Azpisarrerak (sarrerak) (129)
baizik.
Tr. No se encuentra, salvo unos pocos ejs. modernos, en textos vizcaínos; tampoco hay ejs. en labortano clásico hasta Etcheberri de Sara.
Hacia el siglo XX, entre los meridionales, la disminución del uso de la primera acepción (generalmente pospuesta) coincide con el paso a esta colocación de la segunda, que solía ser antepuesta. Antes la diferencia de sdo. podía venir expresada por la posición; cf. el siguiente ej. de Aguirre de Asteasu: Au [Zeruko erriaren edertasuna] nolerebait guri adirazteko baliatu zan emengo arri ederren [...] eta kristalaren izenaz, ez zeren onelako gauzarik an arkitzen dan, baizik zeren ezin guk ezagutu dezakegun Zeruko erriaren edertasuna, emengo gauz ederren laguntzarekin baizik (AA III 580).
En cuanto a la distribución de variantes, baizik es la más general, documentada en todos los dialectos; las demás formas coexisten con ella, frecuentemente en los mismos textos. Dechepare utiliza baiezi(la) y bezi; Oihenart bezi, beizi (Po 15), baizi y baizik; hay tbn. baizi en un texto salacenco de 1598 (ReinEusk 103), Ros, Tartas, FPrS, AstLas y, junto a baizik, en PromZuf, Mercy, UskLiB (87) y Etchahun; beizi en Hualde (junto con baizik); beizik se encuentra en CatLan (26), CatAe, ECocin (25), Zerbitzari, Arbelbide, Constantin (42) y Soroa (además de un único ej. muy dudoso de Orixe); bezik en autores bajo-navarros (incluidos los mixanos CatLan y AR) y en Hiribarren (Egia 9); baizikan aparece en textos guipuzcoanos desde por lo menos el s. XVIII (Ochoa de Arin, Irazusta, etc.), en algunos autores septentrionales (Duvoisin, Goyhetche, Oxobi (72), Iratzeder, Xalbador (Odol 270), etc.), en textos navarros (Legaz, baiziken en CatUlz) y modernamente en algún vizcaíno (B. Enbeita); esta var. es frecuente sobre todo en la acepción de 'no (...), sino (que)'. Hallamos además baizika en un texto alto-navarro de 1598 (ReinEusk2 140), SermAN y en Iturriaga.
Etim. De *bai-ez-ik (cf. baiezi, baiezila).
1. (G, AN, B, L, BN, Sal, S; Lar, , Lecl, Gèze, Dv, H), baizikan (G; Lar, , Dv, H), baizi (S), baiezi, baiezik (Dv), baiezek (Dv), baiezila (H), baizika, beizi, beizik (BN), bezi (H), bezik (BN, R-uzt; VocBN , H) Ref.: A (baizi, baizik, baizikan, bezik); Lh; Lrq /báisi/; Gte Erd 35, 36.
Sino, más que, excepto. "Sino, exceptuando, ezpada (antepuesto), baizik, baizikan (pospuesto)" Lar. "(No hay más) cera que la que arde, eztago argizagirik dizekana baizik " Ib. "Que, si ce n'est" Lecl. "Seulement" Gèze. "Sino, más que. Jangoiko bat baizik etxu (Sal), no hay sino un Dios. Eta biak ez dira aragi bat baizik izango, y los dos no serán más que una carne (Lard)" A. " Baizik et son synonyme baizen ne sont employés comme adverbes qu'accompagnés de ez ou d'un mot interrogatif (rare), et correspondent à l'expression ne... que = seulement" Lf Gram 344. v. baizen, baino (2). Tr. Hasta el s. XVIII falta en textos labortanos; está atestiguado, sin embargo, en Dechepare, Oihenart y otros bajo-navarros, alto-navarros y suletinos. En los ss. XVIII y XIX su empleo es general en septentrionales, navarros y guipuzcoanos. En el XX su frecuencia disminuye al Sur, si bien se extiende a algunos pocos vizcaínos.
Gure auzian ezta izanen zuhaur bezi iuierik. E 179. Hantik harat ezta izanen bi erretatu baiezi. Ib. 69. Nork beria baiezila emazterik ez hunki. Ib. 47. Ez berze senarrik egitekoz zu baizi. PromZuf 150. (Otro de los declarantes dice baizik) Eztügüla endelgatzen deüs arkordürik [...] haren [...] manüareki bezi. Etchart 7.1r. Eta ala leen Iaungoiko baizik etzinadena, geros zaradela gizon ere. Ber Trat 57r. Zu begiztatuz geroz laket / zu bezi ehor etzautala. O Po 1. Enendauke, / ez elauke / bertze bat hunl' oboro, / net bilaizi / baliz baizi / zenzuz edo burzoro. 'A moins qu'il ne [...]' . Ib. 6. Noizpait atsotitz hau osorik erraiten zen, bana orai ezta ihardespena baizik erraiten. O Pr 373. Eztugula deus ere eramanen gure obrak baizi. Tt Onsa 25. Aragizko obra onhets eztezala, ezkonzez baizi. FPrS 14. Eztaite ikhus gure arimaren begiaz baizik. Bp I 73.
(s. XVIII) Ordea hargatik hekien hitzkuntza mueta bat da, hala nola Eskuararik bat baizi ez baita. ES 138 (errata?, cf. bat baizik ib. 385, 386, 396, etc.). Miresteko den gauza da nola erresort hauk hunela jokatzen tuen, eztituelarikan bi konyugazino baizik osorik. Ib. 91. Gure salbamenduan baizik pensatzen ez bagindu. Ch I 20, 4. Esan zuen ona zala, eta ez besterik. Au miraria! Ona baizik ez? Ez da bada argi ori argirik ederrena? Lar SAgust 12. Euskeraz utsik dakitenak, ta Gaztelania arrastaka baizikan eztakitenak ere. Lar Carta a Mb 281. Hek kanpotik baizik eztizie deüs egiten. Mst III 2, 2. Ezi zer dira elhiak, elhe baizik? Ib. 46,1 (SP, Ch baizen). Oriek eskuratzen dirala baizik ezin egin ditezke Jangoikoaren honrak gugandik eskatzen dituen gauzak. Mb IArg I 303. Etzuten Apostol onak gerrako jend-ejerziturik, etzuten armarik, ez eta Jesusen erakustea ta Espiritu Santuaren argia baizik ere, ta erakuste ta argi guti hau aski izandu zuten. Ib. 360. Nere bizi guzian, Zu ofenditzea baizik, zer egin det? Cb Eg II 71. Ta ezin izango dan santurik, Eliza onetan baizik. Lariz 45. Zeruko fagoreek erakharri behar bidean yuduak humilago izaterat, ez ziren supherago baizik agertu. Lg I 210. O, eskergabetasun ahalkagarria eta ondikoz! Maizegi baizik ikhusten ez dena gehien zor diotenen beren artean! Lg II 174. Yanari guziak aphainduak zirela, etzutela beraz ethortzea baizik. Ib. 236. Ez dute bertze gogorik mundu huntakotz tresoren biltzea baizik. Mih 84. Eztela deüs-ere heltzen mündian haren manüz edo permisionez bezik. CatLan 24. Kargütan eztiratekian hilen ehortzetan, Ofizierek baizi eztüie eruanen khanderarik. Mercy 35 (cf. ib. 35 baizik). Heuskara bezik eztakiten giri[s]thiñuak. AR 4. Mila urthe zütiala apostolü handi harek dio, bena Jinkoaren eretzian hek eztirade egün bakhoitz baizik. Egiat 189. Etzitiala estona, jauna, / ni ez mintzaturik ere, / eruak baizi eztira mintzatzen / arrazurik batere gabe. AstLas 13. Onelako ditxa ez da iristen, illez gero baizik. Ub 157.

(s. XIX) Renaud baizik eztüzü / Mautabako hirian. Xarlem 329. Ez laiteke zilegi mintzatzea / Jainkoaren justiziaz baizik. Monho 126. Zerren ez dion agintzen penitenzia gabe ere egin bear duana baizik, au da ez sartzea bekaturako okasio jakiña dagoan lekuan. Mg CC 149. Eta obeto egia ori ezagutu nai badezu, eztezu zere barruan sartu baizik. Gco I 387. Eta erreinu ori datorkigula eskatzen degunean, Zerura joatea baizik besterik eskatzen degu? Ib. 415. Esango genduke etzuala izan Erlijiosoaren jantzia eta izena baizik. AA III 413. Zer [aditzera ematen digu], bere itz santua ta bere laguntzak kenduko dizkigula baizik? Ib. 434. Eta iru persona distintoak izan agatik ez dela egiazko Yaungoiko bat baizik. CatB 85. Eta orduartio Jainko baizik etzena gelditu zen Jainko eta Gizon eginik. CatLuz 12s. Mündian ezpaliz aphez bat baizik. UskLiB 33. Mespreziorekin baizik etzituen errezibitzen bere Ama onaren abisu salbagarriak. MarIl 97. Bazia hamar ürthe edo hamabi! / Ehintzala bortian izan orai baizi. Etch 338. Inbidiarik bezik / ez dugu aditzen, / gerra frantsesen eta / bitoria bertzen. Bordel 165. Miliunka baizik ez dire khondatzen harrek batheiatu dituen infidelak. Jaur 388. Ez det ikusten nik / erremediorik / au ez bada baizik. It Fab 213. Batzuek ez dira onak argitarako baizik. It Dial 102s (Dv e Ip baizik; Ur baño ). Oxala mihi gaitztorik / ez balitz gortetan baizik! Gy 77. Au ezagutzeko ez da bere etxean bear ziran jan-edanak eta beste gauzak gogoratzea baizik. Lard 210. Emaztetzat artu zuen, San Jeronimo eta San Juan Krisostomoren iritzian, Eskritura Santak maite zuela baizik esaten ez badigu ere. Ib. 144. Debruek baizik, nihork ezin erran dezake nolakoa den. Dv LEd 103. Ez du hatsa baizik eskas. Hb Egia 13. Ezin pentsa nezake / dala beste gauzik, / senartzako artu nai / ez nazula baizik. Bil 101. Ene Aita, ez da deus ageri, gainean zerua baizik, beherean itsasoa baizik. Laph 225. Etxe guzitik etzuen arkitzen galera, naspilla eta ondamendia baizik. Arr GB 95. Mortalak deitia ez zabei kuadratan kain onki, bada anitx aldiz ez dra benialak baizik. CatR 61. (CatSal baizik, CatAe beizik) Ez da besterik ezpada amorezko ta alkarnaiko lagundia baizik. Aran SIgn 110. Mantxa gaiztorik etzat arkitzen / an izatia baizikan. PE 57. Gaur ez daukagu beste lanik apaldu baizik. Zab Gabon 41. Ez esan beste gauzik ardiyak mendiyan zuri deitzen dizutena beizik. Sor AKaik 124. Nik ez diot jarraituko, ez eta ere besteri aginduko Jaungoikuak bere erruki aundian niri eman diran [erregla] oni baizik. Bv AsL 198. Gaztetik ez denean / pleka beizik artzen, / pareta hari joka / besoa da galtzen. Zby RIEV 1908, 92. Etzuelarik oraino berrogoi eta hamasei urthe baizik. Jnn SBi 168. Han harekin baizik ez zen gozatzen eta phausatzen. Ip Hil 52. Herri bati khenozu Igandea, eta geroztik ez dukezu han arimagabeko abere multzo lurtiar bat beizik. Arb Igand 65s.

(s. XX) Jesu-Kristo etzitaken hil gizon bezala baizik. CatJauf 60. Mihi gaixtoek salhatu baitadate jujeen beren artean ez dela bat baizik dakienik. JE Bur 145. Gaisoaren bularreko zurrua baizik ezta etxean ezer entzuten. Ag G 360. Zergatikan ez dan / gauza oberikan / ardoa baizikan / gizonarentzat. JanEd II 147. Erran dautzut ostixoan, Paxkalek zerbait murruskatu baizik ez zautala. Barb Sup 10. Iru Jaungoiko al dira? Ez jauna, ezta Jaungoiko egiazko bat baizikan. Inza Azalp 39. Bertsu hoik irakurtzearekin ez duzue, ni beldur, ezagutuko Oxalderen alderdi bat baizik: ahulena. Ox 203. Etziala ikasi latirik elizako otoitzen entelegatzeko doia baizik. Const 38. Zurezko gurutz txiki bat baizik / gajoak ez du. Jaukol Biozk 14. Urak etzun estaltzen gerriraño baizik. Or SCruz 47. Oiartzuarrak ez diyote egin / jaun orri ustez gaitzikan, / zentruak esan digun legera / errenditzia baizikan. Tx B I 111. Sasiya baizik etzan tokiyan / egin soro ta zelaiak. MendaroTx 123. Zaldi eder delakoa / ez zen itsua baizik! Etcham 68. Ihizi solasik bezik eztuk orai. Zub 75. Yaurlariak datozkenean, ezin begi-emango diotet atzez-aurreka baizik. Ldi IL 20. Iñor ezta zerura igo, zerutik yatxi dan Yainkoaren Seme, zeruan dagona baizik. Ir YKBiz 63. Intzireak baizikan ez ziren entzuten. Iratz 31. Frantzia baizik ez aiphatzeko. Zerb IxtS 103. Aberri-gaberik, / ez aintza t'ez erruki / Jainkoagan baizik. SMitx Aranz 235. Anztea zer da oroiterik-eza beizik? Or Aitork 263 (errata? único ej. de bei- en este autor). Ezetz iraun-gura izan eguntxu batzuetan baiño, aste bat edo beste baizik. Erkiag Arran 85. Naiz eta beste obligaziorik eztaukan [...] maindireak eta burrukoa berotzea baizik. Arti Ipuin 58. Gure ioran oiek ez ote dira izango lilluramendu bat baizik. Vill Jaink 111. Gure mendietan zuk ez duzu leikide bat baizik, ots, Aminta. Ibiñ Virgil 45. Ez dugula besterik bear poxpoloak eskatzea baizik. Lab SuEm 203. Aingeruek, ez etare Arkanjeluek, ez dakikete eskuara... edo ez dukete mintzatzen... gure "Pastoraletan" baizik! Ardoy SFran 16. Beharrezkoa zela zure katixima, / hartu duenak bezik ez diro estima. Xa Odol 133. Gaurko euskeran ezta entzuten / zalaparta bat baizikan. Uzt EBT 98. Ahurtara bat bezik ez eta / elgar hil nahi mihiaz. Mattin 63. Bainan hek ez ziren hor egoiten neguan zenbait hilabete baizik. Etchebarne 63 (v. ib. 25 bezik). Ez baitute bi euskalki baizik bereizten. MIH 391.

v. tbn. (para autores meridionales del s. XX) Goñi 23. Alz Bern 60. A Ardi 44. Lh Yol 31. KIkG 67. Mok 21. FIr 134. Zait Sof 15. NEtx Antz 107. Etxde JJ 29. Txill Let 24. Gand Elorri 162. Auspoa 39, 17. Ataño TxanKan 235.
(Antepuesto). Cf. infra BAIZIK ETA, BAIZIK ERE. Tr. La frecuencia de esta construcción, siempre menor que la de la pospuesta, disminuye desde el s. XIX, y especialmente en el XX. Mendiburu antepone baizik cuando se trata de una interrogativa del tipo 'qué, sino...?'.
Berze respuestarik ezin eman dirot baizi azken gutunean erraten nizuna. MRos 11.1r. Ezpalidi atra berze probetxurik baizik zuri kontentu ematea. Ber Trat 70v. Haren ahorpegia / zer, baderragu egia, / zer derrakegu dela / baizik izartegia? O Po 35. Hara drano ihurk zer zakian [Jesüs] hartzaz? --Deüsere, baizik adinetan aitzina, zoeno bere zühürtzia bethi gehiago erakusten ziala. Bp II 35. Eskual-herriaz mintzatu eta ondoan, zer erranen dut bada orai Eskualdunez? baizik bere sort-herriaren naturaleza eta trenpu berekoak direla. ES 121. Ezta dudarik hura ere Eskualduna zela, ezen Eskual-herriko umea zer ahal dateke baizik Eskualduna? Ib. 118. Zein mai ta janari da etsai oriek garaitzeko indarza eman behar digun mai janariduna? Zein, baizik Aldareko Sakramentua ta komunio santa? Mb IArg I 271. Etzuten bertze gogorik baizik nola harturen ziren hartaz yabetzeko. Lg II 201. Zerk sendatu zituen aiphatu ditugun eriak baizik Jainkoa baitan zuten fidantzia osoak? Ib. 141. Ispiritu gaixtoak ezdu billatzen hartarik zure urrunarazten, baizik zeren ezagutzen duen zein premiazkoa den haren usaia. Mih 88. Berze lanik eztie, baizik berzek erraiten ta egiten dütien güzien desohoratzia. Egiat 224. Zuri report egiliak / eztira baizik emazte, / ene gaizki ezar erazteko / pensatü beitie. Xarlem 727. Ez edatea baizikan edan dezakeana animako, korputzeko ta honrako kalte gabe. Mg CC 149. Ez dek besterik falta, / baizika astoa / adoratzea ala / nola Jaungoikoa! It Fab 123. Segurez gauza ikhusia / zela gerlako fragata; / handik laster etzen baizikan brulota, / geroxeago kanota. Gy 208. Konek eztu egoixtan demoniuak baizik Belzebuben obraz. Hual Mt 12, 24 (Samper baizik (antepuesto), Dv, Ur, Echn, Ip baizik (pospuesto); Lç, He, TB baizen, HeH baizen ere, Ur (V) ezpada, Ol, Or ezik, Ker izan ezik, IBe bakarrik). Ez dute geiago biar, baizik eguzki ederra. Sor Bar 49. Yuduek mundu huntan berean nahi dute egin bere parabisua, beldur baitira, ez dela izanen bertzean heientzat, baizik ifernua. Elsb Fram 157. Eztud leitako tenprarik, baizik xeiak eta igantiak, kurak igartantud oso-osoa; baia eztozked akaba leitiaz. Mdg 139. Ez ginuen denek bertze asmurik, baizik egun batez haur andanaren buruzagi izanen zela. JE Bur 99. Izarrak nork jarri ote dittu orren poliki ematen dutela? Jaungoikoak; ez beste iñork baizik Jaungoikoak. Inza Azalp 33. Erreginak etzion Erregeri deusik galdetu baizik biharamunean berritz ethor zakion mahainerat Aman berarekin. Zerb IxtS 73s. Xeeki begiratzen zaionean [erlojuari], ezta an besterik ikusten baizikan gurpiltxoak, palankak, pisuak eta baitezpadako legeak. Vill Jaink 53. Orduan ere etzan ariko / iñor lanian debalde, / baizikan danak saiatzen ziran / bakoitza norbere alde. Uzt Sas 201. Eta haria ez da hemen listaria, baizik soka lodia. MIH 217.
v. tbn. VMg 20. ChantP 38. Baizikan: Legaz 40. Bezik: CatLan 113.
(Sin negación; en alguno de los casos podría tratarse de error).
Liho haziz egiten den olioak hainitz usain tzarra du eta da pintatzekotzat baizik ona. Dv Dial 103 (It pinturetarako bakarrik da ona, Ur ez da gauza pinturarako baño, Ip ezta pintrürako baizik hun). Begira, ordea, esan, nik erakusten dizudana baizik. Lard 102. Ah! ene semia, ikhusten dit sobera baizik egiatü dela ene ametsaren lehen phartia, eztakit zer izanen den bigerrenaz. Ip Hil 55. Borthala juan zen, jo zian, eta hau baizik erran: --Mette, aigü huna. Mde Pr 126.
2. (G, L ap. A ; Dv) (Antepuesto). (No)... sino, sino que. "Etzen Martin mintatu, baizikan haren aita, ce ne fût pas Martin qui parla, mais bien son père" Dv. "Sino que. Lantegi bakotxa ez oi da lanean ari... ogei ta lau aste-erditan, baizik urte guztian, cada taller no se ocupa en este trabajo durante veinte y cuatro medias semanas, sino que todo el año" A. v. baina (2), baizen (2). Tr. General en los guipuzcoanos y navarros, se encuentra tbn., aunque en bastante menor medida, en septentrionales, y en algunos textos vizcaínos modernos. En el s. XX pierde algo de frecuencia en favor del uso pospuesto (v. infra).
Jainkoa laudatu dela gure errian ezpaitugu pendenziarik elizako gauzaetan baizika zarrenak zarraintxu. (Iraizoz,1597). ConTAV 5.2.6. Ez lurreko Erregeri baizik Iaungoiko egiaskoari. Ber Trat 30v. Ori ezta Arramendia baizik Yaurtia. AltsAuz 326. Bad' ez nehor niri obororik / (eztudan gero egin gogorik) / eske iar kobl' edo kantore, / baizi nigar eta deitore. 'Mais seulement' . O Po 52. --Oek ez ote dirade iru Jaungoiko? --Ez jauna, baizikan Jaungoiko egiazko bat bakarra. OA 21. Ez baitute konsideratzen zer irakurtzen duten, baizik norena eta noren eskutikakoa den. ES 197. Ez solo [gelditzen da] pobre, baizika erorzen da berze bigarren maldizioan. SermAN 7. Eta ez gaitzatzula utzi tentazioan erorten. Baizik libra gaitzatzu gaitzetik. CatBurg 4 (El 5, CatOiq 522, Lariz 2, CatUt 56, Ub 81, Gco I 448, Añ CatAN 3, CatB 10, Legaz 5, Mdg 159, CatUlz 3 baizik, OA 1, Iraz 4, Gco I 447, ArgiDL 13, KIkG 30, Inza Azalp 151 baizikan; Bet 4, Arz 2, CatAe 4, CatSal 5, CatR 5 baia, Cap 5 baea, VJ 14 baie, CatCeg 1v baina, FPrS 21, Bp I 41, CatLan 12, UskLiB 13, CatS 14 bena, CatLuz 3, CatJauf 2 bainan; Ber Doc 84r aitzetik, ConTAV 5.2.8, 117 (AN), SP Doc 237 aitzitik). Eta dirade hiru Jainko? --Ez, Aita, baizikan Jainko egiazko bakar bat. Ib. 16 (el texto original de Mb decía ezbada; baizikan es corrección de Lar). Ez bularrarekin batean edoski genduen ta lenbiziko ginekien hizkunzan, baizikan Gaztelauen hizkunza arrotzean. Lar Carta a Mb 278. Eriotzaren damuz ez, baizik bere orzetako miñak eragiñak. Mb IArg I 278. Egarri andia ill ez, baizik berotu, berritu ta sutzea. Ib. 248. Jota Euskararena ezta, baizik Erdaratik artu edo etorria. Cb EBO 24. Beste letrai konsonanteak derizte: esan nai du ez berez edo bakarrik, baizikan bokalakin batean aoz esaten diranak. Ib. 22. Zeren Jangoikoarenzat gauza igarorik ez dan, ta ez etorkizunik, baizik guzia presente. Lariz 38. Bisitazenzué ez elizabat, baizik anitz eliza. LE Prog 98. Persona bi dira, bada, Jainkoaren Semea ta Mariaren Semea? --Ez, baizik Jesu-Kristo bakar bat. Ub 131.
(s. XIX) Etziran oe biguñean etxuten baizikan lur gogorraren gañean. Mg CC 154. Ez ardorik, baizik onen itxura ta iduria [sic] utsak. CatAN 54s. Au ez da bizi izatea, baizikan beti ikaraz eriotzaren atzaparretan ibiltzea. VMg 31. Ez gaitualako betiko kondenatu, baizik, Aita errukitsu [...] bezela gurekin portatu dala. Gco I 408s. Ezkonzako Sakramentua artu ezkero, gizona ezta gizonarena, baizik emaztearena. AA I 601. Ez gerala gorputz utsak, baizikan gorputzaz gañera degula anima. AA III 547. Infernua eta Gloria noizbait akabatuko dire? --Ez Yauna; baizik iraunen dute eternidade guzian. CatB 74. Ez dut aditzen kondenatuak dauden leku hura, baizik iustuak zauden Linboa. CatLuz 13. --Melibeo edo nor / dik orrek jabea? --Ez dik, ez, Melibeo, / baizikan Egonek / eman zidak zaitzeko. It Fab 185. Onena da errentan oiek ifintzea; baña ez dirutan, baizik aletan. It Dial 64 (Ur ezpada, Dv baizik ere, Ip bena bai). Hala nik ere ez dut nerea izan nahi, baizikan bethiko zurea. Dv LEd 131. Nola sartu zen Jangeikuaren etsian eta xan zion proposizionezko ogiak, lizito ezena xatia ez ari ez aren laguner, beizi kain solo Sazerdoter? Hual Mt 12, 4 (Lç baizen). Ez zenuke izan bear / beste iñorentzat, / baizikan biyotzetik / nai dizun onentzat! Bil 100. Orañ zelai au len bezela elurrez zuritua ez, baizik berde ederrez jantzia dago. Arr GB 54. Irur Jangoiko draia? --Ez, baizik Jangoiko bat bera egiazkorik. CatSal 25. (CatR baizik, CatAe beizik) Etzan erbiya, baizik baratxuri sopak. Sor AuOst 92. Etzeralako erri / batzuen jabia, / baizikan mundu berri / baten jaun andia. AB AmaE 162. Etziran erlijiosuak oso ezeztatu; baizik eskatu zuten Jaungoikoaren izenian legorpe bat. Bv AsL 108. Etzion beñere gauza zuzenik esaten; baizik beiñ batera eta beiñ bestera. Urruz Urz 33. Zuri... ez Lanzurdea, baizikan Pepa-negar jarri bear zizuten izena. Apaol 118. Etzuten biraldu, baizikan bera atera zan. Moc Damu 25.

(s. XX) Ez kondenatuen lekure, baiziken linbora. CatUlz 19. Ez bere kulpaz, baizik guraso ordekoak kontuzkoak etziralako, animako gauzetan atzera samar zebillen. Goñi 23. Oraiñ ere azaltzen da gure artean otsokotarren bat edo beste; baña [...] ez urietan bezela maiz ta ugari, baizik noizean beiñ, urri, bakan, iñoiz edo berriz. Ag G 65. Ez jaieguna eta ez asteleguna, baizik... aste latza! Ill Testim 7. Berak artu ta ontzean egin du ez Jaungoikoaren mirabe, baizik alaba. Inza Azalp 130. Etzun nai Lizarragak gerrarako biek elkar artzea, baizikan apaizak andik aldegitea. Or SCruz 99. Ez da Maiatza, baizik Abendua. MendaroTx 252. Gure itzak, bada, iñork txarrera ez artzea nai genduke, baizikan adiskide-eskariak artzen diran bezela. Ldi IL 65. Ni ez nazu ari kondairagillearen xuurtasunez, baizik poemagilleari dagokion biotzaren eskubidez. SMitx Aranz 155n. Negarrari ez, baizik arrantzari, eman zion. JAIraz Bizia 18. Ez dogu gura asarratzerik, / baizikan bizi maite-maiterik. BEnb NereA 48. Ura ez zan ostatua bederik, baizik soldaru-etxea. Anab Aprika 62. Ez nolanaiko agerkizunak, baizikan berari dagozkionak soil-soilik. Vill Jaink 45. Iñork ez beza uste eskolak / gorrotatzen ditugula, / baizik gertatzen dana esan nai / izanik egi mardula. Olea 49. Nahiz frango arruntki mintzatu ziren, ez dut uste Isabel arranguratu zela horiek erran zituztenentzat, baizik erran ez zituztenen gatik. Xa Odol 271. Ez diot ezer gaizkirik esaten, baizik errespetatu egiten det. MMant 23. Ez alperkeriz, baizik konturatu ez nintzalako. JAzpiroz 10.

v. tbn. O Po 51. Lar Gram 392. Echag 213. Legaz 35. Zab Gabon 47. AB AmaE 114. Moc Damu 12. CatUlz 46. Lh Yol 31. Lab EEguna 65. Ldi IL 12. ABar Goi 19. EA OlBe 89. Munita 151. Arti Tobera 271. Vill Jaink 127. Berron Kijote 153. BAyerbe 147. Zendoia 149. Albeniz 98. Baizi: MRos 16.1r. Baizikan: SermAN 2v. CatCeg 33. Izt C 29. Legaz 16. Bv AsL 17. EusJok II 129. AzpPr 117. Inza Azalp 59. Yanzi 147. Uzt Sas 201. Baizika: It Fab 21.
(Pospuesto). "Sino, contraponiendo, (c.) ezpada, antepuesto; y si es pospuesto, (G) baizik, baizikan, baxen: no es pan sino maíz, ezta ogia, artoa baizik, baizikan, baxen; ezpada artoa" Añ. "Chez les vieux auteurs, quand il y avait une opposition de mots, le second était suivi de baizik, si le premier était accompagné de la négation ez. Ex.: gizon hori ez da gaixtoa garratza baizik, cet homme n'est pas méchant, mais sévère" Lf Gram 397. "Ezta hori, bestea baizik (V-gip, G-azp)" Gte Erd 36. Tr. Al Norte lo emplean, desde Belapeire, algunos autores suletinos y bajo-navarros; al Sur sólo lo hallamos antes del s. XX en Larramendi y Ubillos; a partir de principios de dicho siglo su uso crece notablemente en textos guipuzcoanos, y se extiende incluso a algunos vizcaínos.
--Tonsüra Ordenü bat deia? --Ez, Ordenetara adelü bat baizik. Bp I 80. Ez da ori eginkizuna, ezinkizuna baizikan. Lar SAgust 4. Eta elüien behar phakatü gaiza aphür bat, konsiderabliak baizi. Mercy 41. Ez da ordea beharrezkoa edo nai ta nai ez artu behar dana, borondatezkoa baizik. Ub 196. --Hirur Jainko dire? --Ez, Jauna; Jainko egiazko bakar bat baizik. CatLuz 11. Aita eta Spiritü saintia eztütüzü gizon egin semia baizik. UskLiB 90. Danak baño geiago naiz mendiko gauzetan, ta ezta arrotasuna egia baizik. Ag G 8. Zikotza ez, prudente baizik. A Ardi 73n. Mezerdiazkero ez da, ez ostian ogirik, ez kalizan ardorik; ogi ta ardo usaia, gozoa ta gañerako eraskiak baizik. KIkG 70. Laguna artu dezu gurutzea eramateko, ez laguntza bearrian arkitzen zeralako [...], gure indar utsez ezer ez genezakela erakusteagatik baizik. ArgiDL 91. orrotoren pizkarik ez dot iñorentzat; / maitasun berezkoa baizik geutarrentzat. Enb 177. Egia da, Itxuak dion bezela, indarrez neretu nezakela... Baña, nik nai dedana ez da bere gorputza, bere biotza baizik... Alz Ram 100. Ukarea moztera utz nezake, gizon hura ez dela eskualduna, gaztelarra baizik. JE Ber 47. Begira: ez mediku naizen aldetik, adiskide naizenetik baizik, onu bat emango dizut. Lab EEguna 63. Euskereaz guk mintzo landu elertitsu bat egin-naiak eztu amorrarazten, errukiarazten baizik. Ldi IL 31. z baitut nere naia billatzen, bidali nauenaren naia baizik. Ir YKBiz 107. Ordun, orratio, ez morroi bezela; zure illoba bezela ta Liberen senar bezela baizik... TAg Uzt 308. Autarki bakarrez ez, bikoitzez baizik, zureaz ta nereaz, artu ta il naikezu. Zait Sof 37s. Auek ez dira gero ala-olako kontuak; ez. Egi-egiak baizik! Munita 66. Berealaxe erakutsiko dizutet danoi eta ez bat, zazpi baizik. Etxde JJ 96. Ez ardi galduak ziralako, ain zuzen; urian sortu ta andik aldeginda biziaz, geienbat sorterriarentzat galduak izan oi diralako baizik. Erkiag Arran 182. Ez omen zieten uzten goizean aritzea, arratsaldean bakarrik, eta ez enparantzan, pelota-tokian baizik. Anab Poli 100. Egia ba da bi iretxo berezi ez garela ere izanen, arima-molekula barregarri bi baizik? Mde HaurB 94. Baña ez literatur-euskalgiz, laburpenez bethetako euskalgi arruntaz baizik, kalean egiten dan bezela. Osk Kurl 17. Eskurik esku iraulka erabilliarren, ezta iñoiz birrintzen atzartean itsatsi baizik. Ibiñ Virgil 87. Ori, bustitzekoa izango uke, baiña ez Urumeako ur usteletan, Donosti Zarreko txuloren batean baizik. NEtx LBB 42. Ni ez naiz bertso-jartzallea, bat-bateko bertsolaria baizik. Uzt Sas 20. Hauk ez zuten etxe berririk egiten, erreparazioneak baizik. Etchebarne 95. Baiña ez jornalean, duan baizik. BAyerbe 72. Euskara ez dela oraingoz sistema bat, diasistema bat baizik. MIH 96.
v. tbn. JMB ELG 56. ABar Goi 64. EA OlBe 85. SMitx Aranz 5. Lek SClar 107. Or Aitork 37. Txill Let 138. Basarri 184. Ugalde Iltz 54. Vill in Gand Elorri 17. MAtx Gazt 32. Salav 13. Azurm HitzB 53. Lasa Poem 117. Berron Kijote 146.
3. (Introduciendo oraciones completivas). v. BAIZIK ETA.
Pariseko gaixtaginak alxatu ziren, estakuru huntan, baizik Erregek ez zuela nahi sinatu dekretu bat aphezen kontra zena. Elsb Fram 96.
4. (Más).
Zer dago Kalizan? --Konsagratu baizik len, dago ardoa ta ur puska bat. Baina konsagratuz geroz [...]. CatAN 54 (podría tratarse de un error, al atribuir Añibarro a baizik todos los valores de baizen que le eran familiares).
bezik (R-uzt-vid ap. A) .
(Precediendo al término de comparación). " Mitilari txikiago bezik aitari, al muchacho menos que al padre" A.
5. baizika. "A propós (AN-gip)" A Apend.
6. No sólo, sino. v. EZ EZIK.
Besta horren antolatzaileari gogoratu zaio, tripari baizik, Jainkoari ere behar zitzaiola eman berea. Xa Odol 233.
BAIZIK ERE.
a) Sino, excepto, si no es. "Nork erran du hori, baizik ere zuk?, qui a dit cela si ce n'est vous?" Dv. "À moins que" Hb. v. baizitare.
Hartakoz deüs besterik eztit merexitzen, baizik ere azotatü eta gaztigatü izatia. Mst III 52, 1. Zer egin behar düt nik zure presenzia Dibinuaren aitzinian, baizik ere lüharrastürik, ixiltarzün barna batetan egon. UskLiB 107s. Mariaren exenplura, ez gaiten bizi baizik ere Jainkoarentzat. MarIl 117. Justuak aldiz ez dire maitatuak baizik ere zeren diren Semearen adixkideak. Jaur 114s. Bertze olderik ez dut zuri etsegin ematekoa baizen: lurreko gauzetan gozagarririk ez dut bilhatu nahi, baizik ere zu baithan. Dv LEd 58. Hango nigarrak etzaizko baliatuko baizik ere harrentzat ditezken su-gar ikharagarrien hazteko eta hazkartzeko. Jnn SBi 67. Jendetze guzieri, nork eman ahal izan du sentimendu hori, baizik ere Jainkoak berak? Lap 403 (V 184). Hortaz ez dezakegu hemen deusik erran, baizik ere hola erraten dutela zonbaitek, egia bada eta ez bada. Arb Igand 16s. Bertze itzalik gabeko gizona, baizik ere, haren gibeletik baitzagon, hura utziz askotan bere gogoa zapatzen zuelarik, nahi zituen kixkilkerien egitera. HU Aurp 128.
b) (H). (No...) sino, sino que.
Lagun zazu beraz zure laguna, ez dirutan, baizik-ere ordainean. Dv Lab 10. Kantu hok egin dira / ez libertitzeko, / baizik ere guziek / esenplu hartzeko. Bordel 146. Maite nauzula zuk erraiteaz ni ez naiz alegeratzen; / baizikan ere nere bihotza arras duzu tristetzen. " Tout au contraire" . (BN) ChantP 70. Eta ez zakala uste izan azienda hek guziak bere baitharik ethorriak zirela ohe debru hortara, baizik ere xede tzarreko norbaitek harat bil-araziak edo ekharriak...! Elzb PAd 68. Ez, baitezpada, phesta egiteko harat joanik, baizik ere elgar ikusteko. JE Bur 91. Ez nuen zigortu behar, bakarrik, baizik ere neu damutzeke zigortu; oker bat ez dago zuzendurik zuzentzaleak ordaindu behar badu. Mde Pr 105. Olakorik etzigun agindu; baizik ere Zure aldarean ataz oroi gintezela. Or Aitork 239.
c) (Introduce oraciones completivas; supone un verbo ('diciendo', etc.) no expreso). v. BAIZIK ETA (c).
Itsuskiago oraino asko yaun erretor beren tratamenduaz gabetuak izan dire, baizik ere mintzatu direla errepublikaren kontra, guziz elekzionetako denboretan. Elsb Fram 161.
d) (Adversativa). Sólo que...
Gezur zuria ta gezur beltza nagusi atera zitxinan. Baña zango laburrak zetunate, ta egiak atzituko zetun. Baizik ere, kalte izugarriak egin ondoren. Or QA 78 (cf. Or EG 1952 (3-4), 24: "EZPEREN, de lo contrario naiz solamente que... esateko obeki derizkiot ezperen: baizik ere: ori bai: solá mente"). Zer poza [Aita Santuaren Enziklika] irakurtzean! Gauza askotan ni entzunik ari zala zirudin. Baizik ere, an esan nitunak, Elizari entzunak nitula, ta ongi gordeak. Ib. 109. Ederki dago ongi egiten asmatu ezkero; baizik ere, itz berri oriek guriña kentzen diotela olerkiari. Or ( in Gazt MusIx 14 ).
BAIZIK ETA.
a) Sino, excepto.
Ezin rezebitzen edo hartzen beita, baizik eta presentatü edo agertü direnetik bi hilabeteren bürian. Mercy 20. Horik oro eztütük / baizik eta majia: / hil unduan ürhentü dük / gizunaren phena güziak. Xarlem 772. Lagun xoil bat ez norek lausenga baizik eta mendi gaitzak, / noizean behin harroketarik hixtuka xori belatsak. Ox 178. Hain duzu [bihotza] neur[r]igabea eta ezti gozoa, / hain zabalik ez baita deus baizik eta Jainkoa. Iratz 158.
b) (No...) sino, sino que.
Zuengandik biagu / egon apartian, / ez eunki osuan, / ez ogei urtian, / baizik eta Paskuak / etorri artian. Bil 30. Zerbaitek biotzean ixilik esaten ditan iretako galbidea emen eztagola, baizik eta... Lh Yol 27. Lagun batekin aamen bat artzeko sartuko da ostatuan, baño ez an gelditzeko, baizik eta tenorez andik etxeratzeko. FIr 173. Ori yakitea guretzat eskola bat bezela izan ditekela, ta askotan ez bakarrik ikasbide, baizik-eta, baita ere poz eta itxaropen-bide. Ldi IL 161. Egunean bi aldiz, gau ta arratsalde, zetorren Elizara, ez ipui zoro edo atxoen berriketa billa, baizik eta itzaldietan Zu entzutera. Or Aitork 116. Itz asko egina natzaizue, edabea edan dezadaneko, ez nakizuekela zuen artean egon, baizik eta ioana izango nintzakeala bideak barna zorionekoen osperuntz. Zait Plat 106. Ez legoke Eriorentzat lekurik, baizik eta bizirik izardietara aldatuko lirake zeru garaiena iristeko. Ibiñ Virgil 112. Ez zala ill errege au, baizik-eta, mirari-jokua zala bide, bele biurtu zala. Berron Kijote 142. Ez ziren gehiago hiru baizik eta erreintsa bat. Etchebarne 103. Ez da benetan izan, / baizik eta txantxan. Zendoia 110. Ez eskolarik dedalako [...], baizik-eta beti ari dan lanari zerbaiten tankera ematen zaio ta orrentxegatik. Insausti 27. Ez naizela aurrerazaleegia, baizik eta atzerazale. MIH 340. Ez dituzte liburukoak ikasi behar, baizik eta, nola edo hala, ikasi. MEIG IV 84.
c) (Introduce oraciones completivas; suele suponer un verbo ('diciendo', etc.) no expreso). "Baizik-eta est un explétif qui n'a pas d'équivalent français; on peut quelquefois le rendre par 'absolument'. Ez du nihon onik, baizik-eta goan behar dela berehala, il n'a aucun repos, voulant absolument partir de suite" Dv. "Les anciens auteurs commençaient volontiers par ezen ou baizik-eta les propositions subordonnées complétives en -la [...]. Nous préferons aujourd'hui baizik-eta, et pour marquer un souhait, agian" Lf Gram 758. v. BAIZIK ERE (c). Tr. Documentado en autores septentrionales desde finales del s. XIX; al Sur sólo lo hemos encontrado en Zaitegi.
Ordean hainitz gaizki hartua izatu zen solhas hori. "Baizik-eta, hekien guzien galaraztea gatik mintzatu zela". Jnn SBi 73. Hek guziak joan ziren handik urrun, baizik-eta, Xurien apezaren othoitza akhabatu orduko, denak hilak zitezkela. Prop 1894, 261. Haurrean zaharretarik entzun eta han kokatua dutena: baizik eta harrobiak jauzi egiten diola gizonari lepo gibelera. HU Aurp 99. Horra orai azkenean zer gogoratu zeien. Eta zer mehatxua gero! Baizik eta, berehala obeditzen ez duten apez guziei paga kenduren deiela. HU Zez 124. Azken hitz ezarriko dugu: baizik eta apezak ez ditugula erakustuntzat onesten. StPierre 14. Ez dautate berbala egin burdin-bidean, baizik eta gasna ustelik ez zela haizu jendeen artean! Barb Sup 86. Muthil bat igorri zioten ondotik baizik eta minixtroaren zilharrezko untzia ebatsi zutela. Zerb IxtS 29. Dalilak Philistindarreri saldu zuen berehala: baizik eta Samsonek bere ileetan zuela indar hura guzia. Ib. 48. Berak bethi ukatu du, baizik-eta besta-buru egunez kanpo ez zuela sekulan mokanesik higatzen. Lf Murtuts 21. Azkenekotz apezeri jarraiki zen delakoa, baizik-eta "sorginkeriaren erroak apezen baitan zirela eta hauk suntsitu gabe deus onik etzezakela egin". Zerb Azk 94. Hasi zen ipuin herbail eta deitoragarri gatzotz baten kondatzen, baizik eta neskatxa ttipi bat zela ona zenik, eta ona zelakotz denek maite zutela. Mde Pr 85. Erramun berriz [...] amaren alde zen, baizik eta puskila zahar horiek gogoeta ilunak pitzarazten dituztela eta etxea usaintzen. JEtchep 61. Askotan lotsaz gorri-gorri eginda uzten zituelako, begiko zikina baino ezin ikusiago zuten: baizik eta, kalte aundia egiten omen zuen Sokratek gazteen gogoetan. Zait Plat 103 (nótese que no va con completiva). Iduri du onhartuko dutela Elizaren erakaspen gisa, baizik-eta Jesusek Apostoluak ezarri zituela Jondoni Petri buru bere Elizaren zimendutzat. Herr 7-11-1963, 1. Gezurrez beltzatu zuten Iñaki, baizik eta haren fedea etzela iduri bezain "katolikoa". " Affirmant que" . Ardoy SFran 137. Errienta gure etxean ibili zen aldi bat baino gehiagotan, ni ait'amen bidez berriz bildu beharrez, baizik eta ikasteko ahala banuela eta pena zela hain goizik eskola utz nezan. Xa Odol 27. Akusatu du, baizik eta suia harek emana zuela. Etchebarne 55.
Biak thematsu eta, baizik eta hau, baizik eta hura, egun hartan biak itsuski thematu. Ox 196.
d) "Il peut signifier 'scilicet', accompagné de eta: Ez iratzar lo dagon gathua, baizik eta iratzar badezazu asikiko zaitu, ne réveillez pas le chat qui dort, que si, car si vous le réveillez, il vous mordra" H.
EZ BAIZIK. "No sino, no sino no, ez baizikan, igoal ez. Lat nonne" Lar.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper