Tr. Con aspiración inicial lo hemos encontrado en Eguiateguy, Laphitz y EZBB I 54.
etimologikoa
Etim. De hazi + aro, con pérdida de aspiración en el compuesto.
sense-1
1.
(G, L, AN, BN, Ae, S; VP 4r, Lar, Añ, ArchVocGr, VocBN, Gèze, VocCB, Dv, H);
hazaro (BN-arb; H);
azau (S)
Ref.:
A; Bon-Ond 136; Lrq (hazaro); EI 318; Ond Bac 403; Echaide Nav 65; Iz To, IzG y Ulz (ilbeltza), Als (eakus); Satr CEEN 1969, 84. Noviembre. "Azaroa, [Nouember]" (Pamplona, 1501) ETZ 19. "Azau eder bat (S, Lacomb ms.)" DRA. v. hazil, zemendi. Tr. En textos vizcaínos sólo hallamos algún ej. moderno (aunque cf. infra con los sdos. de 'sazón' y 'lluvia'); al Norte aparece en bajo-navaros y suletinos. En DFrec hay 153 ejs.
Bordelen, hogei eta zortzi azaroaren gerrenian.Etchart 1.2r (en la trad. castellana "octubre", sin duda por influencia del habla del traductor; v. infra (4)).
Azaroko lehen Igantian erraiten hasi behar da. Bp I 28.
Domi Sainthore bestako, Azaroaren aitzineko igantian erraiteko. Bp II 125.
Urteko Illen erdiak izen bana, besteak biña, ta iruna dute. Lenengoa da, Ill beltza. 2. Otsalla [...]. 11. Azaroa, Azilla, Zemendilla. CbEBO 47s.
Azaruan sorthiak dirate / Izpiritü handitako. Mustafa 219.
(ap. DRA)Ez dakit zein illetakoak diran [kartak], uste det juan dan illekoak Azarokoak izango dirala. CartAnd 385.
Milla seieun berrogei ta emezortzigarren urteko azaroko illaren zazpigarren egunean. IztC 478s.
Hazaroaren hamabortzian, 1536an, abiatu ziren Parisetik. Laph 163.
1538-garren urteko Azaroaren emezortziyan. AranSIgn 103.
Zer da Doniasanthore Besta, zuin Elizak zelebratzen beitü Azaruaren lehen egünian?CatS 110.
Azaruan leenian errezibitia. HerVal 146.
Jakintsu aiek etorri ziran Lurdesara Azaroaren amazazpian. Goñi 92.
Udea da emen igarotzen detana, nere baserrian lan andirik ezpadago, Epailletik asi ta Azaroraño. AgG 6.
Azaroaren erdi aldera, uste baño lenago agertu zan negua. Ib. 200s.
Jamaikan 1875-garrengo Azaroan sartu zan Kignstonen. OrSCruz 132.
Uztail naiz Azaro, / ark beti du lan. LdiUO 49.
Azaroaren lenengo eguna ezkeroz. EAEg 1-11-1936, 189.
Azaro muga urratu orduko. EtxdeJJ 179.
Azaroko eguna, ordea, argitu orduko, iluna. ZaitPlat 25.
Aieteko elizan, / eta Azaroan, / biotz bi urtu dira / elkarte gozoan. NEtxLBB 378.
Urte hortan, Azaroaren hamarrean, egin zuen bere testamenta. ArdoySFran 39.
Naparroako Sakanan jaioa da Satrustegi, Arruazu edo Arbazu erritxoan, 1930 urteko Azaroaren 15ean. AlzolaAtalak 122.
Azaro Abendutan / ibilli oi dira. UztSas 114.
Azaroaren hogoi ta bia, ilundu ta bereala. XaOdol 176.
Azaro loizu, urtea garizu. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1297.
1986 urteko azaroaren 20an.FEtxeb 87.
Azaro ta abenduan / legor zan lurra.Insausti 252.
Balekike zergatik ez zen izan Azaroan Oiñatiko Unibersidadean Euskalzaindiaren urre-ezataiak ospatzeko izango diran jai-aldirik. MIH 224.
v. tbn.
UskLiB 10. EEs 1914, 237. Basarri 47. Auspoa 77-78, 37. Etchebarne 74.
sense-2
2.
(V, G, Sal, R ap. A
; Lar, Añ, H). Tiempo de siembra."Sementera, el tiempo de la siembra"Lar.
"Temps de semailler"H.
Begira, ereiteko garia epetan eman dezun, gero egingo duan preziorik andienean. Au ere usura da. Jauna, gari ura gordetzeko asmoan neukan S. Juan alderaño, eta kalte egiten zitzatan azaroko prezioan ematearekin. Egia ote da au? AA II 189s. Gure Azaroa Abenduan, / goiz bear ta beranduan. Muj PAm 62. Lanzaro erratxa, azaro baratxa. "Época de simiente" (R). A EY III 159. Udazkenean Azaroa ta Udaberrian baratzea loretan. NEtx LBB 20.
azpiadiera-2.1
(Lar, H(que cita a Lard)). Siembra."(Unos tienen la fama, y otros) cardan la lana, batzuek azaro, bestiak uzta oro"Lar; cf.Mant EAlde 1911, 462, donde se da la var. atzaro, sin duda errata. Ereille gaistoetan dago azaro txarra, eta gero uzta soilla ta utsa. LardCarta a Mb 278s.
Nekazáriak zer fines lantzen ta moldatzendú lúrra? Azároa óngi egin náies. LEDoc 45.
Ezi trabájuen azároái darráio ángo deskánsu ta gózoen eraizioa. LEOng 16v.
Emen artu zituen lur-erloetan azaroak erein eta abuztu onak izaten zituen. Lard 31.
Atsalde batez, goldearen atzetik nekazariak ildoaren atzetik azaroan kantari ari zirela. 'Un soir pour les semailles'.OrMi III.
azpiadiera-2.1.1
(Fig.)."Seminario, raíz, principio de que nacen otras cosas"Lar.
Errán komúna zé, Martiren odóla Kristioen azároa. LEUrt(ms.) 24v (traduciendo "sanguis martirum semen christianorum").
azpiadiera-2.2
(V-gip; Añ, Dgs-Lar). "Temple, sazón, (c.) sazoia, adiña, eldua, aroa, azaroa"Añ.
"Temple"msOch 320.
"Tempero, azarua"Dgs-Lar 4.
"Azaro ona, buen tiempo para los sembrados"IzUrrAnz.
Cf. A Apend: "(V-m) Atazaz dagoanagaitik esaten da, orrek dauko azaroa!" (Azkue traduce "cachaza"). Ereiten dogu lina-azija lur ondo gijau ta azaro onekuan. MgPAb 138.
sense-3
3.(V-oroz-ple-ger-m-gip)."Lluvia benéfica de cualquier época"A.
"Dícese la siguiente frase cuando llueve pausadamente y con gran beneficio para el campo: Au dok azarua, au, kanpua irabazten jaok"Elexp Berg. .
Erri onentzat / azaro eske / otoika dago / aingerutxu bat mendiyan. Enb 175.
Eta jausten da, / egarri oro / asetuteko, / azaro egiazkoa. Ib. 176.
azpiadiera-3.1
(Lar Sup, Añ (V)). "Rocío"Lar Sup y msOch 320."Rocío de la mañana"Añ.
Azkue atribuye a Añíbarro, equivocadamente, el sentido "gotas de rocío sobre las hojas", pues éste se limita a decir que iñontza, azaroa son el equivalente vizcaíno del común intza 'rocío'. La acepción que Azkue le atribuye es asignada por él al vizc. garoa. Begi-beltz, oin-illaun, ama Gau naroa, / ekarkor bekigu zure azaroa. LdiUO 22.
5.Constitución, características hereditarias. Gerthaldi zonbaitez erakutsiren dügü, heben, haurrak ünhüdetaarik lehen eziere aita ametarik gizon perestü edo gaitz diradiala gertzen ta hazaroak beno hazkürriak diala oitüretan potere gehiago. Egiat 55 (Peillen traduce "complexión, arraza ta etxekoen gandik hartua").