aurpegi.
Tr. Más frecuente al Sur; no lo hallamos en textos suletinos (aunque sí en autores suletinos como Oihenart y Archu). La forma aurpegi se documenta, dentro de la tradición guipuzcoana y vizcaína, en RS, CatLlo, Ochoa de Arin, Ubillos, Guerrico y, junto a arpegi, en Larramendi, Añibarro, V. Moguel, Mendiburu y Aguirre de Asteasu; en el s. XX es algo más empleada, sobre todo entre los guipuzcoanos). Por lo demás, es más frecuente arpegi (arpei en un texto de 1516, en Enbeita, Kirikiño y B. Enbeita). Entre los autores alto-navarros se usa más aurpegi , aunque encontramos aurpeigi en un viacrucis de Ibero de principios del s. XIX (FLV 1988, 149), y variantes con dental en textos del s. XVIII: aurtegi en Goñi (FLV 1989, 121) y Guesálaz, y autergi en Ezcabarte. Al Norte, se encuentra aurpegi en Duhalde, Goyhetche, J. Etchepare y Xalbador, y arp(h)egi en Haraneder, Duhalde, Goyhetche, Hiribarren, Laphitz, Elizanburu, Lapeyre, Oxobi, Etchamendy, Iratzeder, Lafitte y Arradoy. Hay ahorpegi en Oihenart y Archu, ahurpegi en Pouvreau y Duvoisin. En DFrec hay 156 ejs. de aurpegi y 17 de arpegi, todos ellos meridionales.
Etim. Según Bouda, seguido por E. Lewy, Studi Etruschi 1934, 172, aurpegi estaría compuesto de aho 'boca' + begi 'ojo', pero en este supuesto queda un elemento -r(t)- inexplicado en la juntura. En vista de la forma aurtegi, cabe pensar que tanto -p- como -t- son secundarios, resultado por ejemplo de una disimilación a partir de *aurk-egi o, mejor, *aurk(V)-egi, con lo que quedaría relacionado con aurre 'parte anterior', aurk(h)i, aurka, etc.
1.
(V-ple, G, AN, B, L-sar, BN, Ae, Sal; Lar, Añ, Dv, H, VocB ; ahur- L, S; SP, Ht VocGr 437, Lecl, Dv, H),
arpegi
(V, G, AN, L, Ae; Lcc, Mic, Lar, Añ, VP 84r, Dv, H; harp- O-SP ( SP)),
arpei
(G-azp, AN-gip),
aorpegi
(AN-erro; ahor- S; O VocPo , O-SP (SP), H),
aurpeigi
,
arpogi
(AN-ulz),
arpugi
(AN-ulz),
aurtegi
,
artegi
(AN-larr),
autergi
,
orpegi
(Ae). Ref.: VocPir 213; Bon-Ond 139; A (aurpegi, arpegi); Lh (ahurpegi); Etxba Eib (arpegixa); Iz To (arpegiya), Ulz (arpogi), Als (aurpegi); Echaide Nav 123; Elexp Berg (arpegi) ZestErret (arpei)
Rostro, cara. "Cara, arpegia" Lcc. "Mexilla de cara, arpegiko mokaldea" Ib. "Cara, rostro" Mic. "Le visage" O-SP 229. "Ahurpegia edo ahorpegia, visage" SP. "Ahorpegi (AN) [sic] , visage" O VocPo. "Faz, fachada, cara. Aunque esta palabra sólo por extensión significa "la cara del hombre", sin embargo se usa más que la voz propia mosu y musu" A. "Arpogíe, arpugíe, el rostro; arpogi gúzie; eztut beñere kusi anbértze arpógi" Iz Ulz. AxN explica bisaia (191) por aurpegia y begitarten (609) por aurpegien. v. begitarte, bisaia.
Galdua zure arpeiko narrua.
(1516).
TAV
3.3.1, 169.
Obe da aurpegi gorri ze ez biotza balzki.
RS 322.
Arpegi sagraduri ifini eutsen pañua.
Cap 141.
Haren ahorpegia, / Zer, baderragu egia, / Zer derrakegu dela / Baizik izartegia?
O Po 35.
Batak du xamarra besoan eta bertzeak ahurpegian.
SP Phil 215.
Istua euren aurpegira urtegiaz.
OA 156s.
Arpegiko narru ederrak pergaminoa dirudi.
Acto 346.
Begiretea zeure arpegi ederrera.
Urqz 3.
Nora joan da zeure arpegiko edertasuna?
Lar SermAzc 46.
Burua daukat soilla, baña fresko ta sendo, aurpegia zimurrik bage.
Lar Carta a Gandara 162.
Gurutzea aurpegian dramanari.
El 96.
Odeibaga ikuskodut / zure aurpegia.
Gamiz 226.
Presuna batek izanen du kanzer bat edo sangre bat besoan, berze batek arpegian edo bisaian.
He Phil 217.
Emazteki baten ondasuna ez da aurpegiko prinza ta edertasuna, ta ezkonzeko ez orri begiratu.
Mb IArg I 179.
Zure arpegiko izerdian zure ogi edo arto puska jango dezula.
Cb Eg III 341.
Itzulkodu Juez Soberano arrek benignidade andibateki bere aurtegi hermoso ure onetara.
(Guesálaz, s. XVIII).
FLV
1973, 375.
Zego bada beterik, / odoles autergia / gelditu da guzia / misean markaturik.
(Ezcabarte, s. XVIII).
PrehEtn
267.
Zein kolóre ónak atratzen dirénak aurpegirá norbáit minzátzean?
LE Prog 124.
"Zeruetan zaudena" esaten diogu, zeren an agertzen digun bere aurpegia.
Ub 159.
(s. XIX)
Zergatik urratu etziñon arpegiko narrua edo iges egin ez bereala?
Mg CC 123.
Arpegi gorrista ta matralla albuak gizen gizenak.
Mg PAb 192s.
Aurpegiko lotsa ederra.
Gco II 45.
Nora zure aurpegi ta begietatik igesi joango naiz?
AA III 325.
Eziñ mellarik egingo die ez kanta suabeak, ez munduko etxura ta arpegi ederrak.
Ib. 392.
Guzietan zu kausitzen zaitut, o nere Jainkoa, eta nihonere ez naiteke gorde zure aurpegitik.
Dh 203.
Nere aurpegia guzia desegina, horitua.
Ib. 119.
Alan juzgetan ebeen Sokrates gaiti ordija zala, arpegija ta begijak gorrijak oizitubalako.
fB Ic II 218s.
Zeure arpegiko izerdijagaz.
Astar II 175.
Irurogeta amabi bider atsitu eutsen arpegi ederra txu ta gorro lizunakaz.
Añ
EL2
213.
Bere aurpegi ederrean.
Ib. 211.
Aztutzen galai gazte / aren arpegia.
It Fab 182.
Eskua ahorpegira eramanik.
Arch Fab 221.
Ez dozu gura ikusi zaijezan zeure arpegijan orban ta loi bategaz, ezpada beriala garbituten zara.
Ur MarIl 82.
Sumis eta alegera, / Arraizia aurpegian.
Gy 171.
Zertako desgisa nork bere arpegia? / Zertako har bertze baten iduria?
Ib. 269.
Karlosen gose Rodil, Zumalakarregi / Zelatan dagolarik, altxatuz [='escondiendo'] arpegi.
Hb Esk 162.
Asko laztan eta mosu eman ziozkan, zeriozkan malkoakkin arpegia bustitzen ziola.
Lard 61.
Orduan tu 'in zioten aurpegira.
Echn Mt 26, 67 (Ol, Leon, Or, IBk, IBe aurpegi, Ur, Ker arpegi; He, TB bisaia, Lç, HeH, Dv, Ip, SalabBN, Hual, begit(h)arte
).
Bat bazekusten gizentxoa edo arpegi betekoa.
Lard 542.
Josep zen ahurpegi ederrekoa.
Dv Gen 39, 6.
Orregaitik egun oro garbitu biar dira arpegija eta eskubak.
Ur Dial 34 (Dv begithartea, Ip begithartia
).
Begi urdiñak dituzu eta / arpegi zuri gorriya.
Bil 51.
Adixkide bati bezala behatu zion herioari, irri arphegian, atsegina bihotzean.
Laph 173.
Eriari eskuan ta arpegian laztan gozuak emana.
Bv AsL 38.
Orai hor ago, zimur arpegia, / Kokoriko, kokoriko yarria!
Elzb Po 207.
Urre xarrez betia / biltsatxua dakat, / arpegi zimur gabe / nai ditanarentzat.
Sor AuOst 103.
Haren arphegiak, dio Ebanjelistak, ximistaren pare distiatzen du.
Lap 283 (V 129).
Badazaut zareala / Seme orren ama, / Arpegiz dozulako / Beorren antz dana.
AB AmaE 357.
Arpegiko narrua bere erpe gogorraren artean itxi gura ezpadabe.
Ag AL 15.
Ibili da mosuka / danai arpegian / eta artuten eurenak / bere bekokian.
Azc PB 205.
(s. XX)
Min-bizia zuen, eta arpegi guzia artzen zion.
Goñi 71.
Eztu ikusten arpegi aundi orrek sopera diruriyela?
Iraola 71.
Nork eztu orain bere arpegia paperean ikusi?
Ag G 249.
[Esnatzeko] arpegia ureztatu bear izaten dio izebak.
A Ardi 82.
Asnasea ematen dio Jaungoikoak aurpegira.
Inza Azalp 45.
Kokotsa biribil; arpegi xuxena.
Ox 192.
Alde emetik, ba, olako arpegi zikin-iguingarririk beste bein ez ikusteko!
Altuna 98.
Nola odol-ixurtze handi batek, aurpegia zuritzen duen.
FIr 192.
Motel ibilliko da zar nai gaztia; / arpeia argitzeko ona da uraz igurztia.
Enb 164.
Aurpegia malkotan eta erioa biotzean.
Or Mi 107.
Sabela ethentzen zitzaion, hausten gerruntze konkortua, mustupiltzen bere aurpegi oiesa [itsasoari]
.
JE Ber 79.
Atera egidazube pizka baten zorro barrutik, arpegija ikusi dagijodan.
Otx 85.
Bekain-lerroa aldero-antxa, itsusi aurpegiz, elez eder.
Ldi IL 23.
Berak egindako mozorroa arpegiari txistuz itsatsita.
Ib. 18.
Otoitzean ari zala, aren aurpegia bestelatu zan.
Ir YKBiz 242.
Jainkoaren arpegia deitzen diote [illargiari]
.
JMB ELG 82.
Aurpegi balzdun miatzarijoi / ator pikotxa lepo-ganian.
Laux AB 79.
Jango dozun ogia zeure arpegiko izerdiz irabazi bearko dozu.
Eguzk GizAuz 107.
Aurpegi biribil beltzerana zun.
TAg Uzt 179.
Itxaroa, bozkaria, / Idor nere arpegia.
Iratz 65.
Bak ardo-arpegi ta oiuzaleari.
Zait Sof 62.
Elduberriak arpegian ezagun zun larri ta arnas-estu zetorrena.
Etxde JJ 44.
Aurpegia eder zeukan.
Mde Pr 158.
Arpegia esku artean artuta, negarrez edo burutaziñoen bat pentsetan dagoanaren antz emoten eban.
Bilbao IpuiB 218.
Baztartxo batian arpegi ezauneko bat ikusi zeben.
SM Zirik 10.
Orain mutilzartuta / aurpegia tximur.
BEnb NereA 233.
Fusila jaso zuen aurpegira, eta tiro bat bota zion.
Arti Tobera 279.
Illak arpegia La Mekara begira lurperatzen dituzte.
Anab Aprika 55.
Gizonak, Janoren gisa, bi aurpegi baititu: bata, materiaruntz begira, eta bestea, materigabekoen mundurantza biurtua.
Vill Jaink 63.
Zure aurpegia ez da orain ume-aurpegi, gazte-aurpegi baizik.
MAtx Gazt 37.
Ona emen gizon orren argazkia. Ez al du zure arpegi ber-bera?
NEtx LBB 118.
Ene gatik ixuri nigarrek busti zuten aurpegia.
Xa Odol 80.
Kokotxa luze-antxa. Oso arpegi polita.
JAzpiroz 34.
Zeure begitxo biak / argi ta indarrez, / arpegi eder ori / beti dago barrez.
FEtxeb 156.
Eta xoko-xokoan, zirritu batetik begira, Hitchcock maltzurraren aurpegi biribila.
MEIG I 129.
v. tbn.
Otag EE 1881b, 85. CatUlz 48. A Ardi 64. ABar Goi 40. Txill Let 33. Izeta DirG 19. Gand Elorri 51. Izeta DirG 123. Lasa Poem 104. Azurm HitzB 61. Berron Kijote 199. Insausti 322.
Arpegi: Mb IArg I 380. Oe 124. DurPl 64. JJMg BasEsc 23. CatLlo 57. Izt C 241. Arr GB 95. Aran SIgn 53. Zab Gabon 56. Apaol 71. AzpPr 74. Echta Jos 115. Urruz Zer 126. Kk Ab I 30. Lh Yol 33. GMant Goi 59. Mok 4. ArgiDL 31. Jaukol Biozk 22. Alz Txib 93. Tx B II 37. Lab EEguna 113. ABar Goi 56. EA OlBe 95. Lf Murtuts 66. SMitx Aranz 101. Munita 94. JAIraz Bizia 120. Txill Let 52. Ugalde Iltz 15. Basarri 104. Gand Elorri 136. Osk Kurl 65. Erkiag BatB 127. Salav 58. Alzola Atalak 37. Ardoy SFran 268. Etxba Ibilt 485. Lasa Poem 70. Berron Kijote 149. Etxabu Kontu 84. Onaind STeresa 69.
Arpei: Ort Oroig 22. BEnb NereA 33.
Taugete, Pleiadetako izar bat, iorrailean azaltzen zun bere aurpegia.
Ibiñ
Virgil
119.
[Illargiak] bere aurpegia birgin-gorritasunez estaltzen baldin badu.
Ib. 78.
Ez da farra egiteko / arpegi bi idukitzea, / batez pakea saltzea, / besteaz auzi emateko.
VMg 88 (cf. infra AURPEGI BIKO).
(Lar, Añ, H),
arpegi
(V-gip ap. Iz ArOñ; Lcc, Lar, Añ). Expresión. "Gesto o cara" Lcc. "Semblante" Lar y Añ. "Agrado, emaguria, grazia ona, aurpegi gozoa, begitarte arraia. Con grande agrado me ha recibido, grazia onez artu nau, aurpegi gozo bat emen [sic] dit" Lar. "Aurpegi eztia, gogorra, visage doux, dur" H. "Arpégi illuna, cara severa" Iz ArOñ. v. aurpegiera.
Damuturik arkitzen dirala konfesoreari aurpegi illunez, bularra golpatuz ta suspiranz zenbaitekin adiraziagatik.
Mb IArg I 277.
Arpegi amorioz bete batekin [...] sentenzia gozoa emango diet.
Cb Eg II 155.
Jesukristo gure Jauna egoinda aurtegi seberoateki goitiko aldean.
(Guesálaz, s. XVIII).
FLV
1973, 374.
Erakusten ziñen arpegi astun, bekoki illun, itzaltsu, ta aserraturik, ta aldegin zenduen tentatzalleen ondotik?
Mg CC 110.
Nekazariei asko nai izatea ta arpegi gozatsua erakustea.
VMg III.
Eragozteko eskurik ez duenentzat onena da kopeta beltz ipintzea, edo aldegitea. Aurpegi illunak atzeratzen ditu mingain gaiztoak.
AA II 229.
Ain arpegi onagaz begiratuten deutsa Jaungoikuak, Bera ta Eleisa guztia persegidu dituban Saulori.
fB Ic I 51.
Agertuko da mundu osoaren aurrera arpegi garbi alaiarekin.
Izt C 8.
Arpegi aserriagaz esan eutsan
Ur.
MarIl 25.
Ikusi zuenean, arrera ona egin eta arpegi argiarekin begiratzen zion.
Lard 17.
Ikusten dut zenbaiten arpegia arintzen.
Hb Egia 148.
Bere zerbitzariari arpegi alai gozatuaz itzulita begiraturik.
Aran SIgn 96.
Adiskidek arpegia / dutenean ilhuna.
Elzb PAd 14.
Onrak bezela desonrak arpegi berdiñarekin biar dira artu.
Bv AsL 46.
Andik igotzera bere semeak arpegi gozatsuaz animatzen zituen.
Arr May 160.
Sekula ez diot arpegi argirik ikusten.
Apaol 81.
Arpegi itxusiakin, eta zorrotzki aurrari begiratuaz.
Goñi 42.
Zein arpegi argiak egozan Eladitxoren etxean.
Echta Jos 328.
Beti agertu oi da, arpegia argi duela, besteak nola poztuko.
A Ardi 83.
Sergetxera iritxi zanian arpegi illun ta begirakun zemaikor bat zuzenduaz, onela dio.
Garit IpuiL 50.
Zoin ezti eta garbi duen arpegia!
Ox 44.
Mañex Artzainak dauka / arrai arpegia.
Etcham 77.
Arpegi itzal ori.
Alz Ram 127.
Aurpegia hits dute, elhea bakan.
JE Ber 88.
Ona emen berba egiten dautsoela Peruri gizon bik, ederto yantzita, arpei argi, itxura on-dunak.
Kk Ab II 75.
Orduan arpegi mukerraz ta besuak eunduta esan eban.
Ib. 118.
Ba-diñotso arpegi garratzaz.
Otx 56.
Bai, seme: aurpegi argi ekaitzari, orixe duk onena.
Lek EunD 22.
Zagoz lirain, aurpegi argiz.
Laux AB 86.
Ustegabean sarturik, senarraren arpegi illuna ikusten du.
NEtx Antz 126.
Piarresen arpegi zorrotzan eta begietako gorroto dirdaian nabari zitekenez.
Etxde JJ 195s.
Aren arpegi gozoa!
Anab Poli 88.
Askok arpegia ona, baiña egikerak...
Erkiag Arran 143.
Katuak bildur-arpegija erakutsiz.
Bilbao IpuiB 197.
Arritutako arpegiakin.
SM Zirik 70.
Bi gaizkileak arriturik gelditu ziren areri begira, gorrotozko aurpegiakin.
Izeta DirG 74.
Beti arpegi alaia ikusten genion.
Salav 107.
Arpegi illunekoa etzan, baiña txantxetazalea be ez.
Alzola Atalak 110.
Nihori nehoiz ezin dut gorde ene aurpegi iluna, / gorputza latza badaukat ere bihotza daukat biguna.
Xa Odol 345.
Oso arpegi alaiez azaldu zan.
BBarand 94.
Andik lasterrera andrageia ikusi nebanian, beste arpegi bat zan beria be.
Gerrika 94.
v. tbn. BEnb NereA 37. MAtx Gazt 14. Arpegi: Lh Yol 24. GMant Goi 96. ABar Goi 69. Iratz 121. SM Zirik 95. And AUzta 73. NEtx LBB 358. Etxba Ibilt 479. Lasa Poem 81. Ataño TxanKan 258.
Cara (con la que se presenta uno).
Cf. infra AURPEGIA AGERTU.
Zer arpegirekin ager naiteke ni nere Jangoikoa bezain Ait onaren begi garbi eder-etan?
Mb IArg I 84.
Zer esango det, Jauna, zer arpegiaz zure begietan jarriko naiz?
Cb Eg II 59.
Onela bazabiltza zer aurpegirekin Jaunari eskatuko diozu bizi lagun ona?
AA I 600.
Bada, ze aurpegigaz elduko nas, Angeruen ogia yatera?
Añ
EL2
170.
Zer erranen dut, Jauna? zer ahurpegitan jarriko naiz zure begien aintzinean?
Dv LEd 113.
Aspecto (hablando del tiempo, de la naturaleza, etc.).
Domekea zan, eguraldiak / Eukan arpegi ederra.
AB AmaE 462.
Udabarrijak dagerskunian / Beren aurpegi alai argia.
Enb 137.
Geroztik ortziaren aurpegia ezagutzen badakizue, ta denboraren ezaupideak berriz ezin aditu ditzakezue.
Ir YKBiz 233.
Nagusia leiora, goiak zer aurpegi; / goibel dagola, baiña oraindik ateri.
Or Eus 130.
Itunik ziran / zugazti, baso, zelaiak / aurpegi alaiz irri-barreka / jarri dauz zure argiak.
BEnb NereA 37.
Aspecto (de una cosa, de una cuestión, etc.).
Jolasak arpegi bi badaukaz gitxienez: gaztearentzat, gozo, bigun [...], beti kiñuka ta deiezka dagokona; zarrarentzat, epel, motel, ganora ta erakarde bagekoa.
Ag Kr 49.
Maitetasunak arpegi edo alderdi asko dauzka.
Ag G 289.
Ez dau bizitzaldi onek beti arpegi berbera.
Erkiag Arran 175.
Esklabotasuna ezta ez il; erri zivilizatuetan ere bizi da oraiño, milla aurpegi ta estalki arturik.
Vill Jaink 178.
Nik hemen hirur arpegi baizik ez nituzke aipatu nahi: Platon politikari buruz, Platon mistikari buruz, Platon izaiteari buruz.
Lf (
in
Zait Plat XV
).
Azterketara joan nintzanean eta aitak eroan ninduanean, Bilboko hiriak bi arpegi ezberdin erakutsi zizkidan.
Osk Kurl 123.
Mundu aldrebes onek / ditu bi aurpegi: / batzuek ain txiro ta / bestek dotoregi.
Insausti 48.
Matxinada dela gure artean Zalduntxoen beste aurpegia, aurpegi beltz eta lotsagarri xamarra.
MEIG III 126.
2.
arpegi
(Lcc). Mejilla. "Carrillo" Lcc.
Horra Zabier, aita bat bere haurren erdian bezala, gorphutza hautsia, arphegiak sarthuak, eta berrogoi eta bortz urthetan ilea xuri xuria egina.
Laph 227.
3.
Fachada.
"Fachada, (V, G, AN) aurrea, arpegia
"
Añ.
Ikustea baño eztago bide ta soro bazterretan txukuntasuna, etxeak daukan arpegi garbia, atari aurreko loreontziak.
Ag G 369.
Erriko-etxearen arpegian jarritako arria agertu-erazi zuan alkatearen alaba lirain batek.
Muj PAm 10.
Bixkar batean, iguzkitara, dago eskualdun etxea! / Hegaztei gorri, arpegi garbi, eta zabalik athea.
Ox 108.
Etxe-arpegiak ikurriñez apaintzeko egunetan.
EAEg 21-10-1936, 100.
Etxearen arpegi-muiñak, kanpo ta barrualdiak alegia, sute ondotik ziaro berrituak arkitu baditugu, Hegiaphaltarren soin-arpegiak are berrituago.
Etxde JJ 214.
Bide zabalari deutsala arpegi bataz eta beste arpegi bideska bateri begira [...] etxe txapar bat dago.
Erkiag Arran 120.
Elizearen aurreko arpegia apaiña zanik ez neuke esango.
Etxabu Kontu 72.
4.
Cada una de las caras de una moneda.
Gaztetasuna ta zartzaroa eztaude alkarren urruti; [...], txanpon baten arpegi biak bezela zerizkion Joanesi.
Ag G 205.
Anverso, cara de la moneda en la que aparece la efigie.
(Diru moeta bat jaurtikitzen du airean jira biraka). Aurpegia ala gurutzea? Justiziarik ederrena!
Arti Tobera 289.
Mutikoak arpegi ala gurutze egitearen ordez, arri koskor bat artu, zapal samarra, eta txu egiñaz, aoko txistuaz ezotuaz, "iruntz ala legor" esan oi ebela.
Erkiag BatB 109.
Txanpan eta parretean, puntura eta arpegi-gurutzetara jakituri aundiz jarduten eban.
Ib. 24.
5.
"(R), ojeras. Gizon kari aurpegiak erkin zazka, a aquel hombre le han salido ojeras"
A.
6.
Cara superior.
"
Arpegia ta azpia daukaz ogiak
, el pan tiene superficie y base (V-ger)"
A EY III 339.
7.
Atrevimiento.
Cf. infra AURPEGIA IZAN.
Lan egin bage biziteko, adorea bear da, motzailleak esan oi dabenez. Adorea ta arpegia, arpegi aundia.
Erkiag BatB 153.
Onek animue eta arpegie ez zituen falta, aurrerago juan biar izan balitz be. Esteban Bilbaogaz sartu zan arremanetan, Justiziako ministrue zan eta; Eleizako nire informie be berak idatzi, erriko abadeari izenpetu eragin [...], eta abar.
Gerrika 88.
AURPEGIA AGERTU.
Dar la cara. v. AURPEGI EMAN.
Adiskidea, eldu jat nos edo nos arpegia agertuteko une txito ona.
Mg PAb 195.
Ardi gaixoak zer egin? Nola arpegia agertu etsai bere aragi zaleen esanak gezurtatzeko?
VMg 4.
Prinzipe guziak esan zuten, Amon-en kontra lenbizi arpegia agertu eta erasotzen asten zana, buru eta agintari izango zala.
Lard 135.
AURPEGIA HARTU.
v. AURPEGI HARTU.
AURPEGIA ATERA.
Dar la cara (por). v. AURPEGIA ERAKUTSI.
Arpegia atera lagunagaiti, dazaugunian isilerazoteko izango dala bitarteko ona.
CrIc 96.
Ainbeste kristinauren artian entzunik berbarik ezaiñeenak, ez iñok arpegirik ateratia Jesu Kristoren honra ta glorija gaitik.
JJMg BasEsc 104.
Tolosar jaunai esaten diegu / atera dezatela aurpegi / emendik aurrera ez dedin / Goierritarrik agintari.
Izt Po 168.
Prankotarrak atara dau Iesukristo-gaitik arpegia.
Ag AL 26.
Gugaitik eztau batek bere arpegirik aterako?
Ib. 129.
Badaki etxean gelditzeko eskatuko ziona, badaki umezurtzagatik arpegia aterako zuana.
Ag G 277.
Yesus zeruan gure alde yartzea nai badugu, guk ere lurrean aren alde aurpegia atera bear dugu.
Ir YKBiz 201n.
(Con dat.).
"
Arpegixa etara, sacar la cara a alguien. Ridikuluan laga bia nindduan tontoarro arek. Eskerrak Mikelek arpegixa etara zostanai
"
Elexp Berg.
AURPEGIA HAUTSI.
"Arpegia ausi (Vc), vencer la propia timidez para presentarse a alguien" A.
Arpegia ausi ta buruz buru eztigu itzik inoiz ere Platon-ek egin, ordea [...]; inoren ao-mingainez mintzatzen zaigu eskuarki.
Zait Plat 81.
AURPEGIA EDUKI.
v. AURPEGIA IZAN.
AURPEGIA EGIN.
Poner (buena, mala, etc.) cara. "Arpegi ona egin, recibir con cara placentera. Bai, arpegi ona egin deust" Zam Man 8. v. AURPEGIA JARRI, AURPEGIA IPINI.
Guzia da an batak besteari onginaia, aurpegi ona ta al duen on guzia beti ta beti egitea.
Mb IArg I 238.
Ala eriotzari, datorrenean, arpegi ona egiten diote.
Cb Eg III 217.
Bethez eginbideak nihork bezen ungi / Ez du yendei egiten hartzaren arpegi.
Hb Esk 112.
AURPEGIA EKARRI.
Traer (buena, mala, etc.) cara.
Jainkoa maitea! Juana da ta! Baiña zer arpegia dakarren, alaba? Gaixorik al abil, ala?
NEtx LBB 26.
Aurpegi harroa dakar film honek.
MEIG I 157.
AURPEGIA EMAN.
v. AURPEGI EMAN.
AURPEGIA ERAKUTSI
(Con -gatik). Dar la cara por. v. AURPEGIA ATERA.
Portun orrek [...] fedearen kontra zerbait esan [...] fedezaleari, ta onek Iesukristogaitik arpegia erakutsi ebalako [...], ukabilkadaren batzuk alkarri emonak izan bear dabe.
Ag AL 20.
AURPEGIA ERORI.
a)
Ponerse demacrada la cara.
Etxekoak badatoz, ta arpegi erori tristean, ta begietako illuntasunean dakuste, bereala ill bear dedala.
Cb Eg II 90.
Zankoak andi, burua nagi, mingaña totel, arpegia erorita, kokozpeko larrua idi zarraren antzera lasai, ura itxura dauka gizagaixoak!
Ag G 374.
b)
Caerse la cara de vergüenza.
v. AURPEGIA JAUSI, AURPEGIA JASO.
Ori nai det nik, aitu dezatela, ia arpegiya eroritzen zaioten lotsatuta.
Iraola 21.
Argatik Kain oso aserretu zan eta aurpegia erori zitzaion.
Ol Gen 4, 5 (Dv erori zen haren begithartea
).
AURPEGIA IPINI.
Poner (buena, mala, etc.) cara. v. AURPEGIA JARRI, AURPEGIA EGIN.
Edozeinek egin legijo gaizki-esaliari, arpegi illuna imini ta kasurik egin ez.
fB Ic II 200.
Ifinten deutsazu bekoskua edo arpegi iluna.
Astar II 26.
Barau egiten dezutenean, ez arpegi itun edo tristea ipiñi.
Lard 383.
Berak arpegi muxiñ eta illuna ipintzen bazuen.
Arr GB 115.
Arpegi ona iminten deutsenak donga eta txarrai.
Itz Azald 19.
Baiña zergaitik ipinten dozu aiñ arpegi aserrea?
Ag AL 58.
Aserrezko arpegia ipiñiaz.
Ag Kr 127.
Eta buruba atzeruntz eginda, arpegi illuna ipiñi eban, zeozer oldoztuten bailegon.
Altuna 79.
"Pelegriño, Pelegriño, billete galdu", sorbaldak yaso ta gixajo uts-utsaren arpegia ipiñirik.
Kk Ab II 82.
Txomin Zorrik bere biziko arpegirik alai eta gozoena ipiñi eutson.
Bilbao IpuiB 276.
Oso aurpegi inozenta imintzen duzu.
Arti Tobera 275.
Arpegi illuna ipiñi ta itz gogor batzuk esanarekin.
MAtx Gazt 6.
AURPEGIA ITZULI.
Volver el rostro, apartar la mirada.
Ordañetan zuk zerbait ematea nai duenari, ez arpegia itzuli.
Lard 382.
Dirigir la mirada, volver el rostro (hacia).
Orduantxe itzuli zuen Yaunak aurpegia ta Pedrori begiratu zion.
Ir YKBiz 480.
Aurpegia itzuli nuneko --eta ni osorik itzultzea bildur-- an agertzen zitzaidan garbitasunaren dedu ederra.
Or Aitork 206.
AURPEGIA IZAN,
AURPEGIA EDUKI.
Atreverse, osar. "Orretako ez det aurpegirik asko, je n'ai pas assez de front pour cela" H. "Arpidxe dakozu?, ¿no te avergüenzas?" (V-ger) Ort Voc. "Arpegixa euki, atreverse. Arpegixa euki eban ondiok gure aurrera agertzeko" Etxba Eib. "Hori pasa ta geo attai beitzekore etzun arpeik izan" ZestErret. "Ta arpeia euki bihar du oaindik gure aurrian azaltzeko" Ib.
Ez nakutsu danau moztuta, luma bat baga? Otzak igaro biar nau, ta ez daukat arpegirik egunaz urteteko.
Mg PAb 177.
Batzuetan kontra egiteko aurpegirik izan gabez.
AA II 176.
Sarritan jazoten da, neure ustez, gurasuak arpegirik ez eukitia seme alabaak kastigeetako.
JJMg BasEsc 12.
Baia, zer diñot nik, arpegirik eztodala? Zelan izango eztot, zu zeuk zu-gana etorteko dei egiten badeustazu?
Añ
EL2
171.
Gizon onen aurrean agertzeko arpegirik etzuen, bere esker gaiztoa gogoratuta.
Lard 221.
Nik zuri begiratzeko ere arpegirik ez det.
Arr GB 105.
Arpegirik eztauko / nunbaist drogosoak / len legez ereiteko / berba arin zoroak.
Azc PB 256.
Iri mintzatzeko arpegia al izan din ?
Lh Yol 25.
Arpegija ete daukozube oindiño neure bakalderri onetako ixilleko batzarretan sartu gura ixateko?
Otx 52.
Bearrik aundiena dutenak, eskatzeko arpegirik ez dutelako, or geldituko ziran laguntzarik gabe.
NEtx Antz 79.
Otzak il bear nau geiago emen egoten banaz, ta kanpora urtetako, barriz, ez daukot arpegirik: lotsa naz.
Bilbao IpuiB 40.
Arpegia daukate / azaltzeko nunai.
Olea 263.
Guk, ostera, gaitasun gitxi euki ta, orretxegaitik batez be, arpegirik ez kondaira iturrietan atea joteko.
Etxabu Kontu 7.
Periko ura ez da atzera geratuko, ez. Aren arpegi erdia balu Iñaxiok...
TxGarm BordaB 175.
Eta zenbaitek aparteko aurpegia izaten du; eta gero, edozer gauza eginda ere, ajola gutxi.
Insausti 313.
AURPEGIA JARIO.
Avergonzarse. v. AURPEGIA ERORI.
Angeruak eurak auspez, aurpegia dariela, badagoz zeure anditasunaren aurrean.
Añ
EL2
171 (
EL1 156 ikaraz humildurik
).
AURPEGIA JARRI.
Poner (buena, mala, etc.) cara. v. AURPEGIA IPINI, AURPEGIA EGIN.
Arpegi txarra jarriko diozute ta itzul egingo dute.
Sor Bar 96.
Arpegi txarrik iñoz ez ebela jarten.
AB AmaE 254.
Baña munduari arpegi alaiegia jartzen zion.
Arr May 199.
Gizasemeak arpegi alaia jartzen dio gauza berriari.
Ag G 159.
Ez dago esan bearrik zer itxura eramango zuen Pernandok eta zer arpegi jarriko zion neskameak.
Muj PAm 36.
Baimena eskatzerakoan Erretore jaunak zer nolako arpegia jartzen dizuten ikustera zoazte.
Lab EEguna 71.
Alako nazka arpegi bat jarri zuan.
Ugalde Iltz 32.
Norbaitek illea artutakoan edo arpegi illuna jarritakoan.
MAtx Gazt 30.
Neska biak nolako arpegi gozoa jartzen zikaten!
NEtx LBB 147.
Onelako gosari txikia emango balioteke arpegi ona jarriko luke.
Lab SuEm 181.
Ostalaria arpegi ona / jarritzera beartuta, / txarra jarritzen badezu ere / ezin da ezer lortu-ta.
Uzt Sas 234.
Eta, ni ikustera joan zanean, etzekit zer arpegi jarriko nuan.
Ataño
TxanKan
32.
Orregatik nagusiak ez zigun aurpegi txarra jarri oi izan.
Zendoia 85.
AURPEGIA JAUSI.
Caerse la cara de vergüenza. v. AURPEGIA JARIO, AURPEGIA ERORI
(b).
Eta lotsa arren arpegia yausi yausi bekizu.
Añ
EL2
84.
Arpegia yausi yausi eginik egon bear izan eban.
Ib. 218.
Lotsaren andiz nago aurpegia yausi yausi egin-da.
Ib. 130.
AURPEGIAK AURPEGIA HAUTSI.
"Arpegiak arpegia austen dau, la cara rompe la cara; es decir, para tratar de un asunto no hay mejor que dar frente (V-ger)" A EY III 103. "Arpegiak arpegia austen dau, coger al toro por las astas" A Apend.
Gogor ioteko aukeran zegoen eztabaidetan, arpegiak arpegia austen baitu: zalazko ez-iakinaren babesean, galdekizun xaloak egin zitzakean Sokrate-k.
Zait Plat 90.
AURPEGIAK GALDU.
"Aurpegiek galdu dituzte, elkarrekin aserretu dire, eta gogorki ala ere" (B) Inza NaEsZarr 1988.
AURPEGI-ALDE.
Fachada principal.
Etxe nagusiaren arpegi aldetik, sarrerako ate gañean, lore ta usai gozodun belarrez egindako bi sorta legor ikusi nituan.
Ag G 14s.
AURPEGIAN.
a)
(Tras gen.).
Delante de, a la vista de.
v. AURPEGI-AURREAN.
Mesede andi bat Erregearen Majestadeari berari bere aurpegian eskatu bear baziñio, nolako errespetoarekin [...] hitz egingo ziñiokean gogora ekartzu.
Gco I 403.
b)
(Con esan, etc.).
"(Dar en) cara: (V) irauna emon; (c.) arpegian emon, esan
"
Añ (v. tbn. s.v. reprehender
).
v. AURPEGIRA; cf. AURPEGIAN EMAN, AURPEGIAN EZARRI.
Gaztetako paltaak ta lotsarijak arpegijan esaten badeutsuz.
fB Ic I app., 26.
Errazoe minberak arpegijan esaten deutsuzana.
fB Ic III 363.
AURPEGI-HANDI.
A)
(Adj.).
a)
"
Arpegi andi (Vc), descarado, desvergonzado"
A.
Inon diranak idazten ditu: lanaren lanez abailduta dauntzala-ta, arpegi-andi dirala-ta, ezer eztakitela-ta.
Zait Plat 117.
b)
De cara grande.
Bat da iretargie, ta beti arpegi-biribilkote arpegi-andie; ezta inoiz bere argaldu edo makurtuten.
A BGuzur 154.
Bardin iazoten da zeruko arpegi-andigaz.
Ib. 154.
Luze aña zabal; baño gaztea oraindik. Arpegi-aundi; baño ez itxusia.
Anab Usauri 7.
B)
(Sust.).
AURPEGI HANDI.
Cara dura, desvergüenza.
"
Arpegi aundixa edo gogorra euki, tener mucha cara, mucha jeta"
Elexp Berg.
Neuria dodan gauzea arpegi-andijaz ukatuez ganera, zuzenbidez dabillena bera dala esaten daragoio.
Otx 19.
Gizon orren eraille ezagun eta nire yauralkiaren lapur beltz orrek, nire yauregiraño etortzeko arpegi andia izan?
Zait Sof 71.
Lan egin bage biziteko, adorea bear da, motzailleak esan oi dabenez. Adorea ta arpegia, arpegi aundia.
Erkiag BatB 153.
AURPEGIAN EMAN.
a)
Echar en cara, reprochar.
"(Dar en) cara: (V) irauna emon; (c.) arpegian emon, esan
"
Añ (v. tbn. s.v. reprehender
).
v. AURPEGIA EMAN, AURPEGIAN EZARRI.
"Nik", dio Jangoikoak Natan Profeta santuaren aoz, "nik agertuko dizkitzudaz [pekatuak], ta arpegian eman; nik erakutsiko diet jende guziei zure billostasuna".
Mg CC 140.
Zuk estalduten deutsazuz Konfesoriari dakizuzan pekatubak, ta nik, dino Jangoikuak, agertuko deutsudaz, ta arpegijan emon.
Mg CO 207.
Animalijak eurak exenplu bizijagaz arpegijan emongo leuskedee neure uts egite ta alperrerija.
JJMg BasEsc 26.
Asi zan asko iseka eta farra Sarai-ri [egiten], bere agortasun edo aurrik-eza arpegian emanaz.
Lard 17.
Aitagiarrebari eraso zion [...], izan zuen eskergabekeria arpegian emanaz.
Ib. 40.
Get-eko erregeari besteak arpegian eman zioten zergatik Israeltar hura an zeukan.
Ib. 179.
Onek bere esker beltz itsusia arpegian emateaz gañera, eskutik artu, eta elizara eraman zuela.
Arr May 20.
Eurai euren utsegiteak eta argaltasunak arpegian emoten deutsezanak.
Itz Azald 95.
b)
(Con sociativo).
Bere txarkeriarekin arpegian eman ta desonratu zuenean, añ lotsa ta pena andia Monikak artu zuen, non bere biziko ardoa ala edatea utzi zuen.
Cb Eg III 365.
Gu geurok kondenetan gara; ta geure eranzute onegaz arpegian emongo deusku Jangoikoak.
Añ
LoraS
104.
Bere emazte gajoa gaizki tratatzen zuen, zeren oitura galgarri itsusi arekin onez-onean arpegian ematen zion.
Arr EE
1882a, 99.
c)
Pegar en la barra.
Idiki bearrean ateaz arpegian eman zizun.
Cb Eg II 109.
Askotan zu hunen bihotzeko atheetan deiez, eta ideki behar-bidean, atheaz ahurpegian eman darotzu.
Dv LEd 196.
AURPEGIAN EZARRI.
Echar en cara, reprochar. v. AURPEGIAN EMAN.
Karidadiaren paltia arpegijan ezarriko deutsee Jesu-Kristo geure Jaunak kondenaubai.
fB Ic I 95.
Norberak ez daukan paltia, lagunari arpegijan ezarri legijolako.
fB Ic III 334.
AURPEGI-ANTZIRUDI.
Retrato.
Jangoikoak eta euskaldunok gura dogunean egingo da Euskeraren Jauregia, eta an gordeko da arpegi-antzirudi ori orduan, merezi dau-ta.
Alzola Atalak 111.
AURPEGIAREN AURREAN.
Ante, delante de, a la vista de. v. AURPEGI-AURREAN.
Jaungoikoaren arpegiaren aurrean, eta eternidadearen ateetan hitz ziñeztuaz esaten dizut, sinis nazazu, ni gezurrik gabe noala mundutik.
Arr GB 29.
Ondo egin dot, eta albiste orrek egiak urteten badau, obeak entzungo ditue, arpegiaren aurrean esan da.
Ag Kr 136.
AURPEGI-ARGI.
"Arpegi argixa, amable, sonriente. Beti da arpegi argixa mundu guziantzat" Etxba Eib.
AURPEGIARI BEGIRATU,
AURPEGIARI BEGIRA EGON,
AURPEGIARI SO EGIN (etc.).
Mirar a la cara. v. AURPEGIRA BEGIRATU.
Zeruan zegonan beti, Aitaren aurpegiari begira, atertu gabe.
Or QA 54.
Gai baita Zure aurpegiari so egiteko, beiñere aldegin gabe.
Or Aitork 354.
Katamotza hortik atera zen, eta Gaizkinaren oinetan etzan, ta aurpegiari begira zegokion mugitu gabe.
Mde Pr 121.
Etorri berriaren aurpegiari begiratu ondoren, lehengo sotik ezagutu zuen ez zela ez ergel ez oinarri-gabeko.
Mde HaurB 76.
AURPEGI HARTU,
AURPEGIA HARTU.
a)
"
Arpegi artu (Vc), reconvenir"
A.
Ch-ren ordez Tš oitu dogulako, askok arpegi artu dauskue; buru-arintzat artu bere ez gitxik.
A Ezale
1897, 33a.
Berarengana deituta eztigu beste zeaztasunik eskatuko, eztigu arpegi artuko euskeraz ari izan geralako naiz ezkeralako.
A Ardi 82.
Ezeutsan, baina, emazteari arpegi artzen (ezin eukean-ta) alperreriagaitik.
(V-ger).
A EY II 171.
b)
"
Arpegi artu (V), aurpegi artu (V-ple), aurpegi eman (G), arpegi emon (R), vencer la propia timidez"
A EY III 240.
c)
"
Arpegia artu norbaiteri, verse con alguien (para hablarle de un asunto), avistarse con alguien. Artu egiozu arpegia alkate jaunari
"
Zam Man 8.
AURPEGI-HARTZE.
Reconvención.
Azkenez, ainbat kontseju ta arpegi artzez erdi-asperturik, bere alabea lagun arte artatik urrinduteko une egoki baten zain dago.
Onaind STeresa 29.
AURPEGI-AURPEGI
(En casos locales de decl. sing.). (En, a, etc.) plena cara.
Dxartadarik andiena Otxoatarrai arpegi-arpegian emotea zan ori.
Ag AL 124.
Mutillari barrutik etorri yakazan beste zerak be arpegi-arpegijan jo eben.
Otx 167.
Uste ez eban isopo-arrada zikiña artu eban Nikanor-ek arpegi-arpegian.
Erkiag BatB 45.
Erea yetorkanean esan bear eutsan, bai, arpegi-arpegira bere egikizun motz au.
Bilbao IpuiB 136.
AURPEGI-AURREAN.
Ante, delante de, a la vista de. v. AURPEGIAREN AURREAN. Cf. Otx 63: artu eban gero galbae bat, eta arpegi aurrian imiñitta [...], bakaldunagana juan zan ("sopra la fronte").
Beren aingeruak beti ikusten dute Aittaren aurpegia. Jaunaren aurpegi aurrean gañera eskeintzen dituzte gizonen otoitzak.
Inza Azalp 42.
AURPEGI-HAUSTE.
"Arpegi (aurpegi) auste, careo; litm. rompimiento de caras (V, G)" A EY III 258.
AURPEGI BELTZ.
Cara enfadada, ceñuda. (No incluimos aquí los ejs. con el sdo. trivial de 'cara negra o morena').
Ezadazula arpegi beltzaz begiratu.
Ag G 95.
Joan zan saltoka etxera, eta aitona-amonak su-ondoan jarrita arpegi beltzakin itzik egin gabe zeuden.
And AUzta 73.
Etxekoandre aurpegi beltzean, labe sua ta lexiba etxean.
EZBB I 104.
Marmarrean, bekaina zimur, ilea latz, aurpegia beltz, badirudi norbaitek iraindua dela edo zerbait higuin duela.
MEIG IX 107.
AURPEGI-BERDE.
De rostro cetrino.
Itoko zuan bere atzaparretan maketo arpegi-berde ura!
Ugalde Iltz 49.
AURPEGI-BIKO.
a)
"Hipócrita, falso. Arpegi biko gizona agertu zan, gauzak itxuli biar zirala pentsau ebanian
"
Etxba Eib.
"
Ez ari fixau orrekin, arpegi bikua dok eta
"
Elexp Berg.
Humildia bada, palsotzat ta arpegi biko kristinautzat [dauka]
.
fB Ic II 224.
b)
De dos caras, de partes opuestas.
Minututxua ta ordu laburra, / ta egun arpegi bikoa, / ta astea ta ila ta urte luzea, / ta gizaldi betikoa.
Azc PB 353.
AURPEGIDUN.
Con cara de; con expresión de.
Aingeruen arpegidun umetxo laztanak.
Ag Serm 302.
Inguruan azaltzen diran lelo arpegidun guztiak neuk pillatuko jituat gure makiña orretara.
SM Zirik 44.
AURPEGI-EBAKITZE.
"Kanpokoakaz gauzea egiñezkero, beti egoten da arpegi-ebagitea, siempre que se molesta a extraños para hacer una cosa, suele haber compromiso" A s.v. kanpo.
AURPEGI-EDER.
Hermoso de cara.
Gizon laburkote, sorbalda-zabal, arpegi-eder, oso sendoa lanerako.
Echta Jos 11.
Gorputz-andiko, arpegi-eder, / Apaintzalea zalako [Kostantzi]
.
Ib. 232.
Utzazu aurpegi-eder, zapikoa altxa dezaizudan.
Or Mi 74.
AURPEGI EGIN.
"Aurpegi egitea, faire face, résister" H. v. AURPEGI EMAN; cf. AURPEGIA EGIN.
AURPEGI EMAN.
a)
(
arpegi eman G; arpegi emon V),
AURPEGIA EMAN (
arpegia eman G-azp, AN-gip; arpegixa emon V-gip; arpeia eman G-azp)
Ref.: A (arpegi eman); Etxba Eib (arpegixa emon); Gte Erd 125; ZestErret (arpeia eman).
Hacer frente, plantar cara, enfrentarse. "Afrontar" A. "Dar cara, hacer frente. Gazte gaztetatik arpegixa emon biar izan zetsan bizi-modu gogor bati" Etxba Eib. "Edozeini arpegia emango lioke (G-azp), edozeñi arpegia emateko modukoa da ori (AN-gip)" Gte Erd 125.
Tr. Utilizado por autores meridionales desde Mendiburu (en la acepción de 'presentarse ante').
Nola Jaun andi bati emongo litxakion bere etxian artuko balitz otz otzik, bekoki illunaz, ta kendu baga berari arpegi emoten deutsen gauzaren batzuk.
CrIc 144.
Leoi batzuek eginda, indarrez beterik, arpegi eman ta iges eraziko diogu deabruari.
Mg CC 223.
Ez izutu, eman arpegia etsai guziai.
Ib. 188.
Zelan arpegi emon ainbeste arerijori?
Mg CO 108.
Ez ikaratu, emon arpegija arerijo guztiai.
Ib. 282.
Ta alan geroko nekiai emongo deutseet arpegi.
Mg PAb 126.
Nik emongo deutseet arpegi justiziako opiziale diru zaliai.
Ib. 80.
Aurpegi eman bear diogu gaitzari, / Begiratu etorriko dan onari.
VMg 32.
Ezin arpegirik eman diozu elur apur bati.
Ib. 35.
Aurrez aurre arpegi emon eutsen Franzesai.
Astar II XIII.
Baia doaz igesi / ondo lotsaturik, / esku-bete gizonek / arpegi emonik.
Zav Fab,
RIEV 1907, 92.
Bestea gelditzen da / gaisoa bakarrik, / artz andiari ezin / arpegi emanik.
It Fab 93.
Guda kaltarkitsuak oi dakartzien ausiabartza gaiztoai arpegi emateko.
Izt C 177.
Urikoak zerekin arpegi eman etzutela, Naas-en eskuetan erortzeko zorian arkitu ziran.
Lard 157.
Simon berak ere Feliperen esanai ezin arpegi eman izan zien, eta bataiatu zan.
Ib. 491.
Gizon zuzen Jainkoaren bildurrekoa, eta bere egitekoai arpegi ondo eman ziena.
Ib. 133s.
Prinzesa minbera ark elur eta jelapeko biziera ari eziñ arpegi eman zion.
Arr GB 68.
Bi gudari-taldiak eman ziotela bada arpegi elkarri.
Bv AsL 214s.
Baña Españak ezpaleu bere alako gatxik / Zeñek, bai, zeñek emongo leuskit arpegia?
AB AmaE 436.
Uts barik ioateko / biaramonean / Bilbora anae biak / itzaltasunean / agintari onari / emoten arpegi.
Azc PB 144.
Ustelak, baten kontra zazpi egonezik arpegi emoten ezebenak.
A Ezale
1897, 45b.
Ezeren zorrik badaukagu, emongo deutsagu arpegia zorrari.
Ag AL 15.
(s. XX)
Gurasoentzat dira neuk aurreratutako guztiak, eta eurok izango dira naikoa nire aitamak daukiezan premiña laburrai arpegi emoteko.
Ag Kr 159.
Josetxok, azkartasun errimeaz emoten eutsen arpegi, ekatx gogor da beste itxasoko arrisku guztiari.
Echta Jos 278s.
Geroago ta okerrago, lotsagabeago, ausarkiago, arpegi eman zioten gurasoai.
Ag G 62s.
Aldapari arpegia eman da, goruntz ostera.
Ib. 7.
Ill-obiko ta zapiaren zurbila oraino zitula, aize orrodunari aurpegi emaiten.
Or Mi 129.
Zillargiña bide-erdian jarrita arpegia ematen iñork baño bildur gutxiagorekin.
Anab Usauri 73.
Emakumia dozu [...] etxera etorri lettezan gora-bera ta nastiai, aurreztik ikusijaz, arpegi emoten dautsena.
Otx 21.
Langilleak euren premiñai arpegi emon eta nasaitxu biziteko.
Eguzk GizAuz 143.
Zaingo onen eginbearrei arpegi eman al izateko.
"Para atender"
.
EAEg
5-11-1936, 220.
Muñube bezelako bati arpegia emateko.
Loidi 83.
Edozein okerraldi ta zailtasuneri arpegi-emon.
Erkiag Arran 41.
Franzis-ek etsi etsien bear zuen aurpegia eman.
Izeta DirG 107.
Elkar bizkortu zuten, etsaien erasoei arpegi emateko.
Zait Plat 101.
Makiñatxo bat kontrariori / emango zion arpegi.
Uzt Sas 328.
Kofradiak, bere premiña guztiai arpegi emoteko, arraiñaren baliotik euneko zazpi kentzen eutsan ontzi bakotxari.
Etxabu Kontu 107.
Datorrenari arpegi emanik.
Ataño
TxanKan
21.
Etsaiari arpegi emateko.
Alkain 39.
Arpegia emongo dautse or-emen jagiko yakozan arerioen erasoai.
Onaind STeresa 62.
Oso gazterik eman zenion / bizimoduai arpegi.
MMant 157 (ib. 113 aurpegi eman).
Sasoi onak eta gogo onak danei arpegi emoten deutse.
Gerrika 128.
Presentarse ante.
Aserretzen dira, galtzen dute zuten adiskidetasuna; ez diote geroz elkarri arpegirik eman nai.
Mb JBDev 47s.
Erronka andi au zezen jabearen belarrietara iritsi zanean, eman omen zion arpegi Arzelus jaunari, eta biak gizon prestu gisa egin omen zuten apustua .
Izt C 247.
Otseiñorrek agintariyari errez eta lotsatuteko billur barik arpegiya emoteko bidia topau eban.
Akordagoitia EEs
1916, 193.
Etzien aurpegirik ematen ez; bera mendietan zebillela egiten zien kalterik aundiena.
Or SCruz 37.
Orain, ordea, emen nagozu, / jendei aurpegi emanik, / urkamendiko eser-lekua / sermoi-alki biurturik.
"De cara a vosotros"
.
Or Eus 121.
Nai badidazu aurpegi eman / Jainkuaren izenean, / zer mutil zeran ikusiko det / argitan zatozenean.
And Egun 85.
(Sin compl. en dat.).
Dar la cara.
"
Aurpegi eman (G), arpegi emon (R), vencer la propia timidez"
A EY III 240.
"
Arpegixa emun, dar la cara. Atzetik beti gaizki esaka dabill, baiña sekula eztau arpegirik emuten
"
Elexp Berg.
Antxina antxina baten jaio zan mozolua luma baga, motz motzik edo billosik. Eguan lotsatuta arpegirik emoezinda.
Mg PAb 177.
Ez adi gordeta egon, eman zak arpegi, erakutsi zak ire altasuna.
Ag EEs
1917, 171.
Colocarse frente a.
Aita ta biok elkarren ondoan exeri giñean trenaren aurreari arpegi emanez.
Osk Kurl 112.
b)
"
Arpegi eman, carear [='hacer un careo, confrontar']"
VP
6r.
AURPEGI-ERTZ.
Perfil del rostro.
Garbiro ikusten zuen haren aurpegi-ertz malgua, matrailaren marra eztia.
Mde HaurB 16.
AURPEGI-EZAGUTZAILE.
"Fisonomista. Aurpegi-ezagutzalle txaarra naiz ni" Gketx Loiola.
AURPEGI-GABEKO.
"Arpegi-bako (Vc), huraño, tímido, corto de carácter, litm. sin cara" A.
Arpegia ausi ta buruz buru eztigu itzik inoiz ere Platon-ek egin, ordea, ezpaitzan nonbait arpegi-andi, arpegi bageko baizik.
Zait Plat 81.
AURPEGI-GIZEN.
"Carigordo" Lar.
AURPEGI-GOGOR.
a)
(Adj.).
"Descarado, insolente. Andrazkua, baña arpegi gogorra
"
Etxba Eib.
"
A lako arpegi gogorrik ez dot ezagutu
"
Ib.
"
Arpegigogor, caradura"
Elexp Berg.
"Erderatiko kalkoa dirudi. Narrusendo diote normalean zaharrek"
Ib.
b)
(Sust.).
"
Arpegi aundixa edo gogorra euki, tener mucha cara, mucha jeta"
Elexp Berg.
Eskubidea norberak artu, / arpei gogorra izan oso, / udarik uda lanari iges, / beti ibilli eroso.
BEnb NereA 118.
AURPEGI-GORRI.
De cara colorada.
Etorri yatan, bein, etorri, / mutil maingo, aurpegi-gorri, / nerekin ezkontzeko.
Laux AB 55.
AURPEGI-GORRITU.
Ruborizarse.
Periko naiko arpegi-gorritu zan.
TxGarm BordaB 90.
AURPEGI GUTXIKO.
Tímido, apocado.
Bada, gauza jakina da, Apostoluak bildurtijak ta arpegi gitxikuak ziriana.
fB Ic III 94.
AURPEGI-IKUSTE.
"Arpegikuste (V-ger), entrevista" A Apend. "Presentación (de novios), entrevista, arpegi-ikustea (Vc)" A EY III 326.
Erregerekin aurpegi-ikuste bat nai dut orain, ta ogendun banaiz, il nazala.
Ol 2 Sam 14, 32 (Dv ikhus dezadan erregeren begithartea
).
Aamen zerdalata ezkontzako arazuetan be neska-mutillak alkarreri eziñ berbarik eiñ leiyoen. Eztaukazu ba arpegi-ikusterik.
Akordagoitia EEs
1914, 86.
AURPEGI-ILUN.
Cariacontecido, de expresión triste o seria.
Izar-argitan nire aurretik igaro da, baño ez oikoa: aurpegi-illun, maxkal, oñaze miñen batek zedukan lur ontan.
Or Mi 115.
Ez dugula aurpegi-illun ta muker agertu bear, alai ta begi-argi baizik.
Ir YKBiz 130.
Zer diozu (esan nion) orren arpegi-illun jeixteko?
Alt LB 48.
Arpegi-illun, egoskorgizon antza badauko.
Alzola Atalak 85.
AURPEGI-IRUDI.
Retrato.
Elgezua arri-irudigillea ta biok lagun aundiak izan ei dira, eta gorputzaren arpegi-irudi bat atara ei dau Eibarreko ertilari opal onek.
Alzola Atalak 111.
Jakingarria izango litzake Zuloagak zelan asmatuko eban Jansenio-lagunaren arpegi-irudia.
Ib. 85.
AURPEGI-JOKO.
Expresión de la cara, gesto.
Engrazi ematxar orrek galbideratuko zikan noski. --Engraziren arpegi-joko ta kiñuak besteari eragin segurki.
Etxde JJ 122.
AURPEGI-KATAMALO.
Máscara.
Gizona, bere buruaz diarduanean, ez da bera, beste edozer baiño. Emoiezu arpegi-katamalo bat, eta egia esango deutsu.
EgutAr 20-6-1960 (ap. DRA
).
AURPEGIKO KAXA.
"
Arpegiko kaja, fisonomía"
VP
42v.
AURPEGI-LUZE (SP (
ahur-
), Lar).
"
Ahurpegi luzea, qui a le visage long"
SP.
"Carilargo"
Lar.
Antxe dago Maura aurpegi-luze beltza.
Ldi IL 22.
Arako gizon txiki, lepoker, arpegi-luze, pipadun bat iñoiz ikusten badozue ikusi, irakurleok, kontuz bada-ezpadan be.
Bilbao IpuiB 206.
Kolore argiko mozabitarrak, txikiak, arpegi-luzeak.
Anab Aprika 98.
AURPEGI-MASAILA.
Mejilla.
"
Arpei-masallak gorri-gorri inda etorri da
"
ZestErret.
AURPEGI-MODU.
Expresión del rostro.
--Guztiai aurpegi modu bat ekusiko jagoe? --Ez jauna, biziak alegerea ta ilak aserrea.
CatAnz 6.
AURPEGI-MURRITZ.
Huraño, de expresión hosca.
Iru astez arat onat ikusi ginun labakietan borda-inguruan, illun eta margul, zarpil eta aurpegi-murritz.
'Hagard'
.
Or Mi 86.
AURPEGI-ORDEKO.
"(V-arr), careta" A.
Inoren ao-mingainez mintzatzen zaigu eskuarki [Platon], Sokrate-ren aoz, alegia, Sokrate baitzuen bere arpegi-ordeko.
Zait Plat 81.
AURPEGI-ORRAZE.
Perfil de la cara. "Gazte orrek aurpegi-orrazean aitaren itea badu (B), ese joven se parece al padre en el corte de la cara" A s.v. orraze.
AURPEGIPE
(En casos locales de decl. sing.). (En, de, etc.) debajo de la cara.
Ontan garbitu eta gure amaren negar-zurrustak txukatu ziran, neregatik egunoro aurpegipeko lurra aiekin bustitzen baitzun.
Or Aitork 113.
AURPEGI-POLIT.
Hermoso de rostro.
Aingeru aurpegi-polit bat, emakume soin batean ipiñita.
ABar Goi 16.
AURPEGIRA.
a)
(Echar, decir) a la cara.
"
Arpegira bota, echar en cara. Beiñ izan nintzan aren laguntasunan biarrian, eta milla bidar arpegira bota desta gero
"
Etxba Eib.
"
Bai, baña behin ta berriz botaio arpeira etzala bixitatzea jun
"
ZestErret.
v. AURPEGIAN
(b);
cf. AURPEGIRA EMAN, AURPEGIRA EZARRI.
Egia izan, gezurra izan, nolako utsegiteak eta gaiztakeriak aurpegira egozten diozkan.
Gco
II
52.
Begira, norbaiti bere aurpegira esan diozkatzun, lotsatan utziko duen gauzak.
AA II 228.
Beren aurpegira erantzuten badieztezu desonragarriak diran itzak.
Ib. 63.
Iakin bear dot nire morroiari esan deutsena neure arpegira esateko ausardirik badauka iñork.
Ag AL 82.
Bekian amarena zala errua, baña ezeutsan arpegira bota gura.
Ag Kr 110.
Alkarri iñun diran txakurkerijak arpegira jaurtinda.
Kk Ab I 18.
Denborakin erantzungo dio arpegira jendeak, orain neri iratxi nai dian kargu izugarri ori!
Ill Testim 22.
Espirittu Santuaz bete ziran ezkeroz ez dute bildurrik ezagutzen, Jesusekin egin dutena juduei aurpegira botatzeko.
Inza Azalp 86.
Zapuzkume ustela! bota zion arpegira gorrotoz baño geiago destañez.
NEtx Antz 144.
Baina laster bere baitaratuz, botatu zion aurpegira: Nahi izan beharko duk.
Mde HaurB 40.
Nere uts itsusiak oro aurpegira egozten zenitidan, neure burua ikusiz gorrotatzeko.
Or Aitork 110.
Kaiganeko mutillen artean galantena bera zala arpegira esanaz.
Erkiag Arran 90.
Alkarri trapuzar eta zer esan guztiak arpegira botaten.
Bilbao IpuiB 145.
Neuk be arpeira esango dautzut / gaur entzun dagien danak.
BEnb NereA 33.
Olantxe niri beti gustau iat / itz egitia arpeira.
Ib. 33.
Aurpegira barre egiten zion, sorgina, atsoa, ahardia eta puta deitzen zion.
Arti Tobera 285.
Gabontzak orrelako destaiñak arpegira jaurti arren.
Bilbao IpuiB 159.
Eztakit nik zenbat makurkeri geiago arpegira botatzen dizkit epaikariak.
NEtx LBB 117.
Mutil bati neskatxa bat gustatzen ba-zaio, joan da, zapla! arpegira botatzen zion bere barruko gogoa.
Ib. 132.
Orren lege zar zuzena autsi zuala aurpegira erantzunaz.
Berron Kijote 191.
Badirala egijak, egi ixan arren, iñori arpegira esan biar etxakazanak.
Abeletxe (
in
EZBB I 85
).
Illunduta erretira, / emazteak arpegira: / "Uste dedanez alperrik nago / zure usoei begira!".
Olea 269.
Oiek esango zigutek gero arpegira guri, lengo zarrak lanean ezkenikigula.
Ataño
TxanKan
16.
Gernika be geuk erre genduela arpegira bota.
Gerrika 275.
Ez diot gure herri huni aurpegira botako bekoz beko egia.
Larre ArtzainE 188.
Lasai asko esan dit / neri aurpegira.
Insausti 127.
Inori [gisa horretako purrustadak] aurpegira botatzea, nolanahi ere, erraza da.
MEIG I 257.
b)
A la presencia de.
Etzan ausartzen Yesusen aurpegira agertzera, legeak debekatzen baitzuen odol-yariodunak yenden artean agertzea.
Ir YKBiz 96n.
AURPEGIRA BEGIRATU,
AURPEGIRA BEGIRA EGON,
AURPEGIRA SO EGIN (etc.).
Mirar a la cara. "Ez idak arpegira begiratu" Elexp Berg. v. AURPEGIARI BEGIRATU.
Andreri arpegira ez begiratzeko legea bere begiai agindu ziena.
Cb Just 9.
Irargia oñetan / dauko geldirik [Birjina Mariak] / ezin arpegira / begiraturik.
Oe 159.
Onetan bardina da nire beste alabia; ez leijo, esaterako, arpegira begiratu gizon bati.
Mg PAb 107.
Nor aizartu nere arpegira begiratzera?
VMg 18.
Ez ari arpegira begiratu.
fB Ic II 200.
Ibili bazatxakoz gogo okerraz edonori bere aurpegira edo beste lekutara begira.
Añ
EL2
146.
Argatikan begiratzen det lurrera, zuk arpegira begiratzen dirazun denboran.
Bil 161.
Bere esposa añ galduaren arpegira begira jarri.
Arr GB 104.
Egia da, Patxi dala arpegira begiratutzea merezi ez duana.
Apaol 110.
Iñoiz ezteutsat arpegira begiratu.
Ag AL 17.
Aurpegira begira esan zion.
Or Mi 36.
Lenengo aldiz Maritxori arpegira begiratuz.
Alz Ram 124.
Bakaldunaren agindduba eurok gura barik ausi dabelako zuri arpegira begiratuteko be lotsa dirala.
Otx 51.
Behatzen diot aurpegirat.
JE Ber 69.
Izuak dardaraka yartzen nau zure arpegira so egitean, errege!
Zait Sof 78.
Arpegira iñola begiratu gabe.
Txill Let 88.
Etzan ausartzen aitari arpegira begiratzen.
Osk Kurl 103.
Arpegira begiratu eutsan.
Erkiag BatB 98.
Geixago ezin detsat arpegira begiratu.
Etxba Ibilt 479.
Maiko batek arpegira begiratu ei eutsan.
Etxabu Kontu 65.
Sartzen zan guziari, txuxen arpegira begiratzen zioken.
Ataño
TxanKan
254.
AURPEGIRA EMAN.
"Aurpegira ematea, mettre sous les yeux, reprocher" H. v. AURPEGIAN EMAN.
Lagun urkoari kalte egin diozu bere onran aurpegira ematen zeniola bere edo aurrekoen utsegiteren bat.
AA I 212.
Txit asko balio du askotan, humildade geiago guardatzeko, besteak gure faltak jakitia ta arpegira ematia.
Echve Imit II 2.
Jainkoak bere desobedienzia arpegira eman zion.
Lard 4.
Onela beren arrokeria eta andinaia arpegira eman zien.
Ib. 409.
Anari aurrik ez izana noiz-nai arpegira ematen zion.
Ib. 148.
Beti emango dizute arpegira, egitera zoazten gaiztakeria.
Arr GB 37.
Zergatik zatozkit beste mundutik niri nere gaizkia arpegira ematera?
Ib. 103.
Zarra nazala ni! Ori da gizonari arpegira emoteko arrazoia!
Ag Kr 121.
Beiñ barkatu ezkero iñori ez diozu egindako gaistakeria eundaño arpegira eman.
ArgiDL 36.
Zuetako zeñek yaurki (aurpegira eman) dezaiket pekaturik?
Ir YKBiz 325.
AURPEGIRA EZARRI.
Echar en cara.
Eta ze obligaziño dauko projimuari kreitua kentzaiten deutsanak [...] aurpegira bere faltak ezarten deutsazala?
CatLlo 47.
AURPEGITIK.
De la vista (de), de la mirada (de).
Enzun bada zer dirautsun Espiritu Santubak: iges egizu pekatuti sugiaren arpegiti legez.
Mg CO 156 (
CC 110 arpegitik
).
Nora iges egingo det zure aurpegitik?
AA III 314.
Nohan itsasoaren azken bazterretarat [...], o nere Jainkoa, eta nihonere eznaiteke gorde zure aurpegitik.
Dh 203.
Itzali bitez, Iainko, Zure aurpegitik, itzontzi ta lilluratzaile bezala [...] bi etorki ere ditugula, bata on eta bestea gaizto diagoten oriek.
Or Aitork 202.
AURPEGI-HUTSIK.
Con la cara descubierta.
Emakume arabiarrak ez dira beñere agertzen arpegi utsik.
Anab Aprika 98.
Emengo kaleetan emakumeak arpegi-utsik ibiltzen ziran.
Ib. 89.
AURPEGIZ.
a)
(V-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip, B; Lar, Añ; arpeiz G-azp). (Conocer) de vista; (conocer) sólo de vista. "(Conocer de) vista, aurpegiz ezagutu" Lar. "(Conocer de) vista: (c.) aur-, o arpegiz ezagutu" Añ. "Itsasne arpegiz ezagutzen det (G-azp-goi), arpegiz ezaune dot (V-gip), arpegiz bakarrik ezagutzen dut (V-arr-gip, G-azp-nav, AN-gip, B)" Gte Erd 113. "Baña zure launak arpeiz bakarrik ezautzettut" ZestErret.
Nork eztitu ezagutzen, sukaldetik jaiki gabe, arpegiz beintzat, Donostiako endorea, Zumarragako txistularia, Txolo Potxolo bilbotarra?
Ag G 249.
Oiulariak Tolosarrak omen ziran geienak. Aurpegiz enituen ezagutzen.
A Ardi 45s.
Ikaslarijak arpegiz ezauna eben eta agur egiten eutsoen bere maira etorri edo kanpora juaten zanian.
Kk Ab I 19.
Gabian-gabian goralduten neban mattalari au, arpegiz ezautzen eneban arren.
Altuna 31.
Ain luze Zurekin ta / etzaitit ezagun? / Aurpegiz bestez, ikus / nork nior dazagun.
Or BM 86.
Yudarekin zioazen aietako batzuek etzuten ezagutzen Yesus aurpegiz.
Ir YKBiz 470.
Zerk ote ninderagin, ene Iainko Iauna, iardun aiek Erromako Hieri mintzalariari eskeintzera? ez bainuan aurpegiz ezagun.
Or Aitork 92s.
Ez eroian errian egun askorik, baiña Nikanor-ek ezagutzen eban arpegiz.
Erkiag BatB 74.
Eta beste ezinkonta-ala jende; aurpegiz ondo ezagutzen ditudanak, naiz-ta izenik gogoratu ez.
Berron Kijote 199.
Nai ta alkarren ideen barri gitxi jakin, arpegiz sarri ikusiak giñan.
Gerrika 102.
b)
De cara (a).
Argiari gibelaka nindagon eta argitu gauzeri, aurpegiz.
Or Aitork 98.
An zeuden Mari Madalen eta beste Mari, ill-obira aurpegiz eserita.
Or Mt 27, 61 (Lç aurkhan
).
Eta, zapla! arpegiz oiera erori nintzan.
AZink 107.
De frente.
Arpegiz dathorrela [frailea], Patxik adi adi begiratzen dio liburuari.
Osk Kurl 212.
Kuka zaite, Kutuna, / soizu arpegiz mendi-aldea.
"Con tu haz"
.
Gazt MusIx 187.
AURPEGI-ZABAL.
De cara ancha.
Bilboko kalietan zear ebiltzan alkarregaz, dendaurretan begira, on itxurako gizon motz, gazte, sendokote, arpegi zabal bat.
Ag Kr 189.
AURPEGIZ AURPEGI
(V-ple; Lar, Añ, H; arpegiz arpegi V-m-ger-gip; arpegiaz
a. Lcc). Ref.: A EY III 258; Gte Erd 257. Cara a cara, frente a frente. "Cara a cara, arpegiaz arpegi" Lcc. "Facha a facha", "cara a cara" y "Frente a frente" Lar. "Cara a cara [...], aurpegiz arpegi [sic]" Añ. "Aurpegiz aurpegi, face à face" H. "Arpegiz arpegi (V-m-ger), aurpegiz aurpegi (V-ple), bekhoz bekho (L; Dv Deut 5, 4), musuz musu (L), cara a cara" A EY III 258.
Arpegiz-arpegi egiten zaizkanak dira blasfemi ta era bereko beste zenbait.
Mb IArg I 260.
Jangoikoa arpegiz arpegi ikustean.
Oe 80.
Aurpegiz aurpegi Jainkoa ekustean.
Ub 158.
Ikustea Jangoikoa aurkes aurke edo aurpegis aurpegi.
(335).
LE-Ir.
Beste bekatuekin ofenditzen da Jangoikoa zearretara ta albokerara bezela, ez artez arte, arpegiz arpegi.
Mg CC 241.
Erraz izango da arpegiz arpegi esatia Konfesoriari ainbeste pekatu len mantillapian ta sareta bateti esan ezinda egon bazinian?
Mg CO 201.
Etzirian ondo ifini arerijo bi oneek arpegiz arpegi, orra nun [...] geratuten dirian bildurrez ikara.
Astar
II
V.
Bere serbitzarietan leialena zala; argatik arpegiz-arpegi, eta besteri ez bezala itzegiten ziola.
Lard 88.
Ikusi det Jaungoikoa arpegiz arpegi, eta bizirik gelditu naiz.
Ur Gen 32, 30 (Ol aurpegiz-aurpegi; Urt bisaiaz bisaia, Dv bekhoz bekho, Bibl begitartez begitarte).
Begiraturik ondo beste andre andizki batek arpegiz-arpegi.
Aran SIgn 32.
Alderatu zitzaizkan txori taldiak, jartzen zitzaizkala arpegiz-arpegi.
Bv AsL 100.
Bekoki illun asarrezkoakaz, arpegiz-arpegi alkarri begiratu baga.
Ag AL 25.
Eleuzkit neuri arpegiz-arpegi esango.
Ag Kr 127.
Etzirean biak batuten alkarregaz, kalean arpegiz-arpegi topaten zireanean baño.
Echta Jos 242.
Arpegiz arpegi Don Juan deituarren, gero atzetik, Juan Amots esaten zioten.
Ag G 220.
Orain ixpilluz itxuretan ikusten dugu, orduan ordea aurpegiz-aurpegi.
Inza Azalp 114.
Uri kutunoi, arpeiz arpegi / begitzen neutzun lenago.
Enb 144.
Martin ta Mirele arpegiz-arpegi jarrita.
Anab Usauri 137.
Aurpegiz-aurpegi jarri ziran unean ezagutu zun mutilla.
TAg Uzt 166.
Urrean nonbait gizakumeren bat arpegiz arpegi arkitzen al nunez.
Zait Sof 35.
Ta etsaiak arpegiz-arpegi ta joko garbian ezin menderatu dituztenean?
NEtx Antz 26.
Kontu hauek jendaurrean astindu nahi dituenak, prest gauzka, uda-aldean edo, jendaurrean ahoz-aho eta aurpegiz aurpegi aztertzeko.
MIH 225.
v. tbn. Gco I 396. Arpegiz arpegi: Cb Eg III 300. CrIc 37. Arr May 73. Inza Azalp 114.
(Conocer) personalmente.
Arpegiz-arpegi norbait ezagutzen dugunez, alakoxeak lirake Onbera, Zuzena ta Ederra ezagutzea.
Zait Plat 100.
AURPEGI-ZIMEL.
De cara marchita.
Bat aundi musugorria, bestea txikia eta aurpegi zimela.
Ldi IL 46.
AURPEGIZ ITZULI.
Azken-aurren erdian oraindi leitzarra / aurpegiz itzuli da; beela uitziarra.
"Vuelve su rostro"
.
Or Eus 151.
AURPEGI-ZORROTZ.
a)
De cara afilada.
Ze gixon modu da or [...]?/ Arpei zorrotz sur-luze, / ala motz sur bako?
Enb 171.
b)
"Arpegi zorrotza, severo, exigente. Erbesteko uezabak, ostianguak baño geixago arpegi zorrotzak" Etxba Eib.
BI AURPEGI IZAN.
Tener dos caras, ser hipócrita.
Bi uretako arraina. (Bi arpegi dituena).
EZBB I 72.
BI AURPEGIKO.
Hipócrita.
Bi arpegiko lagun maltzurrik etzin ikusi nai izaten ondoan.
Ataño
TxanKan
256.