behar izatea, dans le sens de devoir, falloir". Con todo, hay algún ej. de behar izanen, junto al más frecuente beharko, en Pouvreau e Hiriart-Urruty; behar ukhanen en Leiçarraga y behar ükenen en Constantin. Behar izango aparece por primera vez, que sepamos, en Astarloa (Disc 701: biar izango dot, biar izango neban; cf. tbn. Zav Verbo 14: "El [participio] de futuro compuesto [se forma] añadiéndole izango: v.g. gura izango, nai izango, al izango, bear izango, bizi izango"); no se encuentra en los textos hasta el s. XX (Azkue, Otxolua, Eguzkitza, Zaitegi, Erkiaga, etc.): hay que tener en cuenta que Azkue Morf 1000 desautoriza los futuros tipos beharko, abogando por las formas behar izango. Es de notar que en algunos ejs. de autores meridionales de los ss. XIX y XX la marca de futuro aparece repetida en el part. que acompaña a behar; cf. p. ej. Mg CC 198: Begitandu zitzaien orduan zedukan aragi ekuskorra zatituko bearko zuela okela zati bat bezela; Zav Fab RIEV 1907, 97: Dei eginda, lau orritan / yagiko bearko don, Mari; Lab EEguna 70: Etxe onetan euskeraz bakarrik itzegingo bearko degu; Vill Jaink 78: Izan adi zintzo bai, eta betiere ikusiko bearko duk ire burua engaiñatua; cf. tbn. el siguiente ej. de Barb Sup 104: Eskapatu ez baliz, fandangoetan beharko izanen zuen ari Mariañok, bere zaharrean oraino.
El contacto de behar con el auxiliar da lugar a diversas contracciones según las zonas (v. infra (2) ), que se comienzan a documentar en los textos desde el s. XVIII y en ocasiones han sido empleadas por autores de cierto nivel (Añibarro en sus primeras obras, Iturriaga), aunque la documentación más abundante procede de diálogos u otras aproximaciones al lenguaje hablado; cf. A Morf 767: "Uno de los modales de infinitivo --bear-- seguido de auxiliar que comienza en el elemento paciente d, sufre una singular flexión. Por emon bear dot (V), eman bear det (G), eman bear o behar dut (AN, L) se oyen mucho emon biot (V), eman biet (G), eman beaut (AN), eman behaut (L). Por eman bear ditiat se oye en Larraun (AN) eman bea ttiat 'tengo que darlos'".
1. (G, B, S; Mic, SP, Ht VocGr 345, Lar, , Lecl, Gèze, Dv, H, Zam Voc), behar ukan, behar uken (ükhen Gèze), bar izan (R-uzt), ber izan (G-nav), biar izan (V-gip, AN-ulz), bier izan Ref.: A; Lrq; Iz Als ( ber dan bekela ); Iz R 286; Iz Ulz ( beldurre ); Etxba Eib ( biar izan ); Elexp Berg ( biar izan ) .
Necesitar, tener necesidad; (aux. intrans.) ser necesario. "Menester es, bear da" Lcc. "Auer) menester, bear izan" Mic. "Devoir" Ht VocGr 345. "(Es) menester, bear da; son menester, bear dira. Era menester, bear zan; eran menester, bear ziran. Será menester, bearko da; serán menester, bearko dira. Sería menester, bearko lizate, lizateke; serían menester, bearko lirate, lirateke" Lar. "He menester, bear det; habia menester, bear neban. Habré menester, bearko det. No es menester, ezta bear; no será menester, ezta bearko" Ib. "Nai ta bear, lo quiero y lo he menester" Lar DVC 179. "¡(No falta) más!, besterik bear ez genduke!" . "Superfluidad, bear eztana" Ib. "Avoir besoin. Devoir" Dv. "Falloir, devoir" H. "Etxeak bear da bideak ekarri (Gc, B), la casa lo necesita y el camino lo trae [...]. Se dice cuando llega a formar parte de una familia un individuo que la ha de hacer prosperar" A. "Beharko da, il faudra bien" Lrq (Cf. BEHARKO). "Biar bada, si es necesario" Etxba Eib. En AxN se explica endrezu (174) por bear dezuna. Tr. De uso gral. Es empleado generalmente con aux. trans. Hallamos ejs. donde behar den no concuerda en número, como p. ej. Behar den gauzetan obedient izaitea (Mat 146) o Eta behar den guztiak / zuei irakastera (EZ Noel 115). Forma giros muy comunes con palabras como bezala, bide, era, modu, ordu etc.; v. infra los ejs. sin aux. y BEHAR BEZALA, BEHAR DEN MODUAN, BEHAR ORDUAN.
Yoen azpian egongo edo jauxiko ez zara diruakati. Zeuk izango dozu bear dana zeuretako eta besteaendako bere. fJZ 99. Ieinkoaz landan mundu orok eztu hanbat balia, / zeruia, lurra, itxasoa, haren peko guzia; / orotara hedatzen du, behar bada, eskuia. E 91. Bai digneki errezebi zure gorputz sainduia, / baietare behar diren berze sagramenduiak. Ib. 23. Anhitz plazer ukhen badu, anhitz behar dolore. Ib. 87. Ezen hunelako gauzák, guziz lengoaje oraino usatu gabe batetan, ezin behingoaz halako perfekzionetan iar daitezkela, nola behar bailizateke. Adv * 7v. Guzia despendatu ukhan zuenean, egin izan zen gosete gogor bat herri hartan, eta hura has zedin behar izaten. Lc 15, 14 (Dv eskasiaren jasaiten, IBk beharra sentitzen ). Zeren hazi humanoa bere berez korrunpitua baita, behar zen konzepzione hunetan Spiritu sainduak obra lezan. Ins C, 3v. Iainkoak berak gutan obra dezan behar da: ezen gu sorregi gara. Ib. E 2v. Ezen paillardizari ihes egiteagatik, batbederak behar du bere emaztea, eta emaztetarik batbederak bere senharra. Ib. B, 5v. Ez solament sabelera eta soinera behar duguna, baina bizitze hunetan bakez izateko zer ere behar dugula Iainkoak baitakusa hura guzia galdegiten dugu. Ib. E 6r. Biandaz eta berze behar ditugun gauzéz. ABC B, 4r. Nehork definizione propririk ezin harzaz eman dezake, baina behar dugun bezenbat ezagutzeren ukhaiteko hunela deklara ahal daite. Ib. I 2r. Odolki, odolki bear dela. (Lumbier, 1575). ReinEusk 75. Eugi legiala kontu andia Silverori bear ebena emaiteaz. Lazarraga A, 1142r. Egun askotan bearko dozu / zeure aldean medikua. Ib. A, 1143v. Jaunuk [sic] asko daude, geiago bear daude. "Más han menester" . RS 85. Asko badok, asko bearko dok. Ib. 124 (v. tbn. RG A 40). Inardun badagik, ez dok be[a]r besterenik. "Si continúas en el trabajo, no tienes necesidad de otro" . Ib. 540 ( TAV 3.3.2). Mendiak mendia bear ez baia gizonak gizona bai. "El monte al monte no ha menester" . RG A, 37 (tbn. B 45; cf. AEF 1921, 49: Mendie es mendien bear, gixona bai gixonan bear, recogido en Larrabezua, V-ger). Konseju ona emaitea bear dabenari. Bet 14. Emanen deraukula behar dugun guztia. Mat 143. Erran drazadazu zenbat gauza bear diraden gloria erdesteko. Ber Doc 117r. Arren, bada, irabazi / duzun kredit handiaz / fabora nazazu, othoi, / behar dudan graziaz. EZ Noel 149. Ostera eta laster alkar arturik, / jupoak bear dituez aforradurik. EgiaK 87. Gastelako Almiranten miserikordia / bear izan dozu, neure egia. Ib. 87. Komunzki ioaiteko bezanbat denbora behar ohi da bihurtzeko ere. Ax 81 (V 55). Bekhaturik izan ezpaliz, etzen beharko beztimendarik: eztugu beraz hetzaz zer banaloriaturik. Ib. 416 (V 270). Ezin dateke kontrizionerik, eta ez behar den bertze urrikimendurik, kofesatu gabe. Ib. 531 (V 341). Halatan emaiten deraue aberatsei beretzat behar duten baiño gehiago, gehiagoko hura probetara parti dezaten. Ib. 225 (V 150). [Erleek] nola duten bere athal-zaiña, eta behar ere bai. Zeren eztiari [...] anhitz baitarraika, eta baitzaika aiher. Ib. 35 (V 21). Edaaten dabela bear dabena, eta ez geiago. Cap 127. Eta pekatuen parkaziñoa, zeinda bear da komulgeetako, arerioari parkeetea bear dana legez. "Como también lo es el perdón de los enemigos" . Ib. 146s. Zeinda akudidu ezin leien ainbat bider zein bear leukeen. Ib. (ed. 1893) pró. Adiskide egik ez behar duanean, bana behar duaneko. O Pr 4. Haur duenak anhitz behar, eztuenak gogoan-behar. Ib. 216. Ehun zaldik ehun zaltoki behar. Ib. 127. Behar da, bada, elkhar iasan dezagun eta konsola dezagun. SP Imit I 16, 4. Abisu hauk hanbat eta hainbertze direla, non nihork nahi baditu begiratu, eztuela behar izanen zer egin bertzerik. SP Phil 539 (He 547 ez bailuke behar izan ). Urrun gare behar dugun amorioaren neurritik eta kontutik. Ib. 291. Zer behar da bihotzean, / Iauna, zutaz berzerik. Arg DevB 10. Iakiteko duzu amarra hagitz onak behar direla. INav 133. Oneek jakinaz bakarrik salbaduko gara? Ez Jauna. Zer bear da bada geiago? CatAnz 3. Jaikitzean, behar den mugan, nihorekin mintzatu gabe, Jainkoari ofritu behar zaio lehenbiziko pensamendua. 35. Aurreronzean bearko dozu / Biskaiaren defensa, / ezpa juan Errotxela. BBizk 19. Zer adin behar da konfirmatü izateko? Bp I 64.
(s. XVIII) Zeren ez baita munduan nihor, behar ahal diteken bezanbat hitzkuntza dakienik. ES 391. Hainitz gauza falta baitzaizko behar den perfezinora heltzeko. Ib. 195. Itz dibina aek esanaz bear dan intenzioarekin. OA 45. Egizu nitaz behar dela dakizuna, zuk nahien duzuna. Ch III 15, 2. Etseko andra noblea dogu, bear bere ala nik. Acto 421. Ez det arkitzen zeru guzian gauza baterako bear dedan diñako argirik. Lar SAgust 3. Ez da asko adiña edozeiñ argi; goikoa bear degu, zerutarra. Ib. 16. Bear diran Ongi Dagoakin. CatBurg 1. Ez dutela gehiago behar ez nihoren konseillurik, ez nihoren gobernurik. He Gudu 64. Hasperen egin ezazü zeren etziren gobernatzen [...] fraide debot batek behar lükian bezañ beste argireki. Mst I 21, 3. Aithortzen dit eztirodala, mendren mendrenaren ere, behar den eskerrik eman. Mst III 22, 1. Gaiza thenporal behar direnetarik batere eztü desiratzen, huntarzün eternalen jardiets erazitzeko zerbütxatzen ahal zaitzonak baizik. Ib. 54,5. Gogua emaiten dizü, profeitürik batere edo aphür baizik emaiten eztian gaizari, eta ezinago behar diana, arrankürarik gabe igaraitera eizten dizü. Ib. 44,2. Judasen gisan galzen da behar den horduz onzen ez dena. Mb IArg I 193. Predikatu bear zuten lege berriaren alde milagro bear ziranak eta beste gauzak egiteko zegoten indar ta esku guzia emanik utzi zituen. Ib. 339. Orra nola bear zen (munduko guzien onerako) nere neke andien buruan ni gurutzez illik gelditzea. Ib. 292. Beti behar dugu geren alde ta billatu behar dugu geren egiteko ta neke guzietan Jesus maitagarria. Ib. 187. Janaria, janzia ta beste bear diran gauzak eman dizkidatzu. Cb Eg II 23. Beti bear degunak bezala, beti eskatu bear degu ta orazioa egin. Ib. 11. Zure gaitzak zer bear edo eskatzen duen, zeruko mediku edo konfesore zelodunak daki. Cb Eg III 387. Ala, egia esateko, zure eriotzaren baño, zure bizitzaren bildur geiago bear dezu. Ib. 318. Hil zituen berehala zenbait filistindar. Etzen bertze deus ere behar. Izialdura sarthu zen kanpa guzian. Lg I 268. Jainkoak etzuen utzi herri hetan leheneko yendetarik, israeldarrak [...] beldurrean idukitzeko behar zen bezanbat baizik. Ib. 199. Ez da nihor gure artean nahiago behar ez duenik, hanbatik hanbatean, Joben ongarria, ezen ez Salomonen tronua. Ib. 339. Zonbat bekatü mortal behar dira Ifernürat joaiteko? CatLan 10. Gaisto dá ez izátea bere kulpas beardéna. 'No tener lo necesario' . LE Prog 110. Bertze guzietako denbora asko eta sobra hartu dut, eta behar nueneko, behinere astirik asko ez nuen. Brtc 201. Nere bürüzagisak zor dereit zortzi peseta [...] othoi detzan jar, ez ene khorpitzaren, eztialakoz behar batererik, bena bai arimarentzat. Egiat 179s. Gezur arin bat, behar dan baño geixeago jate bat ta beste onelakoak. Ub 152. Zeinbat gauza [...] biar ditu bada [...] damubak, onak izateko? CrIc 242 (para esta construcción con marca de ergativo también en adj. en función de atributo, v. infra (2), en el apartado Tr. ).

(s. XIX) Ni arzaia naiz, adiskidea, ezer bear badidazu. Mg PAb 164. Berba eraatsi ta gatx oneek biar ebeela azaldaketa luze bat. Ib. 163. Ondorengo komuninuak dira sakrilejijotzarrak, ezagutu daikianian bakotxak ez daruala prestaera biar danik. Mg CO 94. Deklaraziño zuzen ta garbi bat egiten bada dongaro egiñaren damu biar dan bestekuaz. Ib. 15. Kristauaren dotriñako lau parteen artean, ez da gutxien bear dana orazioaren dotriñako explikazioa. Gco I 383. Onelakoak, asnasea faltatzea baizik bear eztue, betiko Infernura jaisteko. Ib. 418. Gauza bi nai ta ez bear dituzu, zure esperanza egiazkoa izango bada. Ib. 387. Konfía Jangoikoan gogotík; ezi ematenduénak heritasúna, emanendú osasúna, beardelarík. LE Ong 13r. Egingo det nik [...] ez bear lizakean adiña, baizik dezakedana. AA I 558. Bebil emaztea arrastaka batetik bestera, umeenzat bear danaren billan. AA II 74. Eta galtzen ditue, gauzak bear dan eran egin gabez, ondasun andiak. AA III 360. Haren laguntzarekin batean, behar den guziaren egiteko gai izanen haiz. Dh 185. Mutill dantzari ta kortejo zaleetan bere ez dot aurkituten errespeto, ez biar leukeen itzalik. JJMg BasEsc 137. Au ezaututeko ez da jakiturija andirik biar. fB Olg 198. Jesu Kristo geure Jauna illteko bere testigu paltsuak biar izan zirian. fB Ic II 164. Medikubak aginduten dabena emon gura ezteutsenak, edo beste biar dabeen gauzarik ukatuten deutsenak. Astar II 81. Eztago Jaungoikuaren iskini edo promesan bakarrik, biar bere dalako geuk geure aldetik egitia alegina artuko badogu itxaroten doguna. Ib. 14. Neskak damuaz / ez eban, ez, asko bear, / antxe egiteko txorienagaz / taska taska negar negar. Zav Fab, RIEV 1907, 94. Berotu biotza ta zolitu gomutea, bear dan legez igaroteko irakurtera zoazan gogartea. EL2 18. Ze pozik daroazun zeure eriotzarako bearko dan zur astuna. Ib. 191. Bere bear tzan aldian eginiko konfesiño on batek. Ib. 65. Entzuten zenduala bake bakean eta mistik bere egin bagarik nik bear neukean eriotzako sentenzia. Ib. 115s ( EL1 108 nik merezietan nenduan ). Ongi komekatzeko, zenbat gauza bear dire? CatB 71. Festarik bear bada / bego Donostia, / betikoa du fama / ondo merezia. Echag 139. Ezpazira behar den modestiareki egoiten, Jesu-Kristi injürio handi bat eginen derozü. UskLiB 33. Zerbeit ikharagarririk dela, behar izan duenaz geroz erremedio bat hoin espantagarria. MarIl 124. Bena zü, dohain haiegati, etzirade fantesius, / ümil, afable zira eta, behar denian, korajus. Etch 578. Jainkoak [...] ezagutzen duela zer dugun behar. Jaur 121. Ezade diferenteak bear badituzte, egon ditezke lur berean bi landare mota. It Dial 49s. Badirade latiñez, / badira erderaz; / ez al ditugu bear / guk ere euskaraz? It Fab 16. Soñu aek ondo dantzatuko dituenak [...] ankak ariñ izateaz landara, bearko dabela buru ona [...], konpas guztien kontua zuzen eramango badu. Izt C 218. Bertan bear danaz gañerontzeko ur guztia igarotzen da Erribarrura jendearen ornidurarako. Ib. 97. Urde honek gizenzeko / behar diken zahi guti: / hartu beitut aski handi. Arch Fab 187. Prestaera obakaz eta biar dan lako modu ta itzalagaz Eleixetan ez egotetik. Ur MarIl 85s. Yainkoak du egorri, behar zen orduko, / Franzia baketurik, Nicolas yotzeko. Hb Esk 159. Ez du laborariak nihoren beharrik; / Erregek behar dute haren bihitarik. Ib. 189. Juramentua, bear dan bidez egin ezkero, ona da. Lard 381. Ekarzkidazute, eta iñork ezer esaten badizute, erantzungo diozute: Jaunak bear ditu. Ib. 429. Lürrak hun izateko behar dü büztin bezañbat hariña. Ip Dial 44. Guzien artean egin dezatela gisu-labe behar-den-bezalako bat. Dv Lab 189. Urak bere baitharik jotzen du drainetara, eta lurra idortzen da behar den heinean. Ib. 113. Hau da ene saria?-- Ihardetsi zion Aristhenek: Ez huen bertzerik behar. Hb Egia 25. Arnegatu du: zer bear dugu testigoik geiago? Una, orai berean aitu 'izue arnegua. Echn Mt 26, 65. Modu orretan gu gabiltzala / gizonak bildu zaizkigu, / asto zar ori nerea dala / bear dan añe testigu. Noe 31. Grilla zaitzu bi ahur kafe eta botha zaitzu kasola bat esne irakiturat behar den sukriarekin. ECocin 31. Hirur taza esnetan, behar dira zazpi arroltze gorringo. Ib. 32. Franzizkoren naturaleza minberak hala behar bide zuen. Laph 126. Munduko lokharrien hausteko, lan behar da eta denbora. Ib. 127. Aurrerontzean zuek, zeron emazte eta aurrakin bear dezutena, nere kontu. Arr GB 119. Bekhatü mortal hanitz behar deia Iferniaren merexitzeko? CatS 55. Botoa egin zuten, Veneciaraño igarotzeko bear zutena ez beste guzia utzitzeko. Aran SIgn 74. Irina behar eta pagatzen du zahiz. Oxald ( in AstLas 74 ). Mutillzartu ta ezkondu, / oraiñ andria gallendu, / gaztia bear omen du. Xe 275. Ogirik bear dezute? Zab Gabon 28. Egin nai lukeanak gustora pausua, / zapata bearko du oña aiñakua. AB AmaE 407. Beia bear badezu geienaz ere orlakoxia billatuko dezu beste bat ere. Sor Bar 105. Prinzesa batek bear dituen prenda guziaz ornitua. Arr May 184. Amen errateko behar den denboran. Elzb PAd 3. Lana gogotik egitea, ori da bear dana. Urruz Urz 40. Edo, beharko othe da, heda dezon Jainkoak zeru goratik bere esku urrikalmendutsua eta laguntzailea? Lap 152 (V 68). Jakintsunen erranetan / behar bada sinheste, / ederrena mintzaietan / eskuara da, diote. Zby RIEV 1908, 758. Ezagutza behar dena ez dutenek ez dute prezatzen. Ib. 88s. Eztot nik ezer munduan gura / ez bear bere, zu barik. Azc PB 124. Etzuela bertze ametsik baizik ere Aines behar zuela andretzat. Jnn SBi 136. Denbora askotxo bearko dut gauza abek garbitzen. Apaol 59. Ez igan zerura billa, / aingerutxurik bear ezkero / orra or nire mutilla. A BeinB 47. Zenbat beharko da? Deus kasik ez hastean. HU Zez 45. Bainan, Jainkoari esker, ez dire oro heien iduriko; ez eta behar ere. Ib. 31. Bazakien, behar zenean, bertzen heinera jausten. HU Aurp 110. Lagunen batek zetako edo atako bear izango ebala atxakitzat ipiñiaz, iagi ta atera-bidea artu eban. A BGuzur 120. Eztau bearko; baiña bear baleu bere, eztakit amaituko ete eukean. Ag AL 72. Lagunak edozetarako bear izaten dira. Ib. 40. Ni baiño obea bear dau beretzat. Ib. 111. --Orixen bear degu berriz oraiñ! Iduritu egiñgo zitzaizun. --Bai zera! Moc Damu 15. Egon bear dabela gertu eta prest iragoteko Jesukristogaitik lotsariak [...] eta eriotzea bere bai, alan bear izan ezkero. Itz Azald 132. Bide okerrez eretxia erakusten dabenak, au da, bear dan argitasun baga. Ib. 110.

(s. XX) Nola eta zonbat aldiz egin den bekhatu: gogoz, hitzez, obraz eta behar zena ez eginez. CatJauf 120. Jainkoa othoizten dugu eman detzazkun behar ditugunak. Ib. 101s. Gitxik goratuten zaitue bear dozuen añan. Ag Kr 212. Nor da berau, ainbeste leku bear dabena? Erregiña dalakoan birau natxako. Ib. 68. Gure etxaguntzan be bear genduke olako mutil bat. Echta Jos 313. Goizean goizetik zeiara, gero, gizasemearen da Josetxoren gosariak, urrengo labako arazoak, arto edo talo bear zireanak. Ib. 25. Haiñ beste behar bada zelila heltzeko / ez nüzü ez berhala ni abiatüko. Xikito 6. Mintzatzekotz, behar da: zerbeit erraiteko; hura erran; eta gero, ixilik egon. JE Bur 39. Norako biar dezu billetia? Iraola 18. Merkexeagoa bear det. Billatuko aldegu, aukera badagota. Ag G 87. Urriñera bidalduteko biar dan baño zazpi bidar indar geiago dauko. Kk Ab I 35. Leaburun beti izateko baaiz, arako eztek latinik ere bear. A Ardi 18. Ba omen du dirua, bai ta bear ere, Leaburu ta Gazteluren bitarteko zoko sakon ori lurrez betetzeko. Ib. 32. Bularra ere bear da gero orri burura igotzeko. Ib. VI. Urdeak urde jana behar du. StPierre 32. Bear dan aldi ta tokian egia esateko. KIkV 71. Bear dan besteko zio barik barau egiten ez dabenak [...] oben astuna egiten dabe. Ib. 77. Argatik bear izan zan Jesusek ere eriotza eramatea. Inza Azalp 65. Beren ardura edo kontu guztia ari diran artan bear dute. Ib. 126. Egungo egunean, hain neke da sehi baten izaitea!... Zer soldatak ez dituzte behar! Barb Sup 152. Hori bezalako trasterik baizik ez behar gure herrietan, gure Eskual-Herrian? Ib. 53. Zer behar duzue haren ganik? Ib. 149. Gerla behar omen dugu. / Othoi, zaude gure buru! Ox 57. Beldürrez etzükiala bentüraz Jinkoaren zerbütxialako deia behar zen bezain egiazko eta azkar. Const 16. Neurtitzak bear diran legean egiñak dira. Inza ( in Jaukol Biozk VI ). Atera nintzan sapaillora edo balkoera, ta esan nien. Emen negok; zer bear dezue? Or SCruz 117. Donostian bizitzeko sos asko bear eta aalik obekiena bizi nai. FIr 131. --Behar nuzke espartin batzu, Manex. --Holako zango ñimiño eta pollitekin ez dituxu izari handikoak behar. Zub 73. Astoa izateko arrantzea baño eztabela bear. Kk Ab II 116. --Mingain luze, beñere deitu al dizut, ba? --Ez genuke besterik biar! Alz Burr 39. Eztakit idazten errijak egitten dauan eraz baño; eta, egija esan, biar be eztot geiago. Otx 96. Ez larrittu; mutillak zer biar eta axe agindduko dautso osagilliak. Ib. 162. Ez atara ortik barrutik [...], biar dan letxe urten dagijan ondo arazo onek. Ib. 81. Estaduak urdalla andia, ori aseteko asko bear. Eguzk GizAuz 131. Argitasunik bear izan ezkero orretan baserritarrai gogo onez lagunduko leuskioen gizon argiak badagoz. Ib. 127. Viva Rusia! deadarrez ibilteko gogoa bear da! Ib. 134. Zuen odolak jitez behar du borroka eta gudua. Iratz 179. Erreza izan dedilla, e?... Vanguardismorik ez diagu bear! Ldi IL 84. Aziak ere, lurpean sartzea ta bera usteldu ta desegitea bear izaten du landarea ernaraziko badu. Ib. 154. Behar dena behar da. Lf Murtuts 19. Zer lur bear du? Lenengo zer ez dun bear esango dizut. Munita 59. Zulo bakoitzak 30 zentimetrotik 40 zentimetrora bear ditu zabal eta beste ainbeste sakon. Ib. 59. Behar zelarik harek zitun bil-arazten Uztaritzeko biltzarrak. Zerb Azk 61. Liburu bat edo disko bat behar bazendu Gipuzkoatik edo Laphurditik, jakin araz iezadazu. Mde Pr 61s. Beste ipuin-berri baten ideia jin zait eta zure aolkuak bearko ditut bearbada, sekula idazten badut. Ib. 82. Igurikiko zituen behar ziratekeen hilabeteak eta urteak. Mde HaurB 103. Baiña nor da, Iauna, bear danetik araxego lerratzen ez dana? Or Aitork 283. Zin egin nionan Etxahuniaren jabetasuna bera galtzea ala bear balitz, gurasoen zemaiagatik utzi baiño len. Etxde JJ 59. Polik bi gauza bear eta ala gertatu. Anab Poli 32. Aire guztiek ez dute atabal-jotze berbera izaten eta badira deus ere jotzea bear ez dutenak. Ib. 99. Eztiñagu besterik bear denen aotan ibiltzeko. NEtx Antz 39. Bear ez, ta orduan aurkitu, esan oi da, eta egia izan oi. Erkiag Arran 67. Biok alkarrekin gerala, zer geiago bear degu? Ib. 127. "Axular" asko bear lituzke / izkuntzak eta fedeak. Basarri 50. Liburu bat bezala mintzo zen, hitzak behar ziren tokian ezarriz. JEtchep 87. Berrogei bider, behar zirenak baino bi bider gehiago. Arti Ipuin 68. Beste probamenturik ezta behar, akusatuaren aitorketa baizik. Arti Tobera 268. Indianu jatorren bizimoduaz jarduteko, etorria bear, ostera. Ta Nikanor-ek etorririk ez euki, ekarria baiño. Erkiag BatB 170. Siñismenik ez dau bear gizon askeak. Ib. 146. Erdi asarrez, geldi ta bear dan lez egoteko dirautsa. Ib. 156. Iritxi ziren bear zen tenorean. Izeta DirG 90. Bost minutu ibilteko, gutxienez ordu erdi behar zuan orratz handiak. Osk Kurl 168. Ez zaut iduritzen holako batentzat behar laitaken pietaterik. Larz Senper 128. Utz gero Jainkoa mundu huntan behar duzuen estimuaren zuendako biltzerat. Ardoy SFran 335. --Azkenerako gorroto bizia artu bear dizut. --Orixe bear degu! NEtx LBB 43. Irurogei ta amar urterekin Ameriketarako bidea artzeko, etzan gogo makala bear. Ib. 68. Nehon otsorikan ez balego, / ez laike behar artzainik. Xa EzinB 96. Bururik ez duenak / txapelik bear ez. Uzt Auspoa 43, 116. Bear eta izan; orrek du eskerra. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1136. Biar (bear) ez duen potroak, bi almote olo. (Ae) "Goseak eta bearrean dagonari ez eman, ta naikoa duenari bai" . Ib. 2342. Nik ere lagun bat bear det, zuek bezelaxe. Alkain 62. Bordan behar zen iratzea, bordatik goraxago egiten nuen. Etchebarne 26. Asieran idazti edo agiri bat biar zuan. Gerrika 40.
(Con aux. tripersonal).
Bereala gaztigatzen diote maizter gizajoari etorri dedilla prest; eta badator au estura larrian, zer bear ote dioten ezin asmatuz. Izt C 164.
(Sin aux.). " Eskatu biar baño geiago " VP 81r. Tr. Con bezain, baino, bezainbat, etc., es usual tanto al Norte como al Sur. La construcción behar + sust., normal entre los septentrionales, se encuentra al Sur en CrIc, y más modernamente en Orixe, Lizardi y Etxaide. v. BEHAR BEZALA, BEHAR ORDUAN. AxN explica doiaz (416) por bear adiña izanas .
Aphezei ekhar diezek behar errespetua / zeren idukitzen duten Iainkoaren lekhua. EZ Man I 31. Halakotz othoitzten zaitut, pazienzia behar bezain iraunkor bat erreparti diazadazun. Harb 247s. Orduan sobera haserre nindekeiela. Eta neurri gabe, eta behar baiño gehiago zerbitzari hek gaztiga nitzakeiela. Ax 289 (V 192). Nola soinulariak bere gitarraren zainak [...] bide bezalako soinu emaiten eztutenak behar neurrira eta puntura ekhartzen baititu edo bandatuz edo largatuz. SP Phil 521. Zergatik itxasoak bere barrutian [...], badu guziak artzeko bear-diña ur, bear-diña bide, bear dan ta are bear dan baño geiago. Lar SAgust 10. Bena zure lege saintiak eztizü unhesten behar beno haboro eta haboruenik plazer egiten dienen txerkhatzia. Mst III 26, 4. Noiz eman behar zaie aurrai konfirmazioa? Orretarako behar adiña ikasirik daudenean. Ub 198. Eta hori nulaz / nik ahal dut erraiten. / Nik behar erreketiak / haiek beitutie ukeiten. AstLas 20. Gaisorik dakusezanian aleginaz lagunduten ezteutsenak, alan arimako nolan gorputzeko biar gauzetan. CrIc 67.
(s. XIX) Edo eraman duan bizitza onean arkitzen dualako Konfesoreak señale bear duikoa absoluzioa emateko. Mg CC 143. Artuten ez dirialako onduteko biar legezko bidiak. Mg CO 80. Zeinbat dendera ta tratulari gitxika lapurreta zitalak egin daruezanak, [...] gauza txatar ta erdi galdubak ontzat saldubaz edo biar baño goraguan? Ib. 71. Edan zuan bear baño geiago, ta galdu zuan bere ezaguera. AA III 376. Behar bezain erregelatuki bizi ezten giristino bat? Dh 143s. Bestek eraman derik hik behar kolpia / bena kübera dirok orano hartzia. Etch 80. Asiaren izena bakarrik etzan bear adinbat aiñ Aderri zabal ta luzea garbiro erabakitzeko. Izt C 11. Ur bedeinkaturik bear bestean ta erara ezpadago. CatBus 53. Egiña zagoen ya prest ezarria / bizi-lekhutzat hark behar establia. Gy 145. Zoiñtan ezartzen baitire mahaineko behar gauzak, yanari eta edari eta gaiñerakoak. Ib. 309n. Franxex Larraldek dio, behar orenetan, / eskola toki eman sorthu den geletan. Hb Esk 134. Lenengo egunetan egindakoak bear ainbat etzeritzatelako. Lard 146. Eginarazi zioten Filipperi Carlosek behar agurra. Hb Egia 149. Bihotz-hausgarri da ikhustea asko laborari ardirik gabe txarki bizitzen, izan letzazketelarik, berak nor balira, ongi bizitzeko behar bezenbat. Dv Lab 268. O, Jaungoikoa! nola emango dizkitzut nik bear ainbat esker, aurtxo au eman didazulako? Arr GB 51s. Amaren ezur legortuak, / ni gatik bear baño len lurperatuak. AB AmaE 283. Ura idikitzeko ez deritzo Klarari daukala bear aina indar. Bv AsL 93. Ez da izango pekatu, ez daukalako bearbesteko ezauperarik. Itz Azald 89. Gure buruen jabe nahi badugu egon beti, jakin dezagun beldurrik gabe, behar arau mintzatzen eta egiten. HU Zez 80. Ez da jostetarik. Urrats bat behar baino aintzinago edo gibelerat egiten duena, galdua da! Ib. 22.

(s. XX) Denik ere, bertzea baino gehiago izan da, ez baitzen behar hanbat. JE Bur 146. Otoitza da buru edo gogoa Jaungoikoagana jasotzea, berari agur egin, eskerrak eman eta bear guzia eskatzeko. Inza Azalp 119. Burdina dut bihurtzen gorriturik suan, / behar moduan!... / Ni bezain dohatsurik ez da bat munduan. Ox 167. Eskola guzietan bear ez besteko azibidez betiko galtzen nekusan yaiterri-gogoa Provenzan piztea. Or Mi III. Edozein unetan, aldiz-aurretik bear-deia bota ezkero, bilduko liraken idazleak. Ldi IL 100. Idazle-ugaltze orreri [...] bear-alako paper-langille-ugaltzeaz erantzun bear dio. Ib. 70. Gizartekeriak (sozialismoak) gizonaren azkatasun ori bear bestean aintzat artzen ete dau? Eguzk GizAuz 104. Bear baño geiegitxo itzegin nun eztabaidako beroaldian. TAg Uzt 97. Ango uritarrak zori-onekotzat niñuten, bear bezain oargarritzat izan ez nun gertari auxe yazo arte. Zait Sof 79. Itzak txintxo datoz / bizar asko gabe, nik bear-neurrian lumaren ertzera. Or Poem 529. Ez zaiok bear bestekoa baño geiago eman. Etxde AlosT 22. Emen etzalako edo, beintzat bear ainbeste ez zalako, atzerritik ekarri bear. Munita 56. Behar baino gizenago zen sabelondotik. Mde Pr 46. Nik bear garaian egiten dut kanta eta bear garaian lan. Etxde JJ 13. Egunaren lenen argi-izpiek esnarazi ninduten bear baño goizago. Anab Poli 79. Liburu bakoitzeko gaiak banaka aztertzen, bear ez beste luzatuko bai litzake "ataritxo" au. Ibiñ Virgil 24. Zalantza aiek garbitzeko etzegoen bear aiña jantzia. NEtx LBB 30. Gizonarentzat gidari bada han goi hartan ezarria, / oi, izarra, behar lekura gidatu Euskal-herria! Xa Odol 340. Badiagü horiekilan / behar beno phasta franko, / hebenko jente ororen / zolati gaiñ thüstatzeko. Casve SGrazi 46. Egin ehortzeta behar suñetakuekin. 'Behar diren janzkiekin' . Ib. 56. Sekulan ez zaio bear aiñako famarik emango olako zaldunari. Berron Kijote 39. Argia behar baino fitexeago finitu. Etchebarne 33. Utzi ote zidaten / bear ainbat azten? Zendoia 14. Gau ta egun jario bear baiño geio. Insausti 250. Leiho horietan barrena sumatzen du aldamenean gertatzen den zerbait. Ez osoro haatik: behar adina ez, eta agian behar baino gehiago. MEIG I 144.
(En oraciones negativas). (No) convenir, (no) ser adecuado, correcto, lícito. "A deshora, bear eztan orduan " . Cf. infra BEHAR EZ BEZALA, BEHAR EZ BEZALAKO. Tr. Aparece sobre todo en oraciones de relativo (aunque cf. los ejs. de Axular, Moguel e Inchauspe). La construcción behar ez den está lexicalizada hasta tal punto que en ocasiones no se da concordancia de número; v. p. ej. Marija guria gorubetan, biar ez dan ordubetan (Mg PAb 122); Biar den lizentziekiñ (CatUlz 1). cf. beharrezten.
Behar eztiraden gauzák irakasten dituztela. "Ce qui n'appartient point" . Tit 1, 11 (Dv, IBk, IBe behar ez dena ). Dabitek behatu zioen behar etzen emazteari, eta handik egiteko handitan erori zen. Ax 392 (V 256). Zeren dantzatik anhitz okhasino behar eztenik sortzen den. Ib. 413 (V 268). Badakigu parabisurako denak, eztuela behar bekhaturik, eta ez bekhaturen notharik. Ib. 193 (V 130). Behar ezten gisa bere plazerak txerkhatzen eta her jarraikiten direnak, hetzaz ahalke eta kharatstarzün gabe eztitian goza. Mst III 12, 3. Behar ez den hitz bat esaten bazaie. Mb IArg I 240. Memória ere bera dá oneráko ta gaitzeráko; zértan dágo ikástea bearestirénak, ta beardirénak ez? LE Prog 116. Behar ez diran aragizko atsegin ta lan galgarriak. Ub 177. Ez dau leku santurik biar nire gorputz madarikatubak. Mg CO 68. Ez galdetu bear ez danik, / ez aditzeko nai ez dezunik. VMg 84. Zenbat eta zenbat, bear ez diran edo esan ere ezin ditezkean gauzetan esnatzen diranetik asitzen dira gogoa ta biotza loitzen? AA III 361. Norbait maithatzea hura bekhaturat hertxatuz, edo harekin behar ezten zerbait egitekotzat. Dh 248. Zeren U horrek behar ez den soinua ematen baitio. MarIl XIII. Guziak beren buruak garbitu naiez, zioten etzutela bear etzan iñoren gauzarik. Lard 57s. Gurhia egiten den lekhian ezta behar den gütien ürrin gaistua. "La moindre mauvaise odeur ne doit pas se faire sentir" . Ip Dial 83 (Dv ez da izan behar den gutieneko usain tzarrik ). Harrek erran darot solhas bat xarra eta behar ezten bezalakoa. Jnn SBi 63. Behar ez denik deus ikas ez dezaten, lagun galgarrietarik urrun atxiki. HU Zez 146s. Bear ez diran gauzakaz baliyetan diranak. Itz Azald 84. Norbaitek egin badu / behar etzuenik, / gauzaren xuritzeko / ez dea jujerik? Etcham 105. Bear ez dan moduan / dantzatu mingaiña. MendaroTx 39. Gertari txiki ori ez ote dezun yoa bear-ez-alderditik. Ldi IL 66. Ola ari ziran Farisau gaiztoak, ea bear eztan itzen bat edo esaeraen bat ateratzen zioten Yesusi. Ir YKBiz 276n. Bear ez diran maitasunak eta griñak. ABar Goi 26. Une txar batez arturik ala / bear ez nuen bidea, / atsegiñ ordez arkitu ditut / arazo ta naigabea. EA OlBe 8. Orren erruz bear etzena sortzen da, desordenu ikaragarri bat, alegia. Vill Jaink 50. Behar ez danik ez du aditu / iñork ene mingainetik. Xa Odol 269. Ez genduan bein ere bear ez dan gauzarik egin. AZink 96.
Deber ser; deber estar. (Parece tratarse de una elisión del part. izan; cf. infra (2) ). Tr. De uso gral. entre los labortanos y bajo-navarros, es algo menos frecuente entre los guipuzcoanos, y escaso entre los vizcaínos (aunque aparece ya en Lazarraga).
Bertuteak behar luke gizonetan handiago. E 123. Uste gutxien dozun orduan / enegaz bearko dozu. Lazarraga A4, 1165r. Iñor izango bada abisadu, / bear dau forzoso enamoradu. Ib. B2, 1151r. Señaleak handi ziren Faraon galtzekoak / bañan ordukoak behar dute handiagoak. EZ Man I 77. Iujamenduaren muga nihork ere eztaki, / mundu fiñatzean behar dela ordean badaki. Ib. 62. Zeren ongi ahal zinatekeiena, zeure faltaz gaizki behar baitzara. 'Te ves precisado a estar mal' . Ax 565 (V 361). Behar zare zure obra guzien nausi eta xuxentzaille, ez gathibu. SP Imit III 38, 1. Zer izanen dut emazteaz / mila jende burdiñetan, / baldiñ esklabo behar banaiz / Ifernuko zepoetan? 203. Gure lan bakharra behar leiteke gure pendura gaixtoei gerla egitea. Ch I 3, 3. Zure egiñ ahal guziak egitzu zeruko erresuman lekhu baten izateko, azkena behar balitz ere. Ch III 58, 7. Hagitz behar haiz lohia horlako haskeriak ene gogorat ekhartzeko. Ib. 6,4 (SP hagitz likitsa aiz, Ip untsa zikhin izan behar duk ). Horra nolako behar duen gizonak bakean eta soseguan sartzeko. Ib. 23,3. Lo daude erne bear duten guziak. Lar Carta a Gandara 161. Ad impetrandam dion lekuan Ad impertiendam bear du. Cb Eg III 396. Arzai pare gabea, / gurekin bearko dezu / beti sekularean. GavS 24. Jauna, badu lau egun ehortzia dela, beraz usaindua behar da. (Io 11, 39). Lg II 204 (Lç khirestu duk gaurgero ). Baña ala bear bada, esan zion bere Aitari, egin bedi zuk nai dezuna. Ub 87. Elizak agintzen du, berarentzat behar dirala lenengo frutuak. Ib. 188. Oihala inguratua behar da khordoin beltxez, eta lau kantoinetarik iautsiko zaizko lau hupa beltxak. JesBih 417. Erariak galesti / dabiltzan artean, / pobreok tabernati / bearko apartean. JanEd I 26. Lurren erdiak gutienetik sorho behar direla. Dv Lab 102. Erro behar da errateko eguerditan iguzkirik ez dela. Hb Egia 24. Ungi ona behar da hedoietako bizia! Ib. 139. Ez da beldur behar bururat heldu denaren errateko. Ib. 126. Estimatua bear litzake / tamaña ortako gizona. PE 29. Zu al zerade asarretuta / bullan ibilli zerana? / Oiekin orla biar badezu / ez arrimatu nigana. Ib. 37. Arren gutan zenbatek / errekan beharko, / ez baigaituzte heiek / handik aterako! Zby RIEV 1908, 761. Gizonak ez dik bear / pantasioso. AzpPr 95. Jaunak nahi zuen Judu legeko aphezeri beren herrunka goraren gatik ohore bihur zekioten, urrun ziren arren behar zirenak izatetik. Arb Igand 57. Lehen aldikotz hek ikusi ginintuenak ihesari eman ginen, gure ohartzea ez zitzeiela behar herabetzeko zer bat. JE Bur 96. Hi, mutikoa, apez behar hintzan... Ez ginian aspaldi holako predikurik entzun! Ib. 104. Bere buruari ezer opa ez, ta eskalientzat dana bear. Ag G 135. Ago demuntren koko beltza, ago! Hireak harturik behar duk, gaur oraino! Barb Sup 131. Txorijak biar dabe goian ta beian azke. Enb 41. Gizonak ona bear dula ta ez aberatsa. Or Mi 84. Zer bila ninduzuten? / Ez al dakizute / Aitarenean bear / dutala? Or BM 112. Zoro utsa bear nuke aingerua bezelakoxea dan neskatxa ez onartzekotan. TAg Uzt 286. Iduri luke gezurtiak nehor baino sinetsgaitzago behar lukeela. Lf Murtuts 64. Arantzazura arribideak / zabala bear, zabala. / Txiro ta aberats, goiko ta beko, / kabi ditzan eldu-ala. SMitx Aranz 76. Nere andregai bear zunari bere garaiean itz bat ez esateagatik galdu nuan. JAIraz Bizia 88. Ez ote laidogarrizkoa, berak jaun da jabe bear zun etxaguntzan Mattin bere anai dollorra ikustea? Etxde JJ 62. Dugulakoaz eta dugunaz bederen, segur behar ginikek. Larz Iru 110. Bainan Saindu behar litake Saindu batez mintzatzeko. Ardoy SFran 281. Goitik esan diat, eta goitik bear dik! NEtx LBB 185.
Deber tener.
Iongoikoa, zuk ekhartzu halakoa orena / zeña ene bizitzeak behar baitu azkena. EZ Man I 60. O gaixto eta trunpador, aiherkundez bethea! / Hunek Zeruan behar dik, hik lezean etxea. Ib. 55. Zer fidantzia ez dugu behar aita amultsu, hanbat maite gaituenaren baitan! Lg I 369. Eztukiala behar dudarik / zelialat juaitiaz. AstLas 22. Hunek behar luke preferentzia bertze bien gainean, zeren hau baita bakharra bigarren erregela bethe dezakena. MarIl X. Ordutik xerriak jateko guziak egosiak behar ditu. Dv Lab 285. Erakutsi zion zeruan beharko zuen tokia. Hb Egia 76. Adiarazteko nolakoak zitezken zeruan behar zituen atseginak. Jnn SBi 151. Yudu guziek behar lukete ontsala Yudas izena... Elsb Fram 170. Beti gogoan behar ginintuzkenak egunetik biharrera ahantziak ditugu. HU Zez 144. Iru letratxu bearko ditu / nire obiak ganean / neure maiteak irakurteko / Madrildik datorrenean. Balad 123. Legeak azken hitza bere behar bethi. Barb Sup 149. Ez detala aiekin ezer ere biar. Alz Burr 18. Euskera edozertarako bear baitegu gai. Etxde AlosT 9. Iesukristoren itzekin berekin aski bear genuke. Or QA 153. Gerturik bear du [zaldi-gurasoa] garaia urbiltzen denean. Ibiñ Virgil 97. Lerro txikiak dantzariak arpegia zein aldetara bear duan agertzen du. NEtx LBB 320. Beraz zeruan ez dala diozu / nik behar dudan lekua, / alta etzen ba izugarria / nik ein dudan bekatua. Mattin 131.
2. (Lar DVC 173, Lar ( in Aq 1362 ), VocBN , A, Zam Voc, Elexp Berg) .
(Con participio). Tener que, deber, haber de (a veces con un valor de futuro que no implica claramente obligación o necesidad); estar a punto de. " Bear, deber. Eman bear diot, le debo dar" Lar DVC 173. "Conviene que se haga, on da egitea, bear da egin " Lar ( in Aq 1362 ). " Behar dugu hil egun batez " VocBN. " Behar niz khausitu bihar goizean Baionan " Ib. "Aditzaren ondoan doanean, laguntzaile NORKduna eskatzen du. Gero zinera joan biot. Dena dela, aspalditxoan behintzat, joan bia naiz ere asko esaten da" Elexp Berg. En AxN se explica akhort bazarete nola izaiteko baituzue (373) por elkar artzen baduzue nola artu bear baituzue. Cf. Lf Gram 655: "Behar ukan au sens propre signifie 'avoir besoin'. [...] marque parfois un futur certain: Uria egin behar du 'il va pleuvoir (litm. ça doit pleuvoir)'. Souvent behar ukan exprime une obligation morale, une convention, une fatalité [...]" y 814: "L'infinitif français complément d'object direct se traduit d'ordinaire par l'infinitif nominal. [...] Mais quand, avec behar ukan 'devoir' ou nahi ukan 'vouloir', l'infinitif français complément d'objet a le même sujet que le verbe principal, on emploie le nominatif indéfini du participe au lieu de l'infinitif: behar dut, nahi dut irakurtu 'je dois, je veux lire [cf. nahi dut bertzek irakurtzea 'je veux que les autres lisent']".
Tr. General en todas las épocas y dialectos. La discusión tradicional en torno a este verbo ha sido si, cuando el part. que le acompaña es intransitivo, el auxiliar ha de ser trans. o bien intrans. Cf. Lf Gram 655: "Avec un participe intransitif, on peut employer izan 'être', avec behar: Joan behar naiz 'je dois partir'. Mais joan behar dut est plus catégorique". Azkue atribuyó a los malos hablantes el uso del intrans. en estos casos (cf. Morf 208: "Es de euskaldun barris o barrioides decir o escribir etorri bear naiz, ibili gura nintzan, yausi (erori) nai da gizon ori. Hasta los escritores modernos no se halla en libro alguno, por lo menos del V, locución semejante. ¡Que etorri, ibili y yausi son intransitivos! Más lo son las cosas"). Sin embargo, cuando menos desde mediados del s. XIX estaban descritas las diferencias que se observaban ya entonces dentro del propio dialecto vizcaíno y su correspondencia con los usos de otros dialectos, en un libro que Azkue había manejado, el Verbo Regular Bascongado de Zavala, donde incluso se defiende (¿por primera vez?) el uso del intrans. (p. 16s.): "En orden a la clase de conjugación que habrá de usarse con los determinables gura o nai y bear cuando se juntan con verbos mixtos [= 'intransitivos'], se nota variedad en los pueblos del Señorío. Porque en la parte situada hacia la Guipúzcoa casi siempre forman los tensos, como en ésta, con conjugación activa [= 'transitiva'], no siendo en las oraciones de que antes he hablado n. V [en las impersonales]. En la del centro se sirven por lo común para su formación de la conjugación mixta, como los labortanos, especialmente con el determinable bear. Por ejemplo en indicativo dicen los primeros: eldu bear dau kristiñauak (fB Ic III 211) y los del centro eldu bear zara (Añ LoraS 35). [...] El uso del centro tengo yo por más exacto". Zavala mismo, con todo, tiene ejs. de trans. Las respuestas recogidas en el Erizkizundi Irukoitza (1925) a la pregunta 62 "Bear, nai ta gura beti ote dira transitivos?" (p. 269s) apuntan mayoritariamente al trans.; se respondió con intrans. a la frase pedida ("Tengo que estar, je dois rester = egon bear dot (det, dut) ala egon bear naiz (naz, niz)?") en puntos más o menos aislados de una amplia franja que va desde la zona más occidental (V-oroz) hasta el BN-occ, pasando por V-m, V-gip, G-azp, G-nav, AN-olza, AN-gulina, AN-ulz y L-arcang. En Gte Erd 48 se recogen sólo ejs. de trans. en AN-gip-5vill, B, BN-arb y S; sólo intrans. en V-gip y BN-lab, y ambas posibilidades en V-arr y G-nav.
El examen de los textos parece indicar que lo normal en casi todas las épocas y dialectos históricos es que sea posible utilizar cualquiera de los dos auxiliares; hay con todo diferencias significativas en cuanto a la frecuencia con que aparece el intrans., siempre o casi siempre en minoría, al lado del trans.
Los dialectos que con mayor facilidad admiten el intrans. son los septentrionales no suletinos y el guipuzcoano moderno. En cuanto a los primeros, Dechepare usa siempre aux. trans., pero Leiçarraga alterna ambos, incluso en una misma frase (cf. p. ej. Ins F 5v: Baina fedeak eta karitateak perfekt izan behar duté? Bata eta berzea behar dirade izan egiazko eta ez hipokrisiazko), lo que será una constante en la literatura posterior. La mayor frecuencia de intrans. se da seguramente a comienzos del s. XIX: no se encuentra trans. en Duhalde, aunque sí hay alguno en Jauretche, Monho y MarIl. El dialecto guipuzcoano usa preferentemente aux. trans., si bien al menos desde el s. XVIII y cada vez con más frecuencia se encuentran ejs. de intrans., siempre o casi siempre en autores que emplean ambos aux., al parecer indistintamente.
Por el contrario, los autores suletinos usan siempre aux. trans. hasta mediados del s. XIX (si exceptuamos algún ej. de Belapeire con valor impersonal); a partir de entonces se documenta, aunque escasamente, tbn. el intrans.
Los pocos ejs. relevantes del vizcaíno antiguo, así como los de Lazarraga, se inclinan en favor del aux. trans.; tbn. los de los escritores de la escuela de Marquina, con la importante excepción de Astarloa y algún ej. aislado de Moguel. Añibarro, sin embargo, usa ambos. En los autores de fines del XIX, así como en los del XX, es relativamente raro el intrans., si exceptuamos a Iturzaeta, pero se puede encontrar algún ej. en casi todos ellos.
El trans. es mayoritario en CatR, CatAe, CatSal y Legaz, único en CatLuz y Lizarraga de Elcano.
En los casos a los que nos hemos referido, el aux. suele ser intrans. cuando ha de llevar marca de dativo (cf. Hartarakotzat ioan behar gatzaitza aitaren partez minzatzera. Ax 329 (V 218)). Las excepciones son, en general, raras y modernas, como ésta de Zaitegi (Plat 119): Gaztezaroan asita, lotu bear diogu ikasteari; en textos septentrionales parece que sólo sucede cuando falta en el aux. la marca de dativo, p. ej.: Adimenturat heldu orduko, erdarari behar du jarri haurrak, eskuara ez dezakelakotz eskola-emaileak onets. JE Bur 179; Hunek ardietsi zion grazia ikusteko zoin aldetarat behar zuen berriz bideari lotu. Ardoy SFran 181.
El aux. trans. requiere que el sujeto del part., sea éste vb. trans. o intrans., vaya en ergativo; cf. p. ej.: Orok hara behar dugu eskusatu gaberik (E 62), Zeinbateraño eldu biar dau esamina onen kontu edo ziaztasunak? (Mg CO 18), Lamiñen etorkiak askoz zaharrago izan behar du (Mde 270); pero si el sujeto es una oración, falta algunas veces (p. ej. Eta oriek menderatzea [...] izan bear du Kristauaren lanik eta egitekorik andiena (Gco II 31). Incluso hay algunos ejs. en los que el sujeto sin ergativo es un sust.; v. p. ej.: Eskribauaren jantziya izan biar du jaun batena, bañan arras antziñakua (Sor AKaik 110).
En algunos textos vizcaínos y --en menor medida-- guipuzcoanos, como msOñ, Moguel, fray Bartolome, Astarloa, Iturriaga, CatBus (31), Uriarte, Iturzaeta, D. Aguirre etc., el adj. o sust. en función de atributo recibe a veces la marca de ergativo; cf. el testimonio de Uriarte (Carta a Bon; Marquina, 26-7-1857): "...aquí también es muy general el decir: beijak, onak izateko, izan bear dau zezenaren antzekua y no antzekuak". Este uso se mantiene vivo cuando menos en V-ger.
Hay tbn. una construcción en la que el sujeto es el paciente y no el agente de la acción expresada por el verbo; así p. ej. Den lurrik hoberenak ere behar du aphaindu, garbitu eta iorratu. 'Necesita que se la prepare' (Ax 41 (V 25)); Aberiak jeitsi behar dü ahal den xahütarzünik handienareki (Ip Dial 84; It bear da, Ur biar da, Dv behar du); Zer adinetan uztartu behar dute idiek? (Dv Lab 240); Luzapenetan ibilli barik, neskametseari betiko itxi ta ainbat lasterren erabagi bear ebala gauzeak (Ag Kr 165); Ezen mediumekiko batzarrek askotan behar dute ilunpean egin (Mde Pr 332).
El part. puede ir o inmediatamente delante de behar --p. ej. Azia erein ondoan estali bear da erne dedin (AA III 443)-- o bien tras éste; en este segundo caso su posición es variable, aunque gralmte. o sigue al aux. --p. ej. Bear dau pagadu zor dabena edo gitxienaz aldagian partea (Cap 52)-- o cierra la sucesión de sus complementos --p. ej. Hunetarik athera ahal dezakegu, behar gendukeiela, gehiago bizitzeagatik bedere, bekhatu egitetik gibelatu (Ax 123s (V 82))--. La posposición es general en todas las épocas en los dialectos septentrionales; no así en los meridionales, en los que no faltan testimonios antiguos (Beriain, Micoleta, etc.), pero comienzan a escasear en el s. XVIII (cf. Lar: "Aver de hazer algo, bear puesto entre el verbo que ha de preceder siempre y su terminación", "deber, juntándose al infinitivo de otro verbo, bear interpuesto al verbo y terminación" y Ast Disc 700: "... en el vascuence se interpone la vocecita característica del modo necesario, y se introduce, para decirlo así, en el corazón del verbo que es necesario, ya inflexionado"), aunque hay ejs. guipuzcoanos de Arrue o Beovide (en quien es muy frecuente) y vizcaínos de Añibarro (LoraS 100), Moguel o Uriarte (Dial 24). A partir de la 2.a mitad del s. XIX desaparece casi completamente, excepto en verso, donde es bastante común entre los bersolaris (recuérdese, p. ej. la conocida expresión formularia Bertso berri batzuek / bear ditut jarri). Encontramos, con todo, algún ejemplo aislado en la prosa del s. XX, en autores en los que la influencia septentrional es notoria. Cf. A Morf 766: "Oyense también bear dut ekarri 'debo traer', nai dut ekarri 'quiero traer', que no suenan tan bien, sin embargo, como ekarri bear dut, ekarri nai dut" y la crítica a esta valoración en Alt Obs 60. Cf. tbn. Iz Ulz s.v. beldurre: "Enuen uste onenbertze beldur biar nuela izen, edo izen biar nuela; bi gauzek, las dos cosas (se dicen)".
Hay algún curioso ej. en que behar aparece entre la negación y el auxiliar, tal y como se hace con omen y otras partículas afectas al verbo: zer egin ez bear du Jesusen ardi anima fededunak? (Mb IArg I 313); cf. tbn., con distinto sdo., Zer dira jaietan egin ez behar diran gauzak? 'cosas que no se deben hacer' (Ub 175).


Lastur-era bear dozu, Milia. / Aita jaunak eresten dau elia, / Ama andreak apainketan obia. / Ara bear dozu, Milia. MLastur 5ss. [Etsea] eregi bear dogu zuk eta nik neba arrebaok. fJZ 98. Munduian den gizon orok behar luke pensatu / Iangoikoak nola duien batbedera formatu. E 11. Heldu behar duien gauzan ezta eskapatzerik. Ib. 229. Urhe hunak behar dizi suian unsa purgatu. Ib. 241. Eta sensu hunetara aditu behar da Rom. seigarrenean. Decl ã 2r. Rege handi hunen trono iudizialaren aitzinean konparitu behar ukhanen dute on eta gaixto guziék. Adv ** 7r. Hura bere Aitaren partez gizonei behar izan zaie igorri eta eman, berzela galdua eta desolatua gelditzen zen mundua redimi lezanzat. Ib. ** 2r. Falta garenaren konplimendua Krist baithan eriden behar. Ins C, 3v. Halatan irakasten giaitik, zer xedetara ari behar dugun. Ib. E 1r. Ezagut erazi iezaguk ebili behar <beçar> garen bidea. ABC A, 8v. Nik behar diat hireganik batheiatu, eta hi ethorten aiz enegana? Mt 3, 14 (Dv behar naiz zutaz izan bathaiatua ). Neure peneau esan bear dot. Lazarraga A7, 1171v. Ama askoren seme askogaz / bear dau batu urtean. Ib. A24, 1196r. Armaz inor il dagia[na]k / armaz il bearko dik. Ib. A29, 1200v. Lukiari trankart <-çart> egiteko goxtu bearko. " Madrugar es menester" . RS 437. Il bear baituket nik? Bai, gertu date. Suescun 2. Zuhurziak erakusten derauku nola gobernatu behar garen gure egitekoetan. Mat 144. Gauza bat eginen badu persona batek ongi bear duela jakin zer gauza den eta nola bear duen egin. Ber Trat 6v. Oek bear dirade enzun belauriko. Ib. 124v. Egiñen duen promesa beharko duk iduki, / punimendua burura eztathorken iustuki. EZ Man I 27. Lehen ere aitziñetik gintuen abisatu / Antekrist gaixtoak behar zuela munduratu. Ib. 70. Sorthu ziñen ekharririk / mundura bozkario, / zeren zure ganik behar / baitzen Mesias iaio. EZ Noel 144. Eta Plaga hauk guztiak / behar zaizkin gerthatu, / zergatik eztun ene / bisita ezagutu. Ib. 88. Gasteak, egizu danza eta saltu: / Paris bear dogu urtera artu. EgiaK 90. Nondik joan behar dut ez hutsik egiteko, eta bidea laburzeko. Volt 135. Hala dadutzan bitartean ere, handitzen eta gogortzen baitira ume hek; eta alabaiña erdi behar edo hil. Ax 79 (V 53). Erran zuten mundu haur [...] eterno zela eta haste gabe. Zeren bertzela mundua egin arterainoko bitartean alfer egon beharko zuela Iainkoak. Ib. 33 (V 20). Ehun eta hogoi urthez egin behar zituzten bekhatuak, edo egin behar etzituztenak, ehunez egin baitzituzten. Ib. 123 (V 81). Baiña ifernura ioaiteko, eztira [manamendu] guztiak hautsi behar, asko da batetan faltatzea. Ib. 475 (V 307). Egiten duzunean iuramentu hautsi behar diozula presuna bati burua. Ib. 256 (V 171). Herriko lurrak bistatik galduz gero, itzultzen da bertze alderat, ioan behar duen eta dohan lekhu hartarat. Ib. 107 (V 71). Eztezazula beha nondik iragan behar duzun, baiña beha ezazu nora behar duzun. Ib. 521 (V 335). Purgatorioko penetan diren arimek sokorritü izan behar baitie meza saintiez. FPrS 31. Oneik dira egunak bear doguzanak etsean sartu. Mic 13. Barau ezin leitezanak: zarrak eta gexoak, eta bear egin bear dabeenak. Cap 59. Konfesadu bear dire pekatuek? VJ 9. Behar dudan gero zuzaz net etsitu, / et' ezteiaritzat lurrean gelditu, / betor betor herioa. O Po 20. Egurra dagienak lekhu gaitzean, ekharri beharko du soinean. O Pr 126. Adiskidea gauza xipian behar da porogatu, handian enplegatu. Ib. 3. Orratzak bano hariak luzeago behar du izan. Ib. 703. Arstoa emoiik arbuia zezanak, gero erosi behar ukhen zuen. Ib. 40. Behar bada behar ginen itsasorat aurtiki. Hm 134. Hainitz tribulazionetik iraganez behar garela-dugula [sic] Iainkoaren erresuman sartu. SP Imit II 12, 15. Etsitua molde huntan, / Bizia daramala, / Hill, momentu guzietan / Behar balu bezala. Arg DevB 142. Iragaitzaz bizi gara / Lurraren gaiñ aldean, / Barrenera behar gara / Benturaz gaur berean. Ib. 173. Ioan behar dut, badakusat / Hau da pena ordean, [...] // Ioan behar naiz, egia da, / Eta ioan naizenean, / Nitaz zer gerthatuko da / Ene hutsen gaiñean? Ib. 138s. Beldurtasun handia hartu beharko duzu beldurrez goaiak eraman zaitzan. INav 132s. Halaber iakin behar duzu ioaten zarenean arruta hortan kausituko duzula punta bat zeñari baitaritza Punta Mehea. Ib. 106. Ioan behar du marea kontra. Ib. 136. Jakin bear bira fedeko gauza oneek? Bai Jauna. CatAnz 3. Ezen hunen lazeriak hartara dire, non galdu behar baitu, egiten ezpadiozu miserikordia. 48. Populuak jakitean mirakulu hauk, eman beharko baitiotza laudorio eternalak Jaunari. Ib. 48. Hirur gauza bethi konsideratu behar liratezke: nor mintzo den, nori eta zertzaz. Ib. 31. Orhoitu behar gare uste dugun baino lehenago hillen garela. Ib. 60. Sofritu nahi eztuenak / sekulako gaztigua, / hemen behar du, harat gabe / juiatu bere burua. Ib. 157. Lehenbizikorik gauza egin behar dena da aztapar hura fundameneraino ungi garbitzia. Mong 592. Denbora hartan idiak beroki egon behar du barruki bero batean. Ib. 587. Ezin daizu ukatu / nolan askok adbertidu / zaituzan egin bear yakala / Biskaiari erregu. BBizk 37. Jinkoareki bakhetzeko, gure ogenez bethi penitenzia egin dügüla behar. Bp I 142. Zeren gure fediak laguntü izan behar baitü obra honez. Ib. 45. Jente güzien berme bezala, hura han eman behar izan da. " Il y devait être presenté" . Bp II 104.
(s. XVIII) Medijorik eztaukanak biar dau konsultau. ZBulda 47. Ondo ikasteko bear neuskio zankazanak ebagi. Acto 138. Seinonek xaio bear dau / xo bidi atea. Ib. 115. Ikharatzen naiz, orhoitzen naizenean ene perpausak zure juiamendura ethorri behar duela. ES 197. Salbaziorako jakin bear debana eta irakatsi bear zatena aurrai. OA VIII. Zein kuidadu andiarekin bear dan igasegin pekatuaren bide ta okasio guzitik. Ib. VIII. Zeñean bizi bearko deban demonioakin. Ib. 50. Guziak flakoak gare: baiñan zuk uste behar duzu ez dela nihor zu baiño flakoagorik. Ch I II 4. Ez balitz behar behiñ ere ez ian ez edan, ez lo egin [...] orduan hagitzez dohatsuago bide gintezke. Ib. 25, 9. Zeiña gabe deus guti kondatu behar baitire gure merezimenduak. Ib. 16, 1. Mehatxatu nauten aldi guzietan behar izatu dut humiliatu. Ch III 46, 5. Prinzipiogoneki bear dugu sartu egungo irur puntuen explikatzen. SermAN 2r. Ezautzen dut lenago bear nuela asi trabajugau. Ib. 1r. Esan edo adierazo nai degunari oartu bear gatzaizka. Lar Gram 392. Iduki bear ditugun birtuteak dire zazpi. El 14. Orduan il guztiak bear due piztu? Iraz 19. Uda irago baño len / bear degu ezkondu. Gamiz 230. Barkatu bearko duzu / erorean [sic, tal vez por eroaren] itzak, / juizioa galdu dut, / zuk eraman duztazu. Ib. 227. Atso ura eztegu erango / bakarrik joan bear gara. Ib. 228. Ainbeste urteren epean atsotu bear; baña itxok, oraindikan bizkorra zeagok. Lar DT CCIV. Eta bear ote du batek, pekatu eriozkoan jauzten dan guzian, bereala konfesatu, barka dakion? CatBurg 36. Oitu bear zera. Ib. 3. Izpirituak garbi izan behar du bi bizio handitarik. He Gudu 56. Emen ere zuek Gaztelauen erara hitzegin bear. Egoki ala fede. Lar Cor 152. Ni nüzü zü jarraiki behar zitzaion bidia, sinhetsi behar düzün egia eta esperantxa ükhen behar düzün bizitzia. Mst III 56, 1. Nur zira, gizon hil behar dian batentako lotsa ükhen dezazün? Ib. 36, 3. Bat-batean aditu zuten itxe guzia artu zuen ta bazterrak urratu bear zituela zirudien aize andi bat. Mb IArg I 356. Kenzen diozka ilzen denari, bat ere utzi bage, zituen guziak eta uzten du nora bear duen ez dakiela. Ib. 287. Itsuak egin du amets ikusi behar duela, baña amets utsa da. Mb IArg II 354. Oriezaz nola baliatu bear zeran laburtxo esango dizut. Cb Eg II 1. Ill bear ez banu bezala bizi naiz. Ib. 85. O begi ditxoso, zeruko edertasunak ikusi bear dituzutenak! Ib. 146. Ai! Zerua edo infernua izan bear, ta zer izango dedan jakin ez! Ib. 22. Ezkondu bear, ta orra norekin egin ziñan. Cb Eg III 369. Gure Azkoitiko Eleiza ederrean kantatzen diranak illunpean gelditu bear debe? GavS 6. Ezpata artu, ta etxekoak ill bear zituela zebillen. Cb Just 72. Ez dugu beraz zeren eman gure bihotza mundu iragankhor huni: egon behar du aitzitik zerurat altxatua. Lg I 212. Zer ez ginduke behar egin Jainkoari egoitza saindu bat aphaintzeko gure arimetan! Ib. 330. Non ziren bada haren obrak sinhetsi behar izateko hura zela Jainkoaren semea? Lg II 164. Ez da ordean aski ezpainez erratea Ave Maria: bihotza behar dugu mintzarazi. Ib. 100. Iduri zuenean Jesus heien ganik urruntzen zela, eta erran behar bada bere menerat uzten zituela, orduan ezagutzen zuten bere herbaltasun guzia. Mih 125. Baziñakien egun batez bere bizia gizonen salbamenduarenzat eman beharko zuela. Ib. 95. Bakhartasunean ikasten dugu nola behar garen munduaren artean minzatu. Ib. 20. Duda hortan bizi behar dute lurraren gañean diren guziek. Ib. 123. Egiazko penitent bati aski izan behar zakoia konfesorak eman penitenzien egitia? CatLan 152. Zergatik behar gira baliatü Kateximaz? Ib. 20. Egiazki debot denak behar dü bizi Giristino anzo. Ib. 78. Zoiñek ere behar beitükeie juan othoitze egitera. Mercy 38. Lán puxkabát barinbadú, adiarazibeardióte katuli ta alki guziéi, trípili trápala. LE Prog 120. Bide berás joanbeárko joanbearduénak, berzelá eztaike elléga. Ib. 114. Zenbaitéi paratubearkozizaióte kátea mian, [...] ainbérze sekreto agerzendirénak, ainbérze murmurázio! Ib. 120s. Zertan nauzu jakindezágun zaudela elizan, zoazéla prozésioan, iteunzúla au ta ura? Akáso guk emanbeardizúgu soldáta? Ib. 106. Ofritzen darozkitzut [...] ogi hori eta arno hori, zeinak izan behar baitute ganbiatuak zure Seme Jesu-Kristoren gorphutzerat. Brtc 22s. Nola luzegi kausi othe dezaket bethi laburregi iduritu behar zaitan denbora saindua? Ib. 241. Bi eternitate suerte hautarik batean edo bertzean izan behar zare, ezin itzur zaitezke. Ib. 131. Eztoa peligro buskara, bena hartara behar badü doa ehün bizi balütü bezala. Egiat 255. Gure indarraz goragokoak dira, eta Jainkoak doarik eman beharko dizkigu. Ub 124. Zenbat ere txikiak dirudien bekatu arin benialak, garbitu behar gera orietatik eta begiratu behar gera berriz egitetik. Ib. 211. Munduak bukatu behar duan azkeneko egunean etorriko da, biziak eta illak juzgatzera. Ib. 138. Proposituak, egiazkua izateko, ain eragilliak izan biar badau. msOñ 156v. Arrazu duk hortan hik, / behar diagu libertitu. AstLas 16. Mintza zite klarki, / bestela juan behar dugu. Ib. 14. Eta orduen biar dute resuzitetu illek. CatUt 50 (el ed. explica que "aparece siempre combinado con alguna forma verbal, y presenta casi siempre la forma biar", aunque hay algún caso de bear, como 67: Bekatu mortalean erorzen denean bear da konfesatu berla barkatzeko ). Ardaoak izan biar dau matsaren uragaz eginak eta ez madari sagar edo beste udariren baten uragaz egiñak. msOñ 198v.

(s. XIX) Aste erdian duaz / dirubaren billa / jan biarko badabe / nai dabeen guztija. DurPl 117. Hoien fama handiak / behar beitü finitü, / bere bizien galtzera / huna jin dütüzü. Xarlem 1014. Beste propos bat badüt / zier komünikatzeko. / Behar zitzaiztadie behatü / ene adiskidiak oro. Ib. 58. Ifernuak ederki garnitürik / ene fedia, behar dü izan. Ib. 1161. Bizi behar banaiz oraino / mundu huntan, / ene desirak zeruraino / altxa detzan / bihotzen kreatzailea / dut otoiztuko. Monho 88. Gauza horren frogatzeko / ez dut urrun joan beharko, / badaki bat bederak. Ib. 66. Tronpetak jo duenean / errautsetik biziak / altxatu behar zaizkola / Jaunari aitzinerat. Ib. 78. Infernura bear zutela osatu ezpalitu Jangoikoak. Mg CC 137. Trinidadeko bigarren persona Jangoiko dana badago Ostian, naiz Kalizan, egon bearko dute beraz lenengo ta irugarren personak ere. Ib. 201. Igesi erririk erri mundu guziak ill bear zuelako beldurrez. Ib. 130. Konfesioak onak izaiteko bear du izan egiazkoak ta osoak. Ib. 114. Jan biar zer edo zer besterik ez daguanian. Mg PAb 60. Zagoze bada prest ta sendo, arerijuakaz eskubetara etorri biar dan orduko. Ib. 205. Amoreaz amorea pagetan bada [...] zelakoa izan bear da zuena, komulgetan zarean bakotxean? LoraS 51. Santu askogaz au alan egin eban Jesusek; ze asko frutu garratz-minau bekatariok jan bear izatea? Ib. 89. Ain bertute andikoa da sakramentu santu au eze, bein ondo artutea, izan bear leuke asko, gareanok santu egiteko. Ib. 61. Gauza oneek, esan ezeze, egin bere bear dira. Ib. 77. Konfesiñoe aurreko esaminia zein biarra dan, ta zelanguak izan biar daben. Mg CO 12. Esaten dabee gitxien esan biar leukeen askok, euskeria baldresa, traskilla ta soñoko zantarduna dala. Ib. V. Ito biar eban negarrez gizon ak bere pekatuben damuz. Ib. 181. Beraz biar da esamiña kontuzkua gauza esan biar dirianak agertuteko Konfesoriari. Ib. 17. Iraun gura dabenak bizitza onian, biar dau sarritxu konfesau. Ib. 287. Ekusirik arranoak erre bear zutela bere umeak abia ta guzi. VMg 15. Guziok betiko galduak izan bear genduan, gure Jaungoikoak errukiz begiratu ezpaginduz. Gco I 469. Aritu bear gera gere [...] griña gaiztoak ezitzen. Ib. 400. Itsu itsuan sartu etzaitezten bizitza guzian iraun bear duan katean. AA I 592. Orduan esan ziran gauzak, bekataririk gogortuena ere izutu bear lukeen bezalakoak dira. Ib. 427. Onelako gurasoak zinzerri andiarekin mendira bota bear lirake abereen artean bizi ditezen. AA II 84. Pitxerditxo bat ardo edan bear degu elkarrekin. Ib. 121. Isillik egon bear lukeen gauzak agertzea. AA III 378. Non zen nere fedea [...] hain deus guti gatik ematen nitzenean bekhatoreen juiamendu guziz etsigarria jasan behar izateko hirriskuan? Dh 139. Deabruaren zerbitzariek eztituzte bere buruak guphida [...] nahi bezenbat nekhe ta borroka erabili behar izana gatik ere. Ib. 276. Zer animorekin ez haiz hari behar, hartarat heltzeko behar den guziaren egiten? Ib. 174. Ez dau gizonak gizonaren billdur izan biar. JJMg BasEsc 173. Asieria, diño jakitun batek, dala egin biar dan gauziaren erdia. Ib. 76. Egin bedi bada dantzan, egin biar bada. Loitu bediz gorputzak ta kondenau bitez arimak, dantzaarijak alan gura badabee. fB Olg 158. Beti jaaten ta edaaten egon biar baleu, laster aspertuko litzaateke. Ib. 15. Gauza jakina da, adiskidiak, ona izateko <-tiko>, pirmiak izan biar dabena. fB Ic I 60. Eruango ditubee, ez arrazoia dan lekura, ez borondatiak juan biar daben lekura, ez bada gurari txarrak eurak gura dabeen lekura. fB Ic II 257s. Oh, okerrerija inpamia! Ze gorrotua izan bear deutsagun! Ib. 175. Orretan sarzen zinianian jakin biar zenduban au jazo zinaitekezula. Astar II 167. Lotsa izan biar gara infernuko urdekerija eta pekatuben zikinkerija bilauben artian ibilten. Ib. 253. Dago bat biarrian kanubita bategaz, egiten jaka epai bat eta dino: diabrubak eruan biar leuke onelako kutxilua. Ib. 111. Izanik auxe berau mezan emoten jakona, andijaguak izan biar dau, beste emon al leikijozanak baño. Ib. 212. Eiza-galtzallea! / emen galdu bear dok / ire bizitzea. Zav Fab RIEV 1907, 538. Zer, ta loa erditurik / ta bein ez bein osoturik / beti geuk yagi bearko? Ib. 96. Oean besteetan baño astiroago egon bear izaten nebanean. Ib. 91. Oni ta ari / igarriten / zer zer etorri / bear yaken. Ib. 536. Gizon guztiak sartu bear dabe betiko izango dabeen etsean. EL2 75s ( EL1 66 sartuko dira ). Zelango atsakabea izango zan berea, arako Seme eder orrek, iltera yoan bear-ta, azkenengo agur samurrak egin eutsazanean! Ib. 224. Irakurriko yat egin bear ez, eta alanbere egin neban okerreria. Ib. 41. Zeugan indartu ta gogortu bear dau ene arima argal, erkin, kadenak. Ib. 172. Bizi badira luzeki ez dakit zer behar duten ikusi. Prot 69. Nola allegatu bear du kristabak komekatzera? CatB 72. Sarri errezetan dogula (edozein Kristiñauk egin biar leukian legez) Kredoa. CatLlo 82. Neurritu dana Plaza / Donostiyakoa, / aztu bear dubena / len erretakoa. Echag 48. Ez degu bear gelditu / Jesus maitea jaio berria / dezagun arte arkitu. Ib. 240. Kongregazionean sarthu nahi dena goan behar da presidentaren aurkhitzera. JesBih 428. Izan behar du gauerdiz geroz ian eta edan gabea. CatLuz 37. Dolore horrek behar dü izan ezinago handi. UskLiB 85. Batzuetan ezen U hori behar da Frantsesez ou bezala pronontziatu. MarIl XIV. Baldin hetarik sorthu behar diren loreak agradagar[r]i izaiten ahal balitzaitzu! Ib. 25. Huna Debruari jazarri behar dioen eta hura bentzutu behar duen emazte hazkar eta borthitza. Ib. 94. Eta orai hir' ezin bestia, harekila trixtezia, / behar amuinan hasi edo pelegri juan bestela. Etch 244. Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten? / Horiekila behar düke Jinkuak aizina ükhen. Ib. 308. Zortzi urtheren behar deizüt erran dolorez adio; / haboro bizitzen ezpaniz, Josafatera artino. Ib. 242. Etzatekin dolügarri kuntrolür jauna, / behar ükhena gati kuntrolatü papera. Ib. 274. Musde Xaho behar düzü, aldi huntan kargin sarthü, / bestela Üskal-Herri hunek, behar dü düpe baratü, / behar beitüke aberatsen injüstizier pharatü. Ib. 582. Zuk ere etxekanderia, / erran beharzu egia: / Jolas hortan zu ote zinen / horien buruzagia? Bordel 80. Nahi du halako moldez bizi gaiten non sekulan ezin uste gabe harrapatuak izanen baikare, hil beharko dugunean. Jaur 412. Konfientzia horrekin behar ditugu hasi eta akhabatu gure othoitz guziak. Ib. 354. Ez du nekazariak lur landu gaberik iduki bear, albait. It Dial 61. Azpiak bear du izan arrizkoa, freskoagoa eta garbitzeko errazagoa izan dedin. Ib. 82s. Bai, garestiak bear du izan, zeren maskor asko bildu bearko da soñeko bat ganbusitzeko. Ib. 21 (Ur karuak izan biar dau, Dv garastia izan behar da, Ip khario izan behar du ). Zer ikarak ditudan / zugatik eraman, / beldurrez zu noiz artzak / bear zinduen jan! It Fab 94. Batek artu omen zeban asmo sendo betea, ezik, zezen izu igestuari etziola laga bear, alik eta atzeman zezan arteraño. Izt C 250. Onetarako ekin bear natzaio beste Itztegi bati. Ib. 132. Artzain, ikazgin eta beste langille mendietan ari bear dutenentzat. Ib. 28. Zer nahi plazer izatez / mendekatzian, karioegi da / plazera, eman behar bada / libertatia. Arch Fab 155. Iratzartzen etzenaren etxera / joan behar üken zian. Ib. 229. Oraintxe eruan biar aut infernura. Ur MarIl 66. Baiña gaitztaginak, beretarik bethi / egiñ behar, non ez, ez laiteke axeri. Gy 50. Nolaz zuken harrek haiñ etsai zoria, / haiñ bertze pairatu behar ukhaiteko. Ib. 186. Hill behar haiz, infamea! Ib. 162. Billtzeko hetarik zaiena prestatu / maiz ukhalditara behar da pasatu: / behar da eman hauzi, behar egin gudu. Ib. 238. Hori da edo izan behar da fablegille eta inprimatzailleen xedea. Ib. VII. Pilotari handiak zaintsu izan behar. Hb Esk 212. Egunik ederrenetan herriaren uztea, / maitatu lagun guziek adio erratea, / [...]. Mintzatu ere beharko etxean ez bezala. Ib. 19. Bost ballera oietatik iru beretu zituzten, eta beste biak ere bai bear, zeren Jainkoak Israeli agindutako lurra zan. Lard 138. Etzuen lanbide onetatik okerrik etorri bear zitzaionik uste. Ib. 44. Zu zera etorri bear dana, edo besteren baten zai egongo gera? Ib. 396. Zer? Zuk ni bataiatu bear, eta zu bataio-eske niri zatozkit? Ib. 372. Ahalkatzeko gauza da, bainan aithortu behar dut ez dakidala. Dv Dial 112. Ur hunek ilkhi behar du hortarakotzat eginikako erreka batetik. Ib. 83. Erakuts dizadazu nola behar naizen zure gogarara oneratu. Dv LEd 106. Egün aberez mintzatü behar gira, zük hala nahi badüzü. Ip Dial 54. Galdua izan behar badut, ez dut zeren ganbia; ez banaiz galdu behar, banoake oraino aitzinat. Hb Egia 24. Errege batek egortzen ditu bi gizon perlaketarat, erranez noizko behar duten gibelat ethorri. Ib. 48. Zer oihu mina, ikustean galdu behar duen hiria: Yerusalem, Yerusalem! Ib. 53. Yainkorik ez dela dioenak, erran nahi behar du: hil eta oro akhabo! Ib. 4. Xehetasun luzeegietan sartu beharko nuke erran nahi banu nola. Dv Lab 305. Nork bere uñaziak / beharko sofritu / zerbait erremedioz / kentzen ezpaditu. Bordel 157. Ezkondutziak izan bear du / preziso gauza txarren bat. Bil 106. Bi juan ezketiño / batek bear galdu, / galdu ta beranduan / oi da akordatu. EusJok II 97. Zeñegandik [Elexa Santa Erromakotik] artu biar daudien beste elexa guztiyak fedeko erakatsi eta dotriñia. Ur BulaAl 7. Zure sinhestea, amodioz ez balinbada, beharko duzu bortxaz agertu. Laph 95. Harroka baten gainerat aurthiki behar zutela abiatu ziren. Ib. 60. Orai artean jasan dituzunak deusere ez dire jasan behar zinuzkenen aldean. Ib. 16. Noizbait hatik medikuetarat behar ukhan zuen, eta medikuek herriko airea manatu zioten. Ib. 140. Egin bear deguna egingo degu eta hitz gutxi. Arr GB 35. Gure arraza onela aitu bear izatea, ondo ala-bearreko patu gaiztoa degu. Ib. 128. Aur ark besterik ez bezelakoren bat bear zuela irten. Ib. 6. Ordu askotan zeregiñik gabe egon bear izaten zuen. Ib. 49. Eta orduan bear dia resuzitatu il guziek? CatSal 29 (CatR biar deia biztu, CatAe 28 beaute resuzitatu ). Noiz bear xu usatu señale kontaz? Ib. 17 (CatR biar tzu usatu, CatAe 16 usatu beauzu ). Arimaren enemiguak zoinen ganik ĩesi biar baidigu. CatR 63. Akostunbratu biar zra zeinatra eta santiguatra. Ib. 3 (CatSal bear xu, CatAe 2 beauzu ). Bear du iduki bere bekatues dolore egiasko bat. CatAe 56. Xakitea zer bear duen xinetsi, zer orazio bear duen ein, zer bear duen obratu eta zer bear duen rezibitu. Ib. 18. Eta bat erortzen den aldioro bekatu mortalean, bear da bereala kobesatu barka dakion? Ib. 56 (CatSal 57 bear daia, CatR 57 biar deia, CatLlo 68 biar dau batek bertati konfesau parkatu dakiyontzat? ). Aurthen jin behar dük eneki Phetiriñala; / han nik emanen dereiat arth' eta zahiz asia. ChantP 204. Han edireiten eztenak, Krismo Saintiaren errezebitzera eztü behar agertü. CatS 115. Nuiz lotsa izan behar gira kontrizione hun bat eztügüla ükhen? Ib. 85. Zuin dira zirkunstanzia deklaratü behar direnak? Ib. 87. Zunbat aldiz bekhatü egin dügün, phentsamentüz, hitzez, obraz eta egin behar denaren ez eginez. Ib. 82. Bena behar da obra hunik baizik ez egin. Ib. 39. Nula behar da Jinkua adoratü? Ib. 39. Ori gabe itxasoratu bear zuen ontziko Kapitanak etzuen iñola ere berekin eraman nai. Aran SIgn 32. Euskaldunok gerok gerade ordea geiena euskararen alde eta onerako egin bear gendukeanak. Ib. 205. Izan bear geradela, salbatu gaitezen, kementsuak. Ib. 47. Ezin bialdurikan / oriek emendik / ibilli bear degula / deizkiot oraindik. e 225. Orregatik bada ekandu bear zara ala zeñatzera. Legaz 1. Bekatu mortalean [...] eroria dagonak, nola prestatu bear du komekatzeko? Ib. 44. Ill biar bada bere danok ill gaitezen. AB AmaE 99. Negar egin bear ta asko gabiltz dantzan. Ib. 222. Pago zugatz arro baten gorde bear izan naz. Ib. 365. Zeñek esan biar zian neri ontan arkitu bear nintzala! Sor AuOst 79. Edozein birtutetan beti biar da ibilli aurreraka, ta ez beñere gelditu. Bv AsL 193. Emendik aurrera zure ezpatak gurutzia biar du izan. Ib. 71. Txar ta on guztitatik artu bear datozen bezela. Sor Bar 100. Eudiya bada, legortia biar dala; eguzkiya ateratzen bada, bazter guziyak erre biar ditubela. Ib. 22. Ah! zer irriak egin behar ditugun! Elzb PAd 81. Nere ile bakhar, luxe eta xuriek gorritu behar badute ere nere hitzari ohore eginen diat. Ib. 19. Baldiñ pekatari guziak kondenatu bear badira, nor joango da zerura? Arr May 56. Purgatorioko suan pagatu bearko dezun ezer eztaukazu? Ib. 96. Oraindaño kastigatu ezpazaitu, ori Mariaren bitartekotzagatik izan dala uste bear dezu. Ib. 40. Larrua saldu gabe / hil behar dik hartzak. Zby RIEV 1908, 764. Eta egon bear geuke / eskerrak emoten / itxi barik egun bat / aaztu ta igaroten. Azc PB 35. Laster eldu bear iat / igitaidun zarra. Ib. 343. Bidean zelarik beraz, eta joan behar zuen tokitik oraino hainitz urrun [...]. Jnn SBi 62. Ezarri zion galdu behar zuen beso hura egundaino minik izatu ezpalu bezala. Ib. 108. Erranen othe zarotedaten holakorik, ezpalitzait gerthatu behar zer-edo-zer? Ib. 112. Hain laster galtzekotz, zergatik behar zintudan ezagutu? Ib. 119. Bainan gure egintzetarik ere behar gaituztela ezagutu Jainkoaren zerbitzariak garela. Ib. 135. Ekhiak azken aldikotz zuen argitu behar Luis hamaseigarrenaren erregetasuna! Elsb Fram 100. Orretxek galdu bear au i! Orretxegatikan ustelduko aiz i kartzelan batean! Apaol 47. Berriro ere aizkorari eldu bear izan zioat biziko banaiz. Ib. 102. Orain egin bear duk igarotakoak aztu eta len bait lasterren sendatzera. Ib. 76. Orixe da etxe onetako Judas. Orretxek kendu bear digu danori biziya. Ib. 25. Behar izan zen eraiki jenten atherbe. Ip Hil 194. Behar ükhen zien hiritik kanpo joan. Ib. 90. Beorri bezelako bati tira ezkero, uts egiñatik nun ero an jo biar. Alz STFer 134. Hau egin behar, hura egin gabe ezin utz. HU Zez 12. Erran behar dautzuet zer ikusirik nagon atzo arratsalde apalean. Ib. 202. Gu baino gehiago dire Ezpeletarrak. Nork behar zuen erran! Ib. 131. Eta heien errokeriak bertzek behar jasan! Ib. 107. Neroni ahalgetzen naiz, erran behar izaiteaz baditezkela eta badirela Eskualdun giristinoak beren buruen nausi ez direnak. Ib. 13. Auzi bat behar dugu ikusi, itxura guzien arabera, egundaino izan ez den bezalakoa. Ib. 47. Zer behar da bilakatu Frantzia, holako alimalen aztaparretan? Ib. 182. Berenak entzun behar ahal baitzituzten zenbeitek! HU Aurp 138. Jasan gaitzago izan bide da harentzat lana eskutik utzi behar ukaitea. Ib. 123. Ez ginuen usteko bertze orduz [...] guhaurek laudatu behar izanen ginuela. Ib. 152. Gaizki hartuak izan behar bagine ere gogoan duguna erranen dugu. Ib. 126. Untzia kostara doha / bazterka dabilala. / Ai! hara non den borthizki / uhinekin guduan, / galdu behar du tristeki / portuaren onduan! Arb Igand 158. Bertze ordu batez balia zaite zure lagunari erran behar direnen erraiteko. Ib. 132. Orain dakigun guztia lenago ez iakin bear! Ag AL 140. Arañegun esan baleuste niri prankotar bategaz ezkondu bearko nebala, zurturik geldituko nintzan. Ib. 71. Baina zergaitik bildurtu bear eban berak orduan, egundo bildurtu etzan gizona izanda? Ib. 163. Ito egin bear al iok ba ardaotan? Ib. 56. Gauza guztien barriak artu artean eztot gelditu bear. Ib. 25. Altza bear gara danok, agiñak erakutsi bear deutsaguz arrotzari. Ib. 125. --Ondo al dira guztiyak? --Jeikitzen gerata ondo esan bearko. Moc Damu 11. Juan bear dubenak, egotea kalte izaten du. Ib. 5. Guri izan bear jakuz ezarriak. Itz Azald 33. Eskari beroakaz zuzendu bear gara geure Jaungoikoagana. Ib. 172. [Aozko autormenak] izan bear dau osoak, egiazkoak, norberarenak, umilak eta damutsuak. Ib. 143. Garaitza egoteko, egon bear dabe burrukak, gudak eta esetsiak. Ib. 187.

(s. XX) Non egin behar da komunione hori? CatJauf 87. Nolakoa behar du izan kontrizione onak? Ib. 122. Kondenatuek infernuen pasatu biar tuten pena terrible aiek. CatUlz 48. Gaiza kuek xin biar badei nai noke xakin antzinadanik, etseko goberniuarentako. Mdg 129. Erremediorik bage biar daizeid xan bata. Ib. 169. Bai, argia izan bear, Mañasiren ama data. Ag Kr 150. Aizeak ekarren indarrean [...] igarri genduan itxasoak irakiñ bear ebala. Ib. 90. --Esatea be! --Ia ba, zer edo zer esan bear... Ib. 158. Azkenean entzun bear izandu zuen ark ere medikuen aotik "etzeukala erremediorik". Goñi 56. Ezein esan ezetz, zegaittik, nai ezpon, nai ta nai ez ezkondu bearkon Aristonegaz. Echta Jos 170. --Artuizu eroapena, Andoni. --Artu bear-ba. Ib. 224. Entzun bear dittu entzunalak, urrengo gure etxera datorrenean! Ib. 322. Eztaukat aitta ezkontzeko gogorik, eta nik ezetz esan bear. Ib. 290. Xahü izanen zira ezkontzetik aurthen / hortako behar beita senhar bat edien. Xikito 8. Hoberenaren berextera behar baitu beraz ari, bere onetan. JE Bur 162. Nola behar da erran: aitzkatzea, ala haizatzea? Ib. 152. --Zenbat eskatzen dezu ba txalagatik? --Iru ontzako ta erdi eskatu bearko. Ag G 87. Ai ama! biotza lertu bear zait! Ib. 272. Etzekiten da. Jaio egiñ bear orretarako ere. Ib. 28. Nere illoba orrek moja joan bear omen du. Ib. 317. Aztu ditzagun aztu bear diranak, Gabon gaba data. Ib. 230. Noiz ikasi bear dezu baña zeuk, noiz? Ib. 75. Baña erosten zion bai. Ez erosi bear, alajaña, bere illoba bakarrari! Ib. 30. --Zaldiak nai badu. --Nai bearko. Urruz Zez 136. Jainkoak gorde bearko du ba neri satispasioa ematen ezpadit. Ib. 82. Nork eta Trapuk esan bear guri "tonto zarrak". Ib. 131. Atera biar al du gaur, aita? Ill Testim 7. Ik beti ixan biar betikua. Kk Ab I 14. Lagun-artian iñoz egon biar ixaten ebanian, ixi-ixillik egoten zan. Ib. 51. Nik au esango nien, bainan isilik egon bear. A Ardi 53. Gogoeta nindagolarik norat ote behar ginen handik abiatu. StPierre 26. Elduaingo errian / ixtilluak daude, / zer ikusi bear degun / arriturik gaude. Noe 122. Bakoitzak geren martxari zuzen / bier diyogu segitu. EusJok 147. Jan behar balin banauzue / hil nezazue lehenik. Balad 90. Zerbait erran behar, zerbait erran nahi, eta deusik ezin erran! Barb Sup 148. Ikaretan [...], Debrua, Galtxagorri, handik atheratzen ikusi behar ukan balute bezala. Ib. 139. Gorrak izan beharko ginuen, Xurittoinetik heldu zen kalapitaren ez aditzeko. Ib. 111. Nork erranen zuen sekulan, norapeit behar, eta zure etxerat xuxen xuxena ethorriko nintzela. Ib. 161. Ez gelditurik ere sor xokoer hurbil, / harat behar deneko gaiten guziak bil! Ox 151. Egin ahalak egin beharko, kasaillarik ez dadin sor. Ib. 62. Gizagaxo ermitainak behar üken zian aitortü etzela latian trebe. Const 38. Herritik ihesi juan behar ükenen zialako lotsan bizi zen. Ib. 25. Behar deizüt kuntatü zer gertatü zaitan. Ib. 28. Jakin egin bear Euskalerria nola zegoan egun aietan. Or SCruz 9. Izerdiz urtuta be, ezin aberastu, / eta espetxera biar, eiten badau ostu. Enb 163. Beti ago Kepari zortzikoen eske, / ta euk ordez eztustak bota bier bape? Ib. 124. Pertsu hauk eman-eta, / behar dut gelditu, / kafeak berorikan / nahi baitu hartu. Etcham 157. Behi horiek berdin-berdinak izan behar dira, adinez, adarrez eta kolorez. Zub 54. Yinko maitia, nork erran behar zien epe laburrik barne aberatsak izain ginela? Ib. 62. Euskera iya aztu zait eta / erderarikan jakiñ ez, / maixu batekin eskolan laster / asi bear det latiñez. Tx B 215. Ik ez badiok ezer esan bear... zer egin bear diagu emen? Alz Ram 120. Eztogula bear legerik, ez nagusirik, danok bardiñak izan bear dogula. Kk Ab II 115. Agindu dau emendik aurrera illunkeran mundu gustiyek etxien egon bier dabela. Ib. 54. Egin biar dana da apala izan. Ib. 59. Aizerik bapez. Euzkiak erre biar bazter guztiak. Ib. 103. Oindiño andiagoak entzun bearko doguz! Ib. 111. Oraintxe bai, dio saskigilleak, burua autsi bear diat! Or Mi 59. Asitako saski ederra amaitu bage bearko din, eta eiotakoa urratu egin bearko. Ib. 70. Bere baithan egiten du ikusi behar duela, zer helduko balin bazaio ere. Barb Leg 127. Goseak hil behar bagindu ere, emaiten dautzugu gure azken zilarño hori. Ib. 143. Zorioneko euskal jai ori dala-ta txoratu bear gaituzte guziok. Lab EEguna 91. Gaur bertan egin bear dan gauza da. Ib. 71. Bertsolariak guzitatik jakin bear du, idiek gobernatzen eta gizonek ezagutzen. Ib. 97. Juan biar badegu bada, obe diagu lenbailen. Alz Burr 63. Au be entzun egin biar! Otx 19. Atsegin ori ixateko eztozu luzaro itxaron biar ixango. Ib. 85. Bakanderearen gelatik barruna igaro biar ixanik, [...] zeletan egon zan zati baten. Ib. 83. Ekixu, orratiño, bakandereak eta nik tamal andi-andija dogula zu galdu biar ixatiaz. Ib. 182. Nigan bete bear da arako idatzirik dagon ura. Ir YKBiz 447. Yainkoak agora ematen zizkien esan bear zituzten itzak. Ib. 198. Orixe izan bear litzake mundu onetako gure eginkizunik nausiena. Ib. V. Eztu lanbide orretan mugarik nai-bear. Ldi IL 70. Gutxitxo izanik, maitezko lokarriz bildu bear giñala, ta ez burruka makillez sakabanatu. Ib. 135. Ikasbide zaar orreri yarrai bear gatzaiola, mendeen ondarreraño. Ib. 54. Entzun bear dituzu zereak eta bi! Ib. 41. Ibiltzen asi baño lenago, oñazpian lur ibilkorra ala geldia degun ikusi bear. Ib. 79. Ire burruka-nai au bearko nik jaso / itzez aurrenik, eta ukabilka urrengo. Or Eus 38. Napar bat joan zaio / bear dula ikusi. Ib. 34. Erratza artuta asten zaio il bear dula bertan. Ib. 66. Sarri jazo oi dan lez, ardien erruak bildotsak ordaindu bear. Eguzk GizAuz 17. Familiko buruari beste enparauak laguntzea ondo dago; baña ama ta umeak lantegira joan bear izatea, txarto. Ib. 31. Bakotxak guztientzat lan egin bear izango dauanean, zer izango ete da? Ib. 115. Batzandu bear gareala diñoskue. Ib. 157. Au poza eman bear diot! ABar Goi 30. Gerria biurraldikatuz, zegian indarraldi estuan, besoak eta atzamarrak antxe bertan utzi bear zitula zirudin. TAg Uzt 231. Iru gizonek eraso bear al diozue mutil oni? Ib. 47. Etxeak zahar, / mendiak suhar, / orotan irri ta belar... / Herrian gozo eta gan behar! Iratz 75. Haurreko urte goxo hoitarat behar naiz egun itzuli. Ib. 71. Zer ez du beraz gure mintzotik / atera behar gogoak? Ib. 89. Nik dakita? Ala nik behar dut ene anaia zaindu? Zerb IxtS 12. Gosetearekin sor-lekhutik urrundu behar ukhan zuen. Ib. 49. Ihesi joan behar izan zitzaion handik, Herodes gaixtoaren aztaparretan ez hiltzeko. Ib. 83. Oi, jan behar nau! Iretsi behar nau! Hel zakizkit! Ib. 61. Am' anderia, zer zaia behar düt jauntsi / ohe hontarik jalkhiteko? Balad 94. Kristauak, esan biar dizutet egi aundi bat. Lf Murtuts 5 (en boca de un predicador meridional). Boga, boga, mariñela; / joan bear degu urrutira...! (In SMitx Aranz 90 ). Gela sei oiekoa zan; oiak edo alakoak, nolabait esan bear. JAIraz Bizia 19. Ortik ateratzea debekatua egon bear luke. Ib. 109. Urtean zazpi zortzi aldiz joan bear izaten zun. Ib. 14. Denok dakigu euskerak bizi bear badu, orain dagon eratikan, euskera jakintsura biurtu bear dala. Ib. 8. Zer gertatu bear ote du? Or QA 109. Burugabekeri ori ere entzun bear al gendun? Munita 95. Zerga eta kontribuzioak ordaindu bear eta ezin. Ib. 129. Oroi adi autsa aizela ta auts biurtu bear dekala. Ib. 56. Urrundu behar izan direnek berritz itzuli nahi badute. Zerb Azk 7. Eliza barneko hobieri behatu behar bada, dorrea ikusgarriago da oraino. Ib. 16. Etzioten bi aldiz manatu behar izan. Ib. 81. Anitzez galgarriago izan behar zen etsai bat oldartu zitzaion. Mde Pr 208. Kantu baten hitzei kasu egin behar balitzaie... Ib. 171. Israeldarren politika, hizkuntza den aldetik, eredu bat izan behar omen zaigu. Ib. 204. Hitz gutikoa zen hala ere: erraitekoak argi eta garbi erraiten zituen eta erran behar ez zenik ez zuen erraiten. Ib. 135. Neure jokabidea zuenak oro baino [...] egokiago eta pollitago dela ezagutu behar didazue. Ib. 137. Hau hitzez hitz hartu behar da. Ib. 240. Frantsesek diote, familia barrenean dela behar arropa zikiña garbitu. Ib. 46. Alkohola izan behar zuen berriz ere lagunik onena, lagun bakarra. Mde HaurB 13. Bazkaldu gabe joan bear ote zun galdetu zion. Etxde JJ 131. Joan bear badut joango naiz. Ib. 193. Nork pentsatu bear Atharratzen arekin alkartzeko joana zela? Ib. 202. Nik bar nien egosi eznia? " ¿Yo tenía que cocer la leche?" . Iz R 286. Ta azkenean, milla nekeren buruan, il bear izateko... NEtx Antz 106. Nun gordeko geran ere, asmatu bearko degu. Ib. 25. Ez al daustazu baketan itxi bear? Erkiag Arran 123. Onenbeste etze eukezan ixentaute ta etze orreitako arimek Ipiñeko eleixtar ixen bear. Akes Ipiñ 17. Biurria mutilla; zer galazi uratxe egin bear. Anab Poli 13. Baietz dirudi. Ta Jainkoari eskerrak! esan bearko. Bilbao IpuiB 144. Urrengoan bizkortxuago ibilli bear izango dok. Ib. 272. Deabruak eroan nagiala olan bizi bear badot! Ib. 67. Guk egunero jan egin bear, / ori daukagu lan txarra. Basarri 132. Ik engañatu bear badituk / etzeudek oso gaiztoak. Ib. 25. Bai, hori esan behar ukan nion. Arti Ipuin 78. Alde ta aldiaren mugak oro gainditu bear izango ditugu. Zait Plat 42. Eni beha zauden argi hek, ene begiak lehertu eta itsutu behar baluzte bezala. JEtchep 37. Eta gero? Eta bihar? Nola izanen niz? Berriz hunat itzuli beharko, beste batzu bezala? Ib. 72. Zonbait hitz erran ginituen, funts handirik gabe, zerbait erran behar-eta. Ib. 111. Ontsa ilun izan behar niz holako pentsaketen egiteko. Ib. 74. Zeuena erdibana izan biarkok, guk gurerik etxaukagu-ta. SM Zirik 9. Alper-alperrik zan agiraka eitia; da andriak, nai ta nai ez, obeidu biar izaten eban. Ib. 24. Jun bear duten lekura gero biderik eztute billatzen. And AUzta 142. Bidea biziro txarra zegoan, zuloz betea, ta bidez kanpotik aritu bear izaten genuan. Anab Aprika 77. Gaua emen pasa bearko al degu? Ib. 60. Puh... Aphezen erraneri behar baginikek jarraiki, baginikek to zer egin! Larz Iru 110. Orai segidan, joan behar diat Baigorrirat, eta handik Itsasurat. Ib. 42. Baiñan... ez al dugu zinera goan bear? Izeta DirG 27. Yoko zikin ori gobernuak bear luke debekatu. Ib. 104. Goibel dago, iduri du erasan bear duela. Ib. 65. Ikesi deixela ondo erderaz, baña euskeraz be ondo ikesi biher deu. Osk Kurl 115. Bigarrenik ikusi bear izango ete dauan zalantzaz dago. Erkiag BatB 192. Errentarik ez ostaturik ordaindu bear izan ezik, nun beste orrelako abiarik aurkitu, gau epel baterako? Ib. 118. Beste alderdiari, arimari, begiratzen bazaio, zer esan bearko? Vill Jaink 63. Batzuk bear dira egin, beste batzuk egitetik bear gera gorde. Ib. 75. Esango dizute, alegia, ala bear duela izan. Ib. 119. Badirudi garai artako euskaldunak [...] basati-xamar bazirela, Aymeri Picaud-ri siñistu bear badiogu, beintzat. Ib. 21s. Orrelako gizonak ez lukete beiñ ere il bear! Salav 108. Arek bazirudian danok jan bear giñula. Ib. 95. Hala balitz, onhartu beharko. Larz Senper 114. Azkenean gertatu da gertatu behar zena. Ib. 26. Holakori ez laitake aski lephoa moztea. Behar liezke, lephoa moztu aintzin, ontsa sofriarazi. Ib. 110. Maingutzea ez aski! oraino eskaletu behar! Ardoy SFran 101. Ez baitzakien oraino zer behar zen bilakatu, erakusle, apez ala mediku. Ib. 95. Nafarraren argi, ez ote zen izaiten ahal, ez ote zen izan behar Frantses? Ib. 107. Badoha, joan behar baitu. Ib. 283. Tropaka ezin egina, bederazka egin behar. Ib. 241. Ebaketa egin bear zala esan eben osagilleak, eta egin jakon operazioa, egin bear bajakon! Alzola Atalak 67. Deittu zetsan Dukesiak oni zerbaitt bakarrian aiñdu biar baletsa letz. Etxba Ibilt 475. Alkarri ezer esan biar barik, bixak alegindu ziran alkarregaz bakarrian agertzeko. Ib. 459. --Ameriketakoak ez al dira kristauak? --Nolakoak jakin bear. NEtx LBB 57. Ez al den esnatu bear, beste etxeko guztiok jaikita gaudela? Ib. 16. Ortan, ez al nazue urkatu bear? Ib. 118. Jaun orrek egin bear duana, ni pakean uztea da. Lab SuEm 173. Eni etzaut behin ere gertatu pagatu behar izaitea. Xa Odol 39. Doñuarekin bat egin behar dute zure hitzek. Ib. 60. Jarri behar naiz orai denen irrigarri. Ib. 341. Beharko badut ere ur hortatik edan, / gaurkotz ez diot nahi buruari eman. Ib. 308. Zure joaiteak egin ziloa / nork behar dauku estali? Xa EzinB 43. Mundu huntarik horren eskasian / behar baitut nik partitu. Mattin 104. Modaren esplikatzen / behar dut nik hasi. Ib. 138. Al dakizute ezkontzeko zer / ein bêr dan zait gogoratu? / lendabiziko bear ginuzke / baserriyak mejoratu. Uzt Auspoa 43, 119. A zer nolako arratsaldia / pasatu bear deguna! Uzt Noiz 49. Iria saltzen badu / peria batian, / bildurrak egon bear / kobratu artian. Uzt Sas 237. Ez da komeni plazan ibili bear duan bertsolariak, bertso asko jartzea papeletan. Ib. 20. Zure mentsian ditzat nik / ahal nüntiano geiñhatü; / emaztiak huntarzünak / nula behar eskorkatü? Casve SGrazi 140. Beharko zaiela segür / bürkhoi horier zeditü. ' Aucun doute que ces entêtes ne soient forcés de céder' . Ib. 82. Ordü berian ari ginen / behar zertzaz zen argitü. ' Argitu beharrez zergatik zen' . Ib. 130. Nik ere zerbait pentsatu bearko det. TxGarm BordaB 12. Behar zela arto irinari ogi irin puxka bat eman. Etchebarne 30. Aserre gabe bizi bear dogu. Ayesta 15. Gaurko edertasunez jantzi nahi badu, gaurko lokatzetan beharko du zikindu. MIH 334.
(Formas contractas de behar con aux.). "(A sólo Dios hemos de) adorar, Jainkoa bakarrik adoratu bear degu, beaugu " Lar.
Lomismo inbeaurzu zuk bekatorea, erresuzitetu beaurzu bekatuen eriotzetik Jangoikoan graziera. OrorbSerm 99. Jakin beozu ze, zelakoa dan bizitzea, alakoa dala eriotzea. EL1 83 ( EL2 93 bear dozu ). Orrez geiago, beozu santutu egun guztia, emonik arimeko lanetan. Ib. 78. Euren antzera guk bere egin beogu. Ib. 117 ( EL2 124 bear dogu ). Zeñek beriarekin / bizi biaugu. FrantzesB I 132. Nahi baduzu konserbatu / zeure argi eder ori, / gezurño zonbait erran behauzu / adoratzale orori. Bordel 69. Abran, / il beak semea; / sakrifikatu beak / nere izenean. It Fab 232. Auntzak auntz beau izan. Ib. 74. Gaztetandik beagu zentzuz ongi jantzi. Ib. 259. Baña oroitzen dira / badala negua, / orduko beautela / egin gordaidua. Ib. 167. Zerbait beste gauzarik / beaiat asmatu. Ib. 66. Ur piska bat eman / beaidazu, neskatxa, / nik edan dezadan. Ib. 235s. Zakurrak izan beaik / leiala, prestua, / edo ez dek zakurra. Ib. 21. Elkarri laztantxo bat / beaiogu eman. Ib. 71. Oiekintxe zuk egin beaituzu / aurrera zure peleak. Ib. 140. Entzuteko ire antza / duten koplariak, / beaizkik batek izan / asto-belarriak. Ib. 197. Nik nori ematen dioran apa, ura izainda, ura beauzie preso egin. LE Urt 246. Zuen Aitak badaki zer bea-izuen, zuek eskatu baño lenago. Echn Mt 6, 8. Gabaz illunbian juan biazu / peligro aundiz. Bil 79. Esan biaizutegu / dezazuten jakin. Ib. 29. aunari biaiogu / barrendik eskatu. Arrantz 93. Orduan beaute resuzitatu il guziek? CatAe 28 (CatSal 29 bear dia, CatR 29 biar deia ). Noiz usatu beauzu señale gontas? Ib. 16. Gu ez galtzeagatik / ori baldin bada, / ibilli-era gaiztoai / beaiegu laja. Xe 327. Orretarako nere burua / sartu biet lendabizi. Ib. 343. Alegiña egin biet / gauza naizen arte. Ud 89. Aita-semiak izan biaute / beia etxian sartuba. Ib. 66. Korputza ez dadukat / lengo estaduban, / saiatu egin biat / al dedan moduban. Ib. 125. Orretarako beraren Ama / bitartekotzat biagu, / orren fabore atera ezkero / zerua dago seguru. PE 31. Baña zer egin diran / beazue jakin. Ib. 64. Bakarrik gelditu naiz ta jun biet beste kale ixkiñara orduba kantatzera. Sor Gabon 64. Bañan kontu ori beste gisa moldatu biegu. Sor AuOst 83. Bazter eder ikustea / ibili behainat; / ene lagun hartzen haut / hemendik aitzinat. Zby RIEV 1908, 766. Kargu eiñ biaiot / Pello Errotari. AzpPr 46.
(s. XX) Purgetoriokoak akabatu biaute denboraki. CatUlz 49. Zer egin biozu zuk? Echta Jos 110. Azpiraturik jaurti bioguz / itxaso ondarretara. Ib. 121. Zure kontubak zerbait esaten / aurrera biet segitu. EusJok 136. Fier fierra, / eskuan daukazularik giderra... / Juan behauzu Parisera. Ox 206. Etxera juan biet / kasikan penetan. Tx B 113. Artzai Txikiyak eman biaizkit / lau bat arrazoi fuertiak. Ib. 125. Muturra atzian euki biaitek / ni naizen tokin bariak. Ib. 143n. Antziñetako adiskideak / alkar biogu lagundu. Ib. 228. Motel, Amerikara / joan bea'ukela ik, / sentimentu aundi bat / artutzen diat nik. Ib. 80. Aunek diñona, ba, gaur emon biozue. Enb 53. Erdi-billoxik badago bere / jantzi biogu Euzkera. Ib. 41. Sasi-sastraka erre bioguz, / garbitu bedar-lekua. Ib. 53. Bañan sasitik urten biezu / zelai garbira, / uxo politen jolastokira. Ib. 130. Hau ere behaut erran, / ez bainiz herabe. Etcham 181. Arraiuori ba, alako baten aztindu bieyuau... Kk Ab II 62. Ez, aita, biar, bizirik, illik, / Requiem entzun beazu. Or Eus 415. Lanpide au beaut utzi. Auspoa 97, 15. Erakutsiko deusku / zer egin biogun / beraren alabantzan / kantadu dezagun. Balad 197. Alfer egoiteko, alferra behaixi izan gizona! LuzKant 73. Basoan aurkituten eudenari "gaur gaubean geugaz ixen beozu" esaten ei eutsien. Akes Ipiñ 30. Zer!? Tranpia kendu biozula (bear dozula) ta itxaiteko? Ez orraitxiok! SM Zirik 121. O'iñ be esan bi'otsut (behar deutsut) oker zegozala. Osk Kurl 117. Sagar bilha goazenian [...] bethi eroan bi'xoaguk (behar diaguk) geugaz. Ib. 137. Egon aphur baten [...], egarrixa khentzeko madari bat hartu bi'xoat (behar diat) eta. Ib. 145. I, Durengora juen, da janariye ekarri bi'ok, afari on bat eiñ bie'yuau gaur da. Alzola Atalak 44. Eskolak eta opiziuak / baidira nere begizko, / nik jakiñian jarri beaitut / oraingo eta berrizko. Uzt Sas 208. Nere arteko pasadizua / esaten biet abitu, / zuri ez dizu kalte egingo / eta mesedez aditu. Uzt LEG I 227. Zerbeite gisaz jende guzia / enganatu behautela. Mattin 37. Urte batzuek hor pasata're etorri behauk etxera. Xa Odol 165. Beraz behauzula hemendik berehala kanporat joan. Etchebarne 53. Jakin beazu beti naizela / artalde-mutil artzaia. (In Alkain 93 ). Zoiez tapatu beazu. Ayesta 54.
(Con radical en vez de part.).
Konsekra behar diozu / hirur urthetan bihotza, / amabortzetan izateko / Jainko Jaunaren egoitza. 132. Ene ama, othoi, errazu / zer zaia ezar behar duden. / Zaia zuri edo gorria? Balad 92. Beragatik gurutzedi bat len-bai-len biar zala antola. Bv AsL 213. Niri ere gustatzen asko zait arraña, / baña danen artetik, geien amorraña; / nola arrapatzeko palta dedan maña, / nik beintzat makallauaz bearko amaña. AB AmaE 409. Etzan txorakeria / oiek zuten poza: / basurdi ori janez / biar zutela goza. Noe 116. Apalak irauli ta / zoko guztietan aztar: / eskuan burruntzali..., / ta aren eske... zora bear!! Ldi UO 44. Noiz buka neza Zutaz / luza bear ba nu? Or BM 90. Gero itzuleran Eliz uraxe / iker bear zan aurrena! SMitx Aranz 91. Nor zen ixilpeko jakillea? Etxahuniakoren bat? Orrela pentsa bear. Etxde JJ 135. Eztakit zertan buka bear duten. Ib. 105. Aitzetik aitzera gordeaz billa bear izan zuan iges-bidea. NEtx Antz 138. Baitura auek Daphni erakar bear didate. Ibiñ Virgil 57. Ortan bear da saia. Uzt EBT 95. Geure buruak zaintzen / saia bear gera. Zendoia 191. Hil-harrirako zerbait asma behar eta, non aurki honako hau baino gorespen egokiagorik. MIH 242.
(Con sust. vbal. en vez de part.).
Zure barrengo libertade geiegi ta eragabeko lasaitasun ori autsi ta ukatzea zuk bear dezu. Cb Eg III 389. Zu baño gizonago izatea behar da niri adarra joteko. Osk Kurl 26. Huntako jaioa izatea behar du gizon batek. Ib. 159.
(Sin aux.).
Uztarriori ezarrizkero, / sufridu bear goldea. Lazarraa A24, 1196v. Liburu hau guztia duk bi partetan berezten: / Iakin behar gauzak ditik lehenak irakasten. EZ Man I 15. Amudiozki sofritu du / guk sofritu behar penak. 95. Bainan fedea gidari / hartzen duen guziak / ikusten ditu segurki / jakin behar egiak. Monho 96. Merezitu ditugu gaitzak Jainkoari egin diozkagun ofentsez [...], lagun proximoari egin gaizkiez, egin behar ongien ez egite guziez. JesBih 449. Orai beretik ikusi nahi izatea gero gozatu behar gauza, oraiko begiekin ezin ikusiak. Hb Egia IX. Igandearen ungi santifikatzeko egin behar gauza bat da aurkitzea instrukzionetan eta bereziki katiximan. Arb Igand 183. Otoitz ostean, aztertu bear bideaz izketan ziardutela. Etxde JJ 260. Ara joan bear, salduko bazan ezer gauzik. BAyerbe 20.
(En oraciones negativas). Deber ser, estar obligado a no. Tr. De uso gral.
Jainkoak parka derozola Migeli, zerren ni emen naizala etzuen skribatu bear berzeri. CartIrañ 60. Eztiagu gehiagorik herioaren beldur izan behar, gauza izigarri bat baliz bezala. Ins C, 4v. Ez naiz ausart zure aitzinean agertzera, eta ez nuke agertu ere behar. Mat 287. Eztuzu ez pensatu behar, ondokoetara utzteaz konplitzen duzula. Ax 242 (V 162). Eztira guziak batetan hartu behar, bainan aldian bat xoilki, eta hori laburki eta sinpleki. SP Phil 99. Eztügüla sobera behar nahi lürreko bizia. Bp II 106. Ene hitzak spiritu eta bizitze dire, eta eztute sensu humanoaren arabera neurthuak izan behar. Ch III 3, 1. Ordea Santuak konparazioetan sartu bear ezpaditugu, zer neurrirekin jakin al dezakegu? Lar SAgust 13. Horra zergatik ez duzun izitu behar. He Gudu 98. Etzünüke behar uste ükhen, zü hura beno hobe zirela. Mst I 2, 4. Nai zuena eragiten ziola, ta eragin zion azkenean egin behar etzuen gauz itsusi gaisto bat ere. Mb IArg I 214. Ez gintezke behar hetan sarthu zaurthuak izan gabe. Lg I 333. Zer dira jaietan egin ez behar diran gauzak? Ub 175. Ez dozu uste izan biar Bizkaiti kanpora ez daguala gauza onik. Mg PAb 167. Gezurti ta lapurrak ez dutela izan bear sinistuak. VMg 37. Arrotu bear ez gera / zori ordu onetan. Ib. 15. Eder dirudi, baña ez da ukitu bear. AA I 596. Hire bihotzak etzian ukhan behar, ez maithagunerik, ez afekzionerik, neretzat eta nere araberakorik baizen. Dh 147. Mantekia egiten dan lekuban ez dau egon biar usain txarraren apurrik. Ur Dial 83. Ez egin negar, / orlakorik ez nizun esan bear. Bil 80. Ene herria, ene lagunak / nihoiz ez behar ikusi...! Elzb Po 194. Negarrik ez dau bear gizonak eiñ baña... AB AmaE 314. Orazioak geitzeagatik debozioa gutxitu bear ezta, orazio oek lasterka errezatuaz. Arr May 8. Irakasten deutsela egin bear dabeen ona eta egin bear ez dan txarra. Itz Azald 170. Ez da geitu ez kendu ez aldatu bear berba bakar bat ere. Ib. 19. Nik esan deutsat, bein baño sarriago Mari Jesusi, ezizen ori eztabela aittatu be egin bear. Echta Jos 131. Ez gaitzute hemen ikusi behar. Barb Sup 124. Horrengatikan eztugu behar / Ez lege hori kasatu. Etcham 36. Eztegu euskel-idazlea bakantzera yo bear, ugaltaraztera baizik. Ldi IL 69. Eztu atzera begiratu bear. Ir YKBiz 185. Gizarteko agintariak onako arazoetan eskurik iñoz be ez ei-dabe sartu bear. Eguzk GizAuz 19. Beiñere aztu bear genituken oarpen gogoangarri batzuek. Munita 135. Etzuten karriketan ibili behar, etziren haizu iturrietarat. Zerb Azk 13. Baña ba-da emen beste zerbait, isildu bear eztana. Gand Elorri 12. Mattin, ez laike kantatu behar / sekulan berzten berririk. Xa Odol 161. Ez dira aintzakotzat artu bear onelako mirari-gaiak. Berron Kijote 187. Beste iñori etzaiok tirorik tira bear. TxGarm BordaB 122.
(Con sdo. de probablididad). Deber de. Tr. Lo hallamos desde principios del s. XIX, con frecuencia creciente, tanto al Norte como al Sur.
Enago ziertu ziertu nok ostu edo kendu izango deustan, baña neure iritzijan urlijak edo urlizijak izan biar eban lapurreta au egin eustana. Astar II 177. Urteten deutsa bidian gizon lotsa ta itzal andiko batek, zeñek izan biar eban bere Aingeru jaoliak. Ur MarIl 83. Gibeletik ikhusiz iduritzen zitzaidan ez zela Saratarra izan behar. Elzb PAd 4. Hoien hutsak ez dire handi izan behar. Zby RIEV 1908, 762. Baña, orain gogoratzen naizenaz, zuek, inguru guztiko aberatsenak izan bear dezute. Apaol 34. Onezkero neska zirzill ark, nik aditu nubenez, Madrill-aldeko komenturen batean sartuba izan bear du moja. Moc Damu 21. Indianoak judioa edo olangoa izan bieban. Jesus, Jesus milla bidar! Ag Kr 188. Ezker aldean daukagun mozkote gorri onek Eibarkoak izan bear du. Ag G 93. Berak uste beziñ ederra etzuan izan bear. Urruz Zer 89. Itxaso gaisto xamarra egon bear du. Ill Testim 5. Abek trumoi eta tximista ikaragarriak! Ikaratu bear du bakarrik egotia! Ib. 18. Amairu oin da amar ontza du / erdiko bueltan neurriye, / gutxi kostata eztu egon bêr / Debako plazan jarriye. EusJok 98. Dugun ikus bertze barne ttikia; hau baino ere pullitagoa behar da izan. Barb Sup 159. Tenore huntan haatik bero egiten izan behar du. JE Bur 17. Burni-aldikoak (agian lenagokoak) izan bear dute [...] agertu diran lur-ontziak. JMB ELG 66. Alkarren antzekoak izan bear dezue biok. Ba-dek ik ere ume purtzil orren antza. TAg Uzt 47. Otso guztien aitita dirudi. Urtetan izan bear ditu urtetan! Bu! ia agin zar bi be ez daukoz-da. Bilbao IpuiB 51. Emaztekiaren mintzaira hori, amaren, arrebaren mintza moldea... Hango norbait izan behar zuen. JEtchep 114s. Eskualde berekoak izan behar gira, emaztekia! Ib. 115. Frango kasko gogorra izan behar du. Larz Senper 70. Artzai Arkadi au Bergilik berak asmatua izan bear du, ziurrik asko. Ibiñ Virgil 44. Hogoi urte etzituen izan behar Mariak [...], Johanek aldiz gehixago: hogoita-hamar bat? Ardoy SFran 59s. Gure elizan Txerrena sartua izan bear du. NEtx LBB 173. Txillarraren lorean dabillen erleak, ezti illuna egiten duo Diotenez, onenetako bat izan bear du. Ostolaiz 133.
3. (Con gen.; aux. intrans.). Necesitar (a), estar necesitado (de). v. behar (II, 2) para otras construcciones, menos usuales, sin gen.
Eta guziak dirade aiuta horren behar? Ins E 7v. Hura gure Iaunean rezebi dezazuenzat sainduei dagoten bezala eta asisti zakizkioten zuen behar izanen den gauza guzietan. Rom 16, 2 (Dv zeintan baitu izanen zuen beharra ). Zeren gizona baita hanbat natura fierretako eta korrunpitutako, non ezpaitu bere burua hain bekhatore ezagutu nahi non Redenptore prometatuaren behar den. Adv *** 2r. Egiazki zure bear naiz, zato enekin. "Vraiement j'aurais bien besoin de vous" . Volt 211. Hamar ezkuturen behar zarenean edo bertze premia bat eta eskastasun bat duzunean. Ax 148 (V 97). Minza bite guzaz zeihar, eta bira gure behar. "Qu'ils ayent besoin de nous" . O Pr 647. Noiz ere borondate onezko gizona tribulatzen baita [...] orduan ezagutzen du Iainkoaren behar[r]ago dela. SP Imit I 12, 2. Hala badirudi jeusen behar etzenaz geroz, bazegokela geldirik. ES 185. Zure graziaren behar bainaiz ungiaren hasteko. Ch III 55, 4. Ordu onetan iñoiz ere baño zure bearrago naiz. Cb Eg III 294. Graziaren bear gera? Bai baldinbere: ori gabe ezin dagikegu gauz onik. Ub 192. Ori zor diozu [...] arzai on deitu zaituanari beragana zure gose ta bear balitza bezela? Mg CC 193 ( CO 291 zure biar balitz legez ). Txikitxoen bear izatera etorri ditezkeala gizonik andienak. VMg 22s. Badaki zuen Aita Zerukoak gauz oen bear zeratela. AA II 170. Ez du Jaunak betiraunde guzian [...] gu bezeñ serbitzari zirzillen bearrik izan, eta era berean oraiñ ere ez da gure bear. AA III 300. Elduten dira oneek bijok bata bestien biar izatera ondasun andijen batzuk irabazteko. Astar II 31. Argatika munduan / andi izan arren, / ez daki batek noren / bear izango den. It Fab 137. Guziak dire beraz behar egiaren, / ungi iragateko bere biziaren. Hb Esk 90. Bere bizi zuhurraz, mirail batzuk dire; / hekin hitz onen behar hainitzak badire. Ib. 204. Jainkoa beren alde izan ezkero, iñoren bear etzirala. Lard 90. Sendatzallearen bear gaxoa da, ez osasuna daukana. Ib. 390. Lenengo kolpearekin bigarrenaren bear gabe, lurrari josiko diot. Ib. 177. Oi, Jauna, zure behar naiz. Dv LEd 201. Eta egiaz gizona beste ezeren bear ez da. Arr GB 136. Zeruko Aita, lagun / egidazu arren, / zure bear naiz beti / ni oraiñ eta len. Xe 326. Mariaren esku eta balimentuaren bear munduan iñor bada, ori zu zera. Arr May 40. Baña gure Jauna zeren bear zan? Ez graziaren, zerren ori eziñ galdu zezakean. Ib. 122. Nagusi ta langilleak elkarren bear dira. JBDei 1919, 228. Mariaren esku eta laguntzaren zeñ bear zeran Jaungoikoagana biurtzeko! Ib. 17. Mendie es mendien bear, gixona bai gixonan bear. (V-ger). AEF 1921, 49 (cf. RG A 37 y B 45: Mendiak mendia bear ez baina gizonak gizona bai ). Santa Barbara! Zure ber gara. (AN-gip) "Cuando se desencadena una tempestad y caen rayos" . AEF 1924, 7. Goizuetan ere gaxotutzian / bei, idi edo abere, / guztiya galdu baño lenago / beraren bear dirare. Tx B 175. Nere amaren gorputz maitagarria lurrak estaltzen duen bezin laster, ire bear nak. Alz Ram 93. Etxean indar urri dutela, / norbaiten bear maiz dira. Or Eus 73. Bakarrik ez goazke urrutira, zuen bear gera edozertarako. Ldi IL 140s. Zeren bear zerate, ene neskatxok? Zait Sof 155. Eta orien bear izango da gure Euskal-Erria. AZink 140.
( beharra det.).
Ezta fidanza handirik ezarri behar gizon erorkorra eta hilkorra baitan, haren beharra zarelarik eta hura maite duzularik. SP Imit II 1, 3.
(Con instr.).
Iñola ateratzekotan, bada, egunkaria, askoen elkar-artze ta laguntzaz bear bide-da. Ldi IL 73.
(Con reduplicación intens.).
Zuen bear-bear da gure bazkuna; zuek nai zaituzte. Ldi IL 146.
BEHAR BADA v. beharbada.
BEHAR BEZALA (SP, Urt I 11, Lecl, Dv, H; biar bikala R).
a) Como es debido, correctamente, de la forma adecuada. "Bien, comme il faut" H. " Biar bikala egin diak kau (R), lo he hecho como es menester" A (s.v. biar ). cf. supra (1) ejs. de behar bezain, behar baino, etc. v. BEHAR LEGEZ, BEHAR DEN BEZALA, BEHAR DEN MODUAN. Cf. BEHAR EZ BEZALA.
Gure razoinak eztakizkitenék, eta behar bezala irakatsiak eztiradenék, uste dute ezen Sakramendua desegin ukhan dugula. Ins B, 5r. Behar bezala denean / arrimatu jendea, / zeruetarik iautsiko / da orduan Iuiea. EZ Noel 128. Hain herstuki eskatuko naiz kontu, non obra onak ere, ea ongi, iustuki eta behar bezala eginak direnz examinatuko eta iulgatuko baititut. Ax 163 (V 109). Zure adiskideak eztu pasionerik, argi ditu begiak, hark den bezala, eta behar bezala ikhusten du. Ib. 318 (V 211). Nork ere behar bezala ianen baitzaitu]t[, hura izanen da sekulako lorian partale eta primu. SP Imit IV 3, 2. Zeren ezpaitzian behar zena eta behar bezala Jinkoari galdatu. Tt Arima 6. Aitzitik nigar egiten duk / hainbertze milla hobenez, / eta ago hire Jainkoaz / behar bezala auhenez. 122. Ezi Jinkoa desohoratzen die, eta ez Meza saintia behar bezala enzüten. Bp I 107.
(s. XVIII) Jakin zazue, zuen eginbidea dela estudioan behar bezala enplegatzea. ES 188. Ez naizela gai zure faborerik xumeenaz ere beharbezala zuri eskerren bihurtzeko. Ch III 22, 1. Zer egiñen dut zure izen saindua benedikatzeko behar bezala. He Phil 33 (SP 33 behar legez ). Sazerdoteak, bear bezala, lastima andiaz artu zuen. Cb Eg II 160. Lege justuai bear bezala begiratu ez ta bear dan balore ta animoaz artu gabez, festa erabageak eragin edo eragiten larga. Cb Eg III 359. Bada honratzen ditu beraren Sakramentu hau agertuz ta kalez kaleko prozesioan erabilliz [...] ta beste zenbait bidez ere. Zein bear bezala! Mb IArg I 388. Hartu zuen artharik handiena obra hura behar bezala eragiteko. Lg I 329. Zein urrúti dauden sentitzetík bearbekála! LE Prog 112. Meza behar bezala entzuteko Preparazionea. Brtc 16 (tbn. en MarIl 45).

(s. XIX) Aingeru batek ezingo luke adirazo bear bezela bekatu onen itxusitasuna. Mg CC 241. Ezagutu diteke ondo mundu onetan zein iguigarria eta kaltegarria dan pekatu mortala [...]? Ez bear bezela. Gco II 8. Ezin esan, edo bear bezala aditzera eman diteke, nolako [...] gogoarekin ekin zioen Jesusen lege ederra barreatzeari. AA I 610. Eztela egundaino aditu [...] behar bezala errekeritu zaituenik nihor izan dela arbuiatua. Dh 88. Bena, Jauna, zure hunkier behar bezala ihardetsi düta? UskLiB 20. Aplika gaiten egitera khartsuki eta behar bezala prudentziarekin. Jaur 129. Bear bezela prestatutzeko / egin zagun al deguna. It Fab 142. Zenbaterañokoa dan ez da bear bezala ezagutzen begiratu batean. Izt C 32s. Egun berotan itzala, / hotzetan behar bezala / su-phazterreko plazera. Gy 263. Emaztearen iltzearekin Jakobek artu zuen pena, ezin bear bezala neurtu diteke. Lard 46. Baldin behar bezala konbertitua ez banaiz, arren konberti nezazu. Dv LEd 106. Behin gizendu den ardia, meharazten baduzu, behinere ez da gehiago gizenduko behar bezala. Dv Lab 278. Zaldun guziak prest eta bear bezela armatuta jarri ziran. Arr GB 12. Bear bezela pronto ez badago / aren anima galdu'a. PE 23. Nere jakinduri eskasak ezin ondo adierazi dezakeana, ez eta ere iñolako moduz biar bezala izkiribitu. Bv AsL 18. Bear bezela eskerrak eman gabe. Arr May 99. Ezta ondikotz nihor galde horri ihardesten ahal dionik behar bezala. Jnn SBi 115. Zü, ihurk behar bezala laida ahal ez zitzakiana! Ip Hil 94. Iduri dute ez dakitela behar bezala zeinatzen ere. HU Zez 35. Badakit zuk arrekiñ bear bezela kunplituko ez dezula. Moc Damu 31. Lagun zadazu [...] gai eder au bear bezela adierazten. Ag Serm 559. Berialaxe emen da, ta oraindik gela biar bezela antolatu gabe daukagu. Alz Bern 50. Nork ez du bear bezela egiten aitorketa? KIkG 75 (KIkV 99 Dongaro nor autortzen ete-da? ). Jaungoikoakin daukagu beñere bear bezala ordainduko ez degun zorra. Inza Azalp 145. Ene othoitza hortan baita dena, / behar bezala diot: Halabiz. Ox 18. Onelako emakumea, txiki-txiki eginta ere, ez da bear bezela ordaintzen. Muj PAm 48. Kafea beroa da, behar bezala, bainan kafe-liparrik ez du gure kafeak. JE Ber 37. Ta orain ez dakigu, nik beñik bein, bear bezela, ez erderarik ta ez euskerarik. Lab EEguna 102. Saiatu zen zer egokia esatera, oraingo illoba behar bezala lausengatuko zuena geroko izeba behar ez zen bezala iraindu gaberik. Mde Pr 95. Obe egingo ukek ardiak bear bezela zaindu eta ez eguna bertsotan eta kantuan eman. Etxde JJ 13. Nola biziko ziñateke nik bear bezela gobernatu ez bazinduzketet? Anab Poli 117. Gauzak euren lekuetan bear bezela jarri baiño leen, dei egin eutsan amak. Erkiag Arran 105. Ez dinat usain gozo horren gozoa behar bezala gozatzen. JEtchep 64. Auzia bear bezala epaituko bada, adimendua zer den esanaz asi bear dugu. Vill Jaink 65. Etzituan bear bezela neurtu bere indar eta almenak. NEtx LBB 73. Etzitak eni dolützen / heben herrian egoitia; / uste diat egin düdan / behar bezala haitia. Casve SGrazi 90. Jakingo al dute [festetan] bear bezela ibiltzen! JAzpiroz 170. Gauzak behar bezala balira, euskaraz egingo zukeen agian bere lantxoa. MIH 204.

v. tbn. Mat 296. CatLuz 33. Hb Egia 124. CatS 103. Bear bezela: Aran SIgn 65. Lh Yol 47. Munita 84. Ataño TxanKan 58.
" Behar bezala heldu zare, vous arrivez à propos" Dv.
b) Afortunadamente. "Heureusement" Dv (que cita el ej. de Prop ). v. beharrik.
Behar bezala, uriak etziren oraino abiatuak baizik, eta soberako trabarik gabe heldu ginen bertze aldera. Prop 1881, 26.
BEHAR BEZALAKO (S ap. Lrq ; SP, Lecl, Dv, H; biar bezelako VP 10v).
"Tel qu'il faut" SP. "Legítimo" VP . "Honnête, loyal" Lecl. "Qui est convenable, comme il faut (syn. de behar den bezalako, avec cette différence qu'il n'est pas d'usage de l'appliquer aux personnes" Dv (cf. ib. "behardenbezalako, qui est comme il faut. Ce mot s'applique aux personnes et aux choses"). " Beharbezalako tresna bat, un outil tel qu'il le faut, apte, propre à" Ib. v. BEHAR DEN BEZALAKO; cf. BEHAR EZ BEZALAKO.
Ediren zenezan expedient eta remedio hunagorik eta behar bezalakorik. Etchart 1.1r. Eman diazadazu neure bekatuez behar bezalako urrikimendua <viri->. Mat 235. Azken oreneko penitenzia hark badirudi, bortxazkoa, ezin bertzezkoa edo beldurrezkoa dela, eta ez behar bezalakoa. Ax 203 (V 136). Noiz ere behar bezalako eskerrik emaiten baitu lehenbiziko dohaina gatik, hari zor zaio grazia berri bat. SP Imit II 10, 2. Mündia osoki behar bezalako zela, eta etzela berririk deüs egiteko. Bp II 8. Ezin erran diteke beraz Eskualduna burugogor eta har-aira gaitzetakoa dela, baina bai gai ona, eta eskoletakotzat behar bezalakoa. ES 121. Ageri da klarki haren intenzionea ez zela behar bezalakoa. He Gudu 71. Beharbezalako kontrizionea. 'Contrition requise' . He (ap. Dv ). Ta bear bezalako biziera berri on bat aurrerako artu zuen. Cb Eg II 165. Beste gauzetan behar bezalako bizikidea ta emazte ona zen. Mb IArg I 214. Agertu ta erakutsi digu dotrin berri bear bezalakoa. Ib. 308. Gazte ungi egin bat, hazkarra, guduko behar bezalakoa. Lg I 275. Kristau on behar bezalakoak izateko. Ub 199. Etxean ejenplo ona balekuste, ta gurasoak balira bear bezelakoak! Mg CC 215. Ya bada bekatári pobreék badúgu, Jangoikoak emaník, fiadóre ta salvazále bearbekalákoa. LE Ong 121r. Zer geiago egin dezake Eliz Ama Santak, bear bezalako apaizak, erakusle eta giariak bere umeai emateko? AA I 552. Nihor kasik eztela bere bekhatuez behar bezalako penitentzia egiten duenik. Dh 96. Agur, itsasoko izar ederra, Jainkoaren ama guziz behar bezalakoa. "Ave, maris stella, / Dei Mater alma" . Ib. 86. Hori gerthatzen zaiote behar bezalakoak ez diren langilei. Jaur 395. Burukai eta giatzallerik etzeukaten [...] eta urte askoko iñoren mendean egoteak etzien mesede andirik egiten, bear bezalako gizon bat erraz arkitzeko. Lard 134s. Ethorriko da ordua eta laster, zeinetan orai ni behar-bezalakoa balin banaiz [...] Jainkoa gozatzen egonen naizena. Dv LEd 60s. Behar bezalakoak diren arren bere egintzetan, gutik egin nahiko zuten lan hau. Hb Egia 155. Lasterka jatxi, zaldun aiei bear bezelako arrera egiñ eta ondoren eraman zituen berekin goiko salara. Arr GB 11. Amarrenak eta primiziak Jangoikoaren Elizari pagatzea, edo bertzenaz, oken ordez bear bezalako gisan paratu dena. Legaz 31. Eskual-herrian ez daiteke behar bezalako bestarik erreboteko partidarik gabe. Zby RIEV 1908, 86. Haren burasoak giristino behar-bezalako batzu ziren. Jnn SBi 113. Hain da eder, jende behar bezalakoetan, bizitzen ikasietan ikustea. HU Aurp 218. Begiz jua daukat [...] Maritxo, nere ustean bear bezelako neskatxa dalako. Moc Damu 10. Ordutik deus behar bezalakorik ez baitzuen egiten nehon dohakabeak. JE Bur 11. Sapaiako lasto edo belar mondoietan bear bezelako atze edo oeak aurkitzen zituzten. Lh Yol 10. Eztaukate bear bezelako siñismena Kredoan. Inza Azalp 23. Beila hori nik ere askotan dut egin / ez behar bezalako khar sainduarekin. Ox 25. Mutillen eta neskaen artean bear bezelako tartea zegoala. Anab Usauri 40. Ez omen zan bear bezelakoa Zitoren amaren ibillera. TAg Uzt 67. Bear bezelako etekin eta irabazia emateko, zuaitz eta basoz jantziak egon bear lutekela. Munita 145. Aurrean zedukan bertutearen zalduna, gizon behar-bezelako, ez-deus, gatz-il hori. Mde HaurB 78. Bide kurutxe bati ohartu zen, hiru karrika elgarretarat juntatzen ziren toki hura behar bezalakoa zela harentzat... JEtchep 114. Geienetan, gertaera oiek, bear bezalako zeaztasunik gabe izan dira ikusiak. Vill Jaink 70. Badira [...] erran dutenak Frantses ez dela izan Elizak behar bezalako misionesta. Ardoy SFran 313. Bear bezelako aukerarikan / nola ez detan buruan, / alare zerbait egingo al det / lagun onen anparuan. Uzt LEG I 85. Berez zugaitz ttikia da ta ez du bear bezelako pruiturik ematen. Ostolaiz 113. Badirudi ur garbiaren pare behar duela izan behar bezalako prosak: inongo usainik, kolorerik eta zaporerik gabea. MIH 115.
(Conservando behar su valor vbal.).
Hura zen Iñaziok behar bezalako tokia. Laph 34s. Liburu hau izanen da liburu xehe, erakaspen baliosez bethea, gure denborako haurrek eta gaztek behar bezalakoa. CatJauf III. Arras nik behar bezalakoa da eta! Barb Sup 156. Nik ukan-araziko dautzut leku bat zuk behar bezalakoa. Etchebarne 74. Uraxe dek nik bear bezelakoa. BBarand 167.
BEHAR DEN BEZALA.
Como es debido. v. BEHAR BEZALA.
Zuhurtziaz ordenatzen ditugu geure bizitzea eta obra guztiak behar den bezala. Mat 154. Zeren harekin batean izanen gara ongi kidatuak, eta mintzatuko gara behar den bezala. Ax 574 (V 368). Behar den bezala erregelatzea gorphutzeko sensuak. He Gudu 127. Nahi bazira behar den bezala egon, eta berthütian aitzina juan. Mst I 17, 1. Jaun Sakramentatua bear dan bezala beren biotzetan artzeko. Cb Eg III 236. Gutiak dire bere barneak behar den bezala aphaintzen dituztenak. Lg II 89. Asko alkargana buru baten azpian ongi ta behar dan bezala batutzea. Ub 143. Ez dizu gaitzik egingo janak bear dan bezela artutzen badezu. Mg CC 209. Eztut sekulan jakinen segurantza osorekin Jesu-Kristo egiazki ta behar den bezala maite dudala. Dh 244. Ez du guti erran-nahi behar den bezala bakhandatzeak. Dv Lab 333. Ordurako ederki / prestatuko zala, / dote eta arreo / bear dan bezela. PE 65. Egingo da justiziya biar dan bezela. Sor AKaik 126. Gero bakandu, bear dan bezela. Munita 60. Erantzun zak bear den bezala. Izeta DirG 47.
v. tbn. Tt Onsa 4. Mih 116. Brtc 184. CatLuz 2. CatS 68. Legaz 67. Bear dan bezala: CatBurg 37. Lar Carta a Gandara 161. Bear dan bezela: Apaol 111. Ag Serm 271. Ir YKBiz 267. Basarri 152. MAtx Gazt 75.
Hura ukhaturik, fedea eta legea bere anzu, bere borondatera eta libertatera behar ezten bezala deklaratzen baitituzte. Mat 108s. Sobera zure büria behar ezten bezala maite düzülakoz orano. Mst III 13, 1.
BEHAR DEN BEZALAKO.
Correcto, debido, como debe ser. v. BEHAR BEZALAKO.
Behar den bezalako kofesio batean edireten da arimako zauriak sendatzen dituen erremedio zorionezko hura. Lg II 141. Nola har hetaz behar den bezalako urrikia? Dh 123. Atrebitu harrek erran darot solhas bat xarra eta behar ezten bezalakoa. Jnn SBi 63. Ori da ori, persona biar dan bezelakua izatia. Alz STFer 127. Gure Malentxo eztirudian bezelakoa da, ona ta zorrotza, eztia ta ozpiña, bear dan orduan bear dan bezelakoa. Ag G 239.
Ordian orano juanen da lotsa handiegia, eta amurio behar ezten bezalakua hilen. Mst III 37, 3. Haur hoiek jazarriko dute jendeen aitzinean, behar ez den bezalako ipuin baten eske. Mde Pr 94.
BEHAR DEN LEGEZ.
Como es debido.
Biotzeti, bear dan legez, egiten bada. Cb CatV 110. Eskatuten badogu bear dan legez konbenietan jakuna. Oe 95. Zu lango Yaun andia bear dan legez nigan sartuteko. EL2 126. Artazijak erabilteko biar dan legez. Ur MarIl 102. Bear dan lez artu ezkero. KIkV 88. Bere aginpidie bier dan lez yagoteko. Kk Ab II 54. Erlejiñoa bear dan lez iñoz ikasi eztaualako-edo. Eguzk GizAuz 77. Zeñek azaldu, bear dan legez, / bere aberastasuna? BEnb NereA 63. Itxasoan bear dan lez arrantzateko, gizontasunez euren lanak egiteko, oituraz ipiñitako arau edo legeak ba-dira. Etxabu Kontu 222.
v. tbn. Behar den legez (y variantes): fB Ic I 89. CatLlo 38. Itz Azald 144. EusJok II 110. Enb 87. Otx 182. Or Eus 229.
Noiz ere zerbaitez guthiziatzen baita gizona behar ezten legez, berehala bere baitan asaldatzen da. SP Imit I 6, 1.
BEHAR DEN LEGEZKO.
Correcto, apropiado; legítimo.
Eztauke orregaitik biar dan leezko federik. Astar II 5. Ona eta biar dan lezkua izateko. Ib. 56. Bear dan legezko euskalduna. Ag Kr 162.
BEHAR DEN MODUAN.
Como es debido, como debe ser. v. BEHAR DEN BEZALA.
Inklinaziñoa edugitea emaiteko bear dan moduan eta bear dan denporan. Cap 74. Umetan buruz ikasi zirian orazinoe batzuk aoz esatia ez da biar dan moduban dotrinia jakitia. fB Ic I 8s. Sakramentuben bat [...] ezin biar dan moduban artu ginaike, Sakramentu dana sinistu baga. Astar II 7. Ziatz eta biar dan moduban zor dozubezan Amarren primizijak pagetako. Ib. 246. Eta biar dan moduan komulgetan dirianak zer geiago egin biar daudee frutu andiyagoak alkanzetako? CatLlo 74. Aizkoran jokatuba / bear dan moduan, / guk biok alegiña / an egin genduan. EusJok 86. Gaztiak ez dakie zarrak bezin ondo berbak alkarri josten, ezta biardan moduan erabiltzen be. SM Zirik 30. Lenauko zarrak guri / erakutsi euskuen / zelan ibil biar dan / zaragi kontuen; / ikasi genduen / biar dan moduen. BEnb NereA 28. Zaindu bear badegu / bear dan moduan. Zendoia 189.
Jaungoikua biar eztan moduban adoretan dabenak. Astar II 36.
BEHAR DEN MODUKO.
" Bia dan moduko, behar den bezalakoa; ona, kalitate onekoa. Telebisiñua erostekotan bia dan modukua erosi " Elexp Berg. v. BEHAR DEN BEZALAKO.
Au ezta asko fedia biar dan modukua izateko. Astar II 10. Biar dan moduko esperantzia eukiko badogu, Jaungoikuak emon biar deuskulako. Ib. 12.
BEHAR EZ BEZALA (Urt I 11).
Indebidamente, incorrectamente. Cf. BEHAR BEZALA.
Ezen anhitz gauza eskatzen naiz, baina maiz behar ez bezala. Harb 91s. Zenbat ere xipi baita gauza bat, behar ez bezala onetsten eta begiztatzen bada [...] arima pozoatzen du. SP Imit III 42, 2. Ezta izanen rezebitürik edo hartürik zoin ere beitira [...] behar ez-bezala beztitzen. Mercy 25. Bada bear ez bezela edo bekatu mortalean jaten duenak, jan ta edaten du bere juizio edo kondenazio-bidea. Mg CC 213. Urte bete badek etxean egon bear uala, bear ez bezela asi ez baziñaten or kanpo alde oietan. Zab Gabon 52. Kondairako edozein garaian aurkitzen ditugu desordenuak [...], eta ori gizarteko atzera-aurrera bear ez bezala ibilli oi delako. Vill Jaink 179. Axular luzaro baztertua behar ez bezala goratu nahi duela orain zenbaitek, beste guztiak azpiratuz. MIH 253.
BEHAR EZ BEZALAKO.
"Qui ne convient pas" H. " Behar ez bezalako elheak erraitea, tenir des propos inconvenants" Ib. Cf. BEHAR BEZALAKO.
Ene baitan gutiegi fidaturik hartzen baitu nitaz behar ez bezalako sentimenturik. SP Imit III 7, 3. Konfesatzen bazare zenbait gezur erranez, nihori bidegaberik ekharri ez dioten arren, edo zenbeit hitz behar ez bezalakoz. He Phil 158. Galdegiozu Jainkoari [...] kasa ditzan ene bihotzeko gutizia eta sendimendu behar ez bezalako guziak. MarIl 95s. Edo Sakramentu]a[ren bat bear ez bezalako gisan artzen duenak. Legaz 25. Bear ez bezalako itzik eta erausi alperrik eztu esaten. Zait Plat 103.
BEHAR-EZ-DEN v. beharrezten.
BEHAR EZ LEGEZKO.
Inconveniente, inadecuado. v. BEHAR EZ BEZALAKO.
Konfesatzen bazare gezurrik erran duzula [...] edo behar ez legezko hitzez minzatu zarela. SP Phil 155 (He 158 zenbeit hitz behar ez bezalakoz ).
BEHARKO.
" Bearko, tener que. Etorri bearko, qué remedio sino venir" A Apend. "Il le faudra bien!" Lf Gram 655. "¡A la fuerza! ¡Qué remedio! Usase como frase: Bearko jun! Bearko etorri!, más frecuente que a la inversa: Etorri bearko! Jun bearko! " Gketx Loiola. " Biako, qué remedio que. Biako lanera joan, bestela zetatik bizi? " Elexp Berg. " --Bazkaixa neuk gertaukot? --Oixe, biako, ze nai dok pa, dana neuk eittia, ala? " Ib. " Berko jun ganauak ura eango bazun " ZestErret.
Emendik aurrerantzean bere bai. Bearko!, Riktrudisegaz adiskide izango banaz. Ag AL 37. --Umilduko dira, bai. --Bearko!! Ill Testim 16. Oraiñ Oiartzunen, gero Ernion, dagoneko Oñatin, dantzatzen zan apaiza. Bearko, karlistai biotz pixka bat emango bazien. Or SCruz 41. --Eta emaiten diozu? --Beharko! Zer eginen dut? "Il le faut bien" . Barb Leg 23. --Gogor ari zerate gero! --Ari bearko, gariak ereingo badittugu! Etxde AlosT 15. Bidean ere etzingo ziñan an emenka [...]. --Bearko. Artean ez bainun Aingerurik, iasoka eraman nindezan. Or QA 150. --Bai, ardiketan nabila: zu, gasna egiten? --Beharko! Horrek hazten gaitu! Zerb Azk 39. Anoetako geltokian aurtxo bat besoetan zekarkian emakume gazte bat igo zan. Eta, bearko, ate ondoan geratu zan. Ugalde Iltz 32. --Ekak hori hunarat! [...] --Ez... Ez duk ukhanen. --Beharko eman! Larz Iru 84. Genituan danetan labore egiten genduan. Pozik gaiñera. Artoa eta garia eta babarruna bearrezkoenak. Bearko! JAzpiroz 201.
BEHAR LEGEZ.
Como es debido. " Behar legez, comme il faut" SP.
Iauna, prepara ezazu arren ene bihotza, / Errezebitzeko behar legez zure hitzkuntza. EZ Man II 60. Hauk hirurak baldin baitut behar legez konplitzen. Ib. 71. Elizan behar legez ordenatuak direnean [apezak] . SP Imit IV 5, 1 (Ch lejitimoki, Mst behar den bezala, Ol adiñonez ). Zer eginen dut sekulan zure izen sainduaren behar legez benedikatzeko. SP Phil 33 (He 33 behar bezala ). Ta guenian, biar legez pelietan dabeenak, izango dabee inos, ez igartu, ez zimeldu leitian koroia zeruban. Mg CO 283. Zeiñtzuk bear leukien lenengo ikasi, / Euren umeak zelan bear legez azi. AB AmaE 241. Urdalletik bete ezik biar lez estia, / Motel ibilliko da zar nai gaztia. Enb 165.
BEHAR LEGEZKO.
Correcto, apropiado.
Behar legezko ezkontzan. SP Phil 251. Artuten ez dirialako onduteko biar legezko bidiak. Mg CO 80.
BEHAR LUKE.
" Bear leuke! (Vc), bear luke! (G), bear loke! (R-uzt), ya <yo> lo creo! exclamación que indica asentimiento absoluto, certidumbre completa" A.
BEHAR ORDUAN ( VocBN , Gèze).
En caso de necesidad, en el momento necesario. VocBN y Gèze dan "Beharordu, [...] moment opportun" y "Beharordü, moment nécessaire, opportunité", respectivamente, sin duda refiriéndose a behar orduan. Cf. behar-ordu. Tr. Propio de la tradición septentrional.
Elas, othoi, orok egin orai penitenzia, / behar orduian eztukegu gero agian aizina. E 35. Izen amoriozko hunek (zu ene Aita izaiteak) emaiten deraut esportzu eta esperanza behar-orduan faboratuko nauzula. Mat 272. Utzi niotzan eskiribu eta seinale batzu, hetaz behar orduan baliatzeko. SP Phil ẽ, 1v. Irakhatsiko darotzuet zer ihardetsi beharko duzuen behar orduan. Lg II 247. Obe da bear orduan esku atz bat ebaki, gero eskutur guzia baño. VMg 5. Prest euki dagijozan biar orduban. fB Ic III 287. Nornahik bathaia dezake behar orduan? CatLuz 22. Behar orduan nihork bezinbat bihotz izanen dut. Hb Egia 35. Zer da gogoeta, egintza eta gauza ikhasiak, behar orduan, banazka, atheratzen dituen orroitzapen hura? Ib. VII. Ez duzu ikhusiko xerririk ongarripean etzanik. Bere xola ere garbia idukiko du, idekia bada behar-orduan. Dv Lab 280. Arimen gidari behar orduan garratz bezen eztia beti. HU Aurp 117. Nik Barthou adixkide dut; behar-orduan aski duket Barthouri hitz bat erratea. Ib. 81. Heiek baitukete aizinarik edo astirik gehiena [...] Eskuararen buruz eta errotik ikhasterat eta behar-orduan, bertzeeri irakasterat artzeko. Arb Igand 31. Onhestasunaren galtzeko lanjer guzietarik begiratu; etsenplu ona eman eta behar-orduan korreitu. CatJauf 81. Grazia Aktuala da Jainkoak behar-orduan emaiten daukun laguntza bat, ongiaren egiteko eta gaizkitik begiratzeko. Ib. 97. Aitzinean, aska bat urez bethea, behar orduan burdin gorituaren iraungitzeko. JE Bur 58. Baionatik Donianera joaitea, eta hemendik behar-orduan Iruñara, besta bat da bizi giren mendean. JE Ber 8. Gero du gero erakutsi gogoa balin bazuen behar orduan idor, bihotza zonbaitetaraino zuen maitakor. "Savait se dureir" . Ardoy SFran 293. Errienta, bere paperak eskuan, antzoki zolan izanen da, [...] soinularien gidari eta behar orduan arizaleen orroitarazle. Lf ( in Casve SGrazi 12 ).
"À propos" H. " Ongi behar-orduan ethorri baitzare!, [...] bien à propos, opportunément" Ib.
Hogoi eta hamalau urthe eman ditut zerbitzuan, / fidel Gobernamenduan; / errenta orai eskuan, / jin baitzaut behar orduan. Ox 193.
(Precedido de participio --tbn. con radical--).
Zure desira izanen da hemendik ilkhiteko gure Iaunak plazer duenean, edo ezpere errazki obedituko duzu ilkhi behar orduan. SP Phil 516 (He 523 ezperen konsentituko duzu errexki gure Jaungoikoak ilkhi-araz zaitzan ). Mina khendu ziolakoan, Jainko maiteari eskerrak bihurtu behar orduan, bere buruaz etsitu zuen hantxet, zeren piparik ez zen gehiago harentzat! Barb Sup 36. Barkapen-ustez, ai ai egonik / urka-bear-orduraiño, / "Il bitez" dio azken erregêk. "Hasta la hora de ser ahorcados" . Or Eus 254. Bera zan erabaki bat artu bear orduan etxeko nagusi bakarra. Etxde JJ 40.
(En un grado de sustantivación cercano al de behar-ordu ).
Zordun zaitzu sekulako / bekhatore guzia. / [...] Zu izan zara bigarren / Hari behar orduan, / Illhun orde argiaren / Emateko Munduan. Arg DevB 206. Obligatzen gitü Ait-Amen maitatzera, ohoratzera, obeditzera eta sokorritzera behar ordian. CatLan 89. Ikhas dezagün zureganik, gure gogarako diren lanen eta gaizen üzten, ürkho-lagünari behar-ordian heltüra egiteko. Ip Hil 80.
BEHAR ORDUKO.
a) (Adverbal). Para caso de necesidad.
Finean ezin osoki fida naiteke nihor behar orduko helduko zaitala ene beharkietan. SP Imit III 59, 1. Beraren etxekoai gertatzen bazaiote bear orduko ezin biraldua, goserik ez du nozituko, txabolako lagunak duten arteraño. Izt C 225s. Ehun / lus hoiek hart zatzu, / behar orduko begira zatzu. Arch Fab 229. [Fabrikak] ukan ditzan, geiez bethetzeko nola etekinetarik husteko, bi errextasun: bat burdin-bidez, bertzea urez-ur. Erregebidea behar-orduko, hirugarren. JE Ber 83.
b) (Adnominal). "Opportun" Lrq.
Ez dire gizonen meneko bizi luzea, bakea, zoriona, aroen gaindi ona, behar orduko uriak. Hb Egia 9.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper