Tr. Aunque se documenta por primera vez en Pouvreau y Etcheberri de Sara, es relativamente poco usado por autores septentrionales. Aparte de la var. más extendida baserri, encontramos basarri en CatBus, J. I. Arana, Pello Errota, Xenpelar, EusJok, Enbeita, Mokoroa, Munita, San Martin, Akesolo, M. Atxaga y N. Etxaniz, así como en bersolaris guipuzcoanos modernos, baseerri en fray Bartolomé y J.J. Moguel, baso-erri en D. Agirre, Enbeita y Alzola, y basa-herri en Hiribarren, Lapeyre e Inchauspe. Basherri (Pouvreau, Zerbitzari) y bas-herri (Etcheberry de Sara, Inchauspe, Barbier, Oxobi, J. B. Etcheberry, Arradoy) son sin duda grafías etimológicas. En DFrec hay 395 ejs. de baserri.
sense-1
1.(V, G, AN-5vill; Hb, Dv, H), basarri , basa-herri. Ref.: A; VocNav ; Etxba Eib.
Aldea; barrio rural. "Basherria, basoan edo aldaratuta den herria" HeH Voc. "Hameau" Dv y H. "(Vc, G, Aq), pueblo silvestre, aldea" A (en Aq sólo hallamos baserritar). "Población montícola. (Antón.), Ibai'erri, población de la ribera" Etxba Eib. v. bailara (3). Tr. Usado por autores septentrionales desde Pouvreau, tbn. lo hallamos en algunos vizcaínos del s. XX.
Bertzeek, zeren zerbait dakiten, nahi dute munduak ohore eta agur egin diezen, guziek hekin gana eskolara ibilli behar balute, eta hek nausitzat iduki behar balituzte bezala: hargatik basherriko irakhastunlariak deitzen dire. "Pédants".SPPhil 199 (He 201 pedantak eta basa-nausiak).
Iruiñea Eskualdunen hiri buruzagia, murraillak urraturik eta aurthikirik kontra altxa etzekioen amoreagatik, bas-herritzat egina utzi zuen. ES 113.
Herritik urrun joan gabe exenpluak baitugu Angelun eta Mearritzen, bi bas-herri hauk bere ethorkiz Eskualdunak direlarik. Ib. 137.
Nihor, herriz kanpoan dabillala, gauak azarkatuko du bas-herri batean, zeiñetan ez baitu aurkhituko ez oherik, ez jatekorik, ez berze errekaiturik. "Bicoque".HePhil 277 (SP 276 zenbait herri xumetan).
Basa-herri hainitzek ez nahi serorak, / Erranez dituztela egiten señorak. HbEsk 175.
Eta hiri handietan basa herrietan bezala, oihu hau adiarazten dute. Lap 324 (V 148).
Egun guziez ikusten duelakotz, elhatzen, haztatzen, bat bederak ezagut dezake bere laguna basherrietan egin ez dezaken bezala. JEBur 201.
Ene irakurliak, azaldu gura dautsubet nire baserriko ekandutxu bat. KkAb I 60.
Ibaitarteko zorrotza igaro, ta beste ibai-adarretik gora juan ziran danak baltzen baserrira. Ib. 83.
Bas-herri batetako etxe garbiño batean. BarbSup 165.
Basherrietan badire Indianoak beren izerdiaren gostuz orai beren etxe eta ontasun ttipiaren jabe direnak. ZerbMetsiko 251.
Mendekoste arratsez Ainhoko izkilak / Botzik airean dauzka baserri hurbilak. Ox 25.
Lasterka bazabiltza bas-herri askotan, / Zure ustez eskuara mintzatuz nunbeit han. Ib. 176.
Egurgiñaren semiak eta baserriko umiak destañez erabilten ebazan. "Of the village".Altuna 94.
Sari nausija atarako dau neure erri koskor Mañari, atxen artian galduta lez dagon baserri txikiko musika-bandeak eta orfeoiak. KkAb II 125.
Bas-herri batean, bertz'orduz, larunbat egun batez, etxek'andre bat ari zen laborearen egiten. "Dans un hameau".BarbLeg 140.
Mendirik-mendi ta baserririk-baserri ekiñalak egindda, ama-semiak idoro ta jauregira ekarteko. "Villaggi".Otx 104.
Oiharzunari ehausika zakurra zaio ari. / Horra nun neskatxa boz bat airez aire doan... / Barna sartzen zait baserriko gau eresi hori. Iratz 58.
Oingoak eta gerokoak gure auzotegie zer ixen dan ikisteko argibidetxoen bat euki daien, basarri polit onen barri batzuk ementxe imintea etorri yat gogora. AkesIpiñ 5.
Kanpaña bas-herrietan. Etcheb MGaric 34.
Gure eskualdun herri eta bas-herriak. "Villes et villages".ArdoySFran 13.
Kristiñauen erlejiñoa Bizkaiko basoerrietara zabaltzen asi zan denporetan. AlzolaAtalak 36.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 770 (basherri). Mde Pr 235. Mañarikua in Akes Ipiñ 4.
azpiadiera-1.1
(V-gip, G, AN; VP 9r, Lar, Añ, Dv, H), basarri (V-gip, G-azp), basa-herri (Urt), baso-erri, baseerri. Ref.: VocNav; AEF 1955, 74; Etxba Eib; Iz ArOñ, Als, Ulz; Gte Erd 43, 190; Elexp Berg (basarri); ZestErret; Zt (comunicación personal). Caserío, granja; explotación agrícola. "Redeo a villa, basaherritik vel basaherritikan nathor" Urt I 6. "Casería" VP, Lar, Añ. "Granja" Lar, Añ. "Cortijo", "alquería", "quinta" Lar. "Las caserías de que está sembrada Guipúzcoa se llaman baserri, etxalde, etxondo, cuyos significados son diferentes [...]. Las que están más lejos del pueblo se llaman baserri, y significa lugar de monte. Pero ya en muchas partes de Guipúzcoa se usan promiscuamente estos nombres, llamando etxalde al baserri y llamando baserri al etxalde. Pero el que prevalece y debe prevalecer como propio es el de baserri" Lar Cor 81. "Bien rural; maison de campagne" Dv. "Bien, propriété dans la campagne" H. "Baserríe, el caserío" Iz Ulz. v. BASERRI-ETXE, basetxe, bazterretxe, etxaguntza, etxalde.
azpiadiera-1.1.1
Tr. Usado por autores meridionales desde mediados del s. XVIII; en el s. XX tbn. hallamos algún ej. septentrional (en Xalbador y Mattin).
Ta zenbat Monica txiki onelako griña ta miñaz beteak, baserri orietan, ta ez gutxiago kaleetan ote dira?CbEg III 366.
Baserri edo kinta bat bere soro ta lurrakin, bere kontura, urtean onenbestean artu zuen. CbSenar 23s.
Zer egin biar dabe baserriko jente mezarik astegunian enzun ezin dabenak?CrIc 152.
Nola merezituko ez du asko baserrietan ta erri barruetan serbitzen dauden mirabe ta morroe gaixoak?MgCC 151.
Maisuba, bedeinkatu daigun maija; nire etxian ta baserrikoen artian beti jan aurreti alan egin oi da. MgPAb 56.
Abere kontuak ondo ezagunak dira gure baserri ta mendietan. VMg 89.
Erosi det baserri bat, eta uraxe ekustera joan bear det. (Lc 14, 18). AA III 421 (Lç posesione, He borda, HeH landetxe, Dv bazterretxe, Leon etxalde).
Onetariko bigiraak izaten dira baseerrijeetan, edo ezpatetiaren, edo gorubetiaren, artozuritutiaren, edo gazteen apari-merijenda baten ondorik. fBOlg 110.
Ez zan iñun obato biarrik egiten baseerri onetan baño. JJMgBasEsc 95 (ib. 205 baserri).
Jaijegunian baño eztatoz baserrikuak kalera. Astar II 74.
Erri batean berreun baserri badira. ItDial 67 (Ur baserri; Dv etxalde, Ip etxalte).
Gorrienea izendatzen dan baserrian bizi zanari. IztC 191.
Au da guztiz bearra basarrietan. CatBus 53.
Baserri bat erosi det, eta au ekustera joan bearra. Lard 416.
Elormenditxoko basarri ondotik beera ezkerrera dijoan baso-bidea arturik. AranSIgn 77.
Bildu ziran Txomin-Urretaren baserrira iru senar-emazte aldi. ZabGabon 57.
Astiasu ta Alkiza / juntatu bi erri, / klase guzitakuak: / kale ta basarri. PE 110.
Ez da asko bañan guretzat baserrirako aski. SorBar 97.
Santuari gogoratu zitzaion Tiforen baserrian egaztiya janaz laster indar berritu zitekiala. BvAsL 145.
Baserri bat nik dakit kaletik urrean, / Abia bikoduna tellape batean. ABAmaE 243.
Jaio zan Zoietako baserrian aur eder bat. UrruzUrz 29.
Gauza erreza ezta baserrietan / musikurik egotea. AzcPB 116.
Baiña aretarikorik etzan mendietaraiño eldu, ta zerbaiten susmo ta zurrumurrua baiño asko geiago etzan iakiñ orduan basoerri basterretan. AgAL 70.
Baserrietan abizarie iminten iako oiloari abien. ABGuzur 132.
Tolosa inguruko baserri batean iruditzen da gertaera. MocDamu 4.
( s. XX)Oraiñ aldatz bera datorren solo gariz betea, gero sagastitxo bat, laster baserri eder bat, beingoan iratza zabal berdea. AgKr 138.
Labatzetik bera zinzilika, zeziñaren itxuran, baserri artakoen azkiñiko busti ta basaz loituak. AgG 16.
Demiku eritxon etxebiko baserri bat. EchtaJos 39.
Aita San Martin jaio zanean / Beasaingo partean, / Amonabarro deitzen zioten / baserri eder batean. TxB I 41.
Urijetatik bidaldu eben / Euzkerea basarrira; / Uri ondoko baserritik be / Bultza-bultzaka mendira. Enb 144.
Baso-erri ta txaidian. Ib. 36.
Guziek gauza bera egiten zuten: zizpak artu, sailka bildu eta erriz-erri, baserriz-baserri ebasgoan ibili. FIr 136.
Bañan agiri guztiok diote emen Irizar-en jaio zala "Etxegoiko" baserrian. LabEEguna 86s.
Uriko gau ori! Maltzurren laguna! / Baserri aldera / zetan eltzen zara, argi orrein kiñuz, / gaizkiñen antzera?"Hasta el caserío".LauxBBa 118.
Zuen aitak baserrirako gogo gutxitxo zikan. LekEunD 15.
Leiotik, ogei baserri, / mendiaren apaingarri. LdiUO 17.
Irian diranak aldegin dezatela, baserrietan diranak ez ditezela errira sartu. IrYKBiz 409s.
Goldea kidarretik / --akullu antzera-- / zuzen artuta dio: / --Ara an baserria--. OrEus 35.
Gero, ipiñiriko baldintzak be zeatz bete eragingo leuskioez eta bete gura eztituanari baserria kendu. EguzkGizAuz 124.
Txikitandik maite izan zun arek baserrietako biziera. Atsegarri zitzaion baserriko lanetan astia ematea. TAgUzt 290.
Bost milla metro inguru tubo zabaldu zituzten, kale-etxera bezela basarri bakartuetara. Munita 115.
Baserri atarira ertetzen ziran etxekoandre maratzak. EtxdeAlosT 15.
Inguruetako errietan sortu zan gosetea, baserri baketsu arexeraño be eldu zan. BilbaoIpuiB 211.
Arrate balleko basarri bateko maiorazko bat ei zan, zeken txamarra. SMZirik 51.
Gau haretan baserri batetik nentorren ni, kristau bati olioak ematetik. ArtiTobera 279.
Eta bean, baserri ttikiak agertzen ziran sakabanatuta. OskKurl 83.
Txikitxu zanean arrankaritan eta, ezkaillutan eta, sarri ibillia dalako, baserrian bizi izan zanean. ErkiagBatB 119.
An baserri batean jarri omen zan morroi. Salav 14.
Eta Theseeren ondorengoek ere gizon argientzat sariketak antola zituzten erri, baserri eta bide-buruen inguruan belar gurian. IbiñVirgil 90.
Pedro, auzoko basarri bateko semea orain Basaburuko nagusi gazte egiña. NEtxLBB 17.
Apatamonasteriyoko baserri eder batean bizi ziran nere gazte denporan. AlzolaAtalak 57.
Ahetze deitzen zaitugun herri ttipia bainan garbia, / zure baserri pollit batean ikusi nuen argia. XaOdol 294.
Idek errexak dira / baserri xaharrak, / ate leioak askotan / berritu beharrak. Mattin 54.
Orduan lasai biziko ziran / Artikutzko basarriak, / ezkurrarekin mantendutzen or / ardiak eta txerriak. UztSas 285.
Arriñe izena duan baserriko mandioa. JAzpiroz 18.
Biarrik ez zala faltako segurua zan, baserrian iñoz eztan legez. Gerrika 39.
Arkume otxan, baserri xuri, lore klabelin eta errekatxo marmartiez ari zara. MIH 138.
v. tbn. Echag 148. Arr GB 14. Ud 157. Arzac EE 1884a, 37. Noe 114. Ill Pill 11. Muj PAm 6. Jaukol Biozk 15. Inza ib. IX. MendaroTx 152. JMB ELG 91. EA OlBe 24. SMitx Aranz 81. Munita 7. Txill Let 54. Anab Poli 115. BEnb NereA 51. Basarri 62. AZavala in Goñi 9. Vill in Gand Elorri 12. And AUzta 115. Etxba Ibilt 466. Olea 106. Alkain 17. Etxabu Kontu 32. Ataño TxanKan 60. MMant 15. FEtxeb 103. BBarand 24. AZink 14. Ostolaiz 46. Basarri: Xe 167. Ag Serm 512. EusJok II 157. Mok 10. MendaroTx 26. MAtx Gazt 7. MMant 159. BAyerbe 35. Insausti 300. Albeniz 15.
sense-2
2.
(Dv);
basa-herri (Urt)
Campo, zona rural. "Pays champêtre" SP. "Agrariæ [...] larretako vel bazterretako vel basa herritako sentinelak" Urt I 462. "Pubes agrestis [...] basaherriko [...] gaztéria" Ib. 462s. "Chorepiscopus, iphizpigu lagúna, basiphizpikua, basa herriko iphizpikua" Urt V 4. "Pays de campagne" Dv. Non fiñean yaunak, eziñ yasanez ya / Duende haren erasia, / baitzuen egorri fite baserrira, / Bere burhasoetara. "À la campagne".Gy 204.
Hiriko arratoiña eta baserrikoa. "Le rat des champs".Ib. 35.
Esan zion arrebak baserriko igesleku hortara erbesteratzera zioalarik. "This rural retreat".MdePr 95.
Ez zen oraino lurraren gainean baserriko sasirik, ez eta sorturik oraino baserriko belarrik. BiblGen 2, 5 (Ol basalarrik, Ker basoko landararik; en el voc. del final del libro "baserri: kanpaña").
azpiadiera-2.1
(SP(basherri), Urt, LarDVC 178, Gèze). Lugar despoblado, agreste."Pays [...] sauvage"SP.
"Baserria, casería, sitio campestre, montuoso"LarDVC 178.
"Désert"Gèze.
v. basabazter, basamortu. Bozik zoala gaizoa, / Ikhusten dautzu karroa / Kolpe-kolpez gelditua, / Zilho batean sarthua. / Baserria nola baitzen / Laguntzak urrun zaudezen. Gy 131.
Nik ere dut othoizten Birjina Maria, / Baserrietan galdu haurren gidaria; / Neretzat, othoi, dezan ardiets grazia, / Bakean kausitzeko nik egun herria. ElzbPo 183.
Eta phausa-erazi ondoan, lagüntü nahi ükhen zütian basa-herri hetarik kanpo, Ejiptako mügetarano. IpHil 128s.
Hau ikhusi nianian bas-herri handi hartan oihütü neion: Hel zakitzat! Nor ere beitzira, itzal edo gizon egiazko!IpDante(ap. DRA).
azpiadiera-2.2
baso-erri. Zona montañosa.Cf. baxerrikoak, aplicado en Ollo a los de Etxarri-Aranatz (EI 382). Bizi bitez arrotzak ordu onean euren erri beietan nai daben erara; baiña itxi daiguela guri gure baso-errian.AgAL 15.
sense-3
3.basaherri. País salvaje, incivilizado. Elizak biltzen ditu soska miliunak, basa herrietarat egortzeko egiaren predikariak.HbEgia 103.
sense-4
4.(Como primer miembro de compuestos)."Paisana, tañido, baserri dantza"Lar.
"Baserri-bizitza, vivienda rural, caserío. Berregun bat baserri-bizitza ziran Eibarko mugen barruan"EtxbaEib.
Baserri-Osasunbidetza Batzordean."Consejo de Higiene rural".EAEg 2-1-1937, 705.
Uriben eta Asterrien be baserri-eskolak egin zireala-ta. AkesIpiñ 10.
Baserri-ikastolak. Ib. 10.
Gustora zebiltzan beren basarri-giroan. TxGarmBordaB 146.
azpisarrera-1
BASERRI-AUZO.
Barrio rural. Bizkaiko beste Baserri-auzoetan, Diputaziñoaren diru laguntza txiki bat arturik yarri diran beste ikastola batzuk. BelausLEItz 120.
Politena, baserri-auzo batekoa izan zan.ErkiagBatB 102.
Basarri-auzoetan bakarrik gorde dute antxiñako egun aien lurriña. NEtxLBB 119.
azpisarrera-2
BASERRI-BORDA.
Borda. Urruztoiko baserri-borda batean atxillotu zuten Piarres. EtxdeJJ 162.
BASERRI-ETXE(V-gip ap. Etxba Eib; Dv, H). Caserío. Badakizu, Maisu Juan, zelangua oi dan baserri etxeko janlekuba. MgPAb 103s.
Baldin Bizkaiko baserri etxe guztiak balebitz ain zuzen, zelan zuria. Ib. 105.
Piesta egun bakotxeko kastuba eun dukategaz egiten ez dabeen baseerri etxiak. fBOlg 96.
Baserrietxerik geienak dituzte, nork bere iturri jakiñak atari inguruan. IztC 81.
Baserri etxeen jaubiak alkar aitu biar leuke eta kofradijan sartu erreko baldin balira bere. UrDial 65s (It baserri, Dv bazter etxe, Ip etxalte).
Landetako basarretxe ondora. AranSIgn 77.
Baserretxe izen berarekin. Ib. 4.
Gizaburuagako baserri-etxe baten. ABeinB 74.
Simona amaren baserrietxetik kaleruntz zijoan txuri txuri jantzirik. UrruzZer 92.
Baserri-etxe bateko atarte-aurrian auzoko emakumiak batuta dagoz. KkAb I 68.
Aian baserri etxe batian / egin dute banketia. EusJok 157.
Biztoki biko baserri-etxe tellatu zabaldun baten. Enb 166.
Baserri-etxe politian. MendaroTx 95.
Gipuzkoan ba-dira amar milla baserri-etxe. Munita 66.
Oingoa aurrera yoatekotan, baserri-etze bat baiño geio geldituko da ateak itxirik. AkesIpiñ 23.
Bi bizitzako baserri etxe batean bizi ziran bi neska. AndAUzta 59.
Donosti aldera, kamiyoaren eskubitik dago beste baserri-etxe bat, "Mantulene" izena duana. Salav 36s.
Karez zuritu barriak basarrietxeak. AlzolaAtalak 85.
Adrian Kerexetatarra, "Bizkarra" baserrietxearen etxejauna. Ib. 127.
Perunezarra deituten jakon / baserri etxe batean. FEtxeb 103.
Baserri etxe bat gera ez dedin / su-desgraziz maillatua. Insausti 34.
Basarri-etxeari musu eman bearra nuan.Albeniz 76.
azpisarrera-5
BASERRI-ETXOLA.
"Tecta agrestia, basaherrixolak vel kabanak" Urt I 463.
azpisarrera-6
BASERRI-JABE.
azpisarrerakoSense-6.1
a)"Caserío propio. Arrate ballian, baserri asko baserri-jabiak" Etxba Eib.
azpisarrerakoSense-6.2
b)Propietario de caserío.
Gure aitak igarri zion bere buruari baserri-jabeak eriotz-bidean jarri zuala baserritik bilatzearekin. Salav 20.
azpisarrera-7
BASERRI-JENDE.
Aldeano, campesino. Geure Nekazale ta baserri jente onak [...] Pater noster bat deboziñoz esate baño oraziño oberik ezin egin leikee.CbCatV 105.
azpisarrerakoSense-7.1
(Colectivo). Baserri-jentea, geienez baketsua, sarritan goganbeartsu ta errezeluz betea, sabaiko galtzu bedartzea eskeintzeko gertu agertu yaka.ErkiagBatB 113.
azpisarrera-8
BASERRI-LAN.
Trabajo de caserío. Gerra bukatuta gere baserri-lanakin ainbestean bizi giñan. ZabGabon 39.
Bereolaxe zeramakin biozparrenak Balendin itxasondora, baserri-lanak bukatu bezain laster. TAgUzt 213.
Baserri lanetan aritzen zan etxekoandre arek, iñorekin kunplitu bearrean arkitzen zanean, ba-zirudin Parisko gizarterik onenean ezia zela. EtxdeJJ 84.
Baita baserri-lanetan, edozein atzetik itxi be. BilbaoIpuiB 207.
Buruz jokatuteko / baserri-lanetan. BEnbNereA 110.
Ura baserri-lanetarako / zala etxe egokia. UztSas 39.
Argiaren orduak baserri-lanean igarota. AtañoTxanKan 46.
Periko aspertuta zegoan basarri-lanetan.TxGarmBordaB 104.
Andik aurrera basarri-lanean jarraitzen nuan. JAzpiroz 67.
Halaz ere, badago orrialde horietan zer ikasia ugari ere, hegaztiak, baserri-lanak edo ohiturak direla.MEIG III 125.
BASERRI-MUTIL.
Joven, mozo de caserío. Begiratu baserri mutill ta gizon gaztiai, zein mardo ta mamintsubak daukeezan matralla alde ta zankuak.MgPAb 59.
Asko indartu an, baserri-mutil argi, bikain ta osasuntsua zegoan. AgG 132.
Orain baserri-mutil asko jaietan kaleko plazetara joaten dira. AndAUzta 65.
azpisarrera-11
BASERRI-TRESNA.
Herramienta agrícola. Garai artako baserri-tresnak / ziran laiak eta atxurrak. AndAUzta 129.