OEH - Bilaketa

2974 emaitza odol bilaketarentzat

Sarrera buruan (129)


Sarrera osoan (500)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
aztertu.
tradizioa
Tr. Documentado por primera vez en autores vizcaínos de principios del s. XIX; a partir de mediados de ese siglo empieza a ser usado por los guipuzcoanos (antes en V. Moguel). En el s. XX hay tbn. ejemplos al Norte. Encontramos la var. aztartu en J. I. Arana, N. Etxaniz, Ibiñagabeitia, Berrondo, San Martin, T. Etxebarria y Olea. En DFrec hay 463 ejs. de aztertu, todos ellos meridionales.
sense-1
I. (Vb.)
azpiadiera-1.1
1. (V; Mg Nom, (V), Dv (V, G), H), aztartu (V-gip), astertu, aztortu (V-arr) Ref.: A; A Apend ( aztortu ); Elexp Berg ( aztartu , aztertu ) .
Escudriñar, registrar, examinar, explorar; estudiar, investigar. "Desentrañar, desenvolver", "examinar", "registrar, hacer descubrimientos" . "Scruter" Dv. " Aztertzea (V, G), considérer, regarder de près [...]. Examiner. Konzienziaren aztertzea " H. "Escudriñar, escarbar, analizar, examinar" A. " Sasiarte ta errekazulo guztiak aztartu giñuzen, baiña ez giñuan topau ardixa " Elexp Berg. v. azterkatu, ikertu, arakatu, 1 aratu.
Jangoikoak egiten dituen gauzeetan ez ditu gizonak arrazoiak geiegi aztertu bear. Mg CC 103. Aztertu edo pensatu gabe, gutxi gutxienez ordu lauren baten, [...] zertara etorri dan ta zer nai duen gugandik. Ib. 239. Anima kargua duteenak aztertu edo esaminatu bear dituzte lenengo komuniorako. Ib. 214. Bere konzienzija egunian bein aztertu edo esaminetan dabenak. Mg CO 35. Konfesoria badabil aringa ta ondo aztertu baga pekatubaren iturri edo sustraijak. Ib. 126. Baso onetan ta baserrijetan daukeela gizonik jakitunenak zer asko esaminau, edo zuk esaten dozun legez, zer aztertu ta zer ikasi gauza askotarako. Mg PAb 189. Ta neuk aztertuko dot zure jakiturija andija, ta ikusiko dogu zarian edo ez ill-epalla edo anatomiko ona. Ib. 53. Aztertu zituen oiñ azpiko bazterrak, ta arkiturik arantza sartua, atera zion poliki. VMg 41. Etxe batean lapurrak ziran sartu; / Nai zituzten bazterrak aztertu / Goi goitik eta bera. Mg ( in VMg 95 ). Eta an aratu eta aztertu ondo zeure konzienziaren barrua. EL1 45. Liburuak irakurten, izarrak konteetan, bedarrak esamineetan, itxasuak neurtuten, alemanijak zaintuten, luurrak aztertuten. fB Ic I 41. Examinau, ta aztertu zeuben goguak. fB Ic II 255. Aztertu egizu zeure bijotza. Ib. 234. Egizubee ondo denpora areetako examiñia, aztertu orduko berba, pausu ta egitadaak. JJMg BasEsc 15. Ebillen Jordango ibaija igarota, basamortu andijak aztertuten, jakinik ango leza ta zuluetan bizi oi zirala monje santu asko. Ib. 238. Jangoikua aztertu gura dabena azpiratu edo illundurik geldituko dala. JJMg BasEsc (ed. 1845) 46. Erri onetako mendietan badire lurruspe zulo geiago ere, gizaldi onetan iñork aztertu bagekoak. Izt C 72. Baldin jarraituko baginioke geren aurreragokoai gogoz mendiak aztertzen. Ib. 75. Aztertu ta esamiñau konzienzija gabian oera juan baño lenago. Ur MarIl 6. Aztertu eta begiratu egizu, jausi ete zarian iñoz pekatu illgilla, eralla edo mortalen baten. Ib. 26. Bereala zakuak lurrera jautsi, eta nork berea zabaldurik, maiordomoak aztertu eta ikusi zituen, zarrenarenetik asi eta gazteenarenañoko guziak. Lard 58. Neu nazala aztertuten dituzana erraijak eta bijotzak. Ur Apoc (V) 2, 23 (Lç examinatzen, TB, Echn zundatzen, Ker aztertzen ). Batez ere gaztelaniaren eta franzes-izketaren sustrai guziak billatzen, barruntatzen, aztartzen eta ezagutzen diarduten itzjakindunak. Aran SIgn 204s. Liburua arretaz ikusi ta ondo aztertu edo esaminatu zuten. Ib. 62. Kondairak aztertuko dituguz alperrik, / Ez da antxiñako ta aiñ gitxi gaurkorik, / Bigarren Okendorik billau leitekenik. AB AmaE 95. Pillo bat topau nairik aberastu zeiten, / Arrautz sortutokia asi zan aztertzen. Ib. 202 (v. ib. 123 astertu ). Txilik egikizunez eguraldia egunean egunean astertu bear izaten eban. Onetarako, zein euritan zein aterritan, goizaldea baiño askozaz lenago ioaten zan Talara. A BeinB 86. Aztertu bear zala zelan izan zan Arnoldoren eriotzea. Ag AL 102 (126 astertu ). Kondairak asko erakusten du, begiak ondo zabaldurik bere basterrak aztertzen ditugunean. Etxeg ( in Ag AL 5s ). Eta gero bein banan aratu eta aztertu bear dira aginduak, jakiteko zeinbat pekatu egin dogun agindu bakotxean. Itz Azald 138.
( s. XX) Orrela aztertzen zituan Joanesek bere gizalandarak. Ag G 67. Ezetz ta baietz, lelo arduratsoagorik etzeukaten ta, aspaldietakoa berriro aztertzen. Ib. 173. Eta ebiltzazan beian ondo zokondoak aztertzen, eurakaz eroateko al eben guztia. Echta Jos 139. Lagijak ikasi ta aztertuten dabiltzanak. Kk Ab I 20. Orain zure barrua aztertu ta ia zertan utsegin dezun. ArgiDL 25. Berriz ta berriz igortzi betazalak, berriz ta berriz aztertu inguru-aldeak bat-banaka. Mok 14. Eta ondo azterturik, oartu eben, zaldizkoentzat emoten eutsoen garagarratik, erdits bat lapurtu egiten ebala. Or Tormes 9s. Hoin arinki ibili izanik hainbertze ikuskizun miresgarrien artean, egun osoa bederen aztertuak izaiteko ez baitzuketen sobera. JE Ber 64. Ene kontzientzia azterzearekin ohartzen niz zoin erho izan naizen. Ib. 97. Kondaira zarra ta euskera aztertuaz bizi dana. Lab EEguna 62. Goazen nere lan-gelara, arren, ta X-izpiaz aztertuko dizut. Ib. 73. Kizkiñak ikertu ta aztertzean, kizkiñaren atalak eta eginkizunak ikertu ta aztertu bear ditugu. Zait RIEV 1933, 61. Gure edestia aztertu, [...] gure izkuntza landu ta landu aspertu gabe. Ldi IL 164. Asmoaren gorabera nagusienak aztertu dira. Ib. 81. Gauzea ondo aztertu ezkero barriz, [...] baño beñagoa dala be egiz esan geinke. Eguzk GizAuz 95. Ataka zabal, erreak diran [gaztainak] / noiz nai ditezke aztertu . "Cuando quiera se las puede probar si están completamente asadas" . Or Eus 91. Amona an dator luzaro bage / gari alea aztertzera. "A examinar el grano" . Ib. 338. Nork aztertu lezake, bear ainbatean, emakumetxo biurriaren biotzondoa? TAg Uzt 15. Baña bai al dakin zer dan orrelako erabakiak artzea? Ondo aztertu al ditun gorabera guztiak? Ib. 298. Eta Jaurlaritzak, merezi duan arduraz aztertu du gaia. EAEg 13-6-1937, 1805. Nire esanetan gezurrik dan aztertu. Zait Sof 73. Eztakit onuzkero zenbat aldiz nere begiak aztartu duten zure papel maite au. NEtx Nola 32. Mutil, itxoin zak egun batzuetan gauzak obeto aztartu arte. NEtx Antz 52. Parmentier jakintsuak aztertu zuan gaztaña beste gauza asko bezela, ta dio gariak ainbeste bizikai edo alimentu ba-duala. Munita 49. Bere animaren zintzotasuna aztertu ondoren. Etxde AlosT 84. Ezin giñezke aurreratu bidea aztertu gabe. Etxde JJ 44. Ba-noa orraa, sasia zergaitik erretzen ez dan aztertzera. Ol Ex 3, 3 (Dv, Ur ik(h)usi ). Teologia izan ezik, beste eledergai guztiak agertu, aztertu, ikertu eta azaldu ta adirazi oi dira euren lau orma barruan. Erkiag Arran 134. Tostak kendu ta lasaiki aztertuaz, zuloa non egin erabaki zuan. Anab Poli 33. Inguruan zituen sineskizun ugari ta ñabarrak aztertuz auxe ikusi zuen bere buruaren onerako. Zait Plat 100. Barren guziak aztertu ditu / Jaun argi auen itz otsak. Basarri 17. Baina gauza guztiak ongi aztertu eta ikertu ezkero, etzeukan batere urrikalmenturik. Arti Ipuin 38. Gure yende guziek banaka banaka aztertuak eta esaminatuak izan dira. Izeta DirG 36. Ugazabaren kartak aztertu eta erantzuten zituan egunoro. Osk Kurl 30. Beste alderdi ori dugu orain aztertu bearra. Vill Jaink 63. Eguneroko paperen anuntzioak aztartzen ere, ba-zuan andreak bere egitekoa. NEtx LBB 69. Sakelean aztertuaz. Lab SuEm 207. Orretarako aztartu bear / gure baserri baztarrak. Olea 137. Hola gau ta egun / egon gabe ilun, / aztertu dezagun / joan aintzin hoin urrun / hartze zuten laguntzik eman diegun. Xa Odol 167. Aztartuaz ikus zure baitan, eta olakorik nere eskutan jartzeko gauzaren bat arkitzen baduzu, esan besterik ez duzu. Berron Kijote 190. Arrantzaleen bizimodua / zerbait aztertu dezagun. MMant 152. Eguneko gaiak aztertu ondoren, eldu geuntsan gizon orren buru-arinkeri orri. Gerrika 295. Orain da garaia bere lanak hobeto aztertzeko eta zehatzago ezagutzeko. MIH 294. Nahitaezkoa dugu, beraz, euskal literaturari [...] lagundu nahi geniokeenok geure burua aztertzea, ea zertan garen, itxaropidean ala etsibidean. Ib. 30. Esan beharrik ez euskal literatura ez dugula behar bezain sakonki aztertua. MEIG VIII 104.

v. tbn. EEs 1911, 181. EEs 1916, 269. Zink Crit 31n. GMant Goi 62. Elizdo EEs 1925, 213. Enb 147. SMitx Aranz 125n. Lek SClar 136. Mde Pr 103s. Aitzol in Ldi UO 8. Txill Let 124. MAtx Gazt 87. Ibiñ Virgil 24. Etxabu Kontu 102. Ataño TxanKan 42. Onaind STeresa 30. Astertu: Ag Serm 546.
azpiadiera-1.1.1
Examinar, probar, poner a prueba.
Eta aztertu dituzula apostoluak dirala esaleak, ez izanik; eta gezurti arkitu dituzu. Ur Apoc (G) 2, 2 (BiblE beren buruak apostolutzat zituztenak aztertu eta gezurtitzat utzi dituzula; Echn probatu, Ur (V) tentau ). Guzion ondoren, Yainkoak Abrahami, aztertu nairik, esan zion: [...]. Ol Gen 22, 1 (Urt frogatzeagatik, Ur probatu zuen, Dv frogatu zuen ). Jazopenon ondoren, Jaungoikoak Abrahan aztertu egin eban. Ker Gen 22, 1.
azpiadiera-1.1.2
Tratar (un tema).
Euskaldunok etziegu bildurrik gordinkeriei, baiña zikin-aldetik jo bearrean, gai orrek duan alderdi parregarriari begira oi zioagu, ta orrela eztik gaitzik, batez ere lagunarte batean aztartzen danean. NEtx LBB 120.
azpiadiera-1.2
2. (V ap. A ; , Dgs-Lar 6), aztartu (V-gip) Ref.: A; Iz ArOñ ( astartu ); Elexp Berg ( aztartu ) .
Escarbar. "Raer" Dgs-Lar 6. "Escarbar (las gallinas). Oilluak etxazpi guztia aztartu dabe " Elexp Berg. v. 1 atzerri; cf. azterka.
Iñoz ikusi egingo ninduben orrek lurra aztertu ta ogerlekoren batzuk antxe ipinten ibilli nazanen baten. Kk Ab I 102. Arrapastaka belar legor-meta aztertu zizun, an zulo bat irikiaz. NEtx Antz 139. An atxurrakin zerbait aztertu ezkero, jentillen azurrak topaiten dira. Gand Eusk 1956, 219. Laia utsakin aztertu bear / geure sorotako lurrak. And AUzta 129. Lurrak itzuli ta aztertu. Ib. 130. Lur-mota bakoitzari dagokion landare mota. Lurra aztartzeko bideak. Masti-lantzeak; birlandatzeak. Ibiñ Virgil 82.
azpiadiera-1.3
3. aztartu (V-gip).
Revolver; sacudir. " Astartu, sacudir, vapulear. Aztartik alper ori! " Etxba Eib. " Lurarri letxe, noizian beiñ, danori komeni jaku aztartutzia" Ib. "Gaur dogu, etxe guztia aztartzia, zer nun dagon jakitzeko " Ib.
Or ibili don gau guztian jo ona ta jo ara: medikuok, abadiok eta gaiñerakuok aztartzen. SM Zirik 27.
sense-2
II . (Sust.)
azpiadiera-2.1
1. Examen.
Riktrudis, bere gelatxoan, oitura eban legez barruari astertu bat emoteko gurarian, iarri zan belauniko kurutze andi baten oiñetan, adiuneko nasteak zuzendu ta garbi ipinteko uste on bategaz. Ag AL 66.
azpiadiera-2.2
2. aztartu (V-gip).
" Astartua, sacudida, reprimenda. Alanbriari ikutu eta emon zetsan aztartua, iltzeko bestekua " Etxba Eib. " Aitak emon zetsan aztartuakin, ez eban euki geixago guzurra esateko gogorik " Ib.
Eta beiñ, andra-gizonok euren artian zirala aztartu bat biar ebala arek zerbaitt arindu zeiñ, pentsau eben Iñuzente egunian iñuzente eraittia, neskamiorri. Etxba Ibilt 470 (v. tbn. otro ej. en la misma pág y 471).
azpisarrera-1
EZIN AZTERTU.
Inescrutable.
Bai ezin aztertuak Haren erabakiak, eta ezin ezagutuak Haren bideak! IBk Rom 11, 33 (Or MB 504 aztergaitzak ).
aztertu
<< aztarren 0 / 0 1 ba- >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper