Tr. Aunque se documenta ya en RS, hasta el s. XX es relativamente poco empleado, tanto al Norte como al Sur. En el s. XX se hace frecuente entre los autores meridionales. La var. atz-herri es meramente gráfica. En DFrec hay 111 ejs., todos ellos meridionales.
sense-1
1.
(V, G, AN; SP (+ -tzh-), Lar, Añ, VocCB , Dv, H; atz-herri Dv, que cita a He);
atze-herriRef.:
A;
EtxbaEib. Extranjero, país(es) extraño(s)."Atzherria, pays étranger, hors de parenté"SP.
"Prestuari atzerria herri, à l'homme de bien tout pays patrie"Ib."Destierro"Lar.
"Advenedizo [...] atzerrikoa", "extranjero [...], atzerrikoa" y "foráneo, forastero [...] atzerrikoa" Lar y Añ."Atzerriko (AN, V, Añ, G, msLond), atzerritar, advenedizo, extranjero"A.
"Atzerrixan (erbestian) bizi-modu barrixa gertau biarra izan genduan"EtxbaEib.
Cf. 2 atze; v. herratze, erbeste. Atzerrian lurra garratz, hoña ibini egik baratz. "En patria extraña". RS 9. Nola kanta ginezake / Gaxook atzerrian. EZ Eliç 273. Atz'erri ots'erri. Saug 184. Atzerri, Otserri. "Pays étranger, pays de loups" O Pr 49. Atsoa lehia duna hiltzera? oha atzerrira bizitzera. Ib. 61. Atz-herriko alabak Israeltarrarekin esposatzekotz behar ditu bere gathibutasuneko arropak erauntsi. SP Phil 20. Kontenplatzen gau erdiak, / Lastimaz betherikan, / zaramatzan atzerriak, / Hartaz orrhoiturikan. Arg DevB 20. Atzerritako neskatxa batek. He Phil 19 (ed. 1853, 16 atz herritako; cf. ib. V hatz herritakoek). Non hilen naiz? Etxean ala kanpoan? Herrian ala atz-herrian? Ez dakit. Brtc 116. Pazingille ta Txorrotzallea / lana egiten oituak, / atzerrikoak izanakatik / bearrerako zintzuak. Echag 184. Atzerriko soñua obea dala uste dute. Zab Gabon 66. Atzerriko agintariakaz, doneak izanda bere, ezta egundo gauza onik izan. Ag AL 15. ( s. XX)Ia zergatik atzerrikoen istoria eskribitzen dudan, Euskal-errikoak utzita. Goñi 19.
Juan Andres, atzerrira joan zan ezkero, beiñ bakarrik etorri zan Zabaletara. AgG 109.
Atzerriko erri-aldietan alantxe egiten da.ForuAG 87.
Aberrirantza /igesi doa / atzerri yakon / luditik. GMantGoi 11.
Eta gu atzerrirat ginoazin, omen txarreko herri batetarat!ZerbMetsiko 54.
Atzerrijan itxirik / gripe-gorriña. Enb 210.
Oien lagun bat atzerrikua / zebillen pizkor-antzian. TxB I 187.
Atzerrian, nunbait, olerti-antzua nabaitzen da. Aitzol(inLauxBBa IV).
Atzerrian merke saldu dabela badakigu. EguzkGizAuz 136.
Erdaldunak baiziran, atzerrikoak. ABarGoi 20.
Atzerrian bizi diran españarrekin. EAEg 12-10-1936, 27s.
Atz-herriko hats epela / Ez dakioten nausi, Amatto, begira!Iratz 116.
Atzerri barna ibilki. ZaitSof 153.
Atzerritik ekarriko dute merke-merke. Munita 71.
Ihes joanen ziren gaur bertan atzerrira, itsasoaz bestaldeko atzerri urrun batera...MdeHaurB 103.
Atzerriko modak ez baitzitzaizkion joera arrotzak baino gustatzenago. Ib. 10.
Atzerrikoak deitu dituzu ondarera. OrAitork 169.
Zure etxea ere, atzerriz ibilli ez dana. "Tua domus quae peregrinata non est".Ib. 349.
Piarresek ia lau urteko erromesaldia egin zun atzerriko lur latzetan barrena. EtxdeJJ 238.
Atzerriko hizkuntzak ikas zitzala. ArtiIpuin 24.
Atzerrira, estranjeri aldera joana ete zan. ErkiagBatB 23.
Ez dot nik mira atzerriko jendiak besteko Jauneri gerra eittia. EtxbaIbilt 478.
Bazkideren bat erbestean edo atzerrian ilten bazan. EtxabuKontu 108.
Orain gure semeak atzerrira, al duten lekura, joan bearra. AZink 141.
Aldatu nintzen, horratik, eta atzerri latzean ikusten dut neure burua berriro Olabideganatzean. MIH 342.
Giro aldaera larria, herriko eta atzerriko haize berrien eraginaz. Ib. 292.
v. tbn. Lh Yol 51. BEnb NereA 101. Anab Aprika 54. Gazt MusIx 223. Olea 80. Azurm HitzB 39. Ayesta 49.
azpiadiera-1.1
(Como sust. contable). País extranjero. Goan izan zen atze herri batetarat. HeMt 21, 33.
Ethorri ziren iguzki aldeko atzeherrietarik Magoak Ierusalemera. HeHMt 2, 1.
Gosete izugarri au Ejipton ezezik, auzoetan ere sortu zan; beragatik Ejiptokoai bezala, atzerrietakoai ere Josek eskua luzatzen zien. Lard 54.
Jerüsalemen eta gero Jüdean eta atzerri güzietan. IpHil 189.
Atze herrietarik sar erazi [ogia]. ArmUs 1895, 86.
Urte askotan ibilli zan atzerrietan. EchtaJos 206.
Atzerririk urrutirenean bizi bada ere. AArdi 102.
Atze-errietako jendiak ere / ori eramaten dizu. EusJok 143.
Atzerrietako merkatuetara jo bear. EguzkGizAuz 23.
Atzerrietako Ordezlari edo Eragilleenak."De los cónsules o agentes consulares".EAEg 26-11-1936, 391.
Or dabil bizirik atzerriak barna. ZaitSof 27.
Orrek atzerrietan biziro eragin zunan aren aurka. OrQA 77.
Itsasoaz bestaldeko atzerri urrun batera. MdeHaurB 103.
Beste erri, beste eskualde ta atzerriak egozan. ErkiagBatB 84.
Bizi moduko kezkak zintuen [Ameriketara] ereman, / eta atzerri hartan bortz urte iragan. XaOdol 308.
Atzerrietan bizi diranak.MMant 141.
Haurrentzako ipuiak bildu ditu, Euskalerrikoak eta atzerrietakoak. MEIG III 60.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de compuestos). Atzerri-oitura loiz / Ama zikinduten / dabiltzenak eztakit / zentzuna nun dauken. Enb 57.
Urtzi Deunak egiñik / azke bixiteko / atzerri-gorrotuak / buztarturik dauko [Euzko-abenda]. Ib. 54.
Garbi jolastu, baztarturik or / atzerri-jolas zikiñak. Ib. 111.
Atzerri diruari buruz.EAEg 20-10-1936, 92s.
Atzerri-jelapean / asko dira illik. SMitxAranz 235.
Atzerri bidetan barrena joateko zerbait bear ba'duzu, esan eta emanen dizut. EtxdeJJ 225.
Negar lurruna dari / ta deusez intziri / atzerri negar batek / ixilki... AzurmHitzB 58.
sense-2
2."Atserri [sic], pueblo extraño"VocCB 359.
"Pueblo extranjero"A DBols. .
Yauretxeko ataurrea, berriz, neurtzeke utzazu. Atzerrientzat emana baitago. OlApoc 11, 2 (Dv jendaki atzeei).
Orra zergatik esaten dien Apostoluai, ez yoateko oraino, atzerrietara, yentilletara. IrYKBiz 194n.
Agintari ta erregen aurrera eramango zaituztee neregatik, aiei ta atzerriei yakille izan zakizkieten. Ib. 197.
azpisarrera-1
ATZERRI-ALDE.
Tierra extranjera. Atzerri-aldean, ba, etzun bere arrotz-sur atotsi Are gorrixkak. ZaitSof 15.
azpisarrera-2
ATZERRI-MIN.
Nostalgia de la tierra. Zein da mundu ontan, santu danaren atsegiña bañon aundiagorik, batez ere, otoitzean Yainkoak irugarren zeruraño yaso dezanean? Orrek ere bayun bere gazi-geza: atzerri-miña, orduan ere. OrQA 97.
azpisarrera-3
ATZERRI-ZERGA-ETXE.
Aduana. v. atzergetxe. Bilaboko Atzerri zerga-etxeko Banakari dan Beltran Andres'tar Koldobika jaunak. EAEg 16-11-1936, 309.
azpisarrera-4
ATZERRI-ZERGATEGI.
Aduana. v. atzergategi. Bilbaoko Atzerri-zergategia."Aduana de Bilbao".EAEg 1-12-1936, 429.