atzeman.
Tr. Hasta el s. XX, aparte de en Iturriaga, Iztueta y Lardizabal, sólo aparece en autores septentrionales y navarros. La variante con -tza- es general en la tradición suletina, en Leiçarraga y en el Liburu Ederra de Duvoisin; se encuentra tbn. en ejemplos aislados de Chourio, Jauretche, Goyhetche y J. B. Elissamburu. La forma (h)atxeman se documenta desde finales del s. XIX. Las variantes con aspiración inicial, que aparecen ya en Dechepare y Leiçarraga, se dan sobre todo en autores bajo-navarros. En DFrec hay 26 ejs. de atzeman (5 septentrionales) y 23 de atxeman (12 septentrionales).
1.
(
G, AN-gip, B, L, BN, S; SP (+ h-),
Urt,
Lar,
Arch VocGr,
Dv (+ h-),
H),
atxeman (
H (+ h-)),
atzaman (
S; Lh,
Lar,
VocS
,
VocBN
,
Gèze,
H;
h- BN, S;
VocBN
,
Gèze),
atxaman (
Hb),
atzemon (
Añ→A)
Ref.:
A (atzeman, atzaman);
Lrq (hatzaman);
Gte Erd 64, 163
.
Coger, atrapar.
"Abripere, atrápatu, arrapatu, atzeman
"
Urt I 39.
"Captare, hartu, atzeman, azarkatu
"
Urt IV 211.
"Prender, asir, agarrar"
Lar.
"Coger al que se escapa"
y "alcanzar al que se escapa" Lar y Añ.
"Atteindre"
VocBN.
.
"(G, AN-gip, B, L, S), alcanzar, coger"
A.
"
Hatzaman (BN, S), prender"
Ib.
"Attraper"
Lrq.
v. atxitu, harrapatu.
[Amoriak] arnoak bano gaizkiago ordi diro persona / Sarri estaka, berant laxa hark hatzeman dezana.
E 141.
Gaixtagin baten ondoan bezala ilkhi izan zarete ezpatekin eta uhekin, ene hatzamaitera.
Lç Mt 26, 55 (Ol atzeman; He, TB, Dv, Ip, Echn, SalabBN, Leon (h)artu, ur, IBk (h)arrapatu, Hual, Samper preso egin).
Krist agertzen diszipuluéi, arrain hatzamaiten ari ziradela.
Lç Io 21, tí.
Onek aditzera ematen digu kuerda aiek zeñes Orzegun sanduan Iesu Kristo, atzeman zutenean lotu baizuten.
Ber Trat 11r.
[Herioak] sarri edo berant ditu atzematen guztiak, / Ezen itzurtzeko dire bide guztiak hertsiak.
EZ Man I 43.
Merezi onez ondotik / Laster lerraizkidala, / Eta bidean unherik / Atzeman nentzatela.
EZ
Eliç
306.
Abiatzen dira, egiten dute zenbait enseiu, baiña ez asko, flako dira, eta halatan atzemaiten eta atrapatzen dira.
Ax 212 (142).
Eztut ebatsi nahi, zeren benturaz iustiziak atzeman nintzake, urkha edo azota.
Ib. 68 (V 45).
Aspaldi neure gogara, / Libertatez biz' izanik, / Orai dakusat harzara / Neure buru' atzamanik.
O Po 20.
Hanti nag' orai haren / Saretan atzemanik.
Ib. 33.
Nik xoriak otseman, hik atzeman.
O Pr 335 (Archu, sg. DRA, da la vers. nik xoriak atxaman, hik atzaman, seguramente error).
Baldin hura hainitzentzat idekia baduzu sare hedatu bat bezala xori ozte baten atzemaiteko.
SP Phil 289.
Hemen nabilla ihizian / animalien ondoan. / Eztut antsia zer atzeman, / otsoa edo orkhatza.
Gç 203.
Nola goith ditzakegü besteren honaren atzaman nahiaren, eta haren hastio ükheitiaren gogoak?
Bp I 106.
Jarraiki izan zitzaion [Laban Jacob-i] ondotik zazpi egunen bidean, eta atzeman izan zuen Galaadko mendian.
Urt Gen 31, 23 (Ur atzitu).
Beldurrez hekien konplitzen hari naizela, atsegiñak atzaman nazan.
Ch III 26, 2.
Ezen sare batek bezala ditu atzemanen lurraren gaiñean ditezken guziak.
He Lc 21, 35 (Mt 17, 26 atzaman).
Hiltziak etzitzan uste gabian atzaman.
Mst I 23, 3.
Iragan zen hura atzeman nahi zuteneen erditik.
Lg I 231.
Herioak atzeman gaitzake momento guziez.
Lg II 250.
Horra non, konbertitu gabe, herioak atzemanen zaituen.
Brtc 176.
Arraiñ hon bat dienian hatzaman.
Egiat 244.
(s. XIX)
Rato atzaman, beste moruak eskapa.
Xarlem 1136.
Berantegi hatzemana, / Robespierre krudela / Gillotinan da finatu.
Monho 64.
Nihork ezin hatzamanen du uste gabetan.
Jaur 169.
Haren hatzaman nahiz zabilzenak ondun.
Etch 82.
Uda joan eta [kukua] zuen / atzeman neguak.
It Fab 55.
Otso gaiztoa beti / gure iges dabill, / beldurrez ez dezagun / atzeman eta ill.
Ib. 88.
Bestek ezin atzeman zituen sasi-bei ta idisko izuak adarretarik oratu eta menderatu oi zituela.
Izt C 247.
Mando diruduna dute baratzen, / Eta kabasturutik atzamaiten.
"[Il] le saisit au frein, et l'arrête"
.
Arch Fab 79.
Hartzaren atzamaitera.
Ib. 177.
Hitz hoietara sugeak / Bere burua uzten du atzamatera; / Gizak hartu eta sartzen du zakura.
Gy 258.
Amalektar eta beste etsaiai eraso gogorrak eman ziezten baita guziz ondatu ere, Amalektarren Errege Agag atzemanik.
Lard 158.
Hemendik harat gizonak hatzemanen dituzu.
HeH Lc 5, 10.
Non egin sare bat aski handia atzemateko azkon, hartz, otso, sathor eta axeri guziak?
Hb Egia 148.
Norbaitek ustez odola zuen [...] atzeman zuen [zakhurra]
.
Dv Dial 21 (It, Ur eldu, Ip heltü).
Ni beren atzaparrez atzaman nahiz hari direnak.
Dv LEd 169.
Untzi hura, portutik athera bezain sarri, tenpestak hatzeman zuen.
Laph 54.
Khiristien atzemaitera eta hen hileraztera juaiten zelarik.
CatS 109.
Beren tegirat sarrarazten hari zituztelarik, lehoinek atxeman zuten Umenio.
Jnn SBi 176.
Alimaletto batzu dire hatzemaiten artetan.
Elsb Fram 179.
Gathuak gehiago / ez gaitzan atzeman.
Zby RIEV
1908, 771.
Mutillak laster egiten du eta bere gizona hatzemaiten.
Arb Igand 119.
Olibetako baratzian izan zen atzemanik.
Ip Hil 161.
Zoazi, untuts zaite eta urean sarturik, hatzeman ezadazut ihizi hori zangotik.
HU Zez 58.
Zaldiz zoalarik apoplekzia kolpe batek hatzeman du.
HU Aurp 73.
(s. XX)
Doi doiako amor ttipiena gabe, makilak makila koskatzean... [...] --Brien ariña, oraikoan, hatik, atzemaiter nuzu, Piarre!
Barb Sup 184.
Ai Magali, itsas-aingire egiñen?, ni arrantzale egiñen; atzemanen.
Or Mi 38.
Larraldeko bordara ganak dituk. Bearbada, bidean atzemango zitiagu.
TP Kattalin 191.
Nausia emanen diagu bi begiak tapaturik eta harek besoetan atxemanak pagatuko dik.
Barb Leg 143.
Noxean-bein gorantza / jaso dauz burubak. / Eulijak atzemon nai; / Txakurren alperrak!
Laux BBa 50.
Ni enazute atzetik ibilliko gogorrean atzeman-naika.
Ldi IL 30.
Yesus atzeman bearrean besteen bat lotu etzezaten, ta Yesusek iges egin etzezan.
Ir YKBiz 470.
An urrean jolasean zebillela [astakumea], ustegabe atzeman nai izan zun.
TAg Uzt 261.
Berehala atxemaitzik bi ahuntzkume.
Zerb IxtS 23.
Nahi dautazu, fagorez, zaldi hau atxiki ixtant bat, nik frikun hori atxeman artean.
Lf Murtuts 42.
Ta sagarra atxemateko lekuan jarri ezkero nork ez artu?
Etxde JJ 137.
Atxeman nahi luke [xoria] eta ezin atxeman.
JEtchep 26.
Arri zaarrezko orma antziñakoetan, erdilo edota igesika atzemoniko sugandillak.
Erkiag BatB 38.
Gaxtaginak atzeman estakuruan.
Larz Senper 22.
Etxe-urtzo baten atxemaiteko, garagar bihi bat galdu behar.
EZBB I 105.
Orduantxe asmatu zuten basa-piztiak xedebaz arrapatzen eta likiarekin atzematen.
Ibiñ
Virgil
72.
Olerkaria atzeman dute [guardozobillak]
.
NEtx LBB 289.
Segidan eman diot / polizari parte, / bainan ohoinak ez du / hortaz hainitz kalte: / gosta behar zitzaion / atxeman balute.
Mattin 51.
Artzaiñ ta laborariak, / gaiñen algarretatürik, / Hatzamanik izan dütük / mendian, uste gabetarik.
Casve SGrazi 112.
v. tbn. Gy 168. Elzb PAd 73. Anab Usauri 75. Zait Sof 129. Gazt MusIx 187. Berron Kijote 158. Hatzeman: Const 20. Atzaman: ChantP 252. Elzb PAd 47. PierKat 48.
"
Norbaiten gogoa atzematea, gagner l'esprit de quelqu'un"
Dv.
Uste dutela eztela loria xipia bihotzak amorioz atzemaitea eta amarratzea.
SP Phil 287.
Ikhusia ta ohoratua izateko hirritsa hain biziak dire ni baithan, hain amarrutsuak dire, hain errexki hatzeman diezakedatet bihotza.
Dh 108.
(Con dat.).
Quitar, robar.
Guri hatzaman koblak besteri zeditü.
Etch 458.
Baña, nola astoa / zan guztiz andia, / [artzanorak] atzeman ezin zion / ortaz janaria.
It Fab 121.
Otso batek, ardi guti / zielakoz atzamaiten aizoari.
Arch Fab 123.
Luterotarrak bein baten / --zazpi ontzi baziraden-- / Ziburutarren ontzi xoil bat]i[ / atzeman ziguten.
SMitx Aranz 223.
Atrapar, pillar (en falta, etc.).
Orduan duté ekarten harengana Skribék eta Fariseuék emazte adulterioan hatzaman bat.
"Surprise"
.
Lç Io 8, 3 (TB, Dv atzeman, Leon hatzeman; LE arrapatu).
Orduan apartaturik Fariseuék konseillu har zezaten nola hura hatzaman liroiten hitzean.
Lç Mt 22, 15 (TB, HeH y Dv (h)atzeman, Echn arpatu, Hual sorprendi, SalabBN y Ur arrapatu, Leon kausi).
Jende gazteek darabillatenean erremangurik [...], zeinetan ezpailukete nahi aitak [...] edo konfesorak atzeman letzaten.
SP Phil 322.
Gaizandik, alegia hitzemanan hitzean, buruan hazka, erraten diote lagunei.
Hb Egia 133.
Gezurretan atzeman ditutzu.
Dv Apoc 2, 2 (Ip ediren, Echn arpatu).
Girixtinoen apheza behar duela gezurrean hatzeman.
Laph 221.
Bi hitzetan hatzemana izan zen; eta orok begietan hartu zuten.
HU Aurp 64.
Gezurrean behar zituela Alemanak eta Rusianoak atzeman.
StPierre 35.
Ikusi degu, ordea, zenbait bidexka arturik dala arranoa, mugazaiak gezurpean atzeman eztezaten.
Ldi IL 42.
Bazirudidan lotsagarrikeri batean atzeman nindula.
Ib. 31.
Suzana, [...], bi gizon zaharrek zuzen kontra belztu zuten, eta [...] Danielek bi hitzetan atxeman zituen.
Zerb IxtS 69.
Poliki atzeman nauzu.
Or QA 158.
Bere berriketa guziekin gezurretan atzeman zuten.
Or Aitork 107.
Begitartea gorde huen, hutsean hatzemanik bezala.
JEtchep 67.
Erantzunak jator eta lasai bota zitun Piarresek, eta iñoiz ere etzuten atxeman bere esanaren kontrakotan.
Etxde JJ 194.
Gezurtia eta maingua laster atxemanak.
EZBB I 128.
Egon zen zenbait egun beha, haren hutsean arrapatzeko, zeren ba zakien fite hatzemanen zuela.
Etchebarne 126.
Alcanzar, llegar a.
Bihotza hala zihoatan / Xirripa ziruriela / Zeruko itsaso handia / Atzeman behar zuela.
Gç 107.
Bere menturarat largatu zuten flexa batek atzeman zuen Akab, eta sarthu zitzaion bulharretan barna.
Lg I 362.
--Urthean zenbat duzu irabazten? --[...] Nik eztit hola kontatzen / Ez eguna egun gainen ezarten; / Aski dit, ene fedia, / Urthe buriaren atzamaitia.
Arch Fab 227.
Azanza bat du enzuten, / Bere xiloaren ondoa / Lasterrez du atzamaiten.
Ib. 109.
Urthe buru batetik dudanean nik hasi, / Bertze burua atzematen dudala kasik-bethi.
Gy 80.
Zenbat aldiz ez nuen aditua, haren hiltzekotz, tiroaz gibel-aldetik behar dela hatzeman.
JE Bur 13.
Botzago etzitazken, segur, itsasoz-itsaso lehen-lehenik Ameriketako lurra atzeman zuten eskualdun itsasturiak.
JE Ber 53.
Siñeste gartsuz Rodano-ertza atzematen dugu.
Or Mi 132.
[Itzalak] azkeneko leioa atzeman.
Anab Usauri 82.
Indarka egin bear da zeruko yaurgora sartzeko, ta indar-egilleak atzematen dute ura.
Ir YKBiz 152.
[Beorrak] beren esku utzi zituteneko / mendia bear atzeman.
"Se apresuraron a ganar el monte"
.
Or Eus 329.
Ataditik gora kakoetan anduak josiz dijoazen matsondo bik tellatu-ertza atzematen dute doidoi aien-luzeka.
TAg Uzt 11.
Iturriotz gainditu ondoren, bereala atzeman zituen Zelatungo barruti zabalak.
Ib. 86.
Eta bere habailarekin harri bat firurikan igorrririk, Goliath atxeman zuen kopetan, bi begien artean.
Zerb IxtS 53s.
Bearbada, laiñoak artuta, eztu ermita atxeman ahal izan.
Etxde JJ 258.
Huna Perkain famatua. Behin ez othe zuen, ehun metretan, norbait pelotarekin kopetaren erdian atxeman, diotenaz?
Egunaria 1956.
(ap. DRA)
Atenaik galdua zuen lehentasuna dagoeneko, eta Alexanderik etzuen oraindik bere lenengo maila atzeman.
Zait Plat 16.
Zibilizazio-mailla goratuago bat atxeman dutenak.
Vill Jaink 24.
Gure egarri au ezin iraungi diteke ur xortakin eta ez xirripekin: iturburua bear dugu atzeman.
Ib. 144.
Obtener.
"Cosechar"
A (cuya fuente es posiblemente Dial).
"
Onjoka izan nuxu eta hatzeman txit bi kilo (BN-ciz)"
Gte Erd 29.
"
Sos hori atxeman, bildu arte ez dut etsituko (BN-arb)"
Ib.
64.
Desiratzen dien ürrhenze dohatsiaren atzamaiteko.
"Assequantur"
.
Mst VII.
Inigez bigarrenak khoroa atzeman; / Bere aitak etzion argi guti eman.
Hb Esk 64.
Berea dutenean nolazpeit atzeman, / Grina guti dutela bertzentzat ariman.
Ib. 170.
Latsün hanitx den lekhietan, laborari hunak atzaman ahala urthiki behar dü latsün labialat.
"Tout ce qu'il ramasse"
.
Ip Dial 50 (It arrapatzen, Ur batuten).
Bihi mota hanitx erein behar da urthe berian, biltze baten hütsian beste bat atzaman dadin.
"Si une récolte vient à manquer [qu']on en puisse faire une autre"
.
Ib. 53.
Gisua nasai den tokian, laborari onak atzeman guzia gisu laberat botatu behar du.
Dv Dial 50.
Oraiko grado hori / atzeman du merke.
Bordel 139.
Atzeman nuela bihotzaren piztekoa Alemanen eskutik.
StPierre 16.
Jakiñaz gaindi jokatu ginun, / ta atzeman diru-mordoska.
Or Eus 230.
Ordainez laguntza berriak atxeman ditu Elizak urrungo eskualdetaraino.
Zerb IxtS 112.
Olhetako xokoan bizpalau ohointza frogatu ziozkaten terrepente. Jada bi aldiz preso egona baitzen, galerak atxeman zituen. Han hila da dohakabea.
Zerb Azk 107.
Zoriona atzeman ditekeala pentsatu izan dut.
Txill Let 114.
Lehen ukan duen amodio bizia atzemaiterat doa.
JEtchep 63.
Platonen eragitez atzeman zuen [ikasgu onek] egundoko izenik ederrena.
Zait Plat 22.
Gaurko gizonak, alde guztietatik datozkion erasoek garaituko ezpadute, kristau aziera sakonagoa bearko du atxeman.
Vill Jaink 11.
Eta nik pentsatua nuen liferentzia horren hatxemaiteko ba zela posibilitatea.
Etchebarne 94.
Nekez atzemango du lanik gabe jakite saririk.
MEIG VII 168.
(En imperativo).
"
Atximakor! (interj.), tómala; ¡ahí la tienes!"
Satr VocP
.
Eta zart, erbiari igortzen dio, kopetaren erdi erdira, bikhe ophil bat: Hatzemak hori, to!
Barb Sup 30.
To! alfer tzarra, atzemak hori!
Ib. 98.
Hi bezala mintzatzen direnak, hi iduri hauten zoro handi batzuek izanen dituk!... Atzemak hori, iloba!...
Elzb PAd 67.
2.
(Dv, H),
atxeman (T-L),
atzematu (H).
Engañar.
"
Enganatzailea bera izan da atzemana
"
Dv.
"
Ederki atzeman nau, atzemana, atzematua naiz
"
H.
"Deçu, atxemana
"
T-L.
--Zer erran nahi da tentazionea? --[...] Deabruaren finezia eta enganioa, zeinéz usatzen baitu gure hatzamaiteko.
"Pour nous surprendre"
.
Lç
Ins
E 7v.
Mundu zoro, tronperiez bethea [...], / Atzeman nauk, eta zenbatetan!
CantIzp (ed. 1813) 9.
Sinhesten dut ez duzula gaizki handirik nihori egin, etzarela beharrean zuregatik, eta ez nauzula atzeman nahi.
Hb Egia 21.
Sugeak atxeman eta beretu zuen Eba.
Lap 147 (V 65).
Bi bekaiñen artean, zerbait ba zebillan: / asmatzen âl du nola nagusia atzeman.
"Engañar"
.
Or Eus 284.
3.
(
AN, L-sar, BN; VocBN; h- BN-ciz),
atxeman (
L-arcang-sar, BN-lab-arb; h- BN-ad),
atzaman (
S)
Ref.:
A; Satr VocP; Echaide Nav 304; EAEL 270; Gte Erd 29, 288.
Encontrar. "Trouver" VocBN. "Hallar; encontrar" Satr VocP. "Hatzeman dixit galdia nien aixkora (BN-ciz) [...] lagun bat atxeman zuen bidean (BN-lab-arb), bidean otsoa atzeman nizin (BN-ciz-arb)" Gte Erd 29. "Ardi bat atxeman du mendian (BN-arb)" Ib. 288.
Deusik ez baitzuen hoberik atzeman / Kasatzea baiño etxetik andrea.
Gy 203.
Tresora atzeman artio baratuko ez gare.
Ib. 44.
Ah! bertze gauzak bilhatu eta herioa atzaman dut: zu bilhatu eta nere bizia aurkhitzen dut.
Dv LEd 47 (Cb Eg II 18 eriotza arkitzen det).
Lurra zabala da, eta asko urthe beharko zuten bi haurrek elkhar atzeman artean.
Hb Egia 11.
Heben atzaman düzü?
"C'est ici que vous l'avez trouvé?"
.
Ip Dial 18.
Laster egiten du ilherrirat, idekitzen du hobia eta bere alaba bizi eta azkar hatzemaiten.
Laph 214.
Ezagutza galtzen du, eta berak ez dakiela nola, bere burua hatzemaiten du Negapataneko hirian.
Ib. 210.
Heien begiek noizbait elgar hatzemaiten dute eta behatze batez aski erraiten dute elgarri.
Ib. 131.
Nunbait hatxeman ditu aitaren paperak.
Oxald (
in
AstLas 73
).
Emazteak izan ziren hatzemanak ithoak arnoan.
Elsb Fram 63.
Soldadukoa hartan errexki atzeman zituen bere iduriko lagunak.
Jnn SBi 90.
Birjinaren bultu beltx bat, / hor baitzen aspaldian, / Atxeman zutela xutik / harroken agerian.
Zby RIEV
1908, 295.
Hara non den hatzemana errabiaren sendagailua. Zer hatzemakoa!
HU Aurp 77.
(s. XX)
Irakurten atzeman Xikitok apheza.
Xikito 4.
Orotan begitarte on hatzemaiten dute gaixoek.
JE Bur 106.
Eskuaraz mintzo direnak hatzeman litazke oraino, guti edo aski.
Ib. 205.
Harjoa zela jadanik atzeman nuen soldado alemana.
StPierre 5.
To, elkar atxeman dute berriz bi adixkideek!
Zerb GH
1923, 87.
Lehenik miatuko niz Kanbo huntan, / Hemen ez badut hatxemaiten, Luhusoko errekan.
Ox 205.
Dirua harek hatzeman eta jabeari harek itzuli.
Ib. 200.
Oraiñik [ipui arek] ainbertze eskas zuenaren atxemaiteko.
"
Para hallar"
.
(Quijote IX)
AIr RIEV
1928, 599.
Bainan pizteko sanja / tonban atxemanez / Jesus zoin ontsa etzen / trufatu hekiez.
Etcham 64.
Lurra aztaparkatuz urrea ahurtaka hatzemain dugula.
Zub 50.
Nehor ez deusik atzeman gabe bidean.
Barb Leg 113.
Etxera jin zenean, bere andrea atxeman zuen [...], dena konkortua eta ahalkez urtua.
Ib. 133.
Hantxet Euskal-Arima atxeman orduko.
Iratz 131.
Galda zazue eta emana izanen zaitzue; bilha zazue eta hatzemanen duzue.
Leon Mt 7, 7 (Lç eriden, TB khausitu, HeH, Dv aurkhitu
).
Delako untzia Benjaminen zakhuan atxeman.
Zerb IxtS 29.
Nik ordain bat atxemanen diot Murtutsi.
Lf Murtuts 24.
Iñoiz nere burua otoitzetik aterturik atzematen badut.
Or QA 156.
Joan da prisak arturik / Atzeman nahiz bizirik.
LuzKant 102.
Ziek, aldiz, Skandinavian izan behar duzie orano; bena Parisera utzul eta, ene karta hatzamanen duzu.
Mde Pr 362.
Cambrai-n hatzeman izan den homilia baten zatia da.
Ib. 232.
Piarres, ola barruan atxeman zuten gaztagintzan.
Etxde JJ 191.
Jende gaixtoak atxemaiten ahal ditutzu bidean.
JEtchep 115.
Erle edo leizarfin kafira bat atzemaiten zutelarik.
Ib. 16.
Bazter guziek naasi ondoren, iru Longines atxeman zituzten.
Izeta DirG 89.
Hatzematen zuan bakhoitzean ostikada bat ematea.
Osk Kurl 69.
Bordan ez dugu hiltzalearen arrastorik atzeman.
Larz Senper 56.
Etxea eraikirik eta mahaina beztiturik atxemaiten dituenak ez daki gauzen preziorik.
EZBB I 103.
Bere gisa utzia hatxeman zuten [Frantses] etxola xar batean.
Ardoy SFran 134.
Bazter guziak miaturik, hatzeman du nonbait, ene pertsuak zakarzkien kazeta.
Xa Odol 88.
Bainan nun da lehenik argia? Huraezin arrapa, haztaka haztaka arrapatzen dut leihoa [...]. Hatzemaiten dut ganbarako borta.
Etchebarne 79.
Meza zenbait ere hatxemaiteko, ez zen eskasik bestalde hirian.
Larre ArtzainE 180.
Galdu zitzaigun papera berriz hatzematen dugunean.
MIH 106.
Ez dugu, bada, horrelako [formula] gehiegi atzemango.
MEIG IV 97.
(Con dat.).
Encontrar, ver.
Holakok ez haintzurrei gustu atzematen.
Hb Esk 182.
[Itsuak] ukitu ditu harri-gizonak lehen, eta atzeman ziotzaten gizonekin itxurak.
Hb Egia X.
Jesusen ondotik zabiltzan hura galdu nahiz; eta hortakotz bilha non zer huts atxemanen zioten.
Jnn SBi 22.
Hirietako gazteria deus onik ez dela errana baita, harek nolazpeit zerbeit onik hatzemaiten bide zion.
HU Aurp 118.
Egungo sujetari zer hatxemaiten dakozute hobena?
Ox 204.
Atxemaiten badiozu [zaldiari] estakuru mikorik.
Etcham 67.
Ez dezoket atzeman den mendren itzala.
Etcham 214.
Aitak oraino Esauren eite eta itxura gehiago atxeman zezon, ahuntz larru batez estali ziozkan lephoa eta eskuak.
Zerb IxtS 23.
Ez diet gure lamiña pollit, adats horailei [...] Laponen antz handirik atzematen.
Mde Pr 271.
Engoitik libratua behar zuten, ez baliote deus itzalik atzeman.
Larz Senper 42.
4.
Juzgar, considerar.
"
Nik hori gaizki atxemaiten dut (BN-arb, S)"
Gte Erd 163.
"
Neskatoño hua ederra atzeman zuen (BN-ciz)"
Ib.
29.
Nihork ez du handi atzeman behar krapestu gabeko abere guziak basa izatea...
Hb Egia 65.
Ez du nihork erran nola atzeman zuten athera aldi hori.
Ib. 3.
Ez duzu ungi atzeman ene errana gorphutzaz doanean.
Ib. 24.
Zertan atzeman nauzu zure etsai?
Dv 3 Reg 21, 20.
Gure Eskual-herriko pilota partidak hain eder atxemanik, zoinek hobeki ikhas, ari direla pilotan.
Zby RIEV
1908, 89.
Itsasuko gereziak [...] nun ez dira mundu huntan ezagutuak, [...] zonbaitek, artetan, karioxko atxemanik ere?
Lf Murtuts 1.
Ez duzu andi atzeman bear, yauna.
Zait Sof 89.
Maitek Erramun hautatua zuen, Erramun mutiko gixakoa, harrek egin eta erranak ontsa atxemaiten zituena.
JEtchep 61.
Biziki pollita hatxeman nuen hori, nun ez baitut sekulan ahantzi.
Etchebarne 65 (ib. 90 hatzeman).
5.
(
h- BN-ad-mix),
atxeman (h- L-côte)
Ref.:
AtSac
39
.
Hallarse.
"Se trouver"
AtSac
39.
6.
Percibir, darse cuenta.
"
Atxemaiten zuen Pello mutiko ona zela (BN-arb)"
Gte Erd 160.
Baldin egia hunen hatzemaiteak ez baleza ekar deus gibelondorik, mendetik mendera bilha baledi ere alferretan.
JE Bur 45.
Ez nedukan neure burua zuritzerik ere, egia ongi atzeman ez nulako aitzakian etzindudala serbitzen.
"Quia incerta mihi esset perceptio veritas"
.
Or Aitork 193.
Ustelkor izaitea baiño ez izaitea obe zala atzeman nuan bezala beste egiak ere ardietsi naiean ari nintzan ari.
"Ut iam inveneram"
.
Ib. 158.
Postuladuak onartzen ditugu beti, oarrez ala oarkabean, eta ez gera egia utsa atzemateko gauza.
Txill Let 131.
Ene bihotzaren beroa atzemaiten othe dun hego hortan?
JEtchep 64.
Nolarebait atzeman dezakegun egia esi oien barnean aurkitu ta idoro bear baitugu.
Zait Plat 121.
Erbestekoak atera oiltzen (bota) omen zituzten, arrotzok bertakoek zenbat eta zer zekiten atzeman etzezaten.
Ib. 60.
Zentzunak atxemaiten duena, asiera ta oiñarri bai, baiña muga ta xede ezin diteke iñola ere izan.
Vill Jaink 37.
Ikusmenaren organuak bearko du eter delako orren zirrarak atzemaiten azkarra izan, bide ortatik datorkigun ezkero kolorea.
Ib. 66.
Zure gogoak ez du lo egon behar. Maiz gauza batetik bertzerat aldatu behar due eta emaiten dauzkizuten gaiek zer ele bide duten bat batean hatzeman.
Xa Odol 61.
Munduaren hatsa nahi nuke atzeman Europako bide ugarietan.
Lasa Poem 79.
7.
(L, BN ap. A
),
atxeman (L-sar ap. A
).
"Acertar, p. ej. un enigma"
A.
8.
(Part. en función de sust.).
Prisionero, cautivo.
Elbarrituak, illak eta atzemanak.
Izt C 316.
Eun milla atzeman edo prisionero ere artu zituzten.
Lard 547.
Atzeman edo atzituakin atzerako bidea artu zuen.
Ib. 131.
ATZEMAN-SARI
(L, BN ap. A; Hb). "Gratificación que se da por haber hallado un objeto cualquiera" A.
ATZEMANTXE.
Aprox. de atzeman.
Atzemantxe du Gerrieder-ek / gandu zuriaren muga.
"Ya va a tocar"
.
Or Eus 299.
BEGIEI ATZEMAN.
"Begieri atzematea, plaire aux yeux" Dv.
EZIN ATZEMANEZKO.
"Qu'on ne peut atteindre; introuvable" Dv.